Region Dolnego Śląska w aspekcie bezpieczeństwa energetycznego

Transkrypt

1 Region Dolnego Śląska w aspekcie bezpieczeństwa energetycznego Autor: Dr Grzegorz Bałuka, dr inŝ. Jacek Kiernicki Instytut Automatyki Systemów Energetycznych Sp. z o.o. ( Energetyka grudzień 2008) Stabilny i harmonijny rozwój gospodarki narodowej uzaleŝniony jest w znacznej mierze od zaspokojenia stale rosnącego zapotrzebowania na energię elektryczną i inne nośniki energii czyli zapewnienia w sposób ciągły i niezawodny bezpieczeństwa energetycznego. Pojęcie bezpieczeństwa energetycznego zostało zdefiniowane w obowiązujących dokumentach urzędowych, takich jak Prawo energetyczne, Doktryna zarządzania bezpieczeństwem energetycznym czy Polityka energetyczna Polski do 2025 roku. Według Ustawy Prawo energetyczne 1): Bezpieczeństwo energetyczne jest to stan gospodarki umoŝliwiający pokrycie bieŝącego i perspektywicznego zapotrzebowania odbiorców na paliwa i energię w sposób technicznie i ekonomicznie uzasadniony przy zachowaniu wymagań ochrony środowiska. Według Doktryny zarządzania bezpieczeństwem energetycznym 2) opracowanej przez Ministerstwo Gospodarki i Pracy: Bezpieczeństwo energetyczne jest to zdolność do zaspokojenia w warunkach rynkowych popytu na paliwa i energię pod względem ilościowym i jakościowym po cenie wynikającej z równowagi popytu i podaŝy przy zachowaniu warunków ochrony środowiska. W podobny sposób jak Ustawa Prawo energetyczne bezpieczeństwo energetyczne definiuje opracowanie Polityka energetyczna Polski do 2025 roku 3 : Bezpieczeństwo energetyczne jest to stan gospodarki umoŝliwiający pokrycie bieŝącego i perspektywicznego zapotrzebowania odbiorców na paliwa i energię w sposób technicznie i ekonomicznie uzasadniony przy minimalizacji negatywnego oddziaływania sektora energii na środowisko i warunki Ŝycia społecznego. Przedstawione definicje bezpieczeństwa energetycznego dotyczą przede wszystkim warunków pokojowego i niezakłócanego przez czynniki ekonomiczne i społeczne funkcjonowania organizmu państwowego. Wydaje się jednak, Ŝe bezpieczeństwo energetyczne powinno równieŝ, a moŝe i przede wszystkim, obowiązywać w stanach awaryjnych dla gospodarki kraju czy regionu. Czynnikami warunkującymi bezpieczeństwo energetyczne kraju (regionu) są: uzyskanie i utrzymywanie pełnej zdolności do realizacji niezawodnych i bezprzerwowych dostaw nośników energii niezbędnych dla gospodarki i ludności, zapewnienie odpowiedniej podaŝy energii elektrycznej, paliw płynnych i gazowych oraz paliw stałych wynikającej z moŝliwości przetwarzania posiadanych lub zakontraktowanych surowców 1 Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 Prawo energetyczne (stan prawny na dzień 1 stycznia 2008). 2 Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Doktryna zarządzania bezpieczeństwem energetycznym, Warszawa, bezpieczeństwo energetyczne, maj Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Polityka energetyczna Polski do 2025 roku, dokument przyjęty przez Radę Ministrów 4 sierpnia 2005.

2 energetycznych i moŝliwości ich przesyłu dla zabezpieczenia potrzeb odbiorców energii. ZagroŜenia dla bezpieczeństwa energetycznego: naturalne: zjawiska meteorologiczne (burze, silne wiatry, obfite opady deszczu i śniegu, niskie temperatury, katastrofy naturalne (powodzie, trzęsienia ziemi, poŝary itp.), demograficzne: szybki wzrost populacji, imigracja i emigracja ludności, szybki wzrost zamoŝności ludności i zwiększenie jej potrzeb energetycznych, ekonomiczne: nienadąŝanie za popytem na skutek braku środków na restytucję i na rozbudowę mocy wytwórczych i sieci transportowych, niewydolność krajowego przemysłu surowców energetycznych, gwałtowny wzrost cen surowców energetycznych na rynkach światowych i w konsekwencji zmniejszenie się moŝliwości zakupu odpowiedniej ilości surowców energetycznych za granicą, organizacyjne: braki stabilności w zarządzeniu i funkcjonowaniu przedsiębiorstw energetycznych powodujące chaos w planowaniu, produkcji i dystrybucji energii elektrycznej, brak lub niesprawność systemów informatycznych przeznaczonych do monitorowania zapotrzebowania na energię elektryczną, brak w pełni wiarygodnych prognoz zmian zapotrzebowania na energię elektryczną, polityczne: niepokoje społeczne, ataki terrorystyczne, utrudnienia w dostawach surowców energetycznych wywołane napiętymi stosunkami międzynarodowymi, działania wojenne. Bezpieczeństwo energetyczne kraju Bezpieczeństwo energetyczne kraju jest w duŝej mierze wypadkową bezpieczeństwa energetycznego poszczególnych regionów (jednostek administracyjno ekonomicznych obejmujących gminy, powiaty i województwa). Jak juŝ wspomniano jednym z bardzo waŝnych czynników zaspokojenia potrzeb energetycznych ludności i gospodarki regionu jest energia elektryczna i w dalszych rozwaŝaniach będziemy się zajmować tym właśnie nośnikiem energii. Stały wzrost potencjału gospodarczego kraju i związany z nim wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną wymaga zapewnienia odpowiednich mocy wytwórczych opartych na wykorzystaniu dostępnych w kraju surowców energetycznych, a przede wszystkim na węglu brunatnym. Imperatyw budowy w najbliŝszych latach nowych źródeł (bloków energetycznych) wynika równieŝ z konieczności wycofywania z eksploatacji jednostek energetycznych niespełniających norm ochrony środowiska zgodnych z zapisami Traktatu Akcesyjnego. Nowe, wprowadzane do eksploatacji jednostki powinny wykorzystywać wysoko sprawne technologie spalania węgla. NaleŜy się teŝ liczyć z koniecznością wzrostu udziału elektrowni i elektrociepłowni gazowych, odnawialnych źródeł energii czy teŝ budowy elektrowni jądrowych. Równie waŝnym dla zachowania bezpieczeństwa energetycznego czynnikiem jest stan infrastruktury sieciowej niezbędnej dla zapewnienia ciągłej i niezakłóconej dostawy energii elektrycznej. Aktualny stan elektroenergetycznej sieci przesyłowej nie w pełni odpowiada warunkom prawidłowego funkcjonowania rynku energii i musi ulec znacznej poprawie, szczególnie w zakresie połączeń transgranicznych. Konieczność znacznej rozbudowy (i przebudowy) dotyczy teŝ sieci dystrybucyjnych wysokiego, średniego i niskiego napięcia, które często nie pozwalają na utrzymywanie standardów jakościowych dostawy energii elektrycznej i powodują nadmierne straty przesyłowe. 2

3 Sytuacja polskiego sektora energetycznego w przeciągu ostatnich lat Sytuację polskiego sektora elektroenergetycznego w zakresie moŝliwości wytwarzania i sprzedaŝy energii elektrycznej na koniec roku 2006 przedstawia tabela 1. Tabela 1 Podstawowe wskaźniki charakteryzujące sektor elektroenergetyczny (na koniec roku 2006) 4 Moc zainstalowana ogółem MW Moc osiągalna MW Produkcja energii elektrycznej ogółem GWh w tym elektrownie zawodowe (~ 93%) GWh ZuŜycie energii elektrycznej w kraju (wzrost w stosunku do GWh roku ,4%) SprzedaŜ energii odbiorcom końcowym ogółem GWh w tym: gospodarstwa domowe i rolne, GWh odbiorcy taryfowi na wysokim napięciu (WN), GWh odbiorcy taryfowi na średnim napięciu (SN), GWh Eksport energii elektrycznej GWh Import energii elektrycznej GWh Tabela 2 przedstawia infrastrukturę sieciową polskiego systemu koniec roku elektroenergetycznego na Tabela 2 Sektor elektroenergetyczny; Infrastruktura sieciowa na koniec roku Długość linii elektroenergetycznych, ogółem 759,3 tys. km w tym: linie najwyŝszych napięć (NN), 13,2 tys. km linie wysokich napięć (WN), 32,4 tys. km linie średnich napięć (ŚN), 297,1 tys. km linie niskich napięć (nn) 416,6 tys. km Moc transformatorów sieciowych MVA W chwili obecnej zarówno moce wytwórcze jak i infrastruktura sieciowa krajowego systemu elektroenergetycznego zapewniają jeszcze prawidłowe funkcjonowanie gospodarki narodowej i gwarantują dostawy energii elektrycznej dla gospodarstw domowych i celów komunalnych. Jednak w niedalekiej przyszłości konieczność wycofania z eksploatacji bloków energetycznych niespełniających unijnych norm ekologicznych, jak teŝ nienadąŝający za potrzebami rozwój sieci przesyłowych i dystrybucyjnych mogą powaŝnie zagrozić bezpieczeństwu energetycznemu kraju. Uczestnicząc w realizacji zadań polityki energetycznej Unii Europejskiej Polska wspiera aktywnie wykorzystywanie odnawialnych zasobów energii. Cel jaki sobie stawia w tym zakresie polska gospodarka to uzyskanie do roku 2010 udziału źródeł odnawialnych w bilansie energii pierwotnej w wysokości 5%. Następny krok to zwiększenie do roku 2020, zgodnie z postanowieniami szczytu Unii Europejskiej, tego udziału do 20%. 4 Ministerstwo Gospodarki, Polska 2007 Raport o stanie gospodarki, str ,6 Ministerstwo Gospodarki, Polska 2007 Raport o stanie gospodarki, str

4 Udział energii wytworzonej ze źródeł odnawialnych w całkowitym zuŝyciu energii pierwotnej wzrasta od wielu lat, przede wszystkim dzięki większemu wykorzystaniu biomasy i biogazu do wytwarzania energii elektrycznej oraz do produkcji biopaliw transportowych. DuŜe nadzieje wiąŝe się z programem dynamicznego rozwoju energetyki wiatrowej. Aktualnie pracują, przyłączone do sieci elektroenergetycznej, farmy wiatrowe o łącznej mocy 287 MW, warunki przyłączenia do sieci wydano farmom o łącznej mocy 1213 MW, a dla farm o łącznej mocy 4677 MW uzgodniono warunki przyłączenia 6). Niestety budowa farm wiatrowych, ze względu na ich mało przewidywalną, zaleŝną od wiatru, produkcję energii elektrycznej, nie zwalnia od utrzymywania rezerwy mocy, którą siłą rzeczy muszą zapewnić elektrownie cieplne. Tabela 3 przedstawia poziom wykorzystania w Polsce w roku 2006 energii pierwotnej pochodzącej ze źródeł odnawialnych. Tabela 3 Energia pierwotna ze źródeł odnawialnych (OZE) w Polsce w roku 2006 (dane szacunkowe) 6 Energia pierwotna z OZE ,8 TJ Energia wodna 7 351,2 TJ Energia wiatrowa 921,6 TJ Energia geotermalna 468,0 TJ Biomasa stała ,0 TJ Odpady komunalne (biomasa) 30,0 TJ Biogaz 2 584,0 TJ Biopaliwa transportowe Łącznie energia pierwotna (udział OZE = 4,8%) 3 569,0 TJ ,0 TJ WaŜnym czynnikiem w procesie zapewnienia gospodarce narodowej energii elektrycznej niezbędnej dla właściwego jej funkcjonowania i rozwoju jest poprawa efektywności uŝytkowania energii elektrycznej rozumiana jako zmniejszenie energochłonności w odniesieniu do PKB. W przedziale lat 1994 do 2005 średnioroczny spadek energochłonności gospodarki w stosunku do wielkości PKB wynosił przeciętnie 4,7%. Całkowite zuŝycie energii elektrycznej w latach w latach 1994 do 2005 wzrosło w Polsce o około 17% ale w tym samym czasie elektrochłonność gospodarki zmniejszała się rocznie przeciętnie o 2,8%. O ile całkowite zuŝycie energii w gospodarstwach domowych w rozpatrywanym okresie znacznie zmalało (o ponad 25%) to zuŝycie energii elektrycznej dla celów komunalnych takich jak oświetleniowych i zasilania urządzeń pozostaje bez zmian. PoniewaŜ energochłonność polskiej gospodarki (jak równieŝ gospodarek tzw. nowych krajów członkowskich ) jest znacznie wyŝsza (około 2,7 razy) od energochłonności gospodarek starych krajów członkowskich korzystających z bardzo nowoczesnych technologii istnieją jeszcze duŝe moŝliwości jej obniŝenia, a tym samym uzyskania znacznych oszczędności w zuŝyciu globalnym energii i poprawy w ten sposób bezpieczeństwa energetycznego. 6 Z. Koszul: Prawne i techniczne aspekty przyłączenia farm wiatrowych. Konferencja Sieci Elektroenergetyczne w Przemyśle i Energetyce SIECI

5 Na rysunku 1 pokazano wykres dynamiki wzrostu PKB i dynamiki wzrostu zapotrzebowania energii elektrycznej w latach 1994 do Widać wyraźnie, Ŝe mimo znacznego wzrostu PKB zuŝycie energii elektrycznej wzrasta niewiele. 170 Dynamika wzrostu PKB i zuŝycia energii elektrycznej w latach 1994 do dynamika wzrostu, w % przyrost PKB ZuŜycie energii elektrycznej kolejne lata Stan gospodarki elektroenergetycznej na Dolnym Śląsku Dolny Śląsk zajmuje obszar km2, co stanowi 6,4% powierzchni Polski i zamieszkały jest przez mieszkańców, co stanowi 7,6% ludności kraju, (w miastach mieszka około 71% Dolnoślązaków), a średnia gęstość zaludnienia wynosi 145 osób na 1 km 2. Udział Dolnego Śląska w wytwarzaniu PKB wynosi około 7,4%(?). Region Dolnego Śląska zaopatrywany jest w energię elektryczną praktycznie przez jedno koncesjonowane przedsiębiorstwo energetyczne EnergiaPro SA naleŝące do Grupy Energetycznej Tauron SA. Oczywiście, zgodnie z zasadą TPA, istnieje moŝliwość zaopatrywania się poszczególnych podmiotów przemysłowych i komunalnych u innych, zewnętrznych dostawców, ale jak wskazuje praktyka podmiotów korzystających z zasady TPA jest na Dolnym Śląsku niewiele i nic nie wskazuje aby ilość ich miała znacząco wzrosnąć. Przyczyn takiego stanu naleŝy szukać w braku doświadczenia w pokonywaniu trudności proceduralnych przy zmianie przedsiębiorstwa dostarczającego energię jak teŝ w dość miernych efektach ekonomicznych takiego działania. EnergiaPro SA, główny dostawca energii elektrycznej w Regionie Dolnego Śląska, jest firmą dystrybucyjną, która dostarcza odbiorcom finalnym energię elektryczną zakupioną od hurtowników, przede wszystkim od przedsiębiorstwa Polskie Sieci Elektroenergetyczne dysponującego siecią przesyłową NN i pośredniczącego w transporcie energii elektrycznej wytworzonej w duŝych elektrowniach zawodowych. EnergiaPro SA wprowadza równieŝ do swojej sieci dystrybucyjnej energię elektryczną wyprodukowaną w elektrociepłowniach takich jak 5

6 np. Kogeneracja SA, w elektrowniach i elektrociepłowniach przemysłowych oraz w niewielkich elektrowniach wodnych. W przyszłości planuje się przyłączenia do sieci dystrybucyjnej znacznych mocy pochodzących od elektrowni wiatrowych i dostaw ekologicznej energii elektrycznej pochodzącej z róŝnych źródeł. Zdolności wytwórcze elektrowni, produkcję energii elektrycznej i jej zuŝycie przez odbiorców przemysłowych i komunalnych oraz rolnictwo na Dolnym Śląsku w latach 2003 do 2006 są przedstawione w tabeli 4. Tabela 4 Moc zainstalowana w elektrowniach powyŝej 0,5 MW, w tym: elektrownie wodne zawodowe, elektrownie wodne i niekonwencjonalne do 0,5 MW Moc osiągalna elektrowni, w tym: elektrownie wodne zawodowe, elektrownie wodne i niekonwencjonalne do 0,5 MW Produkcja energii elektrycznej, w tym: elektrownie wodne zawodowe, elektrownie wodne i niekonwencjonalne do 0,5 MW ZuŜycie energii elektrycznej w tym: przemysł, sektor energetyczny, i transport, gospodarstwa domowe, rolnictwo, inne rok 2003 rok 2004 rok 2005 Rok ,06 MW 57,46 MW 2420,70 MW 55,80 MW 12371,5 GWh 137,4 GWh GWh 6501 GWh 1785 GWh 173 GWh 2211 GWh 2749,7 MW 58,5 MW 2482,5 MW 57,5 MW 13694,4 GWh 172,4 GWh GWh 6846 GWh 1633 GWh 170 GWh 1897 GWh 2803 MW 59,2 MW 2740,4 MW 57,9 MW 15774,2 GWh 196,5 GWh GWh 6898 GWh 1607 GWh 62 GWh 2038 GWh 2804,9 MW 60,5 MW 3,4 MW 2750,2 MW 59,0 MW 2,6 MW 15441, 8 GWh 180,6 GWh 6,5 GWh 11048,0 GWh 6740,0 GWh 1897,0 GWh 109,0 GWh 2301,0 GWh Liczbę odbiorców energii elektrycznej na Dolnym Śląsku i jej zuŝycie w latach 2005 i 2006 w przeliczeniu na 1 odbiorcę i 1 mieszkańca pokazuje tabela 5. 6

7 Tabela 5 Ilość odbiorców energii elektrycznej w miastach na wsi ZuŜycie energii elektrycznej na 1 odbiorcę: w mieście na wsi ZuŜycie energii elektrycznej na 1 mieszkańca: w mieście rok 2000 rok 2005 rok 2006 brak danych 1771 kwh 1055,5 tys. 790,4 tys. 1783,4 kwh 2027,0 kwh 1064,7 tys. 796,4 tys. 1822,5 kwh 2074,7 kwh 641,8 kwh 685,5 kwh 709,0 kwh Infrastrukturę sieciową na Dolnym Śląsku na koniec roku 2007 przedstawiono w tabelach 68: Tabela 6 Długość linii w przeliczeniu na 1tor Linie : 110 kv: km SN km nn km Linie elektroenergetyczne Udział w sieci krajowej Długość linii na 1 km 2 9,6 % 5,9 % 6,1 % 0,16 km/km 2 0,89 km/km 2 1,28 km/km 2 Tabela 7 Ilość stacji Stacje : 110 kv/sn 117 szt. SN/nN szt. SN/nN (odbiorców) 2085 szt. Stacje elektroenergetyczne Gęstość rozmieszczenia ~ 0,01 szt./km 2 0,95 szt./km 2 7

8 Tabela 8 Ilość jednostek transformatorowych Transformatory: 110/SN SN/nN Transformatory sieciowe 196 szt szt. Moc sumaryczna transformatorów MVA MVA (co stanowi 6,3% mocy transformatorów sieciowych w krajowym systemie elektroenergetycznym) Region Dolnego Śląska jest bogaty w surowce energetyczne słuŝące do wytwarzania energii elektrycznej. NaleŜy tu wymienić w przede wszystkim złoŝa węgla brunatnego eksploatowane przez elektrownię Turów, oraz złoŝa węgla brunatnego rozpoznane w okolicach Legnicy, które stanowią rezerwę energetyczną dla projektowanej na tym obszarze budowy wielkiej elektrowni cieplnej wykorzystującej wysoko sprawne technologie spalania węgla. Zakres pozyskiwania surowców energetycznych i nośników energii w regionie Dolnego Śląska w latach 2003 do 2006 przedstawia tabela 9 Tabela 9 Pozyskane surowce energetyczne i nośniki energii Wydobycie węgla brunatnego rok 2003 rok 2004 rok 2005 rok tys. ton tys. ton tys. ton tys. ton Produkcja koksu 572 tys. ton 614 tys. ton 514 tys. ton 502 tys. ton Produkcja gazu koksowniczego 199 mln. m3 210 mln. m3 185 mln. m3 177 mln. m3 Przez region Dolnego Śląska przebiegają linie elektroenergetyczne sieci przesyłowej 400kV i 220kV wyprowadzające energię elektryczną z elektrowni zawodowych i współpracujące z siecią dystrybucyjną regionu. Sieć dystrybucyjna 110kV EnergiiPro SA zasilana jest z sieci przesyłowej w dwóch stacjach 400kV/110kV i w 8 stacjach 220kV/110kV. W najbliŝszej przyszłości planuje się budowę dwóch odcinków linii przesyłowej 400kV i kolejnej stacji 400kV/110kV na obrzeŝach Wrocławia. Zamieszczony poniŝej wycinek mapy pokazuje przebieg linii przesyłowych 400kV (linie czerwone) i 220kV (linie zielone) oraz rozmieszczenie stacji łączących sieć przesyłową z siecią dystrybucyjną 110kV. 8

9 Rys 2. Plan sieci przesyłowej 400 i 220 kv na terenie Dolnego Śląska (źródło: Wydawnictwo Kartograficzne JOKART).. Bezpieczeństwo energetyczne Dolnego Śląska w zakresie zaopatrzenia w energię elektryczną jest aktualnie zapewnione. Na terenie Dolnego Śląska znajdują się: duŝa elektrownia zawodowa Turów, dobrze powiązana z siecią dystrybucyjną 110kV oraz dysponująca dość znaczną mocą elektrociepłownia Kogeneracja pracująca bezpośrednio na sieć dystrybucyjną. W rejonie Dolnego Śląska energię elektryczną produkują równieŝ niewielkie elektrownie wodne i elektrownie przemysłowe. Wytwarzana energia elektryczna tylko częściowo zuŝywana jest na miejscu. Potencjał wytwórczy energii elektrycznej zostanie być moŝe wkrótce wsparty przez ambitny plan rozwoju energetyki opartej na wykorzystaniu źródeł odnawialnych a przede wszystkim na energii wiatru. RównieŜ naleŝy spodziewać się w nadchodzącym dziesięcioleciu budowy nowej elektrowni cieplnej o duŝej mocy wykorzystującej bardzo bogate złoŝa węgla brunatnego rozpoznane w okolicach Legnicy. Wraz z rozwojem źródeł wytwórczych, koniecznością przyłączania nowych odbiorców i spełniania wymogów jakościowych, co do ich zasilania, bardzo znacznej rozbudowy doczeka się infrastruktura sieciowa regionu. W przedziale czasowym do roku 2020 planowane jest zwiększenie długości linii dystrybucyjnych w porównaniu ze stanem aktualnym o około 21%, liczba stacji 110kV/SN wzrośnie o 40%, a moc transformatorów sieciowych o 51%. Mimo planowanego dość znacznego przyrostu rocznego PKB przyrost udziału energii elektrycznej dla jego wytworzenia nie powinien zwiększać się proporcjonalnie, a wprost przeciwnie naleŝy dąŝyć do uzyskania opcji zerowej, tzn. wzrostu PKB bez zwiększenia poboru energii. Zapowiadane wysokie ceny energii elektrycznej zmuszą zapewne odbiorców do stosowania 9

10 energooszczędnych procesów technologicznych, energooszczędnych aparatów i odbiorników elektrycznych jak równieŝ do oszczędnego jej uŝytkowania w kaŝdych okolicznościach. Nasz optymizm w ocenie bezpieczeństwa energetycznego Dolnego Śląska opiera się na załoŝeniu, Ŝe planowane inwestycje energetyczne zostaną zrealizowane, a negatywne skutki światowego kryzysu ekonomicznego nie okaŝą się dla Polski zbyt dokuczliwe. Region Dolnego Śląska w aspekcie bezpieczeństwa energetycznego Streszczenie Bezpieczeństwo energetyczne jest warunkiem niezakłóconego i harmonijnego rozwoju gospodarki kraju. Zabezpieczenie niezbędnych nośników energii stanowi jedno z głównych zadań państwa. W artykule omawiamy aspekty bezpieczeństwa energetycznego Dolnego Śląska w świetle moŝliwości wytwarzania i dystrybucji energii elektrycznej oraz sprostania zapotrzebowaniu na nią przez przemysł i ludność. The Lower Silesia Region in the Aspect of the Power Security Abstract Power Security is a requisite for the undisturbed and harmonic development of the National Economy. Securing the necessary energy carriers is one of the principle obligations of the state. The paper discusses different aspects of the power security in the Lower Silesia focusing on the potential of electrical energy production and distribution as well as on the demands of the industry and population. 10