Polska. transformacja Od niepewności do sukcesu. Polish Transformation From Suspense to Success

Transkrypt

1 Polska transformacja Od niepewności do sukcesu Polish Transformation From Suspense to Success

2 Jedyny udany transfer demokracji The Only Successful Transfer of Democracy Romano Prodi Wielkie rozszerzenie Unii Europejskiej było dziełem przywódców i społeczeństw, którzy mieli świadomość, że to historyczna chwila. Zarówno Polska, jak i Europa dobrze ten moment wykorzystały. / The Great Enlargement of the European Union was achieved by political leaders and societies conscious of the historical moment. Poland and Europe have taken good advantage of it. FOt.: archiwum autora / PhOTo: author s archive Połączenie Europy Zachodniej i Wschodniej było jednym z najważniejszych osiągnięć w hisotrii. Z punktu widzenia realiów tamtych czasów aż trudno uwierzyć, że nam się to w ogóle udało. Sprawowałem wtedy funkcję przewodniczącego Komisji Europejskiej. Nie byliśmy grupą biurokratów, lecz przywódców skoncentrowanych na procesie i mających przed sobą jasny, długofalowy cel historyczne połączenie Europy, przez lata rozdzielonej zimną wojną. Mierząc się z tym wyzwaniem, największy nacisk położyliśmy na dialog. Wymiary polityczny i techniczny negocjacji były ściśle ze sobą związane. Ogromną rolę odegrał wtedy Günter Verheugen, nie tylko jako komisarz ds. rozszerzenia, lecz także jako człowiek znakomicie rozumiejący powagę chwili, a jednocześnie głęboko wierzący w konkretne (polityczne, ekonomiczne i społeczne) The unification of western and eastern Europe has been one of the most important historical achievements. Given the conditions prevailing at the time, it was difficult to believe we could be successful. At the time, I was President of the European Commission. We were not a group of bureaucrats, but leaders concentrated on the process at hand and aiming for a clear long-term goal: the historical unification of Europe, which the Cold War had kept divided for so many years. The main effort in our challenge was founded on dialogue. The political and technical dimensions of the negotiations were closely related. Günter Verheugen played an enormous role at the time, not only as the Commissioner for Enlargement, but also as a man who understood the seriousness of the moment and who deeply believed in the specific political, economic and social

3 korzyści z tego procesu dla Nowej i Starej Europy. I rzeczywiście, nie myliliśmy się z wielkiego rozszerzenia Zachód skorzystał nie mniej niż Wschód. Wyjątkowe doświadczenie transformacji Takie momenty to w historii rzadkość. Pracowaliśmy w ogromnym tempie, bo czuliśmy, że ten wyjątkowy czas szybko się skończy. Zobaczyłem wtedy, jak można pokojowo eksportować demokrację. To na razie pierwszy i jedyny przypadek takiego transferu w dziejach świata, bo zazwyczaj demokrację wprowadza się siłą i, oczywiście, nietrwale. Przykładem tego może być Irak. Uważam, że Europa ma do zaoferowania światu wyjątkowy know-how, który będzie bezcenny w XXI w. Wiemy, jak transferować demokrację nie na lufach czołgów, lecz poprzez rozum i serca ludzi. Ten sukces był możliwy z kilku powodów. Po pierwsze, wola polityczna i działania przywódców (rulling class) miały pełne poparcie społeczeństw. I to zarówno po wschodniej, jak i zachodniej stronie. Ludzie mieli poczucie sprawiedliwości dziejowej i wielkiego zwycięstwa na rzecz demokracji. Polska transformacja nie byłaby możliwa bez gotowości na nią i przyzwolenia Polaków. Poczynając od tych, którzy sprawowali rządy. Warto pamiętać, że chęć wejścia do UE i decyzja o przystąpieniu do negocjacji akcesyjnych były dobrowolne, a we wszystkich krajach akcesyjnych panował wokół tej sprawy wyjątkowy klimat politycznej zgody. Po drugie, przywódców UE wspierało zaplecze doskonale przygotowanych urzędników. Komisarze mieli codzienne oparcie w administracji, która potrafiła uwzględniać w negocjacjach wszystkie aspekty zjednoczenia: różnice polityczne, społeczne, regionalne, prawne etc. Po trzecie, mieliśmy do czynienia z rzadką w historii symbiozą silnego przywództwa, profesjonalnej biurokracji i rozumiejącego społeczeństwa, dzięki której było możliwe osiągnięcie właściwej równowagi między sprawami nadrzędnymi, które nie podlegały dyskusji, a szczegółami, które się negocjowało. Po czwarte, wszystkie zaangażowane strony miały świadomość długofalowego, historycznego celu całej operacji. To on dawał jasny punkt odniesienia i umożliwiał podejmowanie często trudnych kompromisów. advantages of this process for Old and New Europe. We were right, of course: the Great Enlargement has been no less beneficial for the West than for the East. The exceptional experience of transformation Such moments in history are rare. We were working in great haste because we felt that this unique time would end rapidly. I saw then that it was possible for democracy to be exported peacefully. This is the only case of such a transfer in history, because democracy is usually introduced by force and naturally doesn t last. Iraq can serve as an example. I feel that Europe can offer the global world unique know-how that will be priceless in the 21 st century. We know how to transfer democracy not at gunpoint, but with the hearts and brains of people. This success was made possible by many factors. Firstly, the political will and activeness of the ruling classes were supported by our societies. This was the case on both the western and the eastern side. People had a sense of historical justice and of the great victory for democracy. The Polish transformation would not have been possible without the readiness and consent of Poles, starting from those who held power. It is worthwhile to remember that the desire to join the EU and the decision to begin accession negotiations were voluntary. A unique climate of political consensus existed in all candidate countries. Secondly, EU leaders were backed by very well-prepared functionaries. EU commissioners enjoyed the daily support of an administration that knew how to take all aspects of unification into consideration during negotiations: political, social, regional, legal and other differences. Thirdly, we were dealing with a rare historical instance of a symbiosis of strong leadership, professional bureaucracy and an understanding society, thanks to which it was possible to reach the appropriate balance between issues of primary importance, beyond discussion, and details subject to negotiation. Fourthly, all parties involved were conscious of the long-term historical goal of the entire operation. This goal provided a clear point of reference and made it possible to make difficult compromises.

4 Nie bójmy się zmian Moim zdaniem rozszerzenie z lat jest wielkim sukcesem Europy. Jej niegdysiejsze peryferie dziś rozwijają się szybciej niż centrum, przynoszą nowe pomysły polityczne i rozwojowe impulsy. To bardzo pożądane, bo w mojej ocenie przywództwo obecnie nie zapewnia Unii odpowiednich rozwiązań. Ważny impuls może dać także dalsze rozszerzanie UE, zwłaszcza o kraje byłej Jugosławii, bardzo nam kulturowo bliskie, oraz o Turcję, z którą negocjacje są trudniejsze i będą trwały jeszcze bardzo, bardzo długo, bo przez setki lat byliśmy po dwóch stronach barykady. Największym problemem współczesnej Europy jest strach. Człowiek zazwyczaj boi się nowego, nieznanego. Tymczasem to właśnie zmiana jest motorem rozwoju. Jeżeli się nie zmienimy i nie zaczniemy współpracować, czeka nas utrata wpływu na sprawy świata, a dochodzenie czy utrzymanie wysokiego poziomu życia będzie niemożliwe. Państwa-miasta włoskie były silne w średniowieczu i w okresie renesansu, ale kolejna epoka je zmarginalizowała, bo okazały się za małe na nowe czasy. Nie sprostały konkurencji Hiszpanii, Francji i Anglii nowożytnych państw, rosnących na fali pierwszej globalizacji rozpoczętej wraz z odkryciem Nowego Świata. Mądrość płynąca ze zjednoczenia Włoch i Niemiec w XIX w. mówi dziś Staremu Kontynentowi, że tylko zjednoczenie zapewni mu pozycję w globalnym świecie. Klimat do głębszej integracji Europa nie może przegapić tej chwili, musi żyć zasadą teraz albo nigdy. W Europie zaczęliśmy uważać pokój za coś naturalnego, co zawsze jest i będzie. Rzeczywistość wygląda inaczej. Wojny w Jugosławii oraz kryzys na Ukrainie pokazały, że konflikty są zawsze możliwe. Świadomość tej możliwości musi nadać projektowi europejskiemu nową dynamikę, nakierowaną na znajdowanie zbieżności i działanie, a nie uwzględnianie różnic i niekończące się debaty. Lekcja ukraińska daje do myślenia, jak bardzo Europa stała się nieefektywna. Problem na Let s not fear change In my opinion, the Enlargement ( ) is a great European success story. The continent s peripheries of yesterday are now growing faster than its centre; they bring new political ideas and developmental impulses. This is very desirable because, to my mind, current leadership is not providing the EU with appropriate solutions. Important impulses could be produced by the EU s further enlargement, especially towards the countries of the former Yugoslavia, which are culturally close to us, and towards Turkey, with which negotiations are more difficult and will take a long, long time, because for centuries we were on opposite sides of the barricades. The greatest problem in contemporary Europe is fear. Human beings are usually afraid of what is new and unknown. But it is change that fuels development. If we don t change and we don t operate together we shall lose any influence in the world and we won t be able to achieve or maintain any comfortable level of life. The Italian city-states were powerful in the Middle Ages and in the Renaissance, but the following era has marginalised them because they proved too small for the new times. They could not compete with Spain, France and England, modern states that grew on the wave of the first globalisation that began with the discovery of the New World. The wisdom provided by the Italian and German unifications in the 19 th century tells the Old Continent today that only unification will ensure it the position in the global world. A climate for greater integration Europe must not miss this moment and must live in keeping with the principle of now or never. In Europe, we have come to see peace as a natural state, something that is always there and always will be. This is not the case. The Yugoslav Wars and the Ukrainian tensions demonstrate that conflicts are always possible. This must give the European project a new and active dynamic in seeking to find convergence, without stumbling over differences

5 swej wschodniej granicy Europa widzi jako problem rosyjsko-amerykański, a sama wciąż dyskutuje, co robić. Niccolò Machiavelli już 500 lat temu opisał, jak przywódca ma w relacjach zagranicznych wykorzystywać różnice między skłóconymi małymi państwami. Książę jest w kanonie europejskiej literatury, ale wnioski z tej lektury wyciąga Rosja. Mimo obecnego napięcia międzynarodowego pozostaję optymistą wiem, że Rosja i Europa są jak wódka i kawior, czyli trudno je rozdzielić. Jeżeli Putin chce zostać nowym Piotrem Wielkim i zmodernizować Rosję, nie obejdzie się bez mariażu z Europą. A historia integracji europejskiej przebiega falami, jak sinusoida. Teraz akurat jesteśmy w jej dołku, ale tak nie będzie zawsze. Powoli zaczyna się formować klimat odpowiedni do silniejszego przywództwa i radykalnych decyzji. Państwa członkowskie doskonale wiedzą, że w globalnym świecie niewiele są w stanie zrobić pojedynczo. Nawet Niemcy najmocniejsze państwo na Starym Kontynencie czerpią siłę z bycia w klastrze europejskim, którego członkowie są zainteresowani Niemcami w Europie, a nie niemiecką Europą. Polska success story Polska jako lider krajów nowej Unii (podział ten zresztą coraz bardziej przechodzi do historii) i szósta gospodarka w UE może być politycznie bardzo aktywna, pod warunkiem że wewnętrznie nie będzie poddawana czynnikom odśrodkowym i destabilizującym. Jednym słowem, rola i siła Polski w Europie zależą dziś od niej samej. Polska jest uważana za success story i modelowy przykład udanego zarządzania wielowymiarową zmianą. Polacy przeszli radykalną transformację polityki, gospodarki i społeczeństwa. Startując niemal od zera, rozwinęli sprawną i odważną przedsiębiorczość oraz aktywne społeczeństwo obywatelskie. Skala tych zmian jest imponująca i szczerze mówiąc znacznie przekroczyła nasze ówczesne oczekiwania. Oczywiście nadal są problemy, m.in. dysproporcje regionalne czy odkładana restrukturyzacja rolnictwa. and indulging in interminable debates. The lesson of Ukraine makes us aware of how ineffective Europe has become. It accepts seeing this problem on its eastern border as a Russian-American issue, while continuing to discuss what to do. Five hundred years ago, Niccolo Machiavelli described how in his foreign policy a leader should take advantage of the differences between conflicted little states. The Prince is part of the canon of European literature, but it is Russia that has drawn the obvious conclusions from it. I remain an optimist, despite the present international tensions I know that Russia and Europe are like vodka and caviar, i.e. it is difficult to separate them. In addition, if Putin wants to be the new Peter the Great and modernise Russia, this will not take place without a marriage with Europe. The history of European integration runs in waves, like a sinusoid. At the present moment, we are at the bottom of it, but this will not always be the case. Slowly, a climate appropriate for stronger leadership and radical decisions is beginning to take shape. Member states know very well that they can t accomplish much single-handedly in the global world. Even Germany the strongest country of the Old Continent draws its strength from the European cluster of which it is a part, and whose other members are interested in a Germany in Europe, not a German Europe. Poland a success story Poland as a leader of the New EU countries (this division is fast becoming history) and the sixth largest EU economy could be very active politically, on the condition that it is not subject to centrifugal and destabilising forces. In a word, Poland s role and strength today depend on the country itself. Poland is viewed as a success story and as a model of effectively managed multi-dimensional processes of change. Poles have gone through radical political, economic and social transformations. Starting almost from scratch, they have built an effective and bold entrepreneurial sector and an

6 M a t e r i a ł w ł a s n y THI N KTA N K / p u b l i s h e r ' s o w n m a t e r i a l Helping to build Europe lat/years ŚWIAT EUROPA POLSKA world EUROPe POLand Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. było zwieńczeniem wieloletnich starań o powrót do rodziny europejskich demokracji. Polska odgrywa coraz silniejszą rolę w Europie, m.in. w zakresie współtworzenia polityki wschodniej UE. / Poland's accession to the European Union in 2004 was the crowning achievement of many years of effort to join the family of European democracies. Poland is playing an increasingly strong role in Europe, including in creating the EU's eastern policy. Na zdjęciu: Parada Schumana w Warszawie. Członkostwo Polski w UE popiera dziś aż 89 proc. obywateli. / Photo: The Schuman Parade in Warsaw. Today, Poland's membership in the EU is supported by as many as 89 per cent of citizens. FOT. / PHOTO: Filip Blazejowski / FORUM Współtworząc Europę

7 Teraz najważniejszy cel to przyjęcie euro. Polska powinna to zrobić przede wszystkim ze względów politycznych. Dla Włoch wspólna waluta była koniecznością, a nie wyborem, bo wieczne dewaluacje lira prowadziłyby państwo do bankructwa. Polska powinna patrzeć na euro z dłuższej, historycznej perspektywy jako na czynnik spajający Stary Kontynent. Unia walutowa to najdalej posunięty etap integracji europejskiej, nawet jeżeli zarządzanie euro jest obecnie nieefektywne (mimo pozytywnych wysiłków ze strony Europejskiego Banku Centralnego) i trzeba je ulepszyć. Wiele obszarów wymaga zmian i Polska jako kraj doświadczony w zarządzaniu zmianą może wnieść bezcenne wkład w ten proces. Jestem pewien, że czekają nas interesujące czasy. UE to projekt, który zaczął się co prawda w połowie XX w., ale bardziej pasuje do obecnego, sieciowego stulecia wielowymiarowych współzależności. W tym właśnie tkwi jego siła. Europa z pewnością będzie się dalej integrować, choć prawdopodobnie z różną prędkością. Nastąpi mocniejsze zespolenie przez wspólną walutę, a później wspólną politykę. Obecnych liderów, mocno podzielonych przez historię, język i XX-wieczną narodową mentalność, w następnych pokoleniach zastąpią nowi, europejscy już przywódcy. Wyrosną z dzieci, które dziś wychowujemy. Wierzę, że będzie wśród nich wielu Polaków i Włochów. active civic society. The scale of such changes is impressive and frankly speaking has greatly exceeded our expectations at the time. Of course, problems remain, such as regional disproportions or the delayed restructuring of agriculture. Today the adoption of the euro should be Poland s most important goal. Poland should do this primarily for political reasons. For Italy, the common currency was a matter of necessity, not of choice, because endless devaluations of the lira would have led the country to bankruptcy. Poland should view the euro in a long-term, historical perspective as a factor binding the Old Continent. The monetary union is the most advanced stage of European integration, even if today s management of the euro (in spite of the positive efforts of the European Central Bank) is ineffective and needs to be improved. Many changes are needed and Poland, as a country with experience in managing change, could make an invaluable contribution to this process. I am certain that interesting times are before us. While it is true that the EU is a project begun in the middle of the 20 th century, it is better suited to today s network century of multifaceted interdependence, and therein lies its strength. Europe will most certainly continue to integrate, probably at different speeds. Greater integration will take place thanks to the common currency and, later, thanks to a common policy. The present leaders who are strongly divided by history, language and the nationalist mentality of much of the 20 th century will be replaced in the next generations by new European leaders. They will be the children of the children we are now raising. I believe there will be many Poles and Italians among them. prof. Romano Prodi: dwukrotny premier Włoch ( i ); przewodniczył Komisji Europejskiej w latach , gdy Polska negocjowała członkostwo i weszła do UE / Prime Minister of Italy ( and ), and President of the European Commission ( ) during Poland s accession negotiations and when it joined the EU