Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu 2013, t. 51, nr 6. Wspieranie transferu wiedzy do społeczeństwa i gospodarki

Transkrypt

1 Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu 2013, t. 51, nr 6 Wspieranie transferu wiedzy do społeczeństwa i gospodarki

2 The Poznan School of Banking Research Journal 2013, Vol. 51, No. 6 Promoting knowledge transfer in society and the economy edited by Tadeusz Leczykiewicz The Poznan School of Banking Press Poznan 2013

3 Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu 2013, t. 51, nr 6 Wspieranie transferu wiedzy do społeczeństwa i gospodarki redakcja naukowa Tadeusz Leczykiewicz Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu Poznań 2013

4 Komitet wydawniczy / Editorial Board Przewodniczący / Chair: prof. zw. dr hab. Józef Orczyk Członkowie / Members: dr hab. Władysław Balicki, prof. WSB w Poznaniu, dr Piotr Dawidziak, dr hab. Marek Dylewski, prof. WSB w Poznaniu, dr hab. Sławomir Jankiewicz, prof. WSB w Poznaniu, Grażyna Krasowska-Walczak (dyrektor Wydawnictwa WSB w Poznaniu / Director of the Poznan School of Banking Press), dr Alicja Kaiser, dr hab. inż. Tadeusz Leczykiewicz, prof. WSB w Poznaniu, dr hab. Magdalena Majchrzak, prof. WSB w Poznaniu, Andrzej Małecki (sekretarz / Secretary), dr hab. Ilona Romiszewska, prof. WSB w Poznaniu, prof. zw. dr hab. Janusz Sawczuk, prof. zw. dr hab. Stanisław Wykrętowicz, dr Maria Zamelska Rada naukowa / Scientific Advisory Board prof. dr hab. Przemysław Deszczyński (Polska), dr hab. Marek Dylewski, prof. WSB w Poznaniu (Polska), prof. dr hab. Beata Filipiak (Polska), dr hab. inż. Tadeusz Leczykiewicz, prof. WSB w Poznaniu (Polska), prof. dr hab. Jan Szambelańczyk (Polska), doc. Ing. Emília Zimková PhD (Słowacja), doc. Ing. Peter Krištofík PhD (Słowacja), prof. Sergiy Gerasymenko DSc (Ukraina), prof. dr Bernt Mayer (Niemcy), prof. dr Franz Seitz (Niemcy), prof. J. Michael Geringer PhD (USA) Czasopismo umieszczone na liście B MNiSW i w bazie Index Copernicus. Czasopismo recenzowane według standardów Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Lista recenzentów na stronie oraz w ostatnim numerze czasopisma z danego roku. Journal placed in the B list of the Ministry of Science and Higher Education and in the Index Copernicus database. Journal reviewed in compliance with the standards set forth by the Ministry of Science and Higher Education. A list of referees is available at and published in the last issue of the Journal each year. Procedura recenzowania / Review procedure Redaktor naczelny czasopisma / Editor-in-chief dr hab. Marek Dylewski, prof. WSB w Poznaniu Redaktor naukowy (tematyczny) / Scientific (Theme) editor dr hab. inż. Tadeusz Leczykiewicz, prof. WSB w Poznaniu Redaktorzy statystyczni / Statistical editors dr hab. Maria Chromińska, prof. WSHiR w Poznaniu, dr Rafał Koczkodaj Weryfikacja tekstów w języku angielskim / Texts in English revised by Victoria Szpyrka (native speaker) Redaktor prowadzący / Text editor Elżbieta Turzyńska Redakcja, skład i łamanie / Copyedited and typeset by Adriana Staniszewska Projekt okładki / Cover design by Jan Ślusarski Publikacja finansowana przez Wyższą Szkołę Bankową w Poznaniu. Publication financed by the Poznan School of Banking. Wersja pierwotna publikacja drukowana / Source version print publication Nakład: 150 egz. / Circulation: 150 copies Copyright by Wyższa Szkoła Bankowa w Poznaniu, 2013 ISSN Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu al. Niepodległości 2, Poznań, tel , wydawnictwo@wsb.poznan.pl, dzialhandlowy@wsb.poznan.pl, Druk i oprawa / Printed and bound by Zakład Poligraficzny Moś i Łuczak, Poznań

5 Spis treści Wstęp (Tadeusz Leczykiewicz)... 9 Lechosław Cichowski Polityka innowacyjna jako wsparcie transferu wiedzy do społeczeństwa i gospodarki Ewa Stawiarska, Joanna Machnik-Słomka Współczesne kierunki polityki innowacyjnej a współpraca sieciowa w transferze wiedzy z sektora nauki Roman Tylżanowski Perspektywy rozwoju transferu technologii według strategii Europa Piotr Dzikowski Wpływ instytucji wsparcia biznesu na pobudzanie aktywności innowacyjnej producentów artykułów spożywczych i napojów w północno-zachodniej Polsce Katarzyna Kazojć Transfer wiedzy a kultura inteligentnych porażek w przedsiębiorstwie innowacyjnym Radosław Molenda Specyfika zarządzania przedsiębiorczością akademicką w Polsce Joanna Stalewska Kluczowe elementy kontekstu przygotowania i realizacji projektów badawczych wpływające na skuteczność zarządzania Agnieszka Młodzińska-Granek Tworzenie partnerstw w zakresie przedsiębiorczości akademickiej Witold Nowiński Sieciowanie w toku tworzenia i rozwoju polskich akademickich spółek spinoff wstępne wyniki badań jakościowych Michał Jasieński Citation analysis as a practical tool for managers and entrepreneurs: selected scientometric concepts relevant for business model improvement

6 6 Spis treści Bogumiła Bubiak Kształcenie umiejętności praktycznych studentów sposobem na zwiększenie współpracy nauki z biznesem Agnieszka Faron E-learning a umiejętności studentów w kontekście przedsiębiorczości akademickiej. 179 Tomasz Szewc Transfer wiedzy w instytucjach naukowych wybrane aspekty prawne Piotr Horosz Umowa know-how jako narzędzie służące transferowi technologii Jarosław R. Antoniuk Licencja przymusowa jako instrument transferu wiedzy Rafał Wrzecionek Rola notariusza w prawie spółek handlowych Marcin Jurewicz Prawne elementy regulujące bezpieczeństwo pracy przedsiębiorców stosujących nanotechnologię Agnieszka Grzesiok-Horosz Prawne aspekty produkcji utworu audiowizualnego Lista recenzentów współpracujących z czasopismem Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu Recenzenci Zeszytów Naukowych Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu nr za rok Wymogi edytorskie Wydawnictwa WSB w Poznaniu dla autorów

7 Contents Introduction (Tadeusz Leczykiewicz)... 9 Lechosław Cichowski Innovation policy as a way to support the transfer of knowledge to society and the economy Ewa Stawiarska, Joanna Machnik-Słomka Modern innovation policy and collaboration networking in the transfer of knowlegde from the educational sector Roman Tylżanowski Prospects for the development of technology transfer based on the Europe 2020 Strategy Piotr Dzikowski The impact of innovation support organizations on stimulating innovation activity of food and beverage manufacturers in north-western Poland Katarzyna Kazojć The transfer of knowledge and the culture of intelligent failures in an innovative enterprise Radosław Molenda The specificity of academic enterprise management in Poland Joanna Stalewska The key elements of the context of the preparation and implementation of research projects influencing effectiveness of the research management Agnieszka Młodzińska-Granek Creating partnerships in the field of academic entrepreneurship Witold Nowiński Networking in the creation and development of Polish academic spinoff companies preliminary results of qualitative research Michał Jasieński Citation analysis as a practical tool for managers and entrepreneurs: selected scientometric concepts relevant for business model improvement

8 8 Contents Bogumiła Bubiak Training the practical skills of students in order to increase the cooperation between sciences and business Agnieszka Faron E-learning and the skills of a student in the context of an academic entrepreneurship Tomasz Szewc The transfer of knowledge in scientific institutions selected legal aspects Piotr Horosz The know-how contract as a tool of the transfer of technology Jarosław R. Antoniuk A compulsory licence as a tool for knowledge transfer Rafał Wrzecionek The role of the notary public in commercial law companies Marcin Jurewicz Legal elements regulating work safety for entrepreneurs using nanotechnology Agnieszka Grzesiok-Horosz Legal aspects of the production of audiovisual work List of reviewers collaborating with The Poznan School of Banking Research Journal Reviewers of The Poznan School of Banking Research Journal issues of the year The WSB Press Instructions for Authors Submitting Their Contributions in English

9 Wstęp Niniejszy numer Zeszytów Naukowych ukazuje wybrane aspekty wspierania transferu wiedzy z sektora nauki do społeczeństwa i gospodarki. Rozważania autorów na ten temat uzupełniają wyniki przeprowadzonych badań oraz osobiste spostrzeżenia odnoszące się do różnych doświadczeń w zakresie transferu wiedzy, a także wynikające ze współpracy sektora naukowego i badawczo-rozwojowego z środowiskiem społecznym oraz biznesowym. Zeszyt zawiera 18 artykułów o różnorodnej tematyce podejmowanych przez ich autorów, opracowanych zarówno na podstawie studiów literaturowych, jak i własnych badań oraz spostrzeżeń i doświadczeń praktycznych. Pozwoliło to na ich podział na cztery grupy. Pierwszą grupę stanowią artykuły ukazujące różne aspekty polityki innowacyjnej. Wskazują one na rolę polityki innowacyjności jako ważnego narzędzia skutecznego transferu wiedzy do gospodarki i budowania pozycji innowacyjnej we współczesnej gospodarce rynkowej, relacje między współczesnymi kierunkami polityki innowacyjnej a współpracą sieciową w transferze wiedzy z sektora nauki do sieci współpracujących przedsiębiorstw czy perspektywy rozwoju transferu technologii wynikające ze strategii Europa Podejmują także kwestię wpływu instytucji wsparcia biznesu na pobudzanie aktywności innowacyjnej producentów wybranych artykułów spożywczych w Polsce czy relacji między transferem wiedzy w przedsiębiorstwie innowacyjnym a kulturą inteligentnych porażek. Druga grupa artykułów odnosi się do kwestii specyfiki zarządzania przedsiębiorczością akademicką w Polsce, inicjatyw ją promujących i wspierających, szczególnie ze strony szkół wyższych, przekształcania nauczycieli akademickich w pracowników wiedzy oraz potencjalnych przedsiębiorców tzw. firm odpryskowych (spin-off, spin-out), a także szans i zagrożeń rozwoju przedsiębiorczości akademickiej w Polsce. Odniesiono się w nich do kluczowych czynników wpływających na skuteczność zarządzania projektami badawczymi realizowanymi przez polskie jednostki naukowe, kreowania partnerstw w przestrzeni publicz-

10 10 Wstęp no-prywatnej między nauką a organizacjami biznesowymi jako warunku współpracy i wspierania rozwoju przedsiębiorczości akademickiej, wykorzystania tzw. sieciowania w procesie tworzenia, zarządzania i rozwoju polskich akademickich spółek spin off, a także wykorzystywania źródeł wiedzy eksperckiej i naukometrii do nawiązywania współpracy z pracownikami naukowymi, traktowanymi jako partnerzy biznesowi. Trzecia grupa artykułów poświęcona jest kształtowaniu postaw przedsiębiorczych i praktycznych umiejętności studentów (także przez wykorzystanie e-learningu) wymaganych przez pracodawców w poprawianiu ich pozycji ma rynku pracy oraz zwiększaniu współpracy nauki z biznesem. Czwarta grupa artykułów odnosi się do prawnych uwarunkowań transferu wiedzy z sektora nauki do społeczeństwa i gospodarki. Prezentowane są w nich prawne aspekty wewnętrznego i zewnętrznego transferu wiedzy w instytucjach naukowych, zagadnienia dotyczące możliwości wykorzystywania umowy know- -how czy umowy licencji przymusowej jako narzędzi transferu wiedzy, w tym transferu technologii, roli notariusza w tworzeniu spółek prawa handlowego będących współczesnym modelem biznesowym także w Polsce, prawne regulacje bezpieczeństwa pracy przedsiębiorców stosujących nanotechnologie czy produkcji utworu audiowizualnego. Zeszyt adresowany jest do pracowników akademickich zajmujących się różnymi aspektami (np. instytucjonalnego, instrumentalnego, finansowego) wsparcia transferu wiedzy z sektora nauki do społeczeństwa i gospodarki, uwarunkowaniami transferu wiedzy, formami rozwoju współpracy sektora nauki i biznesu, wspieraniem wzrostu innowacyjności i przedsiębiorczości akademickiej, działalnością ośrodków zajmujących się komercjalizacją wyników badań naukowych oraz transferem wiedzy, a także promowaniem i kształtowaniem postaw przedsiębiorczych w środowisku akademickim, w tym poprzez rozwijanie właściwych kompetencji. Sądzę, że zainteresuje również praktyków specjalistów z tego zakresu, a także słuchaczy ukierunkowanych studiów podyplomowych oraz studentów studiów licencjackich i magisterskich przygotowujących się do pracy w instytucjach i ośrodkach zajmujących się transferem wiedzy, innowacyjnością i przedsiębiorczością oraz komercjalizacją wyników badań naukowych, chcących w przyszłości aktywnie w tym procesie uczestniczyć. Liczę zatem na przychylne przyjęcie niniejszego tomu. Dziękuję wszystkim Autorom za przyjęcie naszego zaproszenia oraz trud włożony w przygotowanie artykułów, a także Recenzentom prezentowanych artykułów. Słowa podziękowań kieruję też do władz Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu za wsparcie organizacyjne działań poprzedzających niniejszą publikację oraz do Wydawnictwa tej uczelni za pomoc w jej przygotowaniu i wydaniu. prof. nadzw. dr hab. inż. Tadeusz Leczykiewicz

11 Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu 2013, t. 51, nr 6 Lechosław Cichowski Politechnika Poznańska Wydział Inżynierii Zarządzania lechoslaw.cichowski@put.poznan.pl tel Polityka innowacyjna jako wsparcie transferu wiedzy do społeczeństwa i gospodarki Streszczenie. Przedmiotem artykułu są wybrane przesłanki roli polityki innowacyjnej jako narzędzia skutecznego transferu wiedzy do gospodarki. Polityka innowacyjna nie jest najważniejszym narzędziem budowania pozycji innowacyjnej we współczesnej gospodarce rynkowej, ale na podstawie doświadczeń różnych gospodarek, w tym polskiej, można stwierdzić, że jej brak lub nieadekwatność niekorzystnie wpływają na przebieg i efekty procesów innowacyjnych. Skuteczna polityka innowacyjna powinna liczyć się ze specyfiką innowacji. Jej główna rola sprowadza się do nadania impulsu innowacyjnego w celu zainicjowania procesu przezwyciężania dotychczasowego stanu innowacyjności w gospodarce. Słowa kluczowe: polityka innowacyjna, transfer wiedzy, innowacje, model innowacji, innowacyjność, rankingi innowacyjności Wstęp Swego rodzaju dogmatem podręcznikowej ekonomii jest stwierdzenie, że gospodarka rynkowa jako taka jest proinnowacyjna, czyli że system ekonomiczny tak klasycznej, jak współczesnej gospodarki rynkowej sprzyja innowacjom, których synonimem jest obecnie transfer wiedzy 1. Ta konstatacja wynika z uznania 1 Transfer wiedzy jako produktu specyficznej działalności badawczo-rozwojowej jest pojęciem węższym od innowacji, ale jeśli przyjąć, że wiedza powstaje nie tylko w laboratoriach różnego rodzaju instytucji, ośrodków B+R, ale jest również tworem szeregowych pracowników uczestniczących w przedsięwzięiach innowacyjnych, to te dwa strumienie nie powinny się od siebie różnić.

12 12 Lechosław Cichowski kluczowej roli zjawiska i mechanizmu konkurencji rynkowej czy też konkurencyjności. Rynek to konkurencja, konkurencja to innowacje, z reguły postrzegane jako najskuteczniejsze narzędzie tej konkurencji. Polityka gospodarcza, w tym innowacyjna państwa, jest więc postrzegana jako czynnik zakłócający sprawność działania mechanizmu rynkowego, a w przypadku innowacji często uznawany za ich barierę 2. Efektem tego przekonania była i jest realizowana przez kolejne ekipy rządzące i sterujące polską gospodarką koncepcja i praktyka polskiej transformacji systemowej. Sprowadzała się ona do wycofania państwa z obszarów, w których było wcześniej obecne, w przekonaniu, że niewidzialna ręka rynku wywiąże się ze swojej roli. O ile pozwoliło to na rzeczywistą dekonstrukcję poprzedniego systemu gospodarczego, o tyle nie przyczyniło się w poważniejszym stopniu do osiągnięcia przez polską wersję gospodarki rynkowej kształtu odpowiadającego obecnemu etapowi rozwoju gospodarki rynkowej. Nie tyle polskiemu modelowi transformacji systemowej, związanemu z postacią Leszka Balcerowicza, co wejściu do Unii Europejskiej zawdzięczamy postęp na drodze politycznego wspomagania procesów i przedsięwzięć innowacyjnych, na które w znacznej części składają się procesy transferowania wiedzy powstającej w różnych obszarach polskiej rzeczywistości. Pośrednim dowodem braku takich jakościowych przemian co znajduje swój wyraz w niskiej pozycji Polski w rankingach innowacyjności jest zadziwiający sprzeciw części środowisk biznesowych i eksperckich, który doprowadził do zmiany wcześniejszego stanowiska polskiego rządu i niepodpisania umowy o Jednolitym Patencie Europejskim (JPE). Jednym z czynników, które wywołały strach przed reperkusjami przyjęcia JPE, było medialnie nagłośnione utożsamienie kosztów wprowadzenia JPE ze stratami i śladowe jedynie wyjaśnienie, że koszty i straty to niezupełnie to samo. Elementarna wiedza ekonomiczna okazała się być obca rządzącym i znacznej części ekspertów nie ma rozwoju bez inwestycji (w tym innowacyjnych) i nie ma inwestycji bez kosztów. Już 20 lat temu Peter Drucker zwracał uwagę na swoistą modę na postawy antyrządowe i zauważał, że czołowi przedstawiciele ekip politycznych, które z takimi hasłami zdobywały władzę (czyli Ronald Reagan, George Bush, Margaret Thatcher), w istocie sprzeniewierzyli się swoim postawom, doprowadzając do tego, że rządowe wydatki i rządowe regulacje rosły tak szybko, jak nigdy przedtem 3. Zwykle zastrzeżenia przeciwników nadmiernej roli państwa wiążą się z obszarem aktywności państwa opiekuńczego, a nieco rzadziej z polityką zbrojeń i pomocy militarnej. W każdym z tych przypadków ocena zasadności i ewentualnej daremności polityki nie wydaje się być jednoznaczna 4. Przeciwsta- 2 A. Hadjimanolis, The Barriers Approach to Innovation, w: The International Handbook on Innovation, red. L.V. Shavinina, Elsevier Science, Amsterdam 2003, s P. F. Drucker, Społeczeństwo pokapitalistyczne, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1999, s Ibidem, s

13 Polityka innowacyjna jako wsparcie transferu wiedzy wienie kosztów i efektów ekonomicznych osiągania celów społecznych i próba wyciągnięcia wniosków z porównania amerykańskiego i szwedzkiego modelu rozwoju pozwoliły na zauważenie potrzeby pewnego zbliżenia obydwu modeli, które w każdym przypadku oznaczałoby dodatkowe korzyści i co najwyżej niewielkie straty. Dylemat polityki ekonomicznej i interwencji państwa: sprawiedliwość czy efektywność (wydajność) nie jest więc nierozstrzygalny 5. Istota właściwej polityki wiąże się z działaniami na rzecz tworzenia dobrego klimatu, a nie z wpływaniem na pogodę. Sekretem największych sukcesów ekonomicznych drugiej połowy XX w. Japonii, Niemiec, Korei, Hongkongu, Singapuru i Tajwanu było trwanie przy polityce koncentrującej się na tworzeniu ekonomicznego klimatu i ignorowaniu ekonomicznej»pogody«6. Nie ma dowodów na to, że niskie podatki gwarantują powodzenie, lecz są na to, że polityka fiskalna zachęca do inwestowania w wiedzę, zasoby ludzkie, infrastrukturę. Ten klimat współtworzą szeroko rozumiane warunki prowadzenia działalności gospodarczej oraz jakość polityki społecznej i gospodarczej państwa, które to czynniki określono mianem pośrednich i średniookresowych determinant wzrostu w badaniu uwarunkowań procesów rozwojowych Dlaczego system ekonomiczny gospodarki rynkowej nie jest wystarczającą determinantą innowacyjności? Polskie doświadczenia transformacji systemowej dowodzą w znacznym stopniu, że nie wystarczy zbudowanie, czy jak kto woli odtworzenie fundamentów gospodarki rynkowej, aby przezwyciężyć antyinnowacyjne nastawienie właściwe systemowi gospodarki nakazowo-rozdzielczej. Forsowano tezę, że najlepszą polityką przemysłową jest brak takiej polityki i mimo wiedzy na temat pozytywnych doświadczeń związanych z różnymi wzorcami polityki przemysłowej (w tym innowacyjnej) wykorzystywanymi przez szereg krajów rozwiniętych nie skorzystano z nich w większym stopniu 8. Popularność tej tezy obowiązuje do dziś, co po części wynika z tego, że pozwala ona na obsadzanie stanowisk decyzyjnych w obszarze polityki ludziom o niskich bądź niewystarczających kompetencjach. Dodatkową okolicznością, która utrudnia wywiązanie się ze swojej proinnowacyjnej orientacji systemowi wstępnie ukształtowanej gospodarki rynkowej, 5 B. Swedenburg, Szwedzki model państwa opiekuńczego: Wnioski z perspektywy amerykańsko-szwedzkiej, w: Wzrost gospodarczy czy bezpieczeństwo socjalne? W stronę konkurencyjnego modelu społeczno-ekonomicznego dla Unii Europejskiej, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2010, s P. F. Drucker, op. cit., s Co sprzyja rozwojowi gospodarczemu, red. L. Zienkowski, Scholar, Warszawa 2005, s J. Kotowicz-Jawor, Przebudowa mikroekonomicznego mechanizmu rozwoju, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1998, s

14 14 Lechosław Cichowski jest specyfika mechanizmów innowacyjności, traktowanych jako tożsame z mechanizmami transferu wiedzy do gospodarki. Z tej specyfiki najczęściej nie zdają sobie sprawy nie tylko politycy podejmujący decyzje w różny sposób istotne dla przedsiębiorców, ale i pozostali uczestnicy procesów i przedsięwzięć innowacyjnych. Tę specyfikę określa m.in. zróżnicowany charakter przebiegu procesów innowacyjnych znajdujący wyraz w wielości ich modeli od liniowego do środowiskowego 9. W prostym modelu procesu innowacyjnego przedstawionym w jednym z najlepszych podręczników zarządzania innowacjami, zostały wyodrębnione cztery podstawowe fazy tego procesu: poszukiwania innowacyjnych okazji, wybierania spośród nich, wdrażania warunkującego pomyślną realizację i wreszcie decydującego o korzyściach wyboru sposobu ich dyskontowania 10. Jednocześnie autorzy stwierdzają: Czuliśmy się w obowiązku podkreślać, że innowacje są skomplikowane i niepewne, że to prawie niemożliwe, by w pełni nad nimi zapanować. W związku z tym jesteśmy przekonani, że nie ma czegoś takiego jak stan perfekcyjnej organizacji zarządzania innowacjami. Są zatem i zawsze będą rezerwy, a dzięki weryfikacji będziemy ciągle znajdować coś do poprawienia. Zarządzanie innowacjami to nie skończony, zapisany w szczegółach rozdział wiedzy, lecz rzemiosło, sztuka, pole do popisu dla praktyków, gdzie kluczowymi kwalifikacjami są umiejętności analizowania i konfigurowania, a jednym z celów wypracowanie dynamicznych umiejętności 11. Ta specyfika, na którą składa się również ryzyko związane z innowacjami, sprawia, że nawet w warunkach sprzyjającego im systemu ekonomicznego, przedsiębiorcy, jeśli nie muszą, to nie podejmują nadmiernie ryzykownych przedsięwzięć; banki i instytucje finansowe obciążają większymi kosztami kredytowanie takich inwestycji, a politycy je podejmujący czy wspierający muszą liczyć się z negatywnymi konsekwencjami niepowodzenia, w tym z próbami ich rozliczania i sankcjonowania. W kręgach decyzyjnych, w tym wśród kadry kierowniczej sfer urzędowych, pokutuje przekonanie, że lepiej się nie wychylać i że bezpieczniejsza jest bierność niż nadaktywność. Tradycyjne społeczeństwo nie akceptuje niepowodzeń i nie godzi się z negatywnymi konsekwencjami ryzyka, gdy dla nowoczesnego, innowacyjnego społeczeństwa jest oczywiste, że nie ma innowacji i postępu bez ryzyka i akceptacji dla jego podejmowania. O tej specyfice decyduje wreszcie niemożność konwencjonalnego zarządzania innowacjami. Zainteresowani sztuką innowacji mogą przekonać się, jak szczególny i odmienny od po- 9 L. Cichowski, Istota i modele innowacji, w: Analiza sytuacji Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, red. M. K. Wyrwicka, Wyd. Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010, s J. Tidd, J. Bessant, Zarządzanie innowacjami. Integracja zmian technologicznych, rynkowych i organizacyjnych, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2011, s ; por. [ ]. 11 Ibidem, s. 824.

15 Polityka innowacyjna jako wsparcie transferu wiedzy tocznych wyobrażeń jest świat firmy tak wzorcowo realizującej przedsięwzięcia innowacyjne, że określa się ją mianem uniwersytetu innowacji 12. Osiągnięcie innowacyjnego sukcesu porównywane jest ze zwycięstwem w dziesięcioboju, co oznacza, że firma wcale nie musi być najlepsza we wszystkich obszarach innowacyjnego działania 13. Skuteczność przedsięwzięć innowacyjnych wymaga tak nietypowych zasad jak zapominanie o swoich sukcesach, zatrudnianie osób, które wolno się uczą czy zachęcanie pracowników do przeciwstawiania się własnym szefom i współpracownikom 14. Co więcej, zdaniem Claytona M. Christensena i Toma Petersa to właśnie klasyczne dobre zarządzanie, śledzenie trendów rynkowych, wsłuchiwanie się w potrzeby swoich klientów przyczyniły się do utraty wiodących pozycji rynkowych przez firmy tych zasad przestrzegające 15. Dowodzi tego przykład Apple a, który choć uwielbiany przez swoich wyznawców nie osiąga szczytów w każdym z oferowanych przez siebie produktów, a w każdym razie nie utrzymuje stałej przewagi nad konkurentami, a tworzy produkty, o których istnieniu klienci jeszcze nie pomyśleli. Gdyby dojrzałość systemowa miała odgrywać decydującą rolę w budowaniu innowacyjnej pozycji danej gospodarki, to systematycznie prowadzone rankingi globalnej czy europejskiej innowacyjności nie zmieniałyby się tak znacząco na przestrzeni lat i nie dawałyby tak odmiennych rezultatów (tab. 1). Ocena pozycji innowacyjnej danej gospodarki w europejskich rankingach, sporządzanych od początku poprzedniej dekady w celu monitorowania i rozliczania kolejnych etapów strategii lizbońskiej, była oparta na zmieniającym się zestawie kryteriów i wskaźników od kilkunastu do dwudziestu sześciu. W celu porównań z krajami spoza Unii Europejskiej trzeba było ograniczać zestaw kryteriów do mniej więcej połowy (12). Od 2010 r., gdy przyjmowano założenia nowej strategii budowania m.in innowacyjności w Europie, wyniki UE jako całości poprawiły się o 2,4 p.p.; większości liderów poza Wielką Brytanią wzrosły w przedziale od 1,5 p.p. dla Niemiec do 9,8 p.p. dla Irlandii i 10,2 p.p. dla Holandii, podczas gdy rezultaty Polski pogorszyły się o 1,3 p.p. (Wielkiej Brytanii tylko o 0,2 p.p.). Także porównanie tempa wzrostu w dłuższym przedziale zmian rezultatów innowacyjności mierzonej w latach i informuje o pogorszeniu rezultatów dla Polski z 1,6 p.p. do 0,4 p.p., podczas gdy dla całego obszaru UE zmniejszyły się tylko z 1,8 p.p. do 1,6 p.p. Z kolei UE jako całość zmniejszyła dystans w sto- 12 T. Kelley, Sztuka innowacji. Lekcja kreatywności z doświadczeń czołowej amerykańskiej firmy projektowej, MT Biznes, Warszawa Ibidem, s R. I. Sutton, Niekonwencjonalne zasady zarządzania kreatywnością, Harvard Business Review Polska maj 2003, s T. Peters, Biznes Od nowa!, Studio Emka, Warszawa 2005, s. 35; C. M. Christensen, Przełomowe innowacje. Możliwości rozwoju czy zagrożenie dla przedsiębiorstwa, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2010, s

16 Tabela 1. Rankingi innowacyjności gospodarek narodowych: europejskie i globalne Pozycja IUS 2013 EIS 2007 EIS 2004 Nazwa rankingu GII-2012 (Insead) Bloom-berg MIC-2013 GII BCG DK GII BCG WK 1 (Szwajcaria) Szwecja (Japonia) Szwajcaria USA Korea Płd Singapur 2 Szwecja (Szwajcaria) Szwecja Szwecja Korea Płd USA Korea Płd 3 Niemcy Finlandia Finlandia Singapur Niemcy Japonia Szwajcaria 4 Dania (Izrael) (USA) Finlandia Finlandia Szwecja Islandia 5 Finlandia Dania (Szwajcaria) Wlk. Brytania Szwecja Holandia Irlandia 6 Holandia (Japonia) Niemcy Holandia Japonia Kanada Hongkong 7 Belgia Niemcy Dania Dania Singapur Wlk. Brytania Finlandia 8 Wlk. Brytania Wlk. Brytania (Islandia) Hongkong Austria Niemcy USA 9 (Islandia) (USA) Wielka Brytania Irlandia Dania Francja Japonia 10 Austria (Islandia) Francja USA Francja Australia Szwecja 11 Irlandia Irlandia Holandia Luksemburg Holandia Hiszpania Dania 12 Francja Austria Irlandia Kanada Irlandia Belgia Holandia 13 Unia Europejska Holandia Unia Europejska Nowa Zelandia Norwegia Chiny Luksemburg IUS Innovation Union Scoreboard podstawowy europejski ranking innowacyjności pod tą nazwą od 2011 r.; EIS European Innovaton Scoreboard podstawowy europejski ranking innowacyjności opracowywany rokrocznie od 2000 do 2010 r.; GII Insead Global Innovation Index opracowany wspólnie przez INSEAD The Business School for the World i WIPO, czyli World Intellectual Property Organization; Bloomberg MIC 2013 Bloomberg The Most Innovative Countries, czyli prezentacja 50 najbardziej innowacyjnych krajów świata; GII BCG Global Innovation Index opracowywany m.in. przez Boston Consulting Group w podziale na duże kraje (DK) oraz duże i małe łącznie (WK). Źródło: opracowanie własne na podstawie: enterprise/policies/innovation/files/proinno/eis-2007_en.pdf; ftp://ftp.cordis.lu/pub/cordis/docs/ eis_2004_main_doc.pdf; [ ].

17 Polityka innowacyjna jako wsparcie transferu wiedzy sunku do USA (z 36 p.p. w 2008 r. do do 20 p.p. w 2012 r.), Japonii (z 31 p.p. do 15 p.p.), ale zwiększyła go wobec Korei Południowej z 7 p.p. do 20 p.p. W tym zestawieniu użyto 12 z 25 wskaźników wykorzystanych do budowy IUS 16. Na nieco innych zasadach konstruowano pozostałe rankingi, w największym stopniu, jak się wydaje, uwzględniając wpływ otoczenia politycznego w rankingu Global Innovation Index według INSEAD. Wyodrębniono tu pięć kategorii filarów odzwierciedlających stronę nakładową i dwie: wyniki dotyczące obszaru tworzenia, wpływu i rozprzestrzeniania wiedzy oraz kreatywności w różnych postaciach. Podstawowym filarem były instytucje środowiska politycznego, regulacyjnego i biznesowego 17. Pierwsze odzwierciedlały prawdopodobieństwo destabilizacji sytuacji politycznej, jakość działania tych instytucji i zagrożenia wolności słowa. Drugie dotyczą przede wszystkim zdolności rządu do konstruowania i wdrażania spójnej polityki promowania rozwoju prywatnej przedsiębiorczości oraz respektowania prawa w obszarach: przestrzegania umów, praw własności, działań policji i sądowych, a także obowiązkowych kosztów odpraw i zwolnień zatrudnionych pracowników. Trzecia podkategoria dotyczy trzech obszarów: łatwości rozpoczynania działalności gospodarczej, łatwości kończenia działalności gospodarczej (likwidacji firm) i łatwości płacenia podatków 18. Dla Polski, która w tym ogólnym rankingu zajęła 44. miejsce, miejsce dotyczące uwarunkowań instytucjonalnych było zbliżone do tej pozycji (45), ale gdy pozycja uwarunkowań polityczno-regulacyjnych była zdecydowanie korzystniejsza, dająca naszemu krajowi pozycje odpowiednio 26. i 27., to w ostatniej podkategorii było to miejsce Daje to pewne wyobrażenie o możliwościach i ewentualnych szansach poprawy polskiej innowacyjności poprzez działania polityczne efektywnie zmieniające istniejący stan rzeczy. O tej instytucjonalnej słabości polskiej gospodarki była mowa wcześniej w materiałach Raportu o konkurencyjności W zestawie silnych i słabych stron dotyczących tego uwarunkowania pojawiło się zaledwie 6 sił i 11 słabości, w tym: nierozwiązany i obciążający finansowo problem alokacji części praw własności, niedostateczne wsparcie przez państwo działalności badawczo-rozwojowej i inwestycji w kapitał ludzki, bariery biurokratyczne i zły klimat dla przedsiębiorczości, niska jakość procesu politycznego i zawodność działań państwa na rzecz rozwoju przedsiębiorczości oraz poprawy konkurencyjności miedzynarodowej Polski [ ] [ ] s. 43 [ ]. 19 Ibidem, s R. Rapacki, Pozycja konkurencyjna Polski w 2008 roku silne i słabe strony oraz największe wyzwania dla polskiej gospodarki, w: Polska. Raport o konkurencyjności Zasoby ludzkie a przewaga konkurencyjna, red. M. A. Weresa, Wyd. SGH, Warszawa 2009, s

18 18 Lechosław Cichowski Na inną przesłankę niedostatecznej zdolności i skłonności innowacyjnej tradycyjnej gospodarki rynkowej zwracają uwagę autorzy interesującego opracowania nt. barier polskiej innowacyjności 21. Podkreślają, że to specyficzne cechy innowacji, a wśród nich specyfika wiedzy jako dobra publicznego, a zarazem składnika procesu innowacyjnego, trudnego do ochrony i łatwego do kopiowania, naśladowania oraz asymetria informacyjna zwiększająca istotnie niepewność i ryzyko innowacyjnych przedsięwzięć stwarzają znaczne przeszkody dla aktywności firm, zwłaszcza małych i średnich. Zwracając uwagę na zbyt słabą presję społeczną na prowadzenie odpowiedniej polityki proinnowacyjnej sugerują jako pożądany zakres interwencji publicznej nie tylko działania na rzecz zwiększenia nakładów finansowych na badania, rozwój i wdrażanie nowych rozwiązań, ale też budowę nowych i poprawę jakości istniejących instytucji wpływających na innowacyjność gospodarki. Może to wymagać ze strony władz publicznych wytworzenia początkowego impulsu modernizacyjnego (regulacyjnego i finansowego) wyrywającego gospodarkę z czysto imitacyjnego dryfu rozwojowego 22. Na podobne słabości polskiej polityki i praktyki gospodarczej zwracają uwagę autorzy opracowania Kurs na innowacje 23. Oprócz potwierdzenia tezy o istnieniu dryfu rozwojowego podkreślają oni brak rzeczywistej i poważnej dyskusji na temat wyzwań rozwojowych stojących przed polską gospodarką i proponują nowe podejście do polityki rozwoju (polityki innowacyjnej). 2. Kryzys jest najlepszym czasem na zmiany, również polityki innowacyjnej Potrzeba wspierania procesów rozwoju społeczno-gospodarczego nadała szczególną rangę polityce innowacyjnej albo jak piszą niektórzy autorzy polityce naukowej. Definiując tę ostatnią jako działalność państwa oraz innych instytucji publicznych, skierowaną na takie oddziaływanie na naukę, które w sposób optymalny przyczynia się do wzrostu gospodarczego i rozwoju społecznego przy optymalnym wykorzystaniu środków na badania naukowe, przyjmuje się szerokie rozumienie pojęcia, w istocie zawierające w sobie politykę innowacyjną, rozumianą jako służącą wspieraniu i wprowadzaniu do praktyki gospodarczej wyników badań naukowych, nowych osiągnięć wiedzy, wynalazków i uspraw- 21 M. Bukowski, A. Szpor, A. Śniegocki, Potencjał i bariery polskiej innowacyjności, Instytut Badań Strukturalnych, Warszawa 2012, s Ibidem, s T. Geodecki, G. Gorzelak, J. Górniak, J. Hausner, S. Mazur, J. Szlachta, J. Zaleski, Kurs na innowacje. Jak wyprowadzić Polskę z rozwojowego dryfu, Fundacja GAP, Kraków 2012, [ ].

19 Polityka innowacyjna jako wsparcie transferu wiedzy nień 24. Podstawową rolą polityki innowacyjnej, utożsamianej z polityką transferu wiedzy, jest pobudzanie procesów innowacyjnych. Wiąże się to nieuchronnie z postrzeganiem innowacji jako mniej lub bardziej jednorodnego zjawiska. Najczęściej przywołuje się przy tym popytowy i podażowy model kreowania nowych rozwiązań, które bez większego uzasadnienia traktowane są jako przeciwstawne. Praktyka wykazała, że rzeczywisty przebieg procesów innowacyjnych jest dużo bardziej zróżnicowany, a wpływ na te procesy ma bardzo duża liczba czynników, często powiązanych ze sobą. Złożoność ta staje się dla podmiotów obligowanych do uczestnictwa i realizacji innowacyjnych przedsięwzięć źródłem problemów i podstawą zgłaszania potrzeby wsparcia: finansowego, edukacyjnego, instytucjonalnego, prawnego itp. Efektem tego w strukturze współczesnej gospodarki jest wykształcenie się szczególnego systemu wsparcia działalności innowacyjnej, określanego w literaturze przedmiotu mianem Narodowego Systemu Innowacji. Brak takiego systemu w przeddzień wejścia Polski do UE spowodował, że to ze strony tej struktury pojawiły się impulsy innowacyjne wywodzące się z koncepcji strategii lizbońskiej, które stworzyły lokalne, regionalne systemy innowacyjne (Regionalne Systemy Innowacji). Swoistą specjalnością polskiej polityki innowacyjnej czasu obecności w UE było ubieganie się o europejskie środki, czyli pozyskiwanie funduszy na cele innowacyjne i przejmowanie się, co się stanie, gdy środki te zostaną wyczerpane. Autorzy przywołanych wcześniej prac wskazali na wiele przedsięwzięć, które mogłyby i powinny znaleźć się w zestawie celów i narzędzi polityki wspierania innowacyjności w Polsce. Najważniejszym i generalnie pozytywnym wskazaniem jest podkreślenie konieczności obudzenia potencjału polskiej innowacyjności, uruchomienia impulsu innowacyjnego i ostatecznego przezwyciężenia dryfu rozwojowego, w którym do tej pory się znajdujemy. Wśród wielu propozycji i ocen zawartych w podsumowaniu opracowania na uwagę zasługuje przestroga przed powielaniem modelu dyfuzji naśladowczej jako powodem skracania dystansu rozwojowego do choćby europejskich liderów i wskazanie konieczności kształtowania modelu dyfuzji kreatywnej, a także potrzeby budowania wielowymiarowego, bardziej zróżnicowanego modelu rozwoju, pozostawiającego dużo więcej przestrzeni dla aktywności oddolnej, społecznej 25. Działania, które powinny obudzić potencjał polskiej innowacyjności, sprowadzają się zdaniem autorów kolejnego opracowania do: postawienia innowacji w centrum polityki publicznej, kontynuowania reform, współtworzenia konkurencyjnego systemu kreacji wiedzy, 24 Polityka gospodarcza, red. B. Winiarski, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2006, s T. Geodecki, G. Gorzelak, J. Górniak, J. Hausner, S. Mazur, J. Szlachta, J. Zaleski, op. cit., s ,

20 20 Lechosław Cichowski wydawania większych środków, wydawania mądrzejszego środków, wydawania środków na ambitniejsze cele 26. Pierwsze ze wskazań zasługuje na uwagę poprzez podkreślenie potrzeby rzeczywistych, a nie werbalnych działań na rzecz budowy własnego potencjału. Jest to popularny odpowiednik strawestowanego sloganu prezydenta Clintona dotyczącego gospodarki: It s the innovation, stupid. Slogan o kontynuowaniu reform wobec ewidentnego braku ich ciągłości budzi zastrzeżenia co do realizmu i rzeczywistych szans, zwłaszcza wobec ostatnimi czasy niezbyt stabilnej sytuacji politycznej w Polsce. Bardzo wartościowy jest postulat szerokiego sięgania i wykorzystywania możliwości wielu graczy i uczestników, a nie selekcji i wykorzystywania tych teoretycznie najsilniejszych. Specyfika przedsięwzięć innowacyjnych czyni mało prawdopodobnym, a właściwie prawie niemożliwym przewidzenie, który z podmiotów badawczo-rozwojowych ma większe szanse na sukces, i oznacza pozbawienie szans małych graczy, ośrodki, zespoły, tym bardziej jednostki, które co pewien czas zadziwiają swą kreatywnością (np. Lucjan Łągiewka, któremu gdyby pomagano od samego początku, mógłby stać się źródłem znacznych korzyści dla rodzimej gospodarki). Zasadność wydawania znacznie większych środków, nie tylko na B+R, ale i wszelkie przedsięwzięcia innowacyjno-inwestycyjne, nie powinna budzić większych wątpliwości, ale ciągle coś staje na przeszkodzie zmianie, o której mowa od kilkunastu lat. Postulat mądrzejszego wydawania środków jest dyskusyjny, bowiem zakłada, że można ex ante w przypadku środków na badania i prace wdrożeniowe czy inwestycje innowacyjne dokonywać racjonalnych wyborów. Wystarczy przypomnieć przykłady zaangażowania publicznych pieniędzy w projekt badawczo- -rozwojowy niebieskiego lasera czy znać uwarunkowania finansowego angażowania się i jego rezultatów w przypadku venture capital bądź aniołów biznesu. Wartością dodaną we wszystkich takich przedsięwzięciach są doświadczenia, często towarzyszące poniesionym i utraconym nakładom. Nie można zdobyć tych doświadczeń w inny sposób, niż podejmując ryzyko ich realizacji. Na ambitniej programowanych, czyli bardziej ryzykownych przedsięwzięciach, powinno zależeć decydentom w obszarze polityki, mogą one bowiem stać się swoistymi i lepszymi niż inne świadectwami pozytywnej roli, jaką odegrali w procesach radykalnych zmian systemowych i politycznych. Należy przeciwdziałać zachowawczym postawom osób i instytucji odpowiedzialnych za udzielanie wsparcia publicznego dla innowacji, procedur konkursowych i praktyce oceniania, w wyniku których wsparcie omija rzeczywiście nowatorskie przedsię- 26 Potencjał i bariery polskiej innowacyjności..., s