Proces transferu technologii i komercjalizacji wiedzy w Uniwersytecie Zielonogórskim

Transkrypt

1 Proces transferu technologii i komercjalizacji wiedzy w Uniwersytecie Zielonogórskim I. Proces transferu technologii II. Komercjalizacja wiedzy III. PNT a transfer technologii IV. Definicje Uniwersytet Zielonogórski Dr hab. inż. Andrzej Pieczyński, prof. UZ, mgr Kinga Włoch, mgr Katarzyna Skrzypek Strona1

2 I. Proces transferu technologii Transfer technologii - proces przeniesienia wyników badań naukowych, myśli naukowej, procesów, patentów lub oryginalnych pomysłów do gospodarki w celu praktycznego zastosowania. Transfer technologii to przekazywanie know-why, określonej wiedzy technicznej i organizacyjnej oraz związanego z nią know-how (wiedzy praktycznej) celem gospodarczego (komercyjnego) wykorzystania. Transfer technologii to proces pełniący funkcję swego rodzaju pomostu między nauką a biznesem oraz płaszczyzna, na której te dwa odmienne środowiska mogą podejmować dialog. Na proces transferu technologii składają się następujące elementy: badania naukowe, w wyniku których stworzony zostaje wynalazek, udoskonalenie, nowe rozwiązanie, nowy model bądź prototyp, określenie zastosowań proponowanych nowych procesów technologicznych i badań jakościowych, analizy rynku w celu poszukiwania potencjalnych odbiorców danego rozwiązania, wybór najwłaściwszego partnera wdrażającego, podpisania umowy zezwalającej na korzystanie z wynalazku (produkcję, modyfikacje, udoskonalenie, sprzedaż), uruchomienie produkcji. Transfer dokonuje się głownie pomiędzy sektorem nauki i badań, a sferą działalności gospodarczej, tworząc specyficzny pomost pomiędzy tymi światami. Proces ten zachodzi także wewnątrz sfery gospodarczej między przedsiębiorstwami oraz na jej styku: indywidualni wynalazcy przedsiębiorcy. Partnerami są w rożnych układach: instytucje naukowo-badawcze, duże, średnie i małe przedsiębiorstwa, instytucje publiczne oraz osoby prywatne. Transfer technologii dokonuje się w dużej mierze bezpośrednio w sferze gospodarczej, bez udziału instytucji naukowych. Współcześnie problematykę transferu technologii na styku nauki i biznesu rozszerza się o zagadnienia: rozwoju wyspecjalizowanych instytucji transferu technologii; przedsiębiorczości akademickiej i tworzenia małych firm technologicznych; rozwoju oferty usług proinnowacyjnych i wspierania przedsięwzięć innowacyjnych w MSP; inicjowania sieci współpracy i kooperacji, rozwoju struktur sieciowych (klastry, środowisko innowacyjne). Proces transferu technologii i komercjalizacji wiedzy związany z rozwojem innowacyjności i rynkowymi zastosowaniami technologii może być realizowany w następujących kierunkach: nauka-biznes (N-B), biznes-nauka-biznes (B-N-B), biznes-biznes (B-B, B2B). Strona2

3 Elementy Transferu Technologii 1. Badania naukowe 2. Zapotrzebowanie firm na nową technologię 3. Wynalazek i identyfikacja potencjału rynkowego 4. Nowe produkty i usługi 5. Komercjalizacja 6. Ochrona własności intelektualnej Podstawowymi elementami procesu transferu technologii są: Badania naukowe i zapotrzebowanie firm na nowe technologie Główną siłą napędową transferu technologii pozostaje sfera naukowa, gdzie w wyniku prowadzonych badań powstają nowe technologie, rozwiązania technologiczne lub ulepszenia dla już istniejących technologii. Prowadzenie badań naukowych wynika z przesłanek: charakteru pracy naukowej, gdzie w wyniku uzyskania grantu, udziału w projekcie możliwe jest opracowanie nowych rozwiązań współpracy z firmami w ramach etatu naukowego i szukanie innowacyjnych rozwiązań dla firm. Istotną zmianą, którą można zaobserwować na rynku jest zgłaszanie zapotrzebowania na nowe technologie bezpośrednio przez przedsiębiorstwa. To firmy działając na rynku podejmują wysiłek wdrażania nowych technologii poprzez: współpracę z jednostkami badawczo rozwojowymi (uczelnie, ośrodki badawczo-rozwojowe, parki naukowotechnologiczne) lub poprzez kooperację między sobą (na zasadzie kupna-sprzedaży nowych technologii, wspólnych zakupów rozwiązań technologicznych). Wynalazek i identyfikacja potencjału rynkowego Wynalazek powstaje w wyniku prowadzonej pracy naukowej lub w wyniku zapotrzebowania przemysłu na dane rozwiązanie. Stanowi on nowe rozwiązane o charakterze technicznym, organizacyjnym lub ekonomicznym i powinien mieć takie zastosowanie (podobnie jak wzory użytkowe i wzoru przemysłowe). Na wynalazki, udziela się (zgodnie z art. 24 Prawo własności intelektualnej) patentu, po spełnieniu przesłanek: wynalazek jest nowy, niestosowany wcześniej i nieznany; rozwiązanie posiada odpowiedni poziom wynalazczy (jest nieoczywisty dla znawcy przedmiotu); wynalazek nadaje się do przemysłowego stosowania.(co nie oznacza opłacalności). Instytucjami, gdzie powstają nowe rozwiązania i wynalazki są: uczelnie wyższe (naukowcy), ośrodki badawczo-rozwojowe (istniejące samodzielnie lub w przedsiębiorstwach), Strona3

4 parki naukowo-technologiczne, osoby fizyczne wynalazcy. Ochrona własności intelektualnej Uprawnienia wynikające z praw autorskich powstają z mocy prawa i nie wymagają rejestracji czy innych aktów staranności ze strony twórcy. Z natury rzeczy chroniona jest także sama tajemnica przedsiębiorstwa bez konieczności jej rejestrowania, konieczne jest jedynie dokonanie omówionych aktów staranności przez zainteresowanego. Procedura rejestracji dotyczy więc jedynie rozwiązań i oznaczeń chronionych przez Prawo własności przemysłowej. Bariery Transferu Technologii Bariery finansowe Najczęstsze bariery w transferze innowacyjnych technologii związane są z zapewnieniem finansowania na odpowiednim poziomie. Pomocą w przezwyciężeniu tego typu trudności mogą być w dużej mierze środki unijne, które nastawione są na wsparcie i rozwój nauki oraz badań. Wsparcie można uzyskać między innymi z: 7. Programu Ramowego Unii Europejskiej Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Lubuskiego Regionalnego Programu Operacyjnego (przykład - powstający Park Naukowo-Technologiczny Uniwersytetu Zielonogórskiego). Beneficjentami pomocy dotyczącej transferu technologii są: przedsiębiorcy, jednostki naukowe, uczelnie, parki technologiczne, centra naukowe, inne podmioty zaangażowane w rozwój nauki i nowoczesnych technologii (stowarzyszenia, izby przemysłowe itp.). Środkom finansowym pochodzącym z Unii Europejskiej, towarzyszą również środki pochodzące z budżetu państwa. Wsparcie finansowe można uzyskać w postaci: grantów naukowych, wkładu własnego do projektów realizowanych przez uczelnie, specjalnych programów Ministra Nauki i szkolnictwa Wyższego obecnie zarządzanych przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (np. programy Kreator Innowacyjności, Patent Plus), Narodowe Centrum Nauki i in. Bariery kulturowe Wyzwaniem związanym z transferem technologii jest nikłe zainteresowanie nim ze strony przedsiębiorców. W Polsce panuje dość powszechne założenie, że biznes powinien Strona4

5 ograniczać się tylko do generowania zysków w sposób bezpieczny i racjonalny, bez zwracania zbytniej uwagi na unowocześnianie produkcji czy też świadczonych usług. Jeśli więc chcemy generować wzrost gospodarczy dzięki transferowi technologii, to potrzebujemy przede wszystkim zmiany myślenia społeczeństwa na temat przedsiębiorczości, nauki i nowych technologii. W oparciu o dane zawarte w opracowaniu MNiSW Bariery współpracy przedsiębiorców i ośrodków naukowych można zauważyć że występują: Bariery w relacji biznes nauka: 20% polskich przedsiębiorców nie wie o możliwościach współpracy ze środowiskiem naukowym, 40% firm nie wie, jak dotrzeć do ośrodków naukowych zainteresowanych komercjalizacją badań, tylko 10% firm widzi we współpracy z naukowcami szanse zwiększenia możliwości przedsiębiorstwa, brak współpracy z naukowcami wynika z niewiedzy nt. potencjalnych korzyści. Bariery w relacji nauka biznes 62% naukowców deklaruje, że są autorami rozwiązania, które nadaje się do komercjalizacji, zdaniem 1/3 naukowców przedsiębiorcy przejawiają zbyt mało inicjatywy w poszukiwaniu pól współpracy, 99% naukowców deklaruje chęć poszukiwania przedsiębiorców zainteresowanych współpracą. W uczelniach przyzwyczajono się do zdobywania pieniędzy w formie projektów. Natomiast głównym źródłem funduszy na działania innowacyjne takiej uczelni jak UZ, powinien być rynek. Na bardzo niskim poziomie pozostaje też wiedza na temat ochrony praw własności intelektualnej wśród naukowców i przedsiębiorców. Inne brak odpowiedniego podejścia w nauce. Uczelnie za bardzo postawiły na zarabianie na masowych usługach edukacyjnych, a za mało interesują się prowadzeniem ryzykownej działalności na styku nauki i biznesu. małe zainteresowanie specjalistycznymi kierunkami technicznymi, które ze względu na wysoki poziom trudności przyciągają niewielu absolwentów szkół średnich, mała ilość kierunków studiów tworzonych specjalnie na potrzeby rozwoju nowoczesnych technologii. W tym zakresie aktualnie obowiązujące przepisy prawa uniemożliwiają zapewnienie odpowiedniej dynamiki tworzenia nowych kierunków (od uzyskania zgody MNiSW na uruchomienie kierunku musi upłynąć 18 miesięcy do pierwszej rekrutacji na ten kierunek), Strona5

6 nadmierna formalizacja, biurokratyzacja i administracyjna proceduralizację mechanizmów wsparcia, która prowadzi do wydawania środków zgodnie z formalnymi procedurami, ale niekoniecznie prowadzi do osiągania celów rozwojowych, niski poziom konsolidacji systemu transferu i komercjalizacji technologii, który powoduje, że poszczególne jego ogniwa (przedsiębiorstwa, administracja publiczna, instytucje B+R, ośrodki innowacji) działają we względnej izolacji, rozproszone działanie instytucji otoczenia biznesu oraz niski poziom sieciowania usług dla przedsiębiorców. II. Komercjalizacja wyników badań Komercjalizacja rezultatów prac B+R transfer wyników badań w celu wdrożenia do praktyki gospodarczej (sprzedaż wyników prac B+R, udzielenie licencji lub wniesienie ich aportem do spółki). Wdrożenie rezultatów prac B+R praktyczne zastosowanie wyników prac B+R (po ich komercjalizacji) w działalności gospodarczej, np. uruchomienie produkcji przez przedsiębiorcę. Obecne regulacje i propozycja zmian Stan obecny Uniwersytet Zielonogórski posiada Regulamin korzystania z wyników prac intelektualnych powstałych na uczelni (Uchwała nr 227 Senatu Uniwersytetu Zielonogórskiego z dnia roku). Postanowienia dokumentu stosuje się do pracowników UZ zatrudnionych na podstawie mianowania lub umowy o pracę, których zakres obowiązków w całości lub części polega na świadczeniu pracy o charakterze intelektualnym. W przypadku pozostałych pracowników postanowienia Regulaminu stosowane są tylko gdy w umowie o pracę, osoby te mają wpisane odpowiednie klauzule lub jeżeli wyraziły na to zgodę. Postanowienia regulaminu dotyczą także studentów i doktorantów, nie zatrudnionych na UZ, jeżeli stanowi tak umowa zawarta między Uniwersytetem a studentem lub doktorantem. Aspekt realizacji innowacyjnych prac doktorskich i prac dyplomowych powiązanych z problemami zgłaszanymi przez przemysł dotyczy zawierania umów trójstronnych (uczelnia, student, przedsiębiorstwo. W takich umowach zawiera się również zagadnienia dotyczące praw autorskich i majątkowych. Regulamin określa m.in. zasady publikacji wyników intelektualnych, uprawnienia i zobowiązania UZ jako właściciela praw majątkowych do wyników intelektualnych, prawa i obowiązki twórców/współtwórców, podział dochodów z tytułu eksploatacji wyników pracowniczych przez osoby trzecie ( twórca 50% dochodu, jednostka organizacyjna zatrudniająca twórcę 30%, UZ 20%) oraz informacje nt. postępowania z wynikami uzyskanymi w trakcji realizacji projektów finansowanych ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Regulamin opisuje ogólnie proces komercjalizacji wyników badań naukowych, jednak pomija aspekty związane z sposobem funkcjonowania jednostek uczelnianych odpowiedzialnych za proces transferu technologii, dodatkowego wynagradzania i promowania pracowników zajmujących się pracami badawczo-rozwojowymi, zasad korzystania ze sprzętu Strona6

7 uczelnianego wykorzystywanego do komercjalizacji wyników badań naukowych, świadczenia usług B+R oraz postępowania w przypadku projektów finansowanych ze środków unijnych. Ponadto nie określa również metod egzekwowania przestrzegania Regulaminu wśród uniwersyteckich twórców i współtwórców badań (z bezpośrednich wywiadów z pracownikami wynika, że nie mają oni wiedzy nt. funkcjonowania Regulaminu i przestrzegania wytycznych w nich zawartych). Treść Regulaminu korzystania z wyników prac intelektualnych powstałych na UZ (Uchwała nr 227 Senatu Uniwersytetu Zielonogórskiego z dnia roku) stanowi załącznik do niniejszego raportu. Propozycja zmian Podejście do wdrażania badań naukowych Jak opisuje literatura przedmiotu, uczelnie wyższe w Polsce często wzorują się na wiodących, światowych jednostkach naukowych i minimalizują dzięki temu ryzyko ponoszenia porażek w dziedzinie opracowywania strategii wdrażania badań naukowych. Jak pokazują rankingi uczelni na świecie, podejście takie jest bezpieczne ale utrzymuje polskie jednostki naukowe daleko za wielkimi uczelniami w USA lub Wielkiej Brytanii. Aby wykorzystać potencjał polskiego wschodzącego rynku badawczo-rozwojowego, jednostki naukowe powinny działać zarówno w sposób niekonwencjonalny jak i uporządkowany. Uporządkowany w tym sensie, że dążą one do uzyskania określonych celów strategicznych w sposób systematyczny, a niekonwencjonalny w tym sensie, że wykorzystują nowatorskie i innowacyjne metody badawcze, widzą problemy z wielu stron i potrafią przewidzieć i wykreować przyszłe potrzeby ich odbiorców 1. Co za tym idzie w rozszerzonym Regulaminie UZ dotyczącym komercjalizacji wyników badań naukowych, powinny znajdować się zapisy ściśle opisujące ten proces jak i zapisy o dopuszczalnych negocjacjach w przypadku zaproponowania przez twórcę niekonwencjonalnej metody wdrożenia wyników badań naukowych w przedsiębiorstwach. W sytuacjach o których mowa, oceny szans powodzenia przedsięwzięcia i ryzyka z tym związanego powinien dokonać wskazany, ale niezależny zespół pracowników specjalistów z dziedziny np. transferu technologii, promocji, marketingu oraz przedsiębiorczości. Instytucję działające na rzecz wspierania transferu technologii w Uniwersytecie Zielonogórskim a Ustawa o szkolnictwie Wyższym Dla wykorzystania potencjału intelektualnego i technicznego oraz transferu wyników prac B+R do gospodarki, polskie uczelnie do tej pory mogły prowadzić akademickie inkubatory przedsiębiorczości oraz centra transferu technologii. Obecnie na Uniwersytecie Zielonogórskim funkcjonują trzy autonomiczne jednostki uczelniane zajmujące się szerokorozumianą komercjalizacją wyników badań naukowych. Kolejno są to: Park Naukowo-Technologiczny, Centrum Przedsiębiorczości i Transferu Technologii, Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości. 1 M. Bąk, P. Kulawczuk, Przedsiębiorczy Uniwersytet, IBnDiPP, Warszawa 2009, s. 67 Strona7

8 Akademicki inkubator przedsiębiorczości (AIP) był tworzony w celu wsparcia działalności gospodarczej środowiska akademickiego lub pracowników uczelni i studentów będących przedsiębiorcami (art. 86 ust. 2). Centrum transferu technologii (CTT) tworzyło się w celu sprzedaży lub nieodpłatnego przekazywania wyników badań i prac rozwojowych do gospodarki (art. 86 ust. 4) Jak pokazują raporty publikowane przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości, inicjatywy te realizowane były i są przede wszystkim w formie jednostki ogólnouczelnianej, fundacji lub spółki handlowej, prowadzących działalność usługową, szkoleniową lub naukową. Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. "Prawo o szkolnictwie wyższym" (Dz.U. 2012, poz. 572 tekst jednolity z dn r.), mówi jednak o tym, że (art. 86a) Uczelnia, w celu komercjalizacji wyników badań naukowych i prac rozwojowych tworzy spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółkę akcyjną, zwaną dalej spółką celową. Spółkę celową tworzy rektor za zgodą senatu uczelni lub innego organu kolegialnego uczelni. Do zadań spółki celowej należy w szczególności obejmowanie udziałów w spółkach kapitałowych lub tworzenie spółek kapitałowych, które powstają w celu wdrożenia wyników badań naukowych lub prac rozwojowych prowadzonych w uczelni. Jedną z pierwszych uczelni która połączyła idee centra transferu technologii z powołaniem spółki celowej jest Politechnika Łódzka, która w 2011 roku powołało Centrum Transferu Technologii Sp. z o.o.. Jak mówią materiały dostępne na stronie WWW: celem CTT jest udzielać stosownych ekspertyz o innowacyjności, umożliwiać transfer wiedzy intelektualnej w postaci licencji, wiedzy know-how, tworzyć spółki typu spin-off oraz wspierać świat biznesu radą w zakresie finansowania projektów z puli pieniędzy unijnych między innymi takich jak fundusz innowacyjności 2. W ofercie spółki znajduje się: wszelkiego rodzaju pomoc przy komercjalizacji wyników prac naukowych, oraz pomoc w kontakcie pomiędzy światem nauki a gospodarką, obsługa prawno-ekonomiczna projektów B+R. Ponadto trwają prace nad powołaniem Inkubatora oraz Preinkubatorów Przedsiębiorczości w Parku Naukowo-Technologicznym oraz spółki celowej, do zadań, której będzie należeć: komercjalizacja wyników badań naukowych i prac rozwojowych oraz zarządzania prawami własności przemysłowej, zarządzanie infrastrukturą Parku Naukowo-Technologicznego. obejmowanie udziałów w spółkach kapitałowych lub tworzenie spółek kapitałowych, które powstają w celu wdrożenia wyników badań naukowych lub prac rozwojowych prowadzonych w Uczelni, pomoc w tworzeniu i rozwoju oraz promowaniu podmiotów gospodarczych wykorzystujących wyniki badań naukowych lub prac rozwojowych prowadzonych w Uczelni, zwłaszcza małych i średnich firm, współpraca z otoczeniem gospodarczym, zwłaszcza regionu, 2 Strona8

9 transfer praw własności przemysłowej dotyczących wyników badań naukowych lub prac rozwojowych prowadzonych w Uczelni do istniejących i nowo tworzonych podmiotów gospodarczych, w tym sprzedaż praw własności przemysłowej i udzielanie licencji, pozyskiwanie inwestorów, w tym zagranicznych, współpraca z krajowymi i zagranicznymi ośrodkami proinnowacyjnymi działalność badawczo rozwojowo usługowa. Podejście biznesowe do projektu badawczo-rozwojowego (konsultacje projektu ze specjalistami od transferu technologii, marketingu, promocji i reklamy, oceny ryzyka) Jak mówią dane publikowane przez uczelnie w całej Polsce, zbyt mała ilość wynalazków i odkryć znajduje ostateczne zastosowanie w praktyce w postaci konkretnych produktów, usług lub procesów. Pojawia się więc pytanie skąd bierze się i jak zmienić to zjawisko? Odpowiedzią na te pytania może być wprowadzenie biznesowego podejścia do tworzenia projektu, czyli już na samym początku zadanie sobie pytania czy dany wynik prac da się sprzedać i czy przyniesie korzyści twórcom, uczelni, jednostce, która go wdroży. Jeżeli odpowiedź brzmi tak, to w następnym kroku powinno się do zespołu przygotowującego projekt pod względem naukowym, dołączyć co najmniej osoby zajmujące się transferem technologii, patentowaniem, marketingiem i promocją oraz analizą ekonomiczną i ryzyka przedsięwzięcia. Głównym zadaniem wskazanych osób byłoby: specjalista od transferu technologii znalezienie potencjalnych nabywców rezultatów badań, ocena innowacyjności rozwiązania, rzecznik patentowy sprawdzenie baz patentowych w celu znalezienia odpowiedzi na pytanie czy podobne rozwiązanie nie funkcjonuje już na rynku, a jeżeli nie to czy wynik badań warto opatentować, specjalista z zakresu marketingu i promocji opracowanie strategii promowania produktu, tak aby stał się atrakcyjny dla potencjalnych nabywców rozwiązania, ta grupa może być wspierana przez organizacje samorządowe, organizacje okołobiznesowe (np. Organizacja Pracodawców Ziemi Lubuskiej), specjalista od analiz ekonomicznych i ryzyka stworzenie rzetelnego biznesplanu przedsięwzięcia, kosztorysu, harmonogramu, analizy SWOT przedsięwzięcia oraz możliwych strategii przeciwdziałaniu niepowodzeniu w projekcie. Dzięki zaangażowaniu wyżej wymienionych osób do prac w projekcie można by wyeliminować zjawiska przeszacowywania/niedoszacowania projektów, błędów w planowaniu harmonogramów, ryzyko prowadzenia badań, których wyniki idą tylko do szuflady, ryzyko prowadzenia i wydawania środków finansowych na badania, na wyniki których nie ma zapotrzebowania. Wypracowane oszczędności (uczelnia np. nie wydaje środków na sprzęt do badań nieużytecznych dla przemysłu ) oraz wypracowane zyski ze sprzedaży wyników badań naukowych są również niewątpliwą finansową korzyścią dla uczelni. Strona9

10 Finansowanie prac B+R i podział dochodów z tytułu eksploatacji wyników pracowniczych przez osoby trzecie Na świecie istnieje wiele rozwiązań dotyczących podziału korzyści z prowadzenia przez uczelnie prac B+R. Obecnie na Uniwersytecie Zielonogórskim funkcjonuje następujący podział dochodów z tytułu eksploatacji wyników pracowniczych przez osoby trzecie: twórca 50% dochodu, jednostka organizacyjna zatrudniająca twórcę 30%, UZ 20%. Jeżeli na Uniwersytecie Zielonogórskim wprowadzono by zasadę podejścia biznesowego do projektu, w tym konsultowanie go ze specjalistami zajmującymi się np. transferem technologii, marketingiem i reklamą, proponuje się aby wzorem Uniwersytetu Herriot-Watt, Uniwersytetu w Cork, Uniwersytetu w Cambridge, wprowadzić zasadę odprowadzania co najmniej 10% dochodu na rzecz Parku Naukowo-Technologicznego i/lub Centrum Transferu Technologii. Przykładowy podział mógłby wtedy wyglądać następująco: twórca 50% dochodu, jednostka organizacyjna, która udostępnia infrastrukturę do badań np. instytut lub park naukowo-technologiczny 20%, UZ 20%, PNT i/lub CPTT 10%. Uzyskane w ten sposób środki mogłyby być przeznaczane na pokrycie wkładów własnych do projektów kluczowych z punktu widzenia uczelni, na kształcenie kadry wskazanych jednostek oraz na szkolenia pracowników naukowych z zakresu pozyskiwania grantów na badania, pisania biznes planów, zarządzania projektem. System zachęcania, promowania i wynagradzania pracowników prowadzących prace badawczo-rozwojowe Jak dowodzą bezpośrednie wywiady przeprowadzone na polskich uczelniach, kadra naukowa nadal stwierdza, że istnieje wiele barier prawnych, organizacyjnych i kulturowych w zakładaniu spółek typu spin-off/out oraz w nawiązywaniu współpracy pomiędzy przedstawicielami nauki i przemysłu. Najczęściej wymienianymi przeszkodami są: model kariery i awansu pracowników naukowych, ograniczenia prawno-administracyjne w zatrudnianiu się pracowników na wielu etatach, brak wewnętrznych, precyzyjnych procedur dotyczących transferu technologii, powszechne przekonanie o nieopłacalności podejmowania prac badawczo-rozwojowych, niechęć środowiska do prowadzenia prac B+R, brak znajomości oczekiwań firm od uczelni. Podobnych odpowiedzi udzielali również pracownicy Uniwersytetu Zielonogórskiego. Na podstawie wyżej wskazanych odpowiedzi można zatem stwierdzić, że na UZ brakuje jasno sprecyzowanego i powszechnie znanego systemu zachęcania, promowania i wynagradzania pracowników prowadzących prace badawczo-rozwojowe. Strona10

11 Jak dowodzą doświadczenia m.in. Uniwersytetu w Cambridge (informacje uzyskane podczas wizyty studyjnej we wrześniu 2012 r.) próbę rozwiązania problemu można zacząć od wprowadzenia biznesowego podejścia do pracy w projekcie, a więc do budowania zespołów interdyscyplinarnych, o jasno sprecyzowanych celach do osiągnięcia i chęciach zaangażowania się w prace. Czynnikiem, który wpłynie na bezpośredni wzrost motywacji do pracy będzie satysfakcja z wykonywanej pracy oraz promocja przez uczelnie rozwiązań użytecznych dla przemysłu i zapewnienie uznania w środowisku naukowym. Niewątpliwie kolejnym czynnikiem motywującym naukowca do prac badawczo-rozwojowych będzie wprowadzenie indywidualnej oceny dorobku uwzględniającej różnorodność prowadzonych prac. Zindywidualizowanie kryteriów oceny pracowników naukowych uwzględniających podział podstawowych obowiązków i prowadzonych działań dodatkowych oraz punktujący projekty użyteczne w gospodarce przyczyni się do podniesienia zainteresowania i zaangażowania w obszarze tych drugich. Dodatkowym narzędziem zapewniającym efektywności prac i rezultatów są zindywidualizowane kryteria finansowania, punktujące wytwarzanie rezultatów użytecznych, w oparciu o wyniki ocen merytorycznych. Taki system zapewni diametralną zmianę myślenia naukowców, w kierunku traktowania projektów użytecznych jako prac nobilitujących i wyróżniających, a nie jako formy dodatkowego obciążenia 3. System egzekwowania przestrzegania Regulaminu przez pracowników UZ Regulaminy komercjalizacji wyników badań naukowych na innych uczelniach, nie opisują w jaki sposób jest egzekwowane przestrzeganie zapisów w dokumencie. Proponuje się, aby za przestrzeganie Regulaminu UZ odpowiedzialni byli Dziekani poszczególnych Wydziałów lub osoby bezpośrednio przez nich wskazane. Podpisanie lub parafowanie przez nich dokumentów związanych z wystąpieniem o grant badawczo-rozwojowy lub przyjęcie wniosku dotyczącego prac zleconych z przemysłu, oznaczałoby że wszystkie procedury opisane w regulaminie zostały zachowane. III. PNT a transfer technologii W skład Parku Naukowo Technologicznego Uniwersytetu Zielonogórskiego wchodzi: 1. Centrum Logistyczne Parku Naukowo Technologicznego i Platformy na Rzecz Nauki i Gospodarki, 2. Centrum Zrównoważonego Budownictwa i Energii, 3. Centrum Innowacji - Technologie dla Zdrowia Człowieka, 4. Centrum Technologii Informatycznych, 5. Inkubator Przedsiębiorczości. Strategicznym celem funkcjonowania Parku Naukowo Technologicznego jest tworzenie warunków do wykorzystania naukowego potencjału regionu oraz stymulowanie rozwoju przemysłu szczególnie w obszarach zaawansowanych technologii. Cel strategiczny PNTUZ będzie możliwy do osiągnięcia dzięki wyznaczeniu odpowiedniego zakresu zadań, do których należą: pozyskiwanie oraz inspirowanie powstawania i rozwoju firm z obszaru zaawansowanych technologii, poprzez szkolenia lub indywidualne konsultacje dla studentów, doktorantów, 3 j.w. Strona11

12 absolwentów uczelni, a także dla młodej kadry naukowo-badawczej Uczelni w zakresie przedsiębiorczości, innowacyjności, ochrony praw własności intelektualnej, komercjalizacji wiedzy itp., poprzez wsparcie prawne, księgowe, doradztwo rzecznika patentowego dla nowo- powstałych firm. realizację wspólnych projektów z udziałem przedstawicieli przemysłu, uczelni wyższych oraz samorządu na przykład ze środków POKL, POWT Lubuskie- Brandenburgia, NCBiR, NCN. przybliżenie wyników badań naukowych (w tym ich twórców) do praktyki społecznej i gospodarczej całego regionu, poprzez organizację seminariów konferencji dla przemysłu, szkoleń branżowych, intensyfikację współpracy z przemysłem poprzez indywidualne kontakty, tworzenie nowych technologii lub ulepszanie istniejących na podstawie prowadzonych prac technologicznych lub prób na instalacjach w oparciu o aparaturę i specjalistyczne wyposażenie, poprzez szeroką ofertę prowadzonych badań w poszczególnych Centrach Naukowo-Badawczych oraz zapewnieniu potencjału aparaturowego i ścisłej współpracy z przemysłem; poprzez badania zlecone oraz wspólna realizację projektów (nauka-biznes) wspieranie transferu technologii i promocja szeroko rozumianej innowacyjności, poprzez szkolenia lub indywidualne konsultacje dla studentów, doktorantów, absolwentów uczelni, a także dla młodej kadry naukowo-badawczej Uczelni w zakresie przedsiębiorczości, innowacyjności, ochrony praw własności intelektualnej, komercjalizacji wiedzy itp. Komercjalizacja wyników badań i działalności naukowo-badawczej prowadzonej we współpracy z Centrami Naukowo-Badawczymi PNT Proces patentowania i innych form ochrony własności intelektualnej (w tym: m. in: ochrona wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych i znaków towarowych) na Uniwersytecie Zielonogórskim kształtuje się na poziomie stosunkowo niskim. Powodem takiej sytuacji jest m. in. : niski poziom wiedzy i świadomość wśród pracowników naukowo-badawczych w zagadnieniach związanych z komercjalizacją wiedzy, niski udział pracowników naukowo-badawczych w szkoleniach związanych z prawami ochrony własności intelektualnej, brak odpowiedniego sprzętu/aparatury do komercjalizacji badań (urządzeń z atestami, certyfikatami, wersji komercyjnych programów itp.) odgraniczenia finansowe niskie dotacje na prowadzenie badań, w tym badań pozwalających na komercjalizację, brak spójnego systemu wspierania komercjalizacji wyników badań na UZ (rozproszenie wsparcia na kilka jednostek: CPTT, PNT i rzeczników patentowych i radców prawnych) niski poziom współpracy z firmami regionu w zakresie komercjalizacji badań (niewypracowywanie wspólnych projektów, wynalazków nadających się do patentowania). Odpowiedzią na te problemy stanie się Park Naukowo-Technologiczny, jako miejsce spotkania nauki i biznesu. Zgodnie z Art. 86c nowelizacji ustawy prawo o szkolnictwie wyższym Senat uchwali regulamin zarządzania prawami własności intelektualnej oraz zasad komercjalizacji wyników badań naukowych i prac rozwojowych, który określi: Strona12

13 1. prawa i obowiązki uczelni, pracowników oraz studentów i doktorantów w zakresie ochrony i korzystania z praw autorskich i praw pokrewnych oraz praw własności przemysłowej; 2. zasady wynagradzania twórców; 3. zasady i procedury komercjalizacji wyników badań naukowych i prac rozwojowych; 4. zasady korzystania z majątku uczelni wykorzystywanego do komercjalizacji wyników badań naukowych i prac rozwojowych oraz świadczenia usług naukowo-badawczych. Komercjalizacji wyników badań naukowych i prac rozwojowych dotyczą poniżej zacytowane przepisy znowelizowanej ustawy prawo o szkolnictwie wyższym. Art. 86a Ust. 1 znowelizowanej u.p.s.w.: Uczelnia, w celu komercjalizacji wyników badań naukowych i prac rozwojowych tworzy spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółkę akcyjną, zwaną dalej spółką celową. Spółkę celową tworzy rektor za zgodą senatu uczelni lub innego organu kolegialnego uczelni. Do zadań spółki celowej należy w szczególności obejmowanie udziałów w spółkach kapitałowych lub tworzenie spółek kapitałowych, które powstają w celu wdrożenia wyników badań naukowych lub prac rozwojowych prowadzonych w uczelni. Ust. 2: Rektor, w drodze umowy, może powierzyć spółce celowej zarządzanie prawami własności przemysłowej uczelni w zakresie jej komercjalizacji. Ust. 3: Uczelnia w celu realizacji zadań określonych w ust. 1 i 2 przekazuje spółce celowej w formie aportu wyniki badań naukowych i prac rozwojowych, w szczególności uzyskane prawa własności przemysłowej. Ust. 4 Wypłaconą dywidendę spółki celowej uczelnia przeznacza na działalność statutową uczelni. Ust. 2 W przypadku, o którym mowa w ust. 1, każda z uczelni może powierzyć spółce celowej zadania określone w art. 86a ust. 1 i 2 w drodze odrębnej umowy, zawartej między rektorem uczelni a spółką celową. Uczelnia tworząc spółkę w celu komercjalizacji wyników badań naukowych i prac rozwojowych oraz zarządzania prawami własności przemysłowej, jest - na podstawie art. 86a ust. 3 znowelizowanej u.p.s.w. - zobligowana do wniesienia aportem do spółki wyników badań naukowych i prac rozwojowych Do zadań spółki celowej PNT UZ będzie również należało zarządzanie prawami własności przemysłowej w zakresie ich komercjalizacji. W tym celu zostanie zawarta przez spółkę umowa z rektorem o powierzeniu jej zarządowi zarządzanie prawami własności przemysłowej powstających w Uczelni, czy w Parku Naukowo-Technologicznym Centra Naukowo-Badawcze wyposażone będą w nowoczesną aparaturę i pozwolą na stworzenie możliwości prowadzenia badań naukowych. Prace badawcze i rozwojowe prowadzone będą w powiązaniu z przemysłem, stanowiąc: odpowiedź na zapotrzebowanie firm regionu, propozycja rozwiązań naukowych do zastosowania w przemyśle. Dopiero taka praktyka przyczyni się do możliwości komercjalizowania wiedzy na różnych poziomach. Spotkanie nauki i biznesu wymusi bowiem dialog pomiędzy dwoma sferami, które doprowadzi do tworzenia innowacyjnych rozwiązań, które znajdą praktyczne zastosowanie w przedsiębiorstwach. Powstające rozwiązania techniczne i technologiczne będą mogły podlegać procesowi ochrony. Strona13

14 IV. Definicje 1. Dobra intelektualne, podlegające ochronie prawa autorskiego na gruncie ustawy o prawe autorskim i prawach pokrewnych utwory: przejaw działalności twórczej osoby fizycznej o indywidualnym charakterze, ochronie podlega sposób wyrażenia, a nie treść, podlegają ochronie od momentu ustalenia, bez żadnych formalności, ochronie podlegają utwory wyrażone w szczególności słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi, plastyczne, fotograficzne, lutnicze, wzornictwa przemysłowego, architektoniczne i urbanistyczne, muzyczne, sceniczne, audiowizualne, Rodzaje prawa autorskiego: autorskie prawa osobiste obejmują m.in. prawo do autorstwa utworu, oznaczenia utworu nazwiskiem autora (autorów), pseudonimem lub udostępnienia go anonimowo, nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania, nadzoru autora nad sposobem korzystania; są nieograniczone czasowo, nie mogą być przeniesione na osoby trzecie, nie można się ich zrzec ale twórca może zobowiązać się do niewykonywania swoich uprawnień, autorskie prawa majątkowe obejmują prawo twórcy albo innego uprawnionego podmiotu do korzystania z utworu, rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu przez inne osoby; okres ochrony: całe życie autora i 70 lat po jego śmierci, ustawa przewiduje wyjątki od tej reguły; mogą być przeniesione na inne osoby, dziedziczone i mogą być przedmiotem licencji. 2. Dobra intelektualne z zakresu własności przemysłowej chronione na podstawie ustawy Prawo własności przemysłowej: Ochrona na podstawie decyzji Urzędu Patentowego RP, Przedmioty ochrony własności przemysłowej: wynalazek - rozwiązanie o charakterze technicznym, które jest nowe (nowość w skali światowej), posiada poziom wynalazczy i nadaje się do przemysłowego stosowania, na wynalazek spełniający powyższe wymogi udzielany jest patent; na podstawie patentu uzyskuje się prawo wyłącznego i komercyjnego korzystania z wynalazku na terytorium Polski/Europy przez okres 20 lat od daty zgłoszenia, wzór użytkowy nowe i użyteczne rozwiązanie o charakterze technicznym, dotyczące kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci; udzielane jest prawo ochronne, na podstawie którego uzyskuje się prawo wyłącznego i komercyjnego korzystania na terytorium Polski przez okres 10 lat od daty zgłoszenia, wzór przemysłowy nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu bądź jego części, nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolor, strukturę, materiał lub ornamentację; na wzór przemysłowy udzielane jest prawo z rejestracji, na podstawie którego uzyskuje się prawo wyłącznego i komercyjnego korzystania na terytorium Polski przez okres 25 lat, podzielony na okresy 5-letnie, znak towarowy może nim być każde oznaczenie dające się przedstawić w sposób graficzny, nadające się do odróżniania towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów Strona14

15 innego przedsiębiorstwa, na znak towarowy udzielane jest prawo ochronne, na podstawie którego uzyskuje się prawo wyłącznego i komercyjnego używania na terytorium Polski przez okres 10 lat, z możliwością przedłużania, oznaczenie geograficzne oznaczenie słowne odnoszące się bezpośrednio lub pośrednio do nazwy miejsca, miejscowości, regionu lub kraju (teren), które identyfikuje towar jako pochodzący z tego terenu, jeżeli określona jakość, dobra opinia lub inne cechy towaru są przypisywane przede wszystkim pochodzeniu geograficznemu tego towaru; na oznaczenie geograficzne udzielane jest bezterminowe prawo z rejestracji, topografia układu scalonego ochrona topografii układu scalonego udzielana jest na mocy prawa z rejestracji. Przedmioty własności przemysłowej mogą być chronione w ramach umów międzynarodowych w innych krajach lub na określonym terytorium (np. Unii Europejskiej) na podstawie decyzji zagranicznych lub międzynarodowych organów ds. własności przemysłowej. Patent Pierwszą czynnością jest zgłoszenie wynalazku w Urzędzie Patentowym. Składający zgłoszenie uzyskuje dowód pierwszeństwa, istotny z punktu widzenia omawianej wcześniej cechy nowości wynalazku. Zgłoszenie wynalazku, zgodnie z art. 31 Prawa własności przemysłowej, musi zawierać: podanie, zawierające co najmniej oznaczenie zgłaszającego, określenie przedmiotu zgłoszenia oraz wniosek o udzielenie patentu, opis wynalazku, ujawniający jego istotę, zastrzeżenie lub zastrzeżenia patentowe, które zwięźle i jasno określają zastrzegany wynalazek przez podanie jego cech technicznych, skrót opisu. Od dnia zgłoszenia osoby trzecie mogą zapoznawać się z opisem zgłoszeniowym i mogą też zgłaszać zastrzeżenia, dotyczące istnienia okoliczności uniemożliwiających udzielenie patentu. Jeżeli Urząd Patentowy nie stwierdzi braku ustawowych warunków do uzyskania patentu, wydaje decyzję o udzieleniu patentu na wynalazek. Warunkiem ochrony jest uiszczenie opłaty patentowej. Procedury dotyczące ochrony własności intelektualnej odnoszą się w szczególności do ochrony własności przemysłowej. W wypadku dokonywania działań związanych z uzyskaniem ochrony patentowej, przedsiębiorca i/lub naukowiec zgłaszają (samodzielnie lub za pośrednictwem odpowiedniego działu w swojej organizacji) opis wynalazku do rzecznika patentowego. Rzecznik patentowy, dokonując oceny możliwości przyznania patentu (zdolność patentową), bada nowość wynalazku, poziom wynalazczy i jego przemysłowe zastosowanie. Oceny pozytywne tych trzech warunków dają podstawy do zgłoszenia do urzędu patentowego wniosku o przyznanie patentu. Prace nad wynalazkiem często są przeprowadzane w konsorcjach badawczych w ramach stosunku pracy. Rozwiązaniem planowanym do ochrony patentowej może być unowocześnienie procesów, występujących u pracodawcy przez ominięcie etapów lub dodanie nowych. W już istniejących rozwiązaniach może nastąpić zmiana komponentów i uskutecznienie istniejącego rozwiązania. Wynalazcy mogą uzyskiwać efektywniejsze parametry techniczne w już istniejących technologiach i produktach. Dlatego niezbędnym Strona15

16 etapem przed zgłoszeniem wniosku o ochronę patentową w odpowiednim urzędzie powinna być ocena nienaruszalności praw osób trzecich. Po wniesieniu opłat do Urzędu Patentowego, ocenia się wymogi formalne, czy wynalazek spełnia kryteria przyznania patentu. Następnie ukazuje się ogłoszenie w Biuletynie Urzędu Patentowego o zgłoszeniu wynalazku. Po pozytywnej ocenie merytorycznej udziela się patentu na wynalazek. Ochrona patentowa jest ograniczona i czasowa, obowiązuje w krajach, gdzie uznawany jest patent i wniesiono stosowne opłaty. Przedsiębiorca lub naukowiec, planujący komercjalizację w wielu krajach, może dokonać zgłoszenia międzynarodowego lub do Europejskiego Urzędu Patentowego. Umożliwia to procedura PCT (Układ o współpracy patentowej, PCT Patent Corporation Treaty). Procedura PCT ujednolica formę zgłoszeń o ochronę patentową dla ponad 140 państw i obniża koszty patentowania (wzory formularzy dostępne są na stronie międzynarodowej rejestracji znaków towarowych: ttp:// i międzynarodowej rejestracji wzorów przemysłowych: Zgłoszenie międzynarodowe składa się w krajowym urzędzie patentowym w jednym z pięciu języków: angielskim, francuskim, niemieckim, hiszpańskim lub rosyjskim, z określeniem, w których krajach wnioskodawca zabiega o uzyskanie ochrony patentowej. Oprócz procedury międzynarodowej istnieje jeszcze procedura europejska. Podobnie jak w wypadku procedury międzynarodowej, umożliwia ona ujednolicenie zgłoszenia w krajach europejskich, które podpisały Konwencję o patencie europejskim (obecnie 34 kraje). Uzyskanie ochrony jest uwarunkowane procedurą walidacji patentu oraz wymaga dokonania opłaty urzędowej i złożenia tłumaczenia patentu na język danego kraju. Wnioski o międzynarodowe badanie wstępne należy złożyć przed upływem 22 miesięcy od daty pierwszeństwa lub 3 miesięcy od daty przekazania zgłaszającemu sprawozdania z poszukiwania. Strona16

17 Rys. Schemat przedstawiający proces patentowania Strona17

18 ZAŁĄCZNIKI Strona18

19 Załącznik 1 - Regulamin R E G U L A M I N korzystania z wyników prac intelektualnych powstałych w Uniwersytecie Zielonogórskim W celu ujednolicenia zasad korzystania z wyników prac intelektualnych powstałych w Uniwersytecie Zielonogórskim, zwanym dalej Uniwersytetem, oraz ochrony interesów Uniwersytetu i twórców tych wyników postanawia się co następuje: 1 OBJAŚNIENIA POJĘĆ UŻYWANYCH W REGULAMINIE 1. Za wyniki prac intelektualnych, zwane dalej wynikami, uważa się: 1) utwory w rozumieniu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, w szczególności utwory naukowe, literackie, publicystyczne, muzyczne, plastyczne, wzornictwa przemysłowego, architektoniczne, programy komputerowe, a także bazy danych mające charakter utworu; 2) wynalazki i wzory użytkowe, wzory przemysłowe i topografie układów scalonych, a także projekty racjonalizatorskie w rozumieniu ustawy prawo własności przemysłowej, 3) inne rezultaty naukowe, takie jak na przykład odkrycia naukowe, hipotezy, ekspertyzy, metody badań. 2. Przez wyniki pracownicze rozumie się wyniki stworzone w trakcie wykonywania obowiązków ze stosunku pracy. Wyniki powstałe w innych warunkach są wynikami niepracowniczymi. 3. Przez obowiązki ze stosunku pracy rozumie się zadania, których realizacja należała do zakresu obowiązków twórcy wyniku, w szczególności wynikające z przepisów powszechnie obowiązujących, umowy o pracę, mianowania, z zakresu czynności przypisanych twórcy lub z polecenia przełożonego mieszczącego się w granicach obowiązków pracowniczych twórcy, zawsze w powiązaniu z zakresem działalności jednostki, w której twórca jest zatrudniony. 4. Przez pomoc Uniwersytetu rozumie się pomoc, która stanowi warunek istotny i bezpośredni uzyskania wyniku pracy intelektualnej; pomoc wyrażać się może w szczególności w nakładach finansowych, technicznych, materiałowych lub może polegać na udzieleniu wskazówek merytorycznych. 5. Przez komercjalizację wyniku rozumie się przeznaczenie wyniku do gospodarczego wykorzystania na podstawie umowy zawartej między Uniwersytetem a podmiotem trzecim, w tym umowy licencyjnej dotyczącej korzystania z wyniku. Strona19

20 6. Prawami osobistymi są: 1) prawo do autorstwa wyniku, 2) prawo do oznaczenia wyniku swoim nazwiskiem lub pseudonimem, 3) prawo do nienaruszalności treści i formy wyniku oraz jego rzetelnego wykorzystania, 4) prawo do podjęcia decyzji o skierowaniu wyniku do publikacji, 5) prawo do nadzoru nad sposobem korzystania z wyniku. 7. Prawa majątkowe to: 1) prawo do korzystania z wyniku, 2) prawo do rozporządzania wynikiem, 3) prawo do pobierania pożytków z tytułu rozporządzania wynikiem, 4) prawo do wynagrodzenia za korzystanie z wyniku przez osoby trzecie. 2 ZAKRES PODMIOTOWY REGULAMINU 1. Postanowienia Regulaminu stosuje się do pracowników Uniwersytetu zatrudnionych na podstawie mianowania lub umowy o pracę, których zakres obowiązków w całości lub części polega na świadczeniu pracy o charakterze intelektualnym. Do pozostałych pracowników postanowienia Regulaminu mają zastosowanie, jeżeli wynika to wyraźnie z odpowiednich klauzul zawartych w umowie o pracę lub jeżeli wyrażą oni na to zgodę. 2. Postanowienia regulaminu dotyczą także studentów i doktorantów nie pozostających z Uniwersytetem w stosunku pracy, jeżeli stanowi tak umowa zawarta między Uniwersytetem a studentem lub doktorantem. 3 ZASADY PUBLIKACJI WYNIKÓW INTELEKTUALNYCH 1. Z mocy art. 14 ust.1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych Uniwersytetowi przysługuje pierwszeństwo opublikowania utworu naukowego, który powstał w wyniku wykonywania obowiązku ze stosunku pracy. 2. Jeżeli autor utworu uzna za celowe opublikowanie tego utworu w wydawnictwie specjalistycznym o szerokim zasięgu, wówczas uznaje się, iż prawo pierwszej publikacji utworu przez Uniwersytet jest zrealizowane przez umieszczenie na publikacji, obok nazwiska twórcy, pełnej nazwy Uniwersytetu. 3. Przy publikacji wyniku pracowniczego twórca obowiązany jest umieścić obok swego nazwiska nazwę Uniwersytetu. Strona20