Dialog a nowe media Uniwersytet Śląski, Katowice, marzec kwiecień 2003

Transkrypt

1 Druga Internetowa Konferencja Naukowa Dialog a nowe media Uniwersytet Śląski, Katowice, marzec kwiecień 2003 Jan Grzenia Uniwersytet Śląski w Katowicach Komunikacja językowa w Internecie przegląd publikacji mało znanych w Polsce Upowszechnieniu się komunikacji internetowej towarzyszy wzrost zainteresowania stosowanymi w obrębie Sieci sposobami porozumiewania się. W ostatnich czasach, również w Polsce, pojawia się coraz większa liczba publikacji na temat języka Internetu. Badania nad komunikacją internetową, w naszym kraju nowe, za granicą, zwłaszcza w USA, trwają już od kilkunastu lat. Obserwując dokonania niektórych polskich autorów piszących o Internecie, można odnieść wrażenie, iż obcojęzyczna literatura na ten temat jest mało znana, co dziwi, ponieważ wiele publikacji jest dostępnych w Sieci, która też umożliwia nabycie publikacji ogłoszonych drukiem. W tym przeglądzie chcę pokrótce przedstawić najważniejsze publikacje na temat komunikacji językowej w Internecie. Zawczasu trzeba zauważyć, iż aspekty czysto językowe nie mogą w tym wypadku zostać oddzielone od komunikacyjnych (czy pragmatycznych). Co więcej: analiza opartego na technologii komunikowania się nie może ignorować samej technologii, a to ze względu na jej oczywisty wpływ na językowy kształt wypowiedzi. W związku z tym przedstawię nie tylko publikacje językoznawcze, i nie tylko publikacje językoznawców, lecz także takie, które reprezentują inne punkty widzenia, o ile tylko w istotnym stopniu służą objaśnieniu zjawiska komunikacji internetowej. *** W tym przeglądzie najpierw wspomnę o kilku godnych poznania publikacjach o charakterze jeszcze ogólniejszym niż zapowiedziany w tytule. Są to prace, które określić można jako kulturoznawcze, socjologiczne oraz medioznawcze, a które w znacznym stopniu przyczyniają się do zrozumienia komunikacyjnych aspektów interesujących nas zjawisk, i są bez wątpienia godne lektury. Ogólny charakter mają artykuły zamieszczone w materiałach z The Harvard Conference on the Internet and Society [O Reilly & Associates, Inc, ed.,

2 1996] stanowiących interesującą charakterystykę zjawiska przeprowadzoną ze stanowiska socjologicznego, wszakże rozumianego szeroko. Godne uwagi są m.in. opinie menedżerów największych firm informatycznych: Microsoftu, Intela i innych. Niekoniecznie ze względu na wartość poznawczą, bowiem istotna jest też historyczna wartość ich wypowiedzi, a czytelnik mający odpowiednią wiedzę łatwo powiąże deklaracje wspomnianych menedżerów ze współczesnymi faktami. W gronie uczonych skupiających swą uwagę na wpływie Internetu na społeczeństwo i jego kulturę aktywnością wyróżnia się Steve G. Jones, profesor Uniwersytetu w Tulsie, redaktor trzech często cytowanych książek: Virtual culture. Identity and communication in cyberspace [ed., 1997], CyberSociety 2.0: Revisiting computer-mediated communication and community [ed., 1998] oraz Doing Internet Research: Critical Issues and Methods for Examining the Net [ed., 1999]. Pierwszą z nich warto polecić m.in. ze względu na ###. Drugą, której tytuł godny jest epoki cyfrowej, także z uwagi na rozdział Virtual ethnicity: tribal identity in an age of global communications napisany przez Marka Postera, trzecią zaś zwłaszcza ze względu na artykuł Jamesa J. Sosnoskiego Configuring as a Mode of Rhetorical Analysis. Wśród innych publikacji z zakresu socjologii sieciowej wymienię zbiór Network & Netplay. Virtual groups on the Internet pod redakcją Fay Sudweeks, Margaret McLaughlin i Sheizafa Rafaelego [1997] oraz The Internet and Society Jamesa Slevina [2000]. Obszerny zbiór 48 publikacji pt. The cybercultures reader, zredagowany przez Davida Bella i Barbarę Kennedy [2001], przynosi m.in. artykuły na temat cyberfeminizmu, cyberseksualności i cyberkolonizacji. W związku z tym, iż tematy te w ostatnich czasach ogromnie zyskują na popularności, wolno sądzić, że wkrótce staną się one jednymi z ważniejszych w badaniach nad CMC. Nie ulega wątpliwości, iż objaśnianie psychologicznych aspektów komunikacji internetowej należy do najważniejszych zadań internetologii. Spośród publikacji na ten temat na wzmiankę zasługują przede wszystkim dwie: zredagowana przez Jayne Gackenbach [1998] Psychology and the Internet: Intrapersonal, interpersonal and transpersonal implications oraz wydana w Polsce Psychologia Internetu Patricii Wallace [2001, wyd. ang. 1999]. Kolejną interesującą publikacją jest zredagowany przez Charlesa Essa [1996] zbiór artykułów Philosophical perspectives on computer-mediated communication. Autorzy publikacji zamieszczonych w tym tomie rozważają zagadnienia z punktu widzenia epistemologicznego, semiotycznego, etycznego i religioznawczego, które dotyczą takich m.in. zagadnień, jak: prywatność (głównie artykuły Daga Elgesema Privacy, Respect for Persons, and Risk i Petera Danielsona Pseudonyms, MailBots, and Virtual Letterheads: The Evolution of Computer-Mediated Ethics), problem płci (artykuł Susan Herring Posting in a Different Voice: Gender and Ethics in CMC), religia (z dwu prac na ten temat uwagę zwraca zwłaszcza The Unknown God of the Internet: Religious Communication from the Ancient Agora to the Virtual Forum Stephena D. O Leary ego i Brendy E. Brasher). Warto też poznać opracowany przez Charlesa Essa [2001] zbiór artykułów Culture, technology, communication: Towards an 2

3 intercultural global village, w którym filozoficzna refleksja nad globalnym medium łączy się z analizą lokalnych punktów widzenia, omówionych na przykładach europejskich, azjatyckich i odnoszących się do świata islamu. *** Wśród zorientowanych (w większym lub mniejszym stopniu) filologicznie publikacji na interesujący nas temat jest kilka takich, które zasadnie możemy nazwać klasycznymi, a to ze względu na znaczną liczbę cytowań w różnych pod względem tematu i formy publikacjach. Są to przede wszystkim publikacje Elizabeth M. Reid [1991], Howarda Rheingolda [1994], Denise E. Murray [1995], Susan C. Herring [1996], Boyda H. Davisa i Jeutonne H. Brewer [1997]. Za publikacje istotne należy także uznać książki Tima Shortisa [2001], Iana Hutchby ego [2001] i Davida Crystala [2001], niemające na razie wiele cytowań, co wszakże zrozumiałe, gdy uwzględnić ich rok wydania. Do liczby klasycznych publikacji nt. internetowych zwyczajów komunikacyjnych zaliczyć możemy przede wszystkim opracowanie Elizabeth M. Reid [1991] pt. Electropolis: Communication and Community On Internet Relay Chat publikowane wielokrotnie, również w Sieci. Z kolei The virtual community Howarda Rheingolda [1993] stanowi pierwszy książkowy opis wspólnot wirtualnych, którego wartość nawet po upływie 10 lat nie podlega dyskusji. Z naszego punktu widzenia publikację należy uznać za doniosłą tym bardziej, że autor nie traci z pola widzenia problematyki komunikacyjnej. Rolę komunikacji w obrębie wspólnot wirtualnych podejmuje także Lynn Cherny [1999] w książce Conversation and Community. Chat in a Virtual World, przy czym w centrum zainteresowania autorki są werbalne gry internetowe, tzw. MUD-y. Spośród 15 artykułów zamieszczonych w książce zredagowanej przez Susan C. Herring [1996] na szczególne zainteresowanie zasługuje oparta na obszernym korpusie tekstowym i posługująca się godnymi uwagi danymi statystycznymi praca Mileny Collot i Nancy Belmore Electronic Language: A new variety of English. Autorki dostrzegają odrębność angielszczyzny elektronicznej od pisanej i mówionej. Zagadnienie odrębności internetowych odmian języka od tradycyjnie wyróżnianych coraz częściej pojawia się w polu zainteresowań językoznawców 1. Relacje pismo mowa w komunikacji internetowej, co wiąże się często z wyodrębnieniem pododmiany elektronicznej języka, omawiają także Simeon J. Yates [1996] oraz Christopher C. Werry [1996]. Moim zdaniem najgłębszą jak dotąd analizę języka elektronicznego przedstawili Boyd H. Davis i Jeutonne P. Brewer [1997], obserwując uczestników konferencji elektronicznych. Warto podkreślić, iż autorzy posługują się terminem electronic discourse w miejsce tradycyjnego i technicznego computer-mediated- -communication. Jest to znaczący przejaw upowszechniania się humanistycznego punktu widzenia w obrębie tej dyscypliny (z polska zwanej komunikacją przez komputer ). Wśród publikacji objaśniających językowe aspekty komunikacji elektronicznej należy wymienić cztery książki. Pierwszą w porządku chronologicznym 3

4 jest Knowledge Machines: Language and Information in a Technological Society autorstwa Denise E. Murray. Książka ta jest rzetelnym i przystępnym wykładem problematyki związanej z użyciem komputerów w komunikacji, tworzeniu tekstów, komunikowaniu się i zdobywaniu wiedzy; autorka przedstawia też problemy do dyskusji i dalszych studiów. Podobny charakter ma The Language of ICT Tima Shortisa [2001], wszakże jego książka wyróżnia się większą, niemal encyklopedyczną zwięzłością. Nie oznacza to jednak, iżby była powierzchowna intencją autora jest wprowadzenie czytelnika do studiów nad tekstami elektronicznymi i elektroniczną komunikacją, w związku z czym oprócz informacji na tematy szczegółowe (np. natura tekstu elektronicznego, słownictwo elektroniczne, język i) pojawiają się też, podobnie jak u Murray, propozycje zagadnień do dyskusji. Bogactwo dokonań naukowych w interesującym nas zakresie musiało doczekać się syntezy. Przygotował ją David Crystal, znany lingwista z Uniwersytetu w Cambridge. W książce Language and the Internet omawia on m.in. zagadnienia takie, jak język poczty elektronicznej, światów wirtualnych (tzn. gier tekstowych), pogawędek i grup dyskusyjnych. Omawia też właściwości języka używanego w World Wide Web, nie stroniąc nawet od przewidywania jezykowej przyszłości Internetu. Książka, choć nie wolna od poważnych błędów 2, stanowi najobszerniejszy przegląd problematyki językoznawczej w kontekście internetowym. Najprzyjemniejszą w lekturze publikacją na interesujący nas temat jest Geoffreya Nunberga The Way We Talk Now [2001]. I choć nie jest to książka o charakterze naukowym, gdyż stanowi zapis felietonów autora wygłaszanych w programie Fresh Air nadawanym przez amerykańskie National Public Radio, nie można zaprzeczyć, iż stanowi ona zbiór świetnych komentarzy do najnowszych przemian w języku. Komunikacja internetowa jest formą komunikacji opartej na technologii. W związku z tym publikacje objaśniające jej miejsce wśród różnych form komunikacji, i jej odrębność, musimy uznać za doniosłe. Pośród publikacji na ten temat wyróżnia się Conversation and technology Iana Hutchby ego. Autor omawia ewolucję konwersacyjnych form medialnych, zwłaszcza opartych na mowie, lecz znaczną część jego książki zajmuje rozważanie problematyki konwersacji za pośrednictwem komputerów. Ażeby nasz punkt widzenia nie stał się nazbyt anglosaski, musimy podać też przykład znakomitej Bibliography on Chat Communication opracowanej pod redakcją niemieckiego uczonego Michaela Beisswengera [2003]. Bibliografia ta pozwala na dotarcie do znacznej większości ważnych publikacji na temat języka Internetu, a przy okazji pozwala zrozumieć, dlaczego anglojęzyczny punkt widzenia w badaniach internetologicznych nie powinien stawać się dominujący. Za jej pośrednictwem bowiem można dotrzeć do wielu interesujących publikacji niemieckojęzycznych na temat komunikacji internetowej. Na koniec należy wymienić Journal of Computer-Mediated Communication [ ] czasopismo ogromnie zasłużone w poznawaniu komunikacji 4

5 elektronicznej. Czasopismo to ukazuje się wyłącznie w Sieci i niezbicie dowodzi, iż forma drukowana nie stanowi gwarancji wysokiej jakości naukowej. Przypisy 1 Kwestią tę omawiam bliżej w ukończonej niedawno książce Komunikacja językowa w Internecie [w druku]. Zagadnienie to rozważa także Aleksander Wilkoń w 3. wydaniu Typologii odmian językowych współczesnej polszczyzny [w druku]. 2 Główne zarzuty, jakie można przedstawić autorowi, to: 1) Pomieszanie zagadnień dotyczących komunikacji elektronicznej i języka elektronicznego z tymi, które dotyczą wyłącznie komunikacji internetowej (a więc ogólniejszych ze bardziej szczegółowymi). 2) Połączenie (w tym wypadku znaczy to pomieszanie) pogawędek internetowych z listami i grupami dyskusyjnymi. 3) Mocno anglosaski punkt widzenia, w wyniku czego autor nie dostrzega publikacji w innych językach (nawet jeśli istnieją ich angielskojęzyczne wersje lub streszczenia). 5

6 Bibliografia (w wyborze) Beisswenger, M. [bearb. v., 2003], Bibliography on Chat Communication. A Collection of On- and Offline Resources. Bibliographie zur Chat-Kommunikation. Verzeichnis der On- und Offline-Ressourcen zum Thema, Bell, D., Kennedy, B.M. [2001], The cybercultures reader, London New York: Routledge. Cherny, L. [1999], Conversation and Community. Chat in a Virtual World, Stanford: CSLI Publications. Collot, M., Belmore, N. [1996], Electronic Language: A new variety of English, [in:] Herring [ed., 1996]. Crystal, D. [2001], Language and the Internet, Cambridge: Cambridge University Press. Davis, B.H., Brewer, J.P. [1997], Electronic discourse: linguistic individuals in virtual space, Albany: State University of New York Press. Ess, Ch. [ed., 2001], Culture, technology, communication: Towards an intercultural global village, Albany: State University of New York Press. Ess, Ch. [ed., 1996], Philosophical perspectives on computer-mediated communication, Albany: State University of New York Press. Hall, K. [1996], Cyberfeminism, [In:] Herring [ed., 1996]. Herring, S.C. [ed., 1996], Computer-mediated communication: linguistics, social and cross-cultural perspectives, Amsterdam Philadelphia: John Benjamins. Hutchby, I. [2001], Conversation and technology: from the telephone to the Internet, Cambridge: Polity Press. Johnson, S., [2000], Interface culture: how new technology transforms the way we create and communicate, New York: Harper Collins. Jones, S.G. [ed., 1997], Virtual culture. Identitiy and communication in cyberspace, London: Sage. Jones, S.G. [ed., 1998], CyberSociety 2.0: Revisiting computer-mediated communication and community, London: Sage. Jones, S.G., [ed., 1999], Doing Internet Research: Critical Issues and Methods for Examining the Net. London: Sage. Journal of Computer-Mediated Communication [ ], Murray, D.E. [1995], Knowledge Machines: Language and Information in a Technological Society, London: Addison-Wesley Longman. Nunberg, G. [2001], The Way We Talk Now, Boston: Houghton Mifflin. O Reilly & Associates, Inc. [ed., 1996], The Harvard Conference on the Internet and Society, Cambridge (Mass.): Harvard University Press,. Potter, D. [ed., 1996], Internet Culture, London New York: Routledge. Reid, E.M. [1991], Electropolis: Communication and Community On Internet Relay Chat, people.we.mediaone.net/elizrs/electropolis.html Rheingold, H. [1994], The virtual community: homesteading on the electronic frontier, New York: HarperPerennial (wyd. 1.: Reading: Addison-Wesley 1993). Shortis, T. [2001], The Language of ICT (Information and Communication 6

7 Technology), London New York: Routledge. Slevin, J. [2000], The Internet and Society, London: Polity Press. Sudweeks, F., McLaughlin, M., Rafaeli, S. [eds, 1997], Network & Netplay. Virtual groups on the Internet, Cambridge (Mass.): AAAI/MIT Press. Turkle, S. [1995], Life on the Screen: Identity in the Age of the Internet, New York: Simon and Schuster. Wallace, P. [1999], The psychology of the Internet, Cambridge: Cambridge University Press. Werry, C.C. [1996], Linguistic and interactional features of Internet Relay Chat, [in:] Herring [ed., 1996]. Yates, S.Y. [1996], Oral and written linguistics aspects of computer conferencing, [in:] Herring [ed., 1996]. 7

8 8

9 9

10 10

11 11

12 Przypisy 1 Analiza innych aspektów tej formy komunikacji zawarta jest w artykułach Karwatowskiej (w druku) oraz Karwatowskiej i Szpyry-Kozłowskiej (w druku). 2 Szerzej na temat piszą Karwatowska i Szpyra-Kozłowska w artykule pt. Dowcip i wulgarność-cechy rozmów uczniowskich za pośrednictwem SMS-ów. 3 Akty orzekające (stwierdzenia), imperatiwa i konwencjonalia wyodrębniły, ze względu na funkcję komunikatu, Bula i Nawacka [1983]. 4 W tym miejscu sygnalizujemy jedynie to zjawisko, ponieważ obszerniej pisałyśmy na ten temat w artykule zatytułowanym Dowcip i wulgarność, op. cit. 12

13 13

14 14