A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA OECONOMICA 274, Mateusz Staszczyk *

Transkrypt

1 A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA OECONOMICA 274, 2012 * ROLA URZDU OCHRONY KONKURENCJI I KONSUMENTÓW W ZAKRESIE TRANSAKCJI Z WYKORZYSTANIEM KART PŁATNICZYCH ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLDNIENIEM KLAUZUL NIEDOZWOLONYCH 1. STRESZCZENIE Przyczyn podjcia tematu jest ch wyeksponowania działa Urzdu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w zakresie wykrywania i eliminowania z obrotu niekorzystnych dla konsumenta postanowie. Kierowane przez Prezesa Urzdu pozwy nie maj na celu napitnowania pozwanego banku, ale trwałe usunicie z obrotu kwestionowanych klauzul umownych. Celem niniejszego artykułu jest analiza problemów zwizanych z zawieraniem transakcji z wykorzystaniem kart płatniczych, ze szczególnym uwzgldnieniem kwestii ochrony praw najsłabszych uczestników obrotu konsumentów. Masowo tego typu usług powoduje okrelone problemy praktyczne, zwizane z prawami i obowizkami uytkowników i wydawców kart. Problem bezpieczestwa dokonywanych transakcji przyczynia si do szeregu trudnoci zwizanych z wykorzystaniem kart w obrocie. W tym obszarze dochodzi czsto do konfliktu interesów midzy uczestnikami ww. obrotu tj. uytkownikami, wydawcami i akceptantami kart płatniczych. W szczególnoci sprowadza si to rozbienoci stanowisk midzy instytucjami finansowymi a ich klientami, a przede wszystkim midzy bankami a konsumentami. W pierwszym fragmencie opracowania przybliono ogólny zarys misji UOKIK i sposoby jej zrealizowania. Nastpnie zaprezentowano zagadnienie nieuczciwych praktyk rynkowych zawartych w klauzulach generalnych. W artykule podjto równie prób wskazania głównych działa UOKIK w celu ich wyeliminowania. Na zakoczenie wskazano kluczowe problemy zwizane z klauzulami abuzywnymi mogcymi wystpi w przyszłoci. * Mgr, doktorant, Instytut Finansów, Bankowoci i Ubezpiecze Wydział Ekonomiczno- -Socjologiczny, Uniwersytet Łódzki, Łód, ul Rewolucji 1905 r. nr 41/43. [101]

2 ZADANIA I MISJA URZDU OCHRONY KONKURENCJI I KONSUMENTÓW Prezes Urzdu Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest centralnym organem administracji rzdowej właciwym w sprawach z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów, wykonujcym swoje zadania przy pomocy Urzdu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Urzd powinien zatem spełnia najwysze wymagane standardy jakoci, a po- winnoci pracowników UOKiK jest kierowanie si fundamentalnymi zasadami i wartociami m. in. wynikajcymi z kodeksu etyki słuby cywilnej tj. słuby społeczestwu i pastwu, obiektywizmu i bezstronnoci, sumiennoci i odpowiedzialnoci za podjte decyzje. Wyzwaniem dla UOKiK jako organizacji oraz ludzi j tworzcych jest zatem: umacnianie autorytetu Urzdu, dystansowanie si od wszelkich wpływów i nacisków politycznych, denie do doskonałoci zawodowej. Misj Urzdu Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest podnoszenie dobrobytu konsumentów poprzez ochron i tworzenie warunków dla funkcjonowania konkurencji. Dziki tym działaniom wzmocniona zostaje konkurencyjno przedsibiorstw działajcych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a poprzez to Urzd przyczynia si do rozwoju gospodarczego Polski. Wypełniajc misj UOKiK, poprzez swoj działalno, pozytywnie oddziałuje na jako ycia obywateli Polski. Majc na uwadze, e wolna konkurencja jest podstaw gospodarki rynkowej i stymuluje wzrost efektywnoci działania przedsibiorców oraz chroni interesy konsumentów, jej ochrona jest kluczowa dla rozwoju gospodarki rynkowej. Wizj Urzdu Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest cieszcy si powszechnym autorytetem i zaufaniem wród konsumentów i przedsibiorców organ ochrony konkurencji i konsumentów, którego praca przyczynia si do sukcesu gospodarczego Polski oraz Unii Europejskiej 1. Jednym z przykładów powyszych działa jest decyzja prezesa UOKiK z 29 grudnia 2006 r. Postanowienie to uznaje porozumienia majce za przedmiot wspólne ustalanie stawek opłaty interchange za niezgodne z zakazem porozumie antykonkurencyjnych. Jego zdaniem powysze porozumienia ograniczały konkurencj na rynku usług acquiringowych, gdy ustalanie jednolitych stawek opłaty interchange, które póniej wliczane były przez agentów rozliczeniowych do prowizji jak akceptanci płacili im za wiadczenie wymienionych usług, sprawiało, e agenci ograniczeni byli w moliwoci konkurowania cen tych usług wobec akceptantów. Działo si tak, gdy opłata interchange stanowiła 1 UOKiK, Strategia Urzdu Ochrony Konkurencji i Konsumentów Misja i Wizja, download.php?plik=1218, s. 4 5.

3 Rola Urzdu Ochrony Konkurencji i Konsumentów 103 znaczny procent prowizji agentów rozliczeniowych, ograniczajc tym samym moliwo konkurencji w ramach mary właciwej zawartej w prowizji 2. Ustalanie optymalnych stawek wielostronnej interchange doprowadzi do zmniejszenia kosztów, jakie ponosz konsumenci, czsto nie zdajc sobie z nich sprawy. Dzieje si tak, gdy cz interchange, uiszczana przez akceptantów, wliczana jest w nabywane przez konsumentów towary i usługi. Implementacja powyszych zobowiza pozwoli na rónicowanie cen w zalenoci od wykorzystywanego przez konsumentów rodka płatniczego. Dotychczas konsumenci płaccy gotówk płacili wicej za towary i usługi, co spowodowane było przez wliczanie w nie kosztów generowanych przez płaccych kartami, czyli wielostronnej interchange. Jednake wprowadzenie w ycie powyszych reguł wywołuje te pewne obawy. Obnienie stawek interchange moe pocign za sob wzrost opłat za uytkowanie karty lub spadek korzyci po stronie posiadaczy kart. Ponadto z powodu przejrzystoci w opłatach zwizanych z akceptowaniem kart akceptanci mog zacz wymaga od konsumentów, aby ci przyczynili si do pokrywania tych kosztów. A konsumenci i tak ju pokrywaj te koszty. Trudno przewidzie przyszło sporu wokół opłaty. Moe on jednak znowu zaostrzy si w nowych postpowaniach 3. Opłata interchange, czyli prowizja, jak sklepy i punkty usługowe musz płaci bankom za transakcje bezgotówkowe, siga w Polsce 1,5 proc. W innych krajach jest ona duo nisza. Przyznaj to nawet przedstawiciele banków. Wida rónice midzy polskim a europejskim rynkiem. Na dodatek te opłaty rosn. Dla banków karty to ródło ogromnych przychodów. Na pocztku 2011 r. nadzór finansowy zaniepokojony wysokoci stawek interchange skierował do UOKiK pismo z prob o przyjrzenie si sytuacji KLAUZULE NIEDOZWOLONE W ramach ustawy o nieuczciwych praktykach rynkowych mona dokona kilku zasadniczych podziałów praktyk. Jest to podział na czarne i szare praktyki, praktyki wprowadzajce w błd oraz praktyki agresywne, a take na praktyki, które umownie moemy okreli mianem nazwanych i nienazwanych. Podstawowy podział ilustruje tab Spory wokół opłaty, Bank 2009, nr 5, s Ibidem, s M. O l c z a k, UOKiK przyjrzy si prowizjom za transakcje bezgotówkowe?, Dziennik Gazeta Prawna, UOKiK, Nieuczciwe praktyki rynkowe Przewodnik, Warszawa 2008, download.php?plik=2152, s. 6.

4 104 Posługujc si jzykiem prawniczym naleałoby wskaza, i mamy do czynienia z tzw. klauzul generaln, stanowic ramow, ogóln regulacj, która na uytek danego stanu faktycznego bdzie podlegała ucileniu. Klauzule generalne zawieraj najczciej zwroty niedookrelone (np. dobre obyczaje, zasady współycia społecznego, poszanowanie słusznych interesów konsumentów itp.), które nie s zdefiniowane w sposób cisły w przepisach prawa. Pozwala to na znaczn swobod w ich interpretacji, w ramach wykształconych przez prawo wykładni, które wykluczaj całkowicie dowoln interpretacj. Klauzule generalne nie podlegaj zatem zawsze jednakowej interpretacji (według identycznego schematu w kadych okolicznociach), lecz ich cech jest pewna elastyczno stosowania w zalenoci od zaistniałej sytuacji faktycznej 6. Podział klauzul generalnych T a b e l a 1 KLAUZULA GENERALNA Nieuczciwe praktyki rynkowe wprowadzajce w błd Działanie wprowadzajce w błd Zaniechanie wprowadzajce w błd Agresywne praktyki rynkowe CZARNA LISTA NIEUCZCIWYCH PRAKTYK RYNKOWYCH r ó d ł o: UOKiK, Nieuczciwe praktyki rynkowe Przewodnik, Warszawa 2008, gov.pl/download.php?plik=2152, s. 6. Ponadto naley pamita, i za kadym razem to uprawniony organ dokonuje wykładni klauzuli generalnej, rozstrzygajc, czy dane działanie mona jej przyporzdkowa, czy te nie. Jako przykład klauzul generalnych funkcjonujcych w innych przepisach prawnych mona wskaza na art. 17 ustawy o swobodzie działalnoci gospodarczej, art. 3 ust. 1 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, art. 5 kodeksu cywilnego, czy te art kodeksu cywilnego 7. W przypadku wielu dziedzin ycia konsumenci nie maj moliwoci negocjowania warunków proponowanej umowy. Ich rola sprowadza si do podpisania kontraktu bd jego odrzucenia w całoci. Powoduje to niebezpieczestwo, e przedsibiorca w umowie narzuci konsumentowi klauzule, które nie bd dla niego korzystne. Decydujc si na zawarcie umowy konsumenci czsto otrzymuj gotowy wzorzec do podpisania. Okrelone w nim podstawowe prawa i obowizki stron niekoniecznie musz by korzystne dla słabszych uczestników rynku. Szczególnie, gdy umowa zawierana jest z deweloperem, bankiem, operatorem telefonicznym, zakładem ubezpiecze, biurem podróy, dostawc gazu 6 Ibidem, s Ibidem, s. 7.

5 Rola Urzdu Ochrony Konkurencji i Konsumentów 105 bd energii elektrycznej rola konsumenta ogranicza si najczciej do podpisania kontraktu lub odrzucenia go w całoci. Konsument, który przypuszcza, e umowa zawiera postanowienia niedozwolone, powinien zwróci na ten fakt uwag przedsibiorcy. W przypadku, gdy nie wyraa on zgody na zmian kwestionowanych punktów kontraktu, najlepiej zmieni kontrahenta 8. Jeli umowa, któr konsument podpisał, zawiera niedozwolone postanowienia to zgodnie z kodeksem cywilnym takie klauzule nie wi go z mocy prawa. Oznacza to, e postanowienia, które nie zostały uzgodnione indywidualnie, nie wi konsumenta, jeeli kształtuj jego prawa i obowizki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami raco naruszajc jego interesy. Jeeli przedsibiorca nie przychyli si do tego stanowiska, naley zwróci si do sdu powszechnego (rejonowego lub okrgowego) o uznanie danego postanowienia za niewice. Jeeli konsument chce odstpi od umowy, a w jej warunkach znajduje si postanowienie wykluczajce tak moliwo lub przewidujce raco wygórowan kar, to moe on powoła si na niedozwolony charakter postanowienia umownego. Jeeli przedsibiorca nie uwzgldni naszych racji, naley dochodzi swoich roszcze sdownie. Nr klauzuli Data wydania wyroku Klauzule niedozwolone dotyczce kart płatniczych Pozwany/a Postanowienie wzorca umowy uznane za niedozwolone T a b e l a 2 Data dokonania wpisu wrzenia 2002 r wrzenia 2002 r czerwca 2003 r. Powszechna Kasa Oszczdnoci Bank Polski SA w Warszawie Powszechna Kasa Oszczdnoci Bank Polski SA w Warszawie Bank Millennium SA z siedzib w Warszawie Jeeli po zakoczeniu procesu reklamacyjnego reklamacja Posiadacza karty nie została w całoci lub czci uznana, PKO BP SA ma prawo do obcienia rachunku kosztami jej wyjanienia Jeeli po zakoczeniu procesu reklamacji reklamacja posiadacza karty nie została w całoci lub czci uwzgldniona, PKO BP SA ma prawo do obcienia rachunku kwot nalenych opłat z dat obcienia W przypadku uniewanienia, zagubienia lub kradziey karty, posiadacz karty zobowizany jest zapłaci Bankowi kwoty nalene w zwizku z jej zastrzeeniem okrelone w Cenniku usług 29 listopada 2002 r. 29 listopada 2002 r. 18 kwietnia 2006 r. 8 UOKiK, Klauzule niedozwolone dotyczce działalnoci banków wycig z rejestru, stycze 2007, s. 2.

6 106 Tabela 2 (cd.) stycznia 2005 r lipca 2009 r lipca 2009 r stycznia lutego Bank Polska Kasa Opieki SA w Warszawie Powiatowy Bank Spółdzielczy w Gostyniu Powiatowy Bank Spółdzielczy w Gostyniu Bank Spółdzielczy w Gogolinie Bank Spółdzielczy w Konopiskach Za niedozwolone postanowienia wzorca umowy uznaje si zawarte w par. 24 regulaminu Złota Eurokarta oraz Złota karta Visa Concreto z dnia 15 padziernika 2001 r., w myl których bank ponosi odpowiedzialno finansow za transakcje dokonane przy uyciu karty po dniu zgłoszenia jej kradziey lub zagubienia oraz, e moe udostpni posiadaczowi karty usług, w ramach której przejmuje odpowiedzialno finansow za transakcje dokonane kart od chwili zgłoszenia jej kradziey lub zagubienia, a dodatkowo take, do wysokoci limitu wydatków, za transakcje dokonane w okresie jednej godziny przed zgłoszeniem utraty karty Jeli wymagaj tego wzgldy bezpieczestwa lub inne, niezalene od Banku wzgldy, Bank moe czasowo ograniczy dostp do rachunku za po- rednictwem kanałów, przez okres jakiego wymaga usunicie przyczyn braku dostpu. W takim wypadku bank nie ponosi odpowiedzialnoci za zaistniałe ograniczenia w dostpnoci rachunku 10 kwietnia 2007 r. 30 padziernika 2009 r. W okresie wypowiedzenia Bank blokuje dostp Klienta do Rachunku ponika 2009 r. 30 padzierprzez Internet Bank odpowiada wyłcznie za rzeczywiste i udowodnione straty klienta 30 marca spowodowane przez nieprawidłowe lub nieterminowe realizowane przez Bank zaliczek złoonych za porednictwem Internetu, zgodnie z niniejszym regulaminem. Wysoko odszkodowania nie moe przekroczy kwot odsetek umownych obliczonych za czas od dnia wydania dyspozycji do dnia poprzedzajcego prawidłowe bd terminowe jej wykonanie. Wyej wymienione odsetki nalicza si od sumy bdcej przedmiotem zlecenia Bank nie odpowiada za wady transmisji danych zaistniałe z przyczyn niezalenych od Banku 21 kwietnia

7 Rola Urzdu Ochrony Konkurencji i Konsumentów 107 Tabela 2 (cd.) lutego lutego marca kwietnia czerwca czerwca wrzenia Bank Spółdzielczy w Jabłonce Bank Spółdzielczy w Jabłonce Bank Millennium Spółka Akcyjna z siedzib w Warszawie Bank Spółdzielczy w Kłobucku Alior Bank SA w Warszawie Alior Bank SA w Warszawie Bank Spółdzielczy w Grbocinie padziernika w Bank Spółdzielczy Sławnie Bank ma prawo do odmowy uruchomienia Usługi Bankowoci Internetowej bez podania przyczyny Bank nie ponosi odpowiedzialnoci za nastpstwa wynikłe z uzyskania przez osob postronn informacji o stanie rodków na rachunku poprzez system SMS Banking Bank nie odpowiada za straty spowodowane okolicznociami niezalenymi od Banku takimi jak ( ) wadliwe działanie bankomatów i innych urzdze akceptujcych karty Bank nie ponosi odpowiedzialnoci za skutki wynikłe z uycia identyfikatorów oraz haseł dostpu przez osoby trzecie Alior Bank zastrzega, e korzystanie z Portalu moliwe jest wyłcznie na koszt i ryzyko Uytkownika Alior Bank nie udziela gwarancji, e korzystanie z Portalu bdzie przebiegało bez błdów, wad czy przerw i nie ponosi odpowiedzialnoci za jakiekolwiek szkody, poniesione przez uytkowników z powodu przerwy w dostpie uytkowników do Portalu, w szczególnoci spowodowane: (...) błdnym działaniem lub awariami, w tym awariami lub błdnym działaniem łczy telekomunikacyjnych dostawców sieci Internet, awariami sprztu lub oprogramowania uytkowników w trakcie lub w zwizku z korzystaniem z zasobów Portalu, w szczególnoci na skutek przedostania si do systemu informatycznego uytkownika wirusów komputerowych Bank zastrzega sobie prawo dokonywania zmiany Taryfy w czasie realizacji usługi SMS Banking Wszelkie reklamacje zwizane z funkcjonowaniem udostpnionego Systemu przez Bank powinny by zgłaszane przez Klienta w Banku w cigu 14 dni od wystpienia przyczyny reklamacji 13 maja 13 maja 7 czerwca 2 lipca 21 padziernika 21 padziernika 9 grudnia 2 marca 2011 r.

8 108 Tabela 2 (cd.) padziernika Spółdzielczy Piastowski Bank w Janikowie Bank nie ponosi odpowiedzialnoci za 11 kwietnia operacje zrealizowane z uyciem odpowiednich rodków dostpu: tokena, 2011 r. karty chipowej, identyfikatora ID, hasła, identyfikatora rachunku lub numerów PIN przez osoby nieuprawnione r ó d ł o: UOKiK, Opracowanie własne na podstawie: Rejestr postanowie wzorców umowy uznanych za niedozwolone, stan na r., Urzd Ochrony Konkurencji i Konsumentów przeprowadza regularne kontrole wzorców stosowanych w umowach z konsumentami. W nastpstwie tych kontroli Prezes Urzdu kieruje pozwy do Sdu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (SOKiK). Postanowienia umowne, które zostały uznane prawomocnym wyrokiem SOKiK za niedozwolone, s nastpnie wpisywane do rejestru klauzul niedozwolonych. Od tego momentu stosowanie ich w obrocie z konsumentami jest zakazane 9. Przykład klauzul generalnych funkcjonujcych w obszarze kart płatniczych zamieszczono w tab. 2. Poniej przedstawiono główne wnioski z dwóch dotychczas opublikowanych przez UOKiK raportów (lata 2005 i 2010). Poddano w nich analizie wzorce umów o karty płatnicze. 4. GŁÓWNE NARUSZENIA PRAW KONSUMENTÓW KART PŁATNICZYCH W 2005 R. Przedstawione poniej uwagi to efekt analizy wzorców umów oraz uwag, jakie w tym przedmiocie otrzymywane były od konsumentów, przedsibiorców oraz sygnalizowane były w literaturze przedmiotu i mediach. W zwizku z przeprowadzon w powyszym zakresie analiz, w ocenie UOKiK, szczególn uwag naley zwróci na nastpujce zagadnienia 10 : 1) sposoby zawierania umów o kart płatnicz i wynikajce z tego konsekwencje dla konsumentów; 2) odpowiedzialno za transakcje dokonane utracon kart płatnicz; 3) wprowadzanie kodu PIN a odpowiedzialno za transakcje dokonane przez osob nieuprawnion; 4) błdne wprowadzenie kodu PIN a kwestia zastrzeenia karty; 9 Ibidem, s UOKiK, Raport dotyczcy przestrzegania praw konsumentów w umowach o korzystanie z kart płatniczych, Warszawa, sierpie 2005, plik=5319, s. 18.

9 Rola Urzdu Ochrony Konkurencji i Konsumentów 109 5) prowizje i opłaty pobierane przez bank; 6)ciganie zaległych kwot z innych rachunków bankowych. Najwicej odmiennoci oraz wtpliwoci przynosz stosowane przez banki sposoby zawierania umowy o kart płatnicz kredytow. Złoenie wniosku osobicie, za porednictwem poczty lub drog elektroniczn uruchamia procedur, w wyniku której dochodzi (bd te nie) do zawarcia umowy midzy klientem i bankiem. Przy czym zarówno sam charakter prawny wniosku, jak i dalsza procedura, przebiega odmiennie w rónych bankach. Analiza dokonana przez UOKiK wskazuje na trzy najczciej wystpujce schematy postpowania 11 : 1. Klient wypełnia wniosek, po jego rozpatrzeniu przez bank otrzymuje do podpisania umow o wydanie karty płatniczej kredytowej i udzielenie limitu kredytowego. 2. Klient wypełnia wniosek, na którym umieszczona jest take umowa o korzystanie z karty kredytowej. Złoenie wniosku wraz z podpisan umow w przypadku odmowy przyznania karty kredytowej powoduje uznanie jej za niezawart. 3. Klient wypełnia wniosek o wydanie karty kredytowej, a nastpnie otrzymuje potwierdzenie zawarcia umowy przez bank wraz z informacj o dacie jej zawarcia. UOKiK przeanalizował, czy regulacje ustawowe znalazły odzwierciedlenie w regulaminach bankowych. Naley stwierdzi, e wikszo banków dostosowała wzorce umowne do nowych regulacji prawnych w zakresie odpowiedzialnoci za uycie karty przez osob nieuprawnion. Praktyka pozostaje jednak niejednolita 12 : 1. Niewiele jest regulaminów, gdzie tre postanowie w sposób pełny i jasny reguluje omawian kwesti. 2. Nie zawsze wskazana w ustawie górna kwota odpowiedzialnoci jest podawana. 3. Najczciej stwierdza si odwołania do zasad odpowiedzialnoci uregulowanych w Ustawie, przy czym pełnej nazwy ustawy naley zwykle szuka w słowniczkach zamieszczonych na pocztku regulaminów. 4. Jeden bank objł swoich klientów bezpłatnym ubezpieczeniem pokrywajcym koszty dokonania transakcji przez osob nieuprawnion do wysokoci kwoty wskazanej w ustawie. 5. W kilku przypadkach stwierdzono odmienne ni w Ustawie okrelenie odpowiedzialnoci posiadaczy karty za transakcje dokonane przez osob nieuprawnion. Dokonanie transakcji potwierdzonych kodem identyfikacyjnym (PIN) nie stanowi wystarczajcej przesłanki do wyłczenia odpowiedzialnoci banku i obcienia kosztami operacji posiadacza karty. Ustawa o elektronicznych in- 11 Ibidem, s Ibidem, s. 21.

10 110 strumentach płatniczych nie rónicuje bowiem odpowiedzialnoci w zalenoci od sposobu potwierdzenia dokonywanej transakcji. Wysoko kwoty, do jakiej posiadacz karty odpowiada za operacje dokonane przez osob nieuprawnion wizana jest przez konsumentów z deklarowanym w regulaminach bankowych zastrzeeniem karty po kilkakrotnym błdnym wprowadzeniu PIN. W ocenie UOKiK w niektórych wypadkach jest to słuszne twierdzenie. Moliwo pobierania opłat za czynnoci bankowe nie oznacza przyzwolenia na ustanowienie kadej opłaty, w dowolnej wysokoci granice swobody umów w zakresie obrotu z konsumentami stanowi bowiem przepisy regulujce instytucj niedozwolonych postanowie umownych 13. Potrcenie kwoty zadłuenia z tytułu karty kredytowej z innych rachunków bankowych powoduje uzasadnione wtpliwoci. Co wicej, konsument nie zawsze jest wprost informowany o takiej moliwoci, a tymczasem w wietle prawa jego wyrana zgoda jest niezbdna GŁÓWNE NARUSZENIA PRAW KONSUMENTÓW KART PŁATNICZYCH W 2010 R. W trakcie kontroli wzorców umownych w wtpliwoci Prezesa Urzdu wzbudziły postanowienia dotyczce moliwoci zmiany limitu transakcji oraz blokady rachunku karty płatniczej. Przyczyn wspomnianych zastrzee była bd to ich sprzeczno z obowizujcymi przepisami, bd te tre spełniajca, w ocenie Prezesa UOKiK, przesłanki uznania tych postanowie za klauzule abuzywne w rozumieniu art kodeksu cywilnego. Tre kwestionowanych klauzul 15 : 1. Bank zastrzega sobie prawo do zmiany wysokoci Limitów dziennych transakcji. O zmianie Bank informuje Uytkowników Kart poprzez umieszczenie informacji w Tabeli (Raiffeisen Bank Polska SA). 2. Bank ma prawo do zmiany Limitów Karty bez uprzedniej zgody Posiadacza w przypadku nieprzestrzegania Regulaminu (Euro Bank SA). 3. Bank zastrzega sobie prawo do odmowy autoryzowania transakcji lub wprowadzenia ogranicze limitów (kwotowych bd ilociowych) autoryzowanych transakcji gotówkowych i/lub bezgotówkowych przeprowadzanych w ramach dostpnego limitu kredytowego (Lukas Bank SA). Cytowane postanowienia daj bankowi prawo do jednostronnej zmiany limitów transakcji bez okrelenia przesłanek przeprowadzenia takiej czynnoci lub z uwzgldnieniem przesłanek nieprzewidzianych przez obowizujce przepi- 13 Ibidem, s Ibidem, s UOKiK, Raport z kontroli wzorców umów o karty płatnicze, Warszawa, listopad 2010, gov.pl/download.php?plik=9337, s. 38.

11 Rola Urzdu Ochrony Konkurencji i Konsumentów 111 sy. Zgodnie z przepisem art. 19 ustawy o elektronicznych instrumentach płatniczych, zmiana limitów jest moliwa jedynie w sytuacji nieterminowej spłaty nalenoci lub stwierdzenia zagroenia ich terminowej spłaty, o ile zastrzeono j w umowie. Warunkiem skorzystania przez bank z przysługujcego mu uprawnienia jest zatem, po pierwsze, wczeniejsze zastrzeenie w umowie z klientem jego prawa do zmiany wspomnianych wczeniej limitów bez uzyskiwania zgody klienta. Po drugie, aby bank z moliwoci takiej skorzystał, musi zaistnie co najmniej jedna z przesłanek okrelonych w art. 19 ww. ustawy, tj. nieterminowa spłata nalenoci przez posiadacza lub te stwierdzenie zagroenia ich nieterminowej spłaty 16. W trakcie kontroli UOKiK zwrócił uwag na zasady rozliczania przez banki nadpłat oraz niedopłat nalenoci wystpujcych na rachunku przed jego zamkniciem. Kontrola wzorców umownych wskazała, i postanowienie stosowane przez banki reguluje zasady rozliczania nadpłaty i niedopłaty nalenoci w sposób nieprawidłowy. Tre kwestionowanych klauzul 17 : 1. Jeeli przy zamkniciu rachunku kredytowego nadpłata lub niedopłata nalenoci nie przekroczy 5krotnoci opłaty za nadanie listu poleconego, kwota ta nie bdzie odpowiednio zwrócona Posiadaczowi rachunku kredytowego ani od niego dochodzona (Lukas Bank SA). 2. Jeeli przy zamkniciu rachunku karty nadpłata lub niedopłata nalenoci nie przekroczy 3krotnoci opłaty za nadanie zamiejscowego listu poleconego, kwota ta nie bdzie odpowiednio zwrócona posiadaczowi karty ani od niego dochodzona (AIG Bank Polska SA). Banki z raportu zostały wybrane metod mieszan: losowo, ze wzgldu na skargi konsumentów i najwikszy udział w rynku. Zarzuty dotycz głównie stosowania przez banki postanowie, które mog by uznane za niedozwolone, naruszajcych bezwzgldnie obowizujce przepisy oraz znajdujcych si w Rejestrze klauzul niedozwolonych. Wród zakwestionowanych przez UOKiK postanowie znalazły si te, które s najbardziej uciliwe dla konsumenta przewiduj pobieranie nieuzasadnionych dodatkowych opłat albo wprowadzaj czasochłonne i skomplikowane procedury. Urzd zakwestionował postanowienia dajce prawo do pobierania jednocze- nie opłaty za obsług nieterminowej spłaty zadłuenia na karcie kredytowej i ustawowych odsetek. Tym samym banki zapewniły sobie moliwo wielokrotnego obciania konsumenta zalegajcego ze spłat zadłuenia. Zgodnie z prawem jeeli klient nieterminowo reguluje nalenoci wobec banku, temu ostatniemu nale si karne odsetki. Postanowienie to zostało ju zakwestionowane przez sd i znajduje si w Rejestrze klauzul niedozwolonych. W umowach znalazły si take niedozwolone postanowienia ograniczajce odpowiedzialno banków. Na ich podstawie przedsibiorcy nie odpowiadali m. in. za odmow 16 Ibidem, s Ibidem, s. 49.

12 112 akceptacji karty, awari bankomatu, systemu informatycznego, nawet gdy mogły wynika z ich winy. W zwizku z tym poszkodowany konsument nie mógłby si domaga rekompensaty 18. Kontrola wykazała, e niektóre banki pobieraj opłaty za wypowiedzenie umowy, tym samym nadmiernie obciajc konsumenta. Podobne postanowienie zostało ju zakwestionowane przez sd. Zastrzeenia UOKiK wzbudziły take postanowienia, które daj bankom prawo do rozwizania umowy w przypadku wycofania karty z obrotu, nie wskazujc przyczyn, kiedy moe doj do wycofania karty. Zgodnie z prawem, bank moe wypowiedzie umow o kart płatnicz tylko z wanych powodów okrelonych w umowie. Wtpliwoci dotyczyły te obowizku zwrotu karty płatniczej w czasie wypowiedzenia umowy, gdy termin obowizywania kontraktu jeszcze nie minł. Zdaniem UOKiK, mimo złoenia rezygnacji umowa nadal obowizuje, dlatego konsument powinien mie moliwo korzystania z produktu. Ponadto urzd stwierdził, e obowizkowe informacje, które zgodnie z prawem powinny znale si w umowie o kart kredytow, były zawarte w załcznikach, regulaminie, tabeli opłat i prowizji, a nie w umowie. Przeprowadzone postpowanie UOKiK wykazało, e Getin Noble Bank w tabeli opłat i prowizji kart kredytowych i ratalnych przewidział opłat za obsług nieterminowej spłaty czyli za czynnoci typu wysłanie SMS, kontakt telefoniczny czy monit. Jak ustalił urzd, bank ju w pierwszym dniu zadłuenia automatycznie naliczał t opłat wszystkim klientom. Nawet gdy nie podejmował adnych działa w stosunku do konsumenta. Prezes UOKiK zakwestionowała automatyczne pobieranie opłat od wszystkich klientów, którzy spónili si ze spłat zadłuenia na karcie kredytowej bez wzgldu na to, czy dodatkowe czynnoci zostały faktycznie podjte. Zdaniem urzdu jednym z efektów działania banku było niesłuszne obcianie kosztami upomnie klientów, którzy spłacili zaległoci zanim bank zdył podj czynnoci przypominajce o zadłueniu 19. Wzorce umów BRE Banku przewiduj nadmierne trudnoci podczas składania reklamacji. Konsument mógł to zrobi tylko w oddziale. Wtpliwoci dotycz take długiego czasu rozpatrywania reklamacji; jeden z banków zastrzegł na to 90 dni, przedłuajc do 140 dni. Termin rozpatrywania reklamacji przedłuały te Fortis Bank Polska i Sigma Banque, które jednak zadeklarowały ju zmian tych zapisów. Zdaniem Urzdu, w erze maili i telefonów mona to uzna za uciliw formalno. Prezes UOKiK Małgorzata Krasnodbska-Tomkiel zakwestionowała te prawo Euro Banku do poinformowania o zmianie regulaminu lub tabeli opłat 18 Klauzule niedozwolone, Bank 2011, nr 2, s Ibidem, s. 43.

13 Rola Urzdu Ochrony Konkurencji i Konsumentów 113 i prowizji nowych produktów czy usług dopiero po skorzystaniu z oferty. Euro Bank dobrowolnie zobowizał si zmieni zapis PRZYSZŁO REJESTRU KLAUZUL NIEDOZWOLONYCH Trwa proces przygotowywania Ustawy o usługach płatniczych, która ma przenie do polskiego porzdku prawnego zapisy Dyrektywy o usługach płatniczych (Payment Services Directive, PSD, 2007/64/WE). Celem dyrektywy jest budowa jednolitych ram prawnych dla usług płatniczych na obszarze Europejskiego Obszaru Gospodarczego, które przyczyni si do powstania konkurencyjnego europejskiego rynku płatnoci. Przewiduje si, e nowe regulacje pobudz rozwój obrotu bezgotówkowego i spowoduj zrównanie warunków wykonywania płatnoci krajowych i transgranicznych. PSD ma charakter prokonsumencki i nakłada szerokie obowizki na dostawców usług płatniczych. Dyrektywa wspiera od strony prawnej realizacj projektu Jednolitego Obszaru Płatno- ci w Euro. Wród opcji narodowych znalazła si m. in. moliwo wprowadzenia zakazu stosowania opłat dodatkowych (surcharges) lub upustów cenowych w przypadku uycia przez płatnika danego instrumentu płatniczego. Domylnie ten przepis dyrektywy zabrania uniemoliwiania akceptantom pobierania opłat dodatkowych lub oferowania zniek. Ten przepis wzbudził due kontrowersje wród polskich interesariuszy obiegu pieninego. Cz z nich banki komercyjne, organizacje płatnicze, agenci rozliczeniowi jednoznacznie opowiedziała si za skorzystaniem z moliwoci ustawowego zapisu zakazu stosowania opłat dodatkowych, argumentujc, e polski rynek charakteryzuje si niskim stopniem rozwoju bezgotówkowego, za przyzwolenie na surcharging mogłoby doprowadzi do zahamowania rozwoju rynku kart płatniczych w Polsce. Odmienne stanowisko wzgldem surchargingu zajł Urzd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) oraz administracja publiczna (gminy), które wnioskowały o dopuszczenie stosowania opłat dodatkowych do wysokoci kosztów ponoszonych przez akceptantów kart płatniczych na rzecz agentów rozliczeniowych. W opinii UOKiK-u i administracji publicznej zakaz surchargingu promuje drosze, czyli nieefektywne, instrumenty płatnicze, stwarza bodce do pobierania wyszych opłat od akceptantów oraz zaburza sygnały cenowe na rynku płatnoci. Zmiany na rynku płatnoci w odniesieniu do opłat powinni by zatem przeprowadzane ewolucyjnie, ostronie, ale i konsekwentnie 21. Liczba nowych klauzul ronie tak szybko, e UOKiK chce pobiera opłaty za ich dopisywanie. W zasadzie win za bałagan panujcy w rejestrze klauzul 20 Raport UOKiK: Banki nagminnie nas oszukuj na kartach płatniczych, Dziennik Gazeta Prawna, Surcharging w płatnociach, Bank 2010, nr 9, s. 19.

14 114 niedozwolonych zrzuci mona by na Sd Najwyszy. 13 lipca 2006 r. uznał on, e nawet jeeli konkretna klauzula (zapis, którego stosowanie w umowach i regulaminach jest zabronione) ju znalazła si w oficjalnym rejestrze prowadzonym przez UOKiK, to nadal mona dopisywa do niego klauzule, których znaczenie jest de facto takie samo, ale maj inn tre. Innymi słowy w rejestrze moe figurowa wiele zapisów dotyczcych jednego problemu. Bez sztabu prawników przedsibiorcom trudno si zorientowa w biecych wpisach i kontrolowa, jakie nowe klauzule si w nim pojawiaj. Rejestr na pewno w znaczcy sposób przyczynił si do wzrostu poziomu ochrony interesów konsumentów. Ale teraz dla niektórych stał si utrapieniem. Cz organizacji konsumenckich zaczła traktowa tak działalno jak dobry biznes. To godzi w funkcjonowanie rejestru i sam urzd. To głównie te podmioty inicjuj sprawy przed Sdem Ochrony Konkurencji i Konsumentów. A ich efektem s nowe wpisy do rejestru klauzul abuzywnych. Sam UOKiK doszedł ju do wniosku, e pora uproci system. Wspólnie z resortem sprawiedliwoci pracuje nad now procedur rejestracji klauzul. Wprowadzona byłaby jednak dopiero w 2013 r. Rozwaa si wprowadzenie krótkiego wyjanienia do wyroku, z którego jasno wynikałoby, jaka praktyka jest zakazana. Kolejne propozycje to wprowadzenie klasyfikacji klauzul niedozwolonych w oparciu o kryteria, które ułatwiłyby posługiwanie si rejestrem, np. podział na brane czy wypracowanie procedury wykrelania z rejestru tych postanowie, które si zdezaktualizowały. Przygotowywana jest jeszcze jedna, bardziej kontrowersyjna zmiana wprowadzenie opłat od wniosku o umieszczenie nowej klauzuli w rejestrze PODSUMOWANIE W oferowanych przez banki konsumentom wzorcach umów o karty płatnicze zawarte s liczne postanowienia umowne, których tre w sposób racy narusza interesy konsumentów, kształtujc ich prawa i obowizki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami. Przede wszystkim, zakwestionowane klauzule w sposób niezasadny rozszerzaj uprawnienia banku (np. rozszerzenie moliwoci stosowania bankowego tytułu egzekucyjnego, rozszerzenie przesłanek zmniejszenia limitu), skutkuj przerzuceniem odpowiedzialnoci za niektóre okolicznoci na klienta banku (np. domniemanie dorczenia wypowiedzenia umowy w okrelony czas po wysłaniu dokumentu, zawenie odpowiedzialnoci banku za niewykonanie lub nieprawidłowe wykonanie umowy) oraz w sposób nieprecyzyjny i nieprzejrzysty okrelaj prawa i obowizki konsumentów 22 S. C z u b k o w s k a, T. ó ł c i a k, Liczba nowych niedozwolonych klauzul ronie tak szybko, e UOKiK chce pobiera opłaty za ich dopisywanie, Dziennik Gazeta Prawna,

15 Rola Urzdu Ochrony Konkurencji i Konsumentów 115 (np. nieprecyzyjne przesłanki wykonywania przez bank odpłatnych czynnoci windykacyjnych, nieprecyzyjne okrelenie transakcji gotówkowych). Z ekonomicznego punktu widzenia wprowadzenie do stosunków rynkowych wiadomej polityki konsumenckiej stwarza podstawy do wikszego bezpieczestwa ekonomicznego tych grup ludnoci, których przemiany strukturalne polskiej gospodarki wyranie osłabiły ekonomicznie lub zepchnły na margines wykluczenia społeczno-gospodarczego. Równolegle z problematyk realnych procesów rynkowych godzcych w zbiorowe interesy konsumentów zwraca si uwag na systemy informacyjne rynku zwizane z reklam lub stosowaniem niedozwolonych postanowie w umowach zawieranych przez konsumentów. Prowadzi to do przygotowania podstaw do tworzenia kodeksów etycznych nazywanych take kodeksami dobrych praktyk. Wysiłki w tym zakresie naley oceni jako wan inwestycj w wiadomo konsumenck i wiadomo menederów, którzy we wspólnym interesie akceptuj dobre praktyki rynkowe, dobre zachowania i zrozumienie swoistej wspólnoty interesów w zakresie wszystkich elementów i mechanizmów działania rynkowego. THE ROLE OF THE OFFICE OF COMPETITION AND CONSUMER OF TRANSACTION USING CARDS WITH SPECIAL EMPHASIS ABUSIVE CLAUSES The purpose of this paper is to analyze the problems associated with entering into transactions using payment cards, with particular emphasis on the protection of the rights of the weakest participants in the market consumers. In the first passage brought closer to develop a general outline of the mission and methods UOKIK its completion. Then presents the problem of unfair market practices contained in the general clauses. The article also attempts to identify the main activities of the UOKIK in order to eliminate them. At the end of the key issues identified related to the general clauses that may occur in the future. Key words: UOKIK, credit card, consumer, abusive clause.