ISSN ISSN

Transkrypt

1 Rada Wydawnicza Stanisław Czepita, Maria Czerepaniak-Walczak, Inga Iwasiów Ewa Kępczyńska, Danuta Kopycińska, Piotr Krasoń Andrzej Offmański, Aleksander Panasiuk, Andrzej Witkowski Mirosław Rutkowski przewodniczący Edward Włodarczyk przewodniczący Senackiej Komisji ds. Wydawnictw Janusz Hołubasz redaktor naczelny Wydawnictwa Naukowego Recenzent prof. dr hab. Marian Żukowski prof. dr hab. Leonard Rozenberg Rada programowa prof. dr hab. Bogdan Nogalski (Uniwersytet Gdański), prof. zw. dr hab. Krystyna Piotrowska-Marczak (Uniwersytet Łódzki), prof. dr hab. Bogusław Pietrzak (SGH w Warszawie), prof. dr hab. Alfred Janc (Akademia Ekonomiczna w Poznaniu), prof. zw. dr hab. Marianna Daszkowska (Politechnika Gdańska), prof. dr hab. Dorota Korenik (Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu), prof. zw. dr hab. Jan Głuchowski (Uniwersytet im. Mikołaja Kopernika w Toruniu), prof. zw. dr hab. Jerzy Węcławski (UMCS w Lublinie), prof. zw. dr hab. Jerzy Sokołowski (Wałbrzyska Wyższa Szkoła Zarządzania i Przedsiębiorczości), prof. dr hab. Eberhard Drechsel (Uniwersytet Berliński), prof. zw. dr hab. Józef Perenc (Uniwersytet Szczeciński), prof. zw. dr hab. Adam Szewczuk (Uniwersytet Szczeciński), prof. dr hab. Stanisław Flejterski (Uniwersytet Szczeciński). Redaktor Wydawnictwa Joanna Dżaman Korektor Renata Bacik Skład komputerowy Anna Brzezińska Copyright by Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2005 ISSN ISSN WYDAWNICTWO NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO Wydanie I. Ark. wyd. 8,0. Ark. druk. 11,9. Format B5. USPol 42/2005

2 SPIS TREŚCI Wstęp... 5 Ekonomia i marketing MACIEJ CIEŚLICKI Możliwości rozwojowe sektora MSP w Polsce a integracja europejska... 9 BOGDAN NOGALSKI, ANNA WÓJCIK-KARPACZ, JAROSŁAW KAR- PACZ Regionalne stymulatory rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw MAGDALENA MAJCHRZAK, PRZEMYSŁAW PLUSKOTA Przedsiębiorstwa świadczące usługi komunalne w obliczu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej GRAŻYNA ROSA Marketing regionalny na rynku usług TOMASZ SONDEJ Koncepcja systemu obsługi klienta Finanse MAREK DYLEWSKI Planowanie w jednostkach samorządu terytorialnego jako wyznacznik sprawnego funkcjonowania w jednoczącej się Europie BEATA FILIPIAK Współpraca organizacji pozarządowych z partnerem samorządowym w kreowaniu rozwoju lokalnego i regionalnego na przykładzie miasta Szczecina JAN GŁUCHOWSKI, MAGDALENA DYNUS Finanse publiczne Polski w obliczu przystąpienia do strefy euro SŁAWOMIRA KAŃDUŁA Samodzielność jednostek samorządu gminnego w pozyskiwaniu dochodów uzupełniających w roku akcesji Polski do Unii Europejskiej DOROTA KORENIK Wyzwania dla finansowania rozwoju regionalnego przez samorząd terytorialny w warunkach akcesji Polski do Unii Europejskiej

3 4 JAROSŁAW MARCZAK Subwencje dla samorządu terytorialnego w Hiszpanii BEATA ŚWIECKA Karty płatnicze w Unii Europejskiej i w Polsce EWA MARKOWSKA-BZDUCHA Polskie gminy w drodze do Unii Europejskiej analiza gospodarki finansowej JERZY WĘCŁAWSKI Rozwój rynku private equity w Polsce na tle Krajów Unii Europejskiej

4 Wstęp Oddajemy do rąk Czytelników kolejny, siódmy Zeszyt Naukowy, obejmujący problematykę z zakresu marketingu, finansów i zarządzania. Zeszyt ten został poświęcony problemom funkcjonowania instytucji, podmiotów gospodarczych oraz sektora publicznego w obliczu akcesji Polski ze strukturami Unii Europejskiej. Ekonomia, a w szczególności finanse i marketing stają się istotnym obszarem kreowania zmian i procesów dostosowawczych. W sektorze komercyjnym, jak i rządowo-samorządowym postrzega się konieczność poszukiwania rozwiązań, które pozwoliłyby dostosować się do zmieniających się warunków. Pojawiają się też coraz to nowe wyzwania i rodzą się zagrożenia, zmieniają się narzędzia i instrumenty, jedne problemy zaostrzają się, inne tracą na znaczeniu (zwłaszcza po wejściu w struktury unijne). Transformacja systemowa, otwieranie polskiej gospodarki na konkurencję międzynarodową, reforma samorządowa, zmiany technologiczne, pogłębiające się wiązki i współzależności z gospodarką globalną, to tylko niektóre czynniki, które wymagają ustalenia wpływu na funkcjonowanie instytucji, przedsiębiorstw i samorządu. Zdajemy sobie sprawę, że procesy dostosowawcze, jak również pierwszy okres po wstąpieniu w struktury unijne wywołają znaczny wpływ na życie gospodarcze, polityczne i społeczne. Stąd też, staramy się wskazać istotne procesy, instrumenty oraz pożądane kierunki zmian. Siódmy Zeszyt Naukowy otrzymał tytuł Instytucje finansowe, podmioty gospodarcze oraz sektor publiczny w obliczu akcesji Polski do Unii Europejskiej. W niniejszym opracowaniu całość problematyki została ujęta w trzy działy: ekonomia, marketing, finanse. Celem opracowania były: identyfikacja oraz wskazanie na pozytywne rozwiązania w polskiej gospodarce, a zwłaszcza w sektorach instytucji finansowych, przedsiębiorstw oraz sektorze publicznym, sformułowanie propozycji rozwiązań, które stymulują procesy dostosowawcze podmiotów gospodarczych występujących na rynku oraz samorządu. Starano się przy tym szukać wspólnych punktów między praktyką a teorią.

5 6 Wstęp Autorzy zdają sobie sprawę, że ograniczona objętość i charakter materiałów powodują zasygnalizowanie tylko skromnej części problemów. Niemniej jednak mamy nadzieję, że zaprezentowana problematyka stanie się inspiracją do poszukiwania i wdrażania nowych rozwiązań, wskazywania na obszary istotnych zmian oraz potencjalnych szans. dr hab. prof. US Beata Filipiak

6 EKONOMIA I MARKETING 7

7 ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO NR 380 PROBLEMY ZARZĄDZANIA, FINANSÓW 2004 I MARKETINGU NR 7 MACIEJ CIEŚLICKI MOŻLIWOŚCI ROZWOJOWE SEKTORA MSP W POLSCE A INTEGRACJA EUROPEJSKA Sytuacja małych przedsiębiorstw w Polsce Małe i średnie przedsiębiorstwa w 2000 roku stanowiły 99,8% ogółu przedsiębiorstw. Przedsiębiorstwa te cechuje znaczne rozdrobnienie. Przejawia się to wysokim udziałem przedsiębiorstw bardzo małych (do 9 pracujących), który w 2000 roku wynosił 95,2% oraz niskimi udziałami przedsiębiorstw małych (10 49 pracujących) 3,7% oraz średnich ( pracujących) 0,9%. Sektor MSP wykazuje znaczne zróżnicowanie w zależności od rodzaju prowadzonej działalności. Najwięcej małych i średnich przedsiębiorstw (35,7% ogółu firm) w 2000 roku funkcjonowało w sekcjach handel hurtowy i detaliczny, naprawy pojazdów mechanicznych, motocykli oraz artykułów przeznaczenia osobistego i domowego. Dalsze miejsca zajęły obsługa nieruchomości 13,4%, przetwórstwo przemysłowe 11,7% oraz budownictwo 11,0%. Rozwój sektora MSP w ostatnich latach powoduje stopniowy wzrost jego udziału w tworzeniu produktu krajowego brutto. W roku 2000 wyniósł on 49,4% i był o 0,9% wyższy niż w 1999 roku. Chociaż podstawowe wskaźniki, charakteryzujące sektor małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, są podobne do wskaźników unijnych, to jednak polskie małe i średnie firmy są znacznie

8 10 Maciej Cieślicki słabsze kadrowo, kapitałowo oraz technicznie od firm unijnych 1. Wśród podstawowych słabości wymienić należy: niski poziom wiedzy wśród kadry zarządzającej oraz umiejętności jej zastosowania, niski stopień wykorzystywania Internetu do prowadzenia działalności, niewielkie możliwości wykorzystywania systemu zarządzania jakością, ze względu na kosztowność i czasochłonność tego procesu, ograniczona możliwość prowadzenia działalności eksportowej, chroniczny brak środków finansowych na prowadzenie działalności, spowodowany m.in. przez niską dostępność zewnętrznych źródeł finansowania, niestabilne przepisy prawne obowiązujące w kraju. W celu poprawy sytuacji sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, rząd w przedstawionej przez siebie strategii do 2006 roku zakłada pobudzenie aktywności gospodarczej sektora MSP, zapewniającej wzrost zatrudnienia w tym sektorze oraz wzrost jego konkurencyjności i zdolności do funkcjonowania na jednolitym rynku europejskim. Osiągnięcie tego celu będzie możliwe dzięki działaniom polegającym na wspieraniu przedsięwzięć służących rozwojowi małych i średnich przedsiębiorstw, poprawie otoczenia prawnego i administracyjnego małych i średnich przedsiębiorstw oraz rozwoju postaw przedsiębiorczych w społeczeństwie, rozwoju otoczenia instytucjonalnego małych i średnich przedsiębiorstw, wspieraniu integracji firm i działalności na forum międzynarodowym. Szacunkowe koszty realizacji tych zamierzeń w 2003 roku wyniosły w przybliżeniu 223,4 mln zł i zostaną pokryte z następujących źródeł finansowania: ze środków budżetowych, ze środków programów Phare, ze środków Funduszy Strukturalnych, ze środków kredytu Banku Światowego oraz z pożyczki z Banku Rozwoju Rady Europy. 1 Kierunki działań rządu wobec małych i średnich przedsiębiorstw od 2003 do 2006 roku,

9 Możliwości rozwojowe sektora MSP Polityka UE wobec małych i średnich przedsiębiorstw Wspólną cechą rynku polskiego i Unii Europejskiej jest m.in. to, że zdecydowaną przewagę na nim mają małe i średnie przedsiębiorstwa. Prawie 99% firm działających w Unii Europejskiej zalicza się do kategorii małych i średnich przedsiębiorstw, zatrudniających do 250 pracowników. Zapewniają one miejsca pracy 2/3 ogółu zatrudnionych w UE i wytwarzają blisko 60% produktu krajowego brutto całej Unii 2. Wspólnotowa polityka wobec MSP została podporządkowana obowiązującej w Unii Europejskiej polityce konkurencji, która zabrania jakichkolwiek praktyk naruszających zasadę swobodnej konkurencji na rynku wewnętrznym UE: nadużywania przez przedsiębiorstwo pozycji monopolistycznej lub dominującej. Ograniczono także zakres przyznawanej przedsiębiorstwom pomocy publicznej w formie dotacji, ulg lub kredytów preferencyjnych. Na szczycie UE w Lizbonie w 2000 roku przyjęto Europejską Kartę Małych Przedsiębiorstw, która wytyczyła dziesięć głównych celów polityki Unii wobec małych i średnich przedsiębiorstw na lata : wspieranie edukacji i szkoleń z zakresu przedsiębiorczości, ułatwianie rejestracji firm, uproszczenie reguł prawnych, rozwój kształcenia zawodowego i ustawicznego, poprawa dostępności usług elektronicznych, polepszenie funkcjonowania firm na jednolitym rynku europejskim, uproszczenie systemu podatkowego i ułatwianie dostępu do źródeł finansowania, wspieranie nowych technologii, promocja zastosowań e-biznesu i nowoczesnych systemów wspierania firm, lepsza reprezentacja interesów przedsiębiorców na szczeblu krajowym i unijnym. Kraje UE przywiązują ogromne znaczenie do rozwoju sektora MSP, co zostało przedstawione w tabeli 1. 2 J. Maziarski, M. Maszek: Małe i średnie przedsiębiorstwa w Unii Europejskiej, s Ibidem, s. 3.

10 12 Maciej Cieślicki Tabela 1 Kraj Holandia Belgia Niemcy Luksemburg Francja Wielka Brytania Dania Hiszpania Irlandia Włochy Portugalia Grecja Nadrzędne cele polityki państw UE na rzecz promocji MSP Nadrzędne cele polityki względem MSP formowanie, rozwój i ochrona MSP celem stymulowania produkcji i wzrostu zatrudnienia tworzenie sprzyjającego klimatu dla rozwoju przedsiębiorstw, celem kreacji nowych miejsc pracy tworzenie sprzyjającego klimatu dla rozwoju przedsiębiorczości, celem wzrostu efektywności i konkurencyjności niemieckich firm pomoc dla MSP już istniejących i nowo powstałych, tworzenie klimatu dla przyciągnięcia kapitału zagranicznego pomoc małym firmom już istniejącym i nowo powstałym tworzenie ducha przedsiębiorczości dla decentralizacji i ograniczenia biurokracji przygotowanie MSP do działania na jednolitym rynku europejskim i zwiększenie ich konkurencyjności, wspieranie tworzenia MSP dla redukcji deficytu budżetowego tworzenie sprzyjającego klimatu dla rozwoju już istniejących małych firm i nowo powstających (szczególnie w przemyśle i rzemiośle), wzrost konkurencyjności małych firm przyciągnięcie obcego kapitału, tworzenie przedsiębiorstw przemysłowych konkurencyjnych wobec firm zagranicznych, stabilizacja gospodarcza i wzrost zatrudnienia przez rozwój MSP unowocześnienie potencjału produkcyjnego, promocja transferu technologii, wspieranie B + R, poprawa konkurencyjności i produkcyjności przemysłu, stabilizacja i rozwój eksportu wspieranie małych firm głównie w przemyśle, modernizacja handlu i sektora usług, optymalizacja gałęzi zmniejszenie bezrobocia, promocja innowacji, ożywienie tradycyjnych sektorów gospodarki, wzrost eksportu Źródło: M. Bąk, M. Grabowski, P. Kulawczuk, M. Nowicki, M. Wargacki, E. Wojnicka: Małe i średnie przedsiębiorstwa a rozwój regionalny, Analizując tabelę, należy stwierdzić, że sektor MSP dla poszczególnych krajów jest sprawą priorytetową. Rozwój małej przedsiębiorczości jest kołem zamachowym dla całej gospodarki, stąd też duży nacisk jest kładziony na tworzenie coraz bardziej sprzyjających warunków dla tego sektora.

11 Możliwości rozwojowe sektora MSP Wnioski O pozycji firmy na rynku UE decydują przede wszystkim ogólne kryteria konkurencyjności, szczególnie takie, jak koszty produkcji, jakość, zgodność z obowiązującymi wymaganiami bezpieczeństwa stawianymi produktom, walory ekologiczne wyrobu i procesu produkcyjnego. Duże znaczenie mają także marketing i finansowe warunki sprzedaży 4. Najważniejszym elementem dystansu w konkurencyjności, dzielącego Polskę od Unii Europejskiej, jest rozwój technologiczny. Wyraża się to niskim stosunkowo udziałem towarów o wysokim wkładzie wartości dodanej, zarówno w produkcji, jak i wymianie handlowej. Kluczowym elementem wyrównywania poziomów konkurencyjnych przedsiębiorstw z Polski i Unii Europejskiej wydaje się system funduszy przedakcesyjnych i strukturalnych. Zasilenie finansowe poszczególnych gałęzi przemysłu i rolnictwa powinno stanowić impuls rozwojowy dla polskiej gospodarki. Przepływy finansowe po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej Tabela 2 Lata Unijne pieniądze dla Polski [mln euro] w tym fundusze przedakcesyjne fundusze strukturalne rolnictwo cele wewnętrzne (np. administracja) rekompensata budżetowa Polska składka do Unii Europejskiej Saldo Źródło: Być albo nie być. Gazeta Wyborcza 2002, nr Fundusze europejskie będą najważniejszą pozycją na liście transferów środków ze strony Unii Europejskiej na rzecz Polski. Dla przyspieszenia 4 Z. Wysokińska: Silne i słabe strony polskich przedsiębiorstw na jednolitym rynku, s. 3.

12 14 Maciej Cieślicki modernizacji kraju za pomocą funduszy z UE największe znaczenie mogą mieć następujące działania 5 : wsparcie realizacji transeuropejskich sieci infrastrukturalnych, wsparcie przedsięwzięć dotyczących ochrony środowiska przyrodniczego, wsparcie rozwoju lokalnej infrastruktury technicznej, wsparcie rozwoju środowiska biznesowego, wsparcie zmian struktury wielkościowej podmiotów gospodarczych poprzez rozwój sektora małych i średnich przedsiębiorstw, wsparcie procesów restrukturyzacji regionalnej na obszarach problemowych, doskonalenie czynnika ludzkiego, wsparcie obszarów przygranicznych. Coraz bliższa data wejścia Polski do Unii Europejskiej wywołuje wiele potencjalnych szans i zagrożeń dla wszystkich typów firm. MSP jednak mogą ze względu na swe specyficzne cechy odczuwać te skutki inaczej niż firmy większe. Te specyficzne cechy to przede wszystkim 6 : brak rynkowej i politycznej siły dużych korporacji, która umożliwiałaby MSP wpływ na otoczenie zewnętrzne, w tym na politykę gospodarczą, znaczne ograniczenie zasobów wewnętrznych, zwłaszcza finansowych i w zakresie zarządzania, obniżające zdolności MSP do rozpoznawania pojawiających się szans i zagrożeń oraz do ich strategicznego wykorzystania, wyższe koszty dostosowania dla mniejszych firm, co w krótkim czasie może zachwiać kondycją finansową wielu MSP. Stąd dla MSP konsekwencje integracji z UE w znacznej mierze będą zależne od ich zdolności do przystosowania się do nowego otoczenia zewnętrznego, która, z kolei, będzie zależna od realizowanej w kraju polityki społeczno- -gospodarczej. Zadaniem takiej polityki jest wspieranie MSP w osiąganiu krótkoi długookresowej konkurencyjności, rozumianej zwłaszcza jako zdolności MSP 5 J. Szlachta: Polityka regionalna Unii Europejskiej a konkurencyjność regionów Polski. Materiały konferencyjne Konkurencyjność gospodarki Polski w dobie integracji z Unią Europejską i globalizacji. SGH, Warszawa B. Piasecki, A. Rogut, D. Smallbone: Wpływ integracji Polski z Unią Europejską na sektor MSP. Polska Fundacja Promocji i Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw, Warszawa 2000, s

13 Możliwości rozwojowe sektora MSP do budowania i rozwijania przewag konkurencyjnych wyższego rzędu. Uzyskanie takiej konkurencyjności uzależnione jest od warunków czynnikowych, tj. wyposażenia kraju w takie niezbędne do konkurowania w danym przemyśle czynniki produkcji, jak kwalifikowana siła robocza i infrastruktura, warunków popytowych, określających charakter popytu krajowego na produkty i usługi określonych przemysłów, obecności przemysłów pokrewnych, tj. takich, które umożliwiają firmom dzielenie aktywności w ramach łańcucha wartość lub transfer specyficznych umiejętności z jednego przemysłu do drugiego, obecności przemysłów wspierających, stanowiących bazę zaopatrzenia. Z tych założeń wynika, że polityka gospodarcza będzie jednym z istotnych czynników wyznaczających spektrum możliwych szans i zagrożeń, jakie dla MSP będzie oznaczać integracja z UE. DEVELOPMENT POSSIBILITIES OF SME SECTION IN POLAND AND EUROPEAN INTEGRATION Summary Integration of Poland with European Union is challenge, which will demand adaptation in many spheres of social-economic life. One from such areas is SME section This article shows where are development possibilities and barriers of small business in Poland. Translated by Maciej Cieślicki

14 ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO NR 380 PROBLEMY ZARZĄDZANIA, FINANSÓW 2004 I MARKETINGU NR 7 BOGDAN NOGALSKI ANNA WÓJCIK-KARPACZ JAROSŁAW KARPACZ REGIONALNE STYMULATORY ROZWOJU MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW Wstęp Utrzymująca się trudna sytuacja gospodarcza, pogłębiana narastającymi problemami w sferze życia społecznego, to najczęściej postrzegany obraz naszego kraju w momencie zbliżającego się członkostwa w Unii Europejskiej. Ale to także, co trzeba zaakcentować, środowisko, w którym funkcjonują małe i średnie przedsiębiorstwa. Z pewnością w tych warunkach można stosunkowo łatwo wskazać wiele czynników, które destruktywnie wpływają na działalność tych przedsiębiorstw, hamując jednocześnie ich rozwój. Jednak równie ważna wydaje się identyfikacja determinantów konstruktywnych, mogących pobudzić, drzemiącą w nich przedsiębiorczość, bez której trudno myśleć o szybkim ożywieniu, zamrożonej polskiej gospodarki. Warto przy tym pamiętać, że wpływ tego sektora przedsiębiorstw nie ogranicza się jedynie do sfery gospodarczej, ale rozciąga się na płaszczyznę społeczną. Przedsiębiorstwa małe i średnie, mimo rozlicznych trudności, wciąż pozostają najsprawniejszymi generatorami miejsc pracy, przez co w wydatny sposób kreują jakość funkcjonowania środowisk lokalnych i regionalnych. Z tego też względu stymulowanie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw jest nie tylko zadaniem będącym w gestii przedsiębiorców czy państwa, ale i leży także

15 18 Bogdan Nogalski, Anna Wójcik-Karpacz, Jarosław Karpacz w interesie samorządów. To w ich polityce właściciele małych i średnich przedsiębiorstw upatrują korzystnych dla siebie warunków funkcjonowania oraz rozwoju. I choć, trzeba przyznać, wachlarz instrumentów, jakimi rozporządzają jest ograniczony i determinowany głównie przez politykę państwa, to mimo to przy wykorzystaniu obecnego potencjału powinny one podejmować działania na rzecz stworzenia korzystnych warunków do prowadzenia działalności gospodarczej na swoim obszarze 1. Przy czym z pewnością, ani nie zastąpią one prorozwojowej dla małych i średnich przedsiębiorstw polityki państwa, ani też nie złagodzą jej destruktywnego wpływu, bo i też nie takie jest ich zadanie, z pewnością jednak mogą stanowić ważny czynnik na rzecz stymulowania ich rozwoju w regionie. 1. Identyfikacja stymulatorów przedsiębiorczości w regionie świętokrzyskim Celem, jaki postawiono sobie w niniejszym artykule, jest próba wskazania owych stymulatorów stosowanych w wymiarze regionalnym. Pomocne w tym zadaniu mogą być wyniki badań 2, przeprowadzonych wśród właścicieli prowadzących małe i średnie przedsiębiorstwa w regionie świętokrzyskim oraz schemat przedstawiony na rysunku 1, obrazujący wpływ stymulatorów regionalnych na działalność małych i średnich przedsiębiorstw. Na podstawie rysunku 1 możemy zauważyć, że stymulatory rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw mogą być emitowane w trojakiej postaci. I tak: pierwszą mogą stanowić bezpośrednie (skierowane wprost do tych przedsiębiorstw) działania państwa, realizowane choćby poprzez prorozwojową wobec przedsiębiorców politykę podatkową; 1 Szerzej na ten temat E. Bończak-Kucharczyk, K. Chmura, K. Herbst: Jak władze lokalne mogą wspierać przedsiębiorczość. Warszawa Badanie zrealizowano w maju 2003 na próbie 329 przedsiębiorstw małych i średnich, wylosowanych według schematu losowania warstwowego proporcjonalnego. W próbie reprezentowana jest większość sekcji EKD, w tym przemysł, budownictwo, handel, transport. W wytypowanych do próby sekcjach działalności gospodarczej zarejestrowanych w rejestrze REGON było w województwie świętokrzyskim 2281 małych i średnich przedsiębiorstw zaklasyfikowanych do sektora prywatnego.

16 Regionalne stymulatory rozwoju drugą mogą być bodźce wysyłane przez państwo do samorządów lokalnych i regionalnych, np. w postaci inwestycji infrastrukturalnych, które mogą pośrednio ożywić sektor małych i średnich przedsiębiorstw; trzecią zaś są impulsy płynące do tych przedsiębiorstw bezpośrednio z ich otoczenia lokalnego czy regionalnego, i to właśnie one stanowią główny obszar objęty diagnozą na podstawie przeprowadzonych badań. polityka państwa polityka samorządów w regionie świętokrzyskim małe i średnie przedsiębiorstwa w regionie świętokrzyskim działania prorozwojowe efekty rozwoju Rys. 1. Wpływ czynników regionalnych stymulujących działalność małych i średnich przedsiębiorstw w regionie świętokrzyskim Źródło: opracowanie własne. Ponadto przedstawiony schemat wskazuje także na efekty stymulowania małych i średnich przedsiębiorstw. Pierwotnie następuje ich rozwój, który mierzony poziomem podejmowanych przez nie inwestycji, może nie tylko utrzymać, ale także wygenerować nowe miejsca pracy, a także zwiększone wpływy podatkowe, tak do budżetów samorządowych, jak i państwa. Zatem z rozwoju tych przedsiębiorstw mogą wyniknąć wielostronne korzyści. Co zdaniem badanych przedsiębiorców należy zrobić, by naszkicowany obraz rozwoju przedsiębiorstw małych i średnich mógł zostać urealniony w regionie świętokrzyskim? Zanim jednak zostanie podjęta próba odpowiedzi na to pytanie, wpierw istnieje wyraźna potrzeba przeprowadzenia diagnozy uwarunkowań przedsiębiorczości w regionie świętokrzyskim. Pierwszym krokiem na tej drodze będzie

17 20 Bogdan Nogalski, Anna Wójcik-Karpacz, Jarosław Karpacz identyfikacja i ocena inicjatyw dotychczas realizowanych przez władze regionu świętokrzyskiego na rzecz rozwoju przedsiębiorczości. Ich identyfikację i ocenę przedstawiono w tabeli 1. Tabela 1 Ocena działań władz regionalnych dotycząca wspierania rozwoju przedsiębiorczości Respondenci Wyszczególnienie w przedsiębiorstwach małych średnich uruchomienie Świętokrzyskiego Centrum Innowacji i Transferu Technologii 2,08 2,05 2,11 funkcjonowanie Starachowickiego Inkubatora Przedsiębiorstw 1,81 1,88 1,69 rozruch Ostrowieckiego Inkubatora Przedsiębiorczości 1,77 1,78 1,76 założenia strategii rozwoju województwa świętokrzyskiego 2,40 2,44 2,33 dotychczasowa realizacja strategii rozwoju województwa świętokrzyskiego 1,98 2,10 1,78 aktywne uczestnictwo na lokalnym i regionalnym rynku pracy 2,10 2,17 2,00 zagospodarowanie terenów po zlikwidowanych przedsiębiorstwach 1,89 1,92 1,83 funkcjonowanie Świętokrzyskiej Agencji Rozwoju Regionalnego 2,33 2,31 2,35 utworzenie Funduszu Poręczeniowego w Końskich 1,49 1,49 1,50 Skala przyjętych wag: 0 brak wpływu, 5 bardzo duży wpływ. Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań. Ogółem Po analizie przedstawionych w tabeli 1 danych interesująco zarysowuje się problem dysproporcji między oceną założeń 3 a efektami realizowanej w regionie strategii rozwoju. Choć na podstawie przeprowadzonych badań, ze względu na ich nieco inne ukierunkowanie, trudno wskazać jednoznacznie przyczyny tego zjawiska, to warto, by szczególnie władze regionalne podjęły właściwe kroki w celu ich diagnozy. Przy czym, jak można przypuszczać, problem nie tkwi w diagnozie, lecz w podjęciu odpowiednich działań korygujących. 3 Szerzej na temat założeń strategii rozwoju województwa świętokrzyskiego zob.

18 Regionalne stymulatory rozwoju Przedsiębiorcy wysoko ocenili uruchomienie Świętokrzyskiego Centrum Innowacji i Transferu Technologii oraz funkcjonowanie Świętokrzyskiej Agencji Rozwoju Regionalnego. W ocenie, zwłaszcza małych przedsiębiorców, pozytywnym ruchem władz lokalnych na rzecz stymulowania przedsiębiorczości było także uruchomienie inkubatorów przedsiębiorczości w Starachowicach i Ostrowcu Świętokrzyskim 4. Niezależnie od tych stwierdzeń, podstawowym nasuwającym się spostrzeżeniem jest umiarkowana, poniżej średniej 5, ocena działalności samorządu regionalnego na rzecz rozwoju przedsiębiorczości. To skłania do zastanowienia, a z pewnością też zachęca do ponowienia zaznaczonego już postulatu o potrzebie korekt w działaniach władz regionalnych na rzecz rozwoju przedsiębiorczości w jego obszarze. W tym miejscu można by wskazać pewne zalecenia naprawcze. Jednak prawdopodobnie byłyby one przedwczesne, gdyż nie do końca jeszcze określono istniejący stan uwarunkowań. Drugim bowiem posunięciem na przyjętej drodze jego sprecyzowania jest ocena atrakcyjności rynku regionu świętokrzyskiego dla inwestorów. 45% 42,03% 40% 35% 33,33% 30% 28,58% 25% 24,64% 23,81% 20% 17,39% 15% 10% 11,59% 9,52% 5% 4,35% 4,76% 0% tak tak, ale po nie tylko, w niektórych trudno powiedzie ć przystąpieniu do UE sektorach przedsi ębiorstwa ma łe przedsiębiorstwa średnie Rys. 2. Ocena atrakcyjności rynku regionu świętokrzyskiego dla inwestorów krajowych i zagranicznych, w opinii małych i średnich przedsiębiorstw Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań. 4 Szerzej na temat tych inicjatyw zobacz w: B. Nogalski, A. Wójcik-Karpacz: Rola inkubatorów przedsiębiorczości we wspomaganiu rozwoju przedsiębiorstw w regionie świętokrzyskim. W: Pobudzanie małej i średniej przedsiębiorczości. Red. J. Ostaszewski. Warszawa 2003, s Żadna bowiem z przyznanych przez badanych wag nie przekroczyła poziomu 2,5.

19 22 Bogdan Nogalski, Anna Wójcik-Karpacz, Jarosław Karpacz Zgodnie z przedstawionymi na rysunku 2 danymi, około 24% przedsiębiorców małych i średnich uważa region świętokrzyski za atrakcyjny dla inwestorów krajowych i zagranicznych. Ponadto ponad 30% przedsiębiorstw średnich i nieco ponad 17% przedsiębiorstw małych ocenia, że jego atrakcyjność będzie większa po przystąpieniu do UE. Choć niespełna 5% badanych uważa, że jest on taki tylko w wybranych sektorach. Znaczną grupę stanowią także ci przedsiębiorcy, którzy nie potrafili określić jego atrakcyjności. Można przypuszczać, że gdyby wskazania przedsiębiorców potwierdziły się, to region świętokrzyski mógłby się stać atrakcyjnym miejscem inwestowania dla przedsiębiorstw zagranicznych, co mogłoby oznaczać wzrost konkurencji, ale i prawdopodobnie przedsiębiorczości. Przy czym tryb przypuszczający wydaje się tu najodpowiedniejszy, gdyż w chwili obecnej poziom realizowanych w jego obszarze inwestycji zagranicznych jest ograniczony. Postępująca diagnoza uwarunkowań rozwoju przedsiębiorczości w regionie świętokrzyskim nasuwa też kolejne pytanie, tym razem o przyczyny umiarkowanej dotychczas atrakcyjności tego rynku, a zatem w gruncie rzeczy o problemy, jakie mogą na nim napotkać przedsiębiorstwa podejmujące działalność w jego obszarze. Pomocną w odpowiedzi na nie mogą być dane zawarte w tabeli 2, przedstawiające ocenę problemów warunkujących funkcjonowanie i rozwój małych i średnich przedsiębiorstw w regionie świętokrzyskim. Problemy warunkujące funkcjonowanie i rozwój małych i średnich przedsiębiorstw w regionie świętokrzyskim Wyszczególnienie Ogółem [%] Tabela 2 Procent respondentów przedsiębiorstwbiorstwa przedsię- małe średnie niestabilne warunki i uregulowania prawne 39,63 36,23 45,23 nieskuteczność działań sądownictwa 15,31 11,59 21,42 niska aktywność samorządu terytorialnego 18,01 18,84 16,66 brak zaufania do partnerów gospodarczych, trudności z ustaleniem ich wiarygodności 34,23 37,68 28,57 brak zasobów finansowych 36,03 39,13 30,95 brak nowoczesnych technologii 26,12 27,53 23,80 niska skuteczność działań marketingowych 21,62 20,28 23,80

20 Regionalne stymulatory rozwoju niekorzystne warunki eksportu 11,71 8,69 16,66 brak odpowiednio wykwalifikowanych pracowników 13,51 17,39 7,14 spadek motywacji pracowników do wydajniejszej pracy 38,73 42,01 33,33 niska wydajność pracy 12,61 15,94 7,14 trudności w pozyskiwaniu zasobów finansowych 40,54 43,47 35,71 brak dostępnych lokali (terenów) pod prowadzenie działalności 7,20 5,79 9,52 uciążliwe procedery uzyskiwania zgód i pozwoleń 36,93 34,78 40,47 wzrost obciążeń parapodatkowych (np. zus) 58,55 55,07 64,28 wzrost obciążeń podatkowych 54,95 49,27 64,28 inne, np. kary nakładane przez organy kontrole 0,90 1,44 0,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań. Na podstawie zestawienia zawartego w tabeli 2 można wnioskować, że rozwój małych i średnich przedsiębiorstw w znacznej części warunkowany jest niekorzystnymi czynnikami makroekonomicznymi. Ich moc oraz zakres oddziaływania jest tak znacząca, że przyćmiewa, słabiej przez to odczuwane, działania władz regionalnych. Choć, co warto zaznaczyć, niedostatki wynikające z ich niskiej aktywności odczuwa prawie co piąty badany przedsiębiorca. To tworzy budowany obraz regionu jeszcze ciekawszym. Na tej podstawie można bowiem przypuszczać, że działania samorządów są w niewielkim stopniu odczytywane przez przedsiębiorców w konfrontacji z czynnikami ogólnokrajowymi 6. Czy rzeczywiście tak jest. Spróbujmy zweryfikować to twierdzenie, opierając się na innych badanych zależnościach, przedstawiających wpływ, w opinii przedsiębiorców, niektórych czynników makrootoczenia na rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, co prezentuje tabela 3. 6 Warto dodać także, że współcześnie w analizie makrootoczenia niezbędne jest także uwzględnianie czynników międzynarodowych, szerzej na ten temat T. Gołębiowski: Zarządzanie strategiczne. Warszawa 2001, s