32/3/A/2009. Ewa Łętowska przewodniczący Stanisław Biernat Marek Kotlinowski sprawozdawca Mirosław Granat Teresa Liszcz,

Transkrypt

1 32/3/A/2009 POSTANOWIENIE z dnia 3 marca 2009 r. Sygn. akt P 67/07 Trybunał Konstytucyjny w składzie: Ewa Łętowska przewodniczący Stanisław Biernat Marek Kotlinowski sprawozdawca Mirosław Granat Teresa Liszcz, po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 3 marca 2009 r., pytania prawnego Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie: czy art w związku z art ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) jest zgodny z art. 32 ust. 1 i art. 45 ust. 1 Konstytucji, p o s t a n a w i a: na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz oraz z 2005 r. Nr 169, poz. 1417) umorzyć postępowanie: a) w zakresie dotyczącym badania zgodności z Konstytucją art zdanie pierwsze w związku z art ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) ze względu na zbędność wydania wyroku, b) w zakresie dotyczącym badania zgodności z Konstytucją art zdanie drugie w związku z art ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku. UZASADNIENIE I 1. Na podstawie postanowienia z 21 listopada 2007 r., sygn. akt X Ga 130/07, Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie, X Wydział Gospodarczy (dalej: pytający sąd), wystąpił do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym, czy art w związku z art ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) jest zgodny z art. 32 ust. 1 i art. 45 ust. 1 Konstytucji. 2. Pytanie prawne zostało sformułowane w związku z następującą sprawą zawisłą przed pytającym sądem.

2 Sąd Rejonowy w Warszawie wyrokiem z 15 lutego 2007 r. oddalił powództwo o zapłatę wniesione przez przedsiębiorców w sprawie gospodarczej. Powodowie wnieśli apelację od tego wyroku, która została odrzucona postanowieniem Sądu Rejonowego w Warszawie z 17 maja 2007 r. W uzasadnieniu Sąd Rejonowy wskazał, że wyrok z 15 lutego 2007 r. zakończył postępowanie w sprawie powodów w pierwszej instancji. Zgodnie z powołanym przez Sąd Rejonowy art. 149 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, ze zm., dalej: ustawa o kosztach) od tego momentu w sprawie powodów zastosowanie mają nowe przepisy ustawy o kosztach, na podstawie których od apelacji wnosi się opłatę stosunkową obliczoną od wartości przedmiotu zaskarżenia. Opłatę należy uiścić, wnosząc pismo do sądu, czego powodowie nie uczynili. W konsekwencji zastosowanie w ich sprawie znalazły dodane ustawą o kosztach przepisy k.p.c., zgodnie z którymi w postępowaniu w sprawach gospodarczych sąd odrzuca bez wezwania o uiszczenie opłaty nieopłacone środki odwoławcze lub środki zaskarżenia, wniesione przez przedsiębiorcę niereprezentowanego przez adwokata lub radcę prawnego (art k.p.c. w związku z art k.p.c.) W zażaleniu na powyższe postanowienie powodowie podnieśli naruszenie art k.p.c. przez przyjęcie, że mieli oni obowiązek uiszczenia opłaty stosunkowej od apelacji oraz nieuwzględnienie faktu ich sądowego zwolnienia od kosztów. Sąd Rejonowy w Warszawie uchylił 25 lipca 2007 r. zaskarżone postanowienie i przekazał akta sprawy wraz z apelacją do Sądu Okręgowego w Warszawie, który powziął wątpliwości co do konstytucyjności przepisów powołanych w petitum pytania prawnego. 3. W ocenie pytającego sądu w niniejszej sprawie jest bezsprzeczne, że apelacja została wniesiona przez przedsiębiorców i podlega rozpoznaniu w postępowaniu w sprawach gospodarczych. Podczas wniesienia apelacji nie została uiszczona opłata, dlatego zgodnie z art k.p.c. w związku z art k.p.c. została ona przez sąd odrzucona bez wezwania do uiszczenia opłaty. Obowiązku wniesienia opłaty stałej od apelacji nie zmienia to, że strona była zwolniona przez sąd od kosztów, bo zgodnie z art. 14 ust. 2 ustawy o kosztach opłatę stałą pobiera się również od pism wnoszonych przez stronę zwolnioną od kosztów sądowych przez sąd. Wprawdzie przepis ten został uchylony ustawą z dnia 14 grudnia 2006 r. (Dz. U. z 2007 r. Nr 21, poz. 123), jednak do spraw wszczętych przed jej wejściem w życie (a zatem również do sprawy powodów) zastosowanie mają przepisy dotychczasowe Wątpliwości pytającego sądu odnośnie do przepisu, który ma być zastosowany w sprawie powodów, są następujące: Art k.p.c. określa konsekwencje uchybienia obowiązkowi uiszczenia należnej opłaty stałej lub stosunkowej od pisma wyłącznie w odniesieniu do przedsiębiorców i to jedynie w sprawach podlegających rozpoznaniu w postępowaniu gospodarczym. Różnicuje tym samym sytuację przedsiębiorcy w zależności do tego, czy sprawa, w której wnosi on pismo, ma charakter gospodarczy, czy też nie ma takiego charakteru. Wyjątkowo restrykcyjne są również skutki nienależytego opłacenia pisma, bo takie pismo zostanie przez sąd odrzucone bez wzywania do uzupełnienia braków. Co więcej, skutek ten dotyczy zarówno przedsiębiorcy wnoszącego pismo przez reprezentującego go zawodowego pełnomocnika, jak i przedsiębiorcy wnoszącego pismo osobiście. Tymczasem w wypadku osoby niebędącej przedsiębiorcą, jeśli pismo zostanie wniesione przez nią osobiście, nie podlega odrzuceniu, nawet jeśli nie zostało należycie opłacone. Zdaniem pytającego sądu nie ma dostatecznych podstaw do takiego różnicowania sytuacji przedsiębiorcy. W szczególności uzasadnieniem nie jest status

3 3 przedsiębiorcy, gdyż nie stanowi on na gruncie postępowania sądowego istotnej cechy pozwalającej na odmienne traktowanie tej grupy i obciążenie przedsiębiorców dodatkowymi obowiązkami. W opinii pytającego sądu zróżnicowanie jest uzasadnione, jeśli ma bezpośredni związek z prowadzoną działalnością gospodarczą i występuje przede wszystkim na gruncie prawa materialnego. Tym samym art k.p.c. dyskryminuje przedsiębiorców w postępowaniu sądowym w porównaniu ze stronami postępowania sądowego, które nie mają tego statusu przez co narusza konstytucyjną zasadę równości (art. 32 ust. 1 Konstytucji) Jak dalej argumentuje pytający sąd, konsekwencją niedopełnienia obowiązku uiszczenia należytej opłaty od pisma jest sankcja w postaci odrzucenia pisma przez sąd. Wykonanie obowiązku uiszczenia opłaty wymaga od przedsiębiorcy szczegółowej znajomości przepisów postępowania dotyczących zasad opłacania pism, łącznie z regułami intertemporalnymi zawartymi w ustawach zmieniających dotychczasowe regulacje. Tymczasem, zdaniem pytającego sądu, przedsiębiorca może być uznany za profesjonalistę wyłącznie w sprawach, które znajdują się w zakresie jego działalności. Nie wydaje się, żeby dodatkowe obowiązki, których niedopełnienie wywołuje tak negatywne skutki, mogły dotyczyć przedsiębiorcy również jako strony postępowania sądowego. Tym samym zakwestionowany przepis narusza również prawo do sądu zawarte w art. 45 ust. 1 Konstytucji Uzasadniając przesłankę relewancji pytania prawnego, pytający sąd argumentuje, że jeśli Trybunał Konstytucyjny podzieli jego wątpliwości odnośnie do konstytucyjności art k.p.c. w związku z art k.p.c., to nie nastąpi odrzucenie apelacji z powodu nieopłacenia pisma przy jego wniesieniu do Sądu Rejonowego, gdyż przepis ten utraci moc obowiązującą. A zatem od odpowiedzi Trybunału Konstytucyjnego na niniejsze pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy zawisłej przed pytającym sądem. 4. W piśmie z 8 października 2008 r. stanowisko Sejmu w niniejszej sprawie przedstawił Marszałek Sejmu. Marszałek, zgadzając się ze stanowiskiem zajętym w pytaniu prawnym, wniósł jednocześnie o umorzenie postępowania w niniejszej sprawie na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.). Uzasadniając stanowisko, powołał wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 26 czerwca 2008 r., sygn. SK 20/07, w którym Trybunał orzekł o niezgodności z art. 45 ust. 1 i art. 78 Konstytucji art zdanie pierwsze k.p.c. w związku z art k.p.c., w brzmieniu nadanym ustawą o kosztach, w zakresie, w jakim w postępowaniu w sprawach gospodarczych przewidują, że sąd odrzuca nieopłacone środki odwoławcze lub środki zaskarżenia, wniesione przez przedsiębiorcę niereprezentowanego przez adwokata lub radcę prawnego, bez uprzedniego wezwania do uiszczenia należnej opłaty. Powołany wyrok Trybunału uzasadnia, zdaniem Marszałka, umorzenie postępowania w niniejszej sprawie, mimo że pytający sąd objął zakresem pytania prawnego cały 4 art k.p.c. Z uzasadnienia pytania wynika jednak, że dotyczy ono normy prawnej będącej przedmiotem rozstrzygnięcia Trybunału w sprawie o sygn. SK 20/ W piśmie z 20 lutego 2009 r. stanowisko w sprawie zajął Prokurator Generalny. W ocenie Prokuratora Generalnego postępowanie w niniejszej sprawie powinno zostać umorzone na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK ze względu na zbędność orzekania. Prokurator Generalny, po przedstawieniu zasadniczych motywów uzasadnienia pytania prawnego, doprecyzował jego rzeczywisty zakres przedmiotowy, wskazując, że

4 4 zarówno argumentacja pytającego sądu, jak i kontekst wyznaczony rozpoznawaną przezeń sprawą, jednoznacznie świadczą, że wątpliwości pytającego sądu dotyczą normy wyrażonej w zdaniu pierwszym art k.p.c., mimo wskazania w petitum pytania prawnego całego art k.p.c. Uzasadniając konieczność umorzenia postępowania w niniejszej sprawie, Prokurator Generalny powołał się na wyrok Trybunału Konstytucyjnego w sprawie SK 20/07, w którym Trybunał stwierdził niekonstytucyjność normy wyrażonej w zdaniu pierwszym art k.p.c. Zdaniem Prokuratora, w zestawieniu z zakresem zaskarżenia wskazanym w rozpatrywanym pytaniu prawnym, w niniejszej sprawie występuje tożsamość przedmiotu kontroli konstytucyjności. Zaistniała tożsamość jest przesłanką umorzenia postępowania przed Trybunałem ze względu na zbędność wydania wyroku, wynikającą z zasady ne bis in idem. Zasada ta aktualizuje się bowiem w sytuacji, gdy kwestia zgodności określonej normy prawnej z tym samym wzorcem kontroli była już przedmiotem rozstrzygnięcia Trybunału, i jest pojmowana w jego orzecznictwie jako zakaz ponownego orzekania o tym samym przedmiocie przy jednoczesnej tożsamości wzorców kontroli i zarzutów. Ocena celowości prowadzenia postępowania w takiej sytuacji dokonywana jest przez Trybunał w kategoriach pragmatycznych. Szczególne znaczenie dla zastosowania zasady ne bis idem ma treść (rodzaj) uprzedniego rozstrzygnięcia Trybunału. W wypadku stwierdzenia niekonstytucyjności ponowne rozpoznanie tej samej kwestii jest zbędne, nawet wówczas gdy podmiot powołał nowe, poza będącymi już podstawą orzeczenia, wzorce kontroli. Tak też jest w niniejszej sprawie powołanie przez sąd dodatkowego wzorca w postaci art. 32 ust. 1 Konstytucji nie ma znaczenia w sytuacji, gdy Trybunał przesądził już niezgodność z Konstytucją przepisu będącego przedmiotem pytania prawnego. Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje: II 1. Jedną z form inicjowania procedury konkretnej kontroli norm są pytania prawne, które do Trybunału Konstytucyjnego może skierować na podstawie art. 193 Konstytucji i art. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) każdy sąd. Powołane wyżej przepisy, wraz z art. 32 ust. 1 i 3 ustawy o TK, ustanawiają podstawowe warunki, od których spełnienia Trybunał uzależnia wydanie wyroku zawierającego odpowiedź na pytanie prawne. Zgodnie z konstytucyjnymi i ustawowymi wymogami pytanie prawne musi zatem pochodzić od sądu i dotyczyć zgodności aktu normatywnego z Konstytucją (ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą). Ponadto sąd może zadać pytanie prawne jedynie wówczas, gdy od odpowiedzi na nie zależy rozstrzygnięcie konkretnej sprawy toczącej się przed tym sądem. Wymóg ten jest konsekwencją związku pytania prawnego z ochroną praw jednostki polegającego na tym, że, podobnie jak skarga konstytucyjna, pytanie musi dotyczyć konkretnej sprawy dotyczącej jednostki (zob. postanowienie TK z 10 października 2000 r., sygn. P. 10/00, OTK ZU nr 6/A/2000, poz. 195, a także: Z. Czeszejko- Sochacki, L. Garlicki, J. Trzciński, Komentarz do ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, Warszawa 1999, s. 153). Nie może więc ono dotyczyć jakiegokolwiek zagadnienia nie jest dopuszczalne inicjowanie za pomocą pytań prawnych kontroli generalno-abstrakcyjnej (zob. postanowienie TK z 19 listopada 1996 r., sygn. P. 3/96, OTK nr 6/1996, poz. 56). Wprawdzie Trybunał, bez względu na podstawę wszczęcia postępowania, przeprowadza zawsze kontrolę abstrakcyjną zakwestionowanego przepisu, jednak zakres rozstrzygania w postępowaniu zainicjowanym pytaniem prawnym ograniczany jest znaczeniem odpowiedzi na to pytanie dla

5 5 rozstrzygnięcia sprawy toczącej się przed pytającym sądem (zob. wyrok TK z 14 czerwca 2000 r., sygn. P. 3/00, OTK ZU nr 5/2000, poz. 138). Trybunał, będąc zobowiązany do działania na podstawie i w granicach prawa (art. 7 Konstytucji) i jednocześnie będąc związany granicami pytania prawnego (art. 66 ustawy o TK), bada każdorazowo, czy skierowane do niego pytanie prawne spełnia przesłanki określone w Konstytucji i ustawie o TK oraz kontroluje na każdym etapie postępowania, czy nie zachodzi któraś z ujemnych przesłanek wydania wyroku, skutkujących obligatoryjnym umorzeniem postępowania (zob. postanowienia TK: z 21 listopada 2001 r., sygn. K 31/01, OTK ZU nr 8/2001, poz. 264; z 28 maja 2002 r., sygn. K 7/02, OTK ZU nr 3/A/2002, poz. 39; z 27 stycznia 2004 r., sygn. SK 50/03, OTK ZU nr 1/A/2004, poz. 6; z 14 grudnia 2004 r., sygn. SK 29/03, OTK ZU nr 11/A/2004, poz. 124, z 30 maja 2007 r., sygn. SK 3/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 62). W szczególności uprawniony jest do oceny, czy istotnie zgodność z Konstytucją przepisu wyrażającego normę prawną, którą zakwestionowano w pytaniu prawnym, jest zagadnieniem prawnie relewantnym dla rozstrzygnięcia sprawy toczącej się przed sądem. 2. W niniejszej sprawie Sąd Okręgowy w Warszawie w pytaniu prawnym podał w wątpliwość zgodność z art. 32 ust. 1 i art. 45 ust. 1 Konstytucji art w związku z art ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm., dalej: k.p.c.), w brzmieniu nadanym przez ustawę z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, ze zm., dalej: ustawa o kosztach). Zgodnie z art k.p.c. sąd odrzuca bez wezwania o uiszczenie opłaty pismo wniesione przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego środki odwoławcze lub środki zaskarżenia (apelację, zażalenie, skargę kasacyjną, skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, sprzeciw od wyroku zaocznego, zarzuty od nakazu zapłaty, skargę na orzeczenie referendarza sądowego) podlegające opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu zaskarżenia. Art stanowi natomiast, że przepisy 1-3 stosuje się do pisma wniesionego w postępowaniu w sprawach gospodarczych także wówczas, gdy przedsiębiorcy nie reprezentuje adwokat lub radca prawny. Zarządzenie o zwrocie pisma powinno zawierać określenie wysokości należnej opłaty stosunkowej, jeżeli opłata została uiszczona w niewłaściwej wysokości, oraz wskazanie skutków ponownego wniesienia pisma. Z uzasadnienia pytania prawnego, jak i stanu faktycznego sprawy zawisłej przed pytającym sądem, wynika jednak, że wątpliwości pytającego sądu dotyczą nie całego 4 art k.p.c., lecz jedynie zdania pierwszego tego artykułu. Art zdanie drugie k.p.c. dotyczy bowiem treści zarządzenia o zwrocie pisma, o którym mowa w 1 i 2 tego artykułu. Tymczasem przepis ten w ogóle nie miał zastosowania w sprawie stanowiącej tło pytania prawnego, które zostało wniesione w związku z rozpatrywaniem zażalenia powodów na postanowienie sądu o odrzuceniu apelacji ze względu na nieuiszczenie od niej opłaty stosunkowej, czyli uchybienie obowiązkowi, o którym mowa w art k.p.c., mającym zastosowanie w sprawie z uwagi na treść art zdanie pierwsze k.p.c. Uzasadnienie pytania prawnego nie zawiera ponadto żadnych zarzutów odnośnie do treści art k.p.c. zdanie drugie k.p.c. W związku z powyższym Trybunał uznaje, że pytanie prawne, w zakresie, w jakim dotyczy art k.p.c. zdanie drugie k.p.c., nie spełnia wymogu relewancji. Postępowanie w tym zakresie podlega zatem umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK ze względu na niedopuszczalność orzekania (tak też Trybunał w postanowieniu z 27 października 2008 r., sygn. P 1/07, OTK ZU nr 8/A/2008, poz. 150).

6 6 3. W pozostałym zakresie tj. badania zgodności art zdanie pierwsze k.p.c. w związku z art k.p.c. z art. 32 ust. 1 i art. 45 ust. 1 Konstytucji postępowanie podlega natomiast umorzeniu ze względu na zbędność orzekania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK. Bezpośredni wpływ na powyższe rozstrzygnięcie ma wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 26 czerwca 2008 r., sygn. SK 20/07 (OTK ZU nr 5/A/2008, poz. 86), w którym Trybunał orzekł o niezgodności art zdanie pierwsze w związku z art k.p.c., w brzmieniu nadanym ustawą o kosztach, w zakresie, w jakim w postępowaniu w sprawach gospodarczych przewidują, że sąd odrzuca nieopłacone środki odwoławcze lub środki zaskarżenia, wniesione przez przedsiębiorcę niereprezentowanego przez adwokata lub radcę prawnego, bez uprzedniego wezwania do uiszczenia należnej opłaty, z art. 45 ust. 1 i art. 78 Konstytucji. Zgodnie z utrwalonym poglądem Trybunału wcześniejsze rozpatrzenie kwestii konstytucyjności określonego przepisu z punktu widzenia tych samych zarzutów nie pozostaje bez znaczenia dla dalszego biegu sprawy, w której przedmiotem kontroli jest ów przepis. Stabilizację sytuacji powstałych wskutek ostatecznego orzeczenia zapewnia zasada ne bis in idem, rozumiana w postępowaniu przed TK z uwzględnieniem specyfiki tego postępowania (por. np. postanowienia Trybunału Konstytucyjnego: z 4 maja 2006 r., sygn. SK 53/05, OTK ZU nr 5/A/2006, poz. 60; z 24 października 2006 r., sygn. SK 2/06, OTK ZU nr 9/A/2006, poz. 141; z 29 maja 2006 r., sygn. P 29/05, OTK ZU nr 5/A/2006, poz. 61; z 24 października 2006 r., sygn. SK 27/06, OTK ZU nr 9/A/2006, poz. 143; z 23 października 2006 r., sygn. SK 66/05, OTK ZU nr 9/A/2006, poz. 139; z 9 maja 2007 r., sygn. SK 98/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 56). W sytuacji gdy zakwestionowany przepis był już przedmiotem kontroli w innej sprawie, zachodzi zbędność powtórnego orzekania w sprawach go dotyczących (zob. postanowienie o sygn. P 1/07). Należy dodać, że dla możliwości merytorycznego rozpoznania niniejszej sprawy znaczenie mają również wyrok Trybunału z 20 grudnia 2007 r., sygn. P 39/06 (OTK ZU nr 11/A/2007, poz. 161) i wydana w związku z nim sygnalizacja konieczności podjęcia przez Sejm działań ustawodawczych (zob. postanowienie z 9 stycznia 2008 r., sygn. S 1/08, OTK ZU nr 1/A/2008, poz. 9). Wspomniane rozstrzygnięcie jako że zapadło w wyniku kontroli konkretnej dotyczy jednak jedynie części hipotezy art k.p.c., wytyczonej ramami pytania prawnego. Trybunał w sprawie o sygn. P 39/06 orzekł zatem o niekonstytucyjności art zdanie pierwsze w związku z art k.p.c. w tym tylko zakresie, w jakim w postępowaniu w sprawach gospodarczych przewiduje się, że sąd odrzuca nieopłacone zarzuty od nakazu zapłaty, wniesione przez przedsiębiorcę niereprezentowanego przez adwokata lub radcę prawnego, bez uprzedniego wezwania do uiszczenia należnej zapłaty. Wyrok w sprawie o sygn. SK 20/07 odnosi się natomiast do wszelkich postępowań w sprawach gospodarczych, w których sąd odrzuca bez wezwania do uiszczenia opłaty nieopłacone środki odwoławcze lub środki zaskarżenia, wniesione przez przedsiębiorcę niereprezentowanego przez profesjonalnego pełnomocnika. 4. Na marginesie niniejszej sprawy Trybunał Konstytucyjny wskazuje, że ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 234, poz. 1571) zmieniła dotychczasowe brzmienie art k.p.c. Na jej mocy uchylone zostały 3 i 4 art k.p.c., będące przedmiotem kontroli Trybunału w powoływanych w uzasadnieniu sprawach. Zmiana wejdzie w życie 1 lipca 2009 r. Powyższe nie ma jednak wpływu na rozstrzygnięcie Trybunału Konstytucyjnego w niniejszej sprawie. Z tych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.