MOTYWOWANIE UCZNIA DO NAUKI

Transkrypt

1 MOTYWOWANIE UCZNIA DO NAUKI PORADY DLA NAUCZYCIELI Nowoczesny model nauczania szkolnego zakłada, że nauczyciel będzie analizował treść nauczania, formułował wymagania programowe, dobierał optymalne metody nauczania, a przede wszystkim porównywał osiągane wyniki z zaplanowanymi. Nastawienie na efekty, dbałość o rozwój ucznia, potrzeba tworzenia przyjaznych warunków sprzyjających nauce powodują, że zmienia się jakość nauczania. Nauczyciele poszukują takich form i metod oddziaływań, które wywołałyby pożądane zachowania uczniów. Bardzo przydatna może się okazać SZTUKA MOTYWOWANIA do wysiłku i osiągania zamierzonych efektów. FILOZOFIA OCENIANIA Nowa filozofia oceniania opiera się na działaniach zmierzających do: wspierania kariery ucznia, dostrzegania i wzmacniania mocnych stron oraz osłabiania, ograniczania lub usuwania mankamentów, ukierunkowania na stymulowanie rozwoju możliwości i potrzeb uczniów, osiągnięcia dużej informacyjności, wypracowania różnych sposobów dokumentowania osiągnięć, sukcesów, braków i postępów, stosowania różnorodnych metod sprawdzania, oceniania z udziałem rodziców. MOTWACYJNY SYSTEM OCENIANIA DIAGNOSTYCZNEGO Przedmiotowy system oceniania to swoisty kodeks postępowania, obowiązujący nauczyciela, ucznia i rodziców. Stąd częsta praktyka uroczystego podpisywania przez trzech sygnatariuszy, którzy jedynie w pełnym składzie mogą zdecydować o dopuszczeniu go do użytku. Formułując projekt tego dokumentu, nauczyciel powinien pamiętać, iż zasadniczym jego celem jest motywowanie ucznia do podejmowania wysiłku i osiągania sukcesu.

2 Oto co może ucznia zachęcić do dbałości o przyrost swojej wiedzy i umiejętności: 1. Mała liczba ocen uzyskiwanych w drodze jednorazowej, kontrolnej czynności zadania klasowe, testy sumujące. 2. Wystawianie ocen za zadania domowe, których wykonanie trwa co najmniej tydzień, są one ujęte w planie prac pisemnych, a ich celem jest sprawdzanie umiejętności, wypowiadanie się na piśmie w warunkach korzystnych dla piszącego (czas, możliwość konsultacji i przemyśleń, dostęp do różnych źródeł informacji oraz słowników). 3. Duża liczba ocen uzyskiwanych w wyniku czynności wykonywanych kilkakrotnie i opisywanych tzw. ocenami cząstkowymi, dotyczy to np.: - odpowiedzi ustnych (co najmniej trzy w semestrze), - zadań domowych czytanych podczas lekcji (co najmniej trzy w semestrze), - sprawdzianów ortograficznych i interpunkcyjnych (po trzy w semestrze, każdy z precyzyjnie określonym zakresem i poprzedzony stosownymi zajęciami) itp. 4. Stosowanie zasad, iż przy ustalaniu oceny łącznej za semestr premiowany jest przyrost umiejętności; dzięki tej zasadzie uczeń nie płaci za ewentualne potknięcia lub niższy poziom osiągnięć odnotowany na początku semestru, docenia się jego postęp, wkład pracy, wolę być lepszy. RÓŻNICOWANIE WYMAGAŃ Obowiązek formułowania wymagań, informowania o nich uczniów i rodziców oraz stosowanie ich w procesie nauczania i oceniania wynika z obowiązującego prawa, ale także, a może przede wszystkim z faktu, iż: nie wszyscy uczniowie mogą osiągać wyniki na poziomie wymagań ponadpodstawowych, realizacja podstawy programowej jest zasadniczym celem każdego nauczyciela i jego ucznia. Jeśli we wszystkich sytuacjach oceniania oczekiwalibyśmy od każdego z uczniów wykonywania zadań na najwyższym poziomie trudności, to w sposób automatyczny skazalibyśmy część z nich na niepowodzenie, co mogłoby prowadzić do obniżenia motywacji. Trzeba temu świadomie przeciwdziałać różnicować wymagania na podstawowe i ponadpodstawowe. Można to zrobić: 1. formułując wymagania programowe (etap kształcenia, dział programów, lekcja, sprawdzian); 2. konstruując testy nauczycielskie, w których zadania będą podzielone na podstawowe i ponadpodstawowe; 3. formułując tematy zadań domowych i klasowych;

3 4. wypowiadając komentarz do uzyskiwanych efektów; 5. sporządzając wskazówki dla ucznia i rodziców w sytuacji osiągania niezadowalających wyników; 6. dokonując ewaluacji lekcji. JAWNOŚĆ OCENIANA Pełna i zrozumiała wiedza o zamierzeniach dydaktycznych nauczyciela to podstawa właściwych relacji między nim a uczniami i rodzicami. Człowiek boi się nieznanego, nie chce być zaskakiwany. Jeśli wie, czego się od niego oczekuje, może i najczęściej chce te oczekiwania spełnić. To samo dotyczy ucznia. Jawność działań nauczyciela w zakresie oceniania to podstawa obustronnego sukcesu. Wcale nie ogranicza uczącego, wręcz przeciwnie, otwiera przed nim możliwość kształtowania współodpowiedzialności uczniów i rodziców za osiągane wyniki. Najskuteczniej można ją osiągnąć poprzez: 1. pełną znajomość przedmiotowego systemu oceniania, 2. precyzyjne określenie liczby stopni, które uczeń może i powinien otrzymać w trakcie trwania semestru oraz zasad ich uzyskiwania i poprawiania, 3. plan prac pisemnych wręczony uczniom na początku semestru pozwalający na: - wskazanie najistotniejszych obszarów podlegających sprawdzeniu w formie pisemnej, - ustalenie właściwych proporcji pomiędzy stopniami za prace pisemne a innymi, - odpowiednie rozłożenie w czasie (uniknięcie nagromadzenia prac w końcu semestru), - mobilizację uczniów ze strony rodziców znających terminy prac pisemnych, - organizację pomocy dla uczniów mających kłopoty z nauką przed wystąpieniem niezadowalających wyników, - łatwość sprawowania nadzoru pedagogicznego. NARZĘDZIA MOTYWACJI Słowne zachęty i apele, życzliwy język, komunikaty niewerbalne, oddziaływanie psychologiczne, to ważne instrumenty wyzwalania aktywności i zaangażowania uczniów. Jednak dla wywołania pożądanych i zaplanowanych przez nauczyciela zachowań uczniów istotne jest zastosowanie konkretnych procedur tj.: 1. Komentarz do ocen Nauczyciel opisujący wyniki pracy ucznia powinien pamiętać o stymulującej roli komentarza. Można ją realizować poprzez bardzo życzliwe poszukiwanie i wskazywanie mocnych stron ocenianego oraz równie życzliwe, jasne, konkretne formułowanie wskazówek dotyczących dalszej

4 pracy. Ucznia bardziej interesuje to, co o jego pracy mówią uczący niż konkretny stopień wpisany do dziennika, ten bowiem może być poprawiony dzięki odpowiednim sugestiom. Nauczyciel, podobnie jak trener czy instruktor, nastawiony jest na osiąganie celów, musi zatem bezustannie instruować. 2. Możliwość poprawy uzyskiwanych wyników System oceniania powinien umożliwiać uczniom usuwanie lub niwelowanie błędów i niepowodzeń. W zależności od przedmiotu i formy oceniania wyniki można poprawić w sposób bezpośredni (gdy uczniowi zapewnia się prawo do odbycia ponownej próby uzyskania wyższego wyniku) i pośredni (gdy określony obszar wiedzy i umiejętności oceniany jest jeden raz w semestrze w oparciu o systematycznie wystawiane stopnie cząstkowe. 3. Eksponowanie sukcesów Niezmiernie pomocne w motywowaniu uczniów do podejmowania wysiłku jest pozytywne wzmacnianie, osiągane m. in. poprzez: wydobywanie pozytywnych efektów działań niezależnie od ich zakresu i wagi (istotne jest wszystko, co może być pochwalone i uznane za sukces), dostrzeganie i docenianie chęci podjęcia działania nawet wtedy, gdy jego efekt jest niezadowalający (zrażenie i zniechęcenie ucznia może prowadzić do bierności i niewiary w siebie) wyróżnianie uczniów za osiągnięcia na różnych poziomach i w ramach różnych form aktywności, publiczne prezentowanie sukcesów jak największej liczby uczniów, stwarzanie możliwości działania, pochwały kierowane do rodziców w różnych momentach roku szkolnego i za różne sukcesy uczniów. 4. Stosowanie różnorodnych metod pracy Każdy uczeń jest indywidualnym, jednostkowym podmiotem oddziaływań nauczyciela. Wykorzystywane formy i metody pracy powinny być dostosowane do jego preferencji intelektualnych, uaktywniać obie półkule mózgowe, wzmacniać naturalną aktywność, wykorzystywać metody przyspieszonego uczenia się. 5. Przydzielanie zadań wszystkim chętnym Nauczyciel, przydzielając zadanie, szczególnie dodatkowe, ma skłonność do szufladkowania uczniów, co często prowadzi do pomijania lub wręcz lekceważenia niektórych z nich. Niepewność efektu, potrzeba wzmożonego nadzoru powodują, że zadania otrzymują najlepsi. Gdyby szansę dano słabszemu uczniowi, obdarzono go kredytem zaufania i wiarą w sukces, mogłoby się okazać, że i on potrafi. Wysiłek na pewno się opłaci.

5 6. Powiązanie bieżących wyników nauczania z przygotowaniem uczniów do sprawdzianów i egzaminów zewnętrznych Systemy oceniania wewnętrznego i zewnętrznego są ze sobą ściśle powiązane. Nauczyciel, realizując przyjęty w szkole program nauczania, powinien pamiętać o dostosowaniu swych działań do standardów wymagań egzaminacyjnych oraz uświadomić uczniom i rodzicom, iż na końcu danego etapu edukacji nastąpi sprawdzenie opanowania określonych umiejętności oraz wiadomości. Przygotowanie do samodzielnego posługiwania się zdobytymi umiejętnościami i wiadomościami, prowadzone świadomi, odpowiedzialnie i życzliwie, może stać się dodatkowym wsparciem działań nauczyciela dążącego do wydobycia z uczniów tego, co najlepsze. WSPÓŁPRACA Z RODZICAMI Trudno wyobrazić sobie właściwe współdziałanie nauczycieli i uczniów bez wsparcia rodziców, dla których rozwój i sukcesy ich dzieci są bardzo ważne. Mogą oni i coraz częściej chcą wspomagać szkołę w wypełnianiu zadań edukacyjnych. Aby rodzice przyjęli na siebie współodpowiedzialność za efekty kształcenia należy: 1. skutecznie zadbać o znajomość obowiązujących systemów oceniania ogólnoszkolnego i przedmiotowych; 2. indywidualnie informować o postępach i trudnościach w nauce wraz z uwagami, komentarzami, wskazówkami, w takim czasie, gdy możliwe jest podjęte działań korygujących; 3. przekazywać jak największą ilość różnorakich wytworów ucznia, powstających w trakcie zajęć dydaktycznych i wychowawczych; 4. prowadzić indywidualne rozmowy z rodzicami uczniów mających trudności w nauce. Rozmowy te wymagają od nauczyciela: - niezmiernie rzetelnego zgromadzenia informacji i materiałów, - starannego zaplanowania spotkania, - przyjęcia pozycji osoby słuchającej i gotowej do przyjęcia uwag, także krytycznych, traktowania rodzica jako partnera, - uzgodnienia wspólnego działania, - przygotowania programu naprawczego. PODSUMOWANIE Można i warto motywować uczniów do podejmowania wysiłków oraz świadomego kreowania własnej drogi rozwojowej. Działanie to powinno być świadome i przemyślane. Jego obecność w praktyce nauczycielskiej jest zależna od posiadanej wiedzy, doświadczenia, a przede wszystkim

6 wyznawanej i realizowanej przez nauczyciela filozofii oceniania. Wystąpi wtedy, gdy nauczyciel będzie: rzetelnie informował o stosowanym systemie oceniania, różnicował wymagania programowe, uwzględniał możliwości intelektualne i wysiłek ucznia, umożliwiał poprawę osiągniętych wyników, w kontaktach z uczniami i rodzicami tworzył atmosferę partnerstwa i podmiotowości. CZYNNOŚCI POBUDZAJĄCE POZYTYWNĄ MOTYWACJĘ DO UCZENIA SIĘ Istnieje przynajmniej pięć reguł równości, które sprzyjają osiąganiu doskonałych wyników poprzez poszczególnych uczniów i pomagają unikać negatywnej dynamiki wyścigu umiejętności. Oto wyznaczniki gry równych szans: zapewnienie równego dostępu do nagród, nagradzanie osiągnięć i ciekawości, docenianie wielu różnych umiejętności, oferowanie alternatywnych motywacji, proponowanie zadań angażujących uczestników. Zapewnienie równego dostępu do nagród. Po pierwsze, równość oznacza zapewnienie wszystkim uczniom jednakowych możliwości wykazania się. W tym celu należy zrewidować dotychczasowe reguły procesu nauczania, tak aby jakość pracy uczniów była oceniana obiektywnie. Chodzi o to, aby dzieci były nagradzane w zależności od tego, czy ich praca spełnia standardy doskonałości ustanowione przez nauczyciela lub przez samych uczniów, a nie na podstawie tego, czy poszło im lepiej, czy gorzej niż innym. Większość zadań szkolnych można ocenić miarą obiektywną. Podobnie jest z licznymi celami, jakie przychodzi nam realizować poza szkołą. W grze równych szans nagrody są dostępne dla wszystkich uczniów, którzy podejmą próbę i stawią czoło wyzwaniu rzuconemu przez nauczyciela. Nagradzanie osiągnięć i ciekawości. Po drugie, równość oznacza znalezienie wspólnego mianownika dla przyczyn odejmowania przez uczniów trudu nauki. Każdy ma prawo walczyć o to, by zrobić coś lepiej, by się poprawić lub doświadczyć satysfakcji robienia czegoś dla siebie. Satysfakcja silnie wzmacnia JA i podtrzymuje wolę uczenia się. W wyścigu umiejętności duma zależy od podbudowania swojego statusu ucznia zdolnego lub wypływa z faktu przechytrzenia nauczyciela. Jednak gdy porażka ( osiągnięcie

7 gorszych wyników niż inni) zaczyna zagrażać własnemu wizerunkowi utalentowanego ucznia, dzieci wolą się wycofać i przestają się uczyć. W grze równych szans duma w mniejszym stopniu zależy od tego, czy się wygra, a bardziej od wytrwałości w działaniu, jakości wysiłku włożonego w pracę oraz od postępów, jakie się osiągnęło. Satysfakcja z własnych osiągnięć podtrzymuje chęć nauki, nawet wtedy, gdy inni uczą się szybciej. Docenianie wielu różnych umiejętności. Po trzecie, równość oznacza takie zorganizowanie procesu uczenia, aby każdy mógł dokładać wszelkich starań i był oceniany na podstawie swoich mocnych stron i tego, co wie lub potrafi zrobić dobrze, a nie tego, co nie jest mu znane lub czego nie potrafi wyrazić. W takich okolicznościach nagradzane jest wyrażanie własnych pomysłów i refleksji przy użyciu wszelkich swoich zdolności i umiejętności. W tym sensie równość oznacza uznawanie różnych zdolności ludzkich, a nie tylko tych dotyczących werbalizacji i myślenia abstrakcyjnego, które są faworyzowane w tradycyjnej szkole działającej zgodnie z regułami wyścigu umiejętności. Oferowanie alternatywnych motywacji Po czwarte, równość to także oferowanie różnych motywacji do uczenia się, z których wszystkie mają dla uczniów jednakową wartość. Czasami na początku procesu nauczania warto zaproponować konkretne nagrody, aby zachęcić dzieci do nauki i sprawić, by duma z własnych osiągnięć stała się czynnikiem wzmacniającym ich JA. Trzeba pamiętać, że dzieci przykładają różną wagę do poszczególnych motywacji, muszą więc one mieć konkretny sens dla danego ucznia, aby okazały się efektywne. Niektórym najbardziej zależy na akceptacji społecznej, inni najwyżej cenią materialne nagrody, a jeszcze inni wolą takie przywileje, jak dzień wolny lub okazja do pomyszkowania po szkolnej bibliotece. Równość motywacji oznacza dostosowanie nagród do potrzeb konkretnych uczniów. Proponowanie zadań angażujących uczestników. Po piąte, równość wiąże się także z proponowaniem zadań angażujących wszystkich uczestników. Wywołują one zainteresowanie ucznia bez względu na to, jaką konkretnie nagrodę może on otrzymać za swoją pracę. Tego typu zadania mają kilka wspólnych cech: są czymś nowym i zawierają element niespodzianki, a to na ogół stymuluje wszystkich do pracy, odwołują się do osobistych zainteresowań każdego ucznia, emanują wewnętrzną siłą przyciągania polegającą na tym, że każdy może w nich znaleźć coś, co odnosi się do jego świata.

8 Wszystkie opisane wyżej reguły równości są jednakowo ważne, a zastosowane łącznie wzmacniają w uczniach chęć do podejmowania i kontynuowania nauki. Częściowo wynika to z faktu, że w tej grze jest wiele nagród, z których wszystkie mają konkretny sens i swoje znaczenie. Motywacje do nauki są pozytywne i dostępne dla wszystkich, a im więcej uczniowie zdobędą wiedzy, tym lepiej są w stanie rozwiązać problemy, które ich intrygują i są dla nich osobiście istotne. Opracowała mgr Violetta Palińska pedagog w Poradni Psychologiczno - Pedagogicznej w Rypinie - na podstawie Motywowanie ucznia do nauki Krystyny Sowy i Motywacja do nauki Martina V. Covingtona i Karen Manheim Teel