Ekonomiczne aspekty oceny rynku telekomunikacyjnego

Transkrypt

1 INSTYTUT ŁĄCZNOŚCI Praca statutowa nr Ekonomiczne aspekty oceny rynku telekomunikacyjnego Zadanie 2 Analiza porównawcza rodzajów, warunków i cen świadczenia usług dostępu do sieci telekomunikacyjnej w Polsce oraz w wybranych krajach europejskich Autor: mgr inż. Sylwester Laskowski Kierownik pracy: mgr Mirosław Fereniec Warszawa, grudzień 2004.

2 ii

3 Spis treści Wprowadzenie xi 1 Tematyka dostępu i połączeń sieci w dokumentach prawnych Unii Europejskiej Pojęcie dostępu i połączenia sieci w porządku regulacji łączności elektronicznej Dostęp Połączenie sieci Mechanizmy prawne zapewniania dostępu i połączeń sieci Obowiązki nakładane na operatorów o znaczącej pozycji rynkowej Obowiązki w zakresie dostępu i użytkowania sieci Obowiązki dotyczące przejrzystości Obowiązek niedyskryminacji Obowiązek rozdzielania rachunkowości Obowiązek poddawania kontroli ustalanych cen Obowiązki dotyczące rachunkowości kosztów Obowiązek zapewnienia dostępu do pętli abonenckiej Obowiązki nakładane niezależnie od pozycji rynkowej Obowiązek negocjowania połączeń sieci Obowiązek zapewnienia łączności pomiędzy zakończeniami sieci kontrolowanymi przez operatorów Obowiązek zapewnienia dostęp do urządzeń towarzyszących w dziedzinie radia i telewizji Obowiązek zapewnienia dostępu do infrastruktury założonej na cudzych nieruchomościach Obowiązki w zakresie stosowania numeracji Obowiązki ochrony danych Obowiązki związane z wykonywaniem zobowiązań międzynarodowych.. 19 iii

4 2 Analiza warunków świadczenia usług dostępu w krajach Unii Europejskiej Dostęp do lokalnej pętli abonenckiej (unbundling) Dostęp współdzielony Dostęp w pełni rozdzielony Opłaty za dostęp do lokalnej pętli abonenckiej Połączenia sieci Lokalne zakończenie połączenia Zakończenie połączenie z pojedynczym przejściem Zakończenie połączenia z podwójnym przejściem Zestawienia Zakończenie połączenia w sieci operatora komórkowego Zestawienia Oferta ramowa Telekomunikacji Polskiej dotycząca połączeń sieci Postępowanie dotyczące oferty ramowej TP Zawartość oferty ramowej TP Zasady połączenia sieci operatora z siecią TP Oferta usług w ramach połączenia sieci Techniczne warunki połączenia sieci telekomunikacyjnych Warunki realizacji połączenia sieci Opłaty Analiza porównawcza cen świadczenia usług zakończenia połączenia w Polsce i w wybranych krajach UE Zakończenie połączenia w sieci TP S.A Porównanie stawek TP S.A. ze stawkami w krajach UE Zakończenie połączenia w sieci operatora komórkowego Krytyczna ocena oferty ramowej TP S.A Zakończenie 55 Bibliografia 61 iv

5 Spis rysunków 1.1 Lokalne rozpoczęcie/zakończenie połączenia Rozpoczęcie/zakończenie połączenia z pojedynczym przejściem Rozpoczęcie/zakończenie połączenia z podwójnym przejściem Dostęp do lokalnej pętli abonenckiej (Local Loop Unbundling) Liczba linii współdzielonego dostępu (shared access) do lokalnej pętli abonenckiej w krajach UE. Stan z 1-go stycznia 2004 r Liczba linii w pełni rozdzielonego dostępu (full unbundling) do lokalnej pętli abonenckiej w krajach UE. Stan z 1-go stycznia 2004 r Opłaty (w euro) za dostęp do uwolnionej pętli abonenckiej w poszczególnych krajach UE na dzień 1-go stycznia Proporcja ceny za dostęp współdzielony do lokalnej pętli abonenckiej względem ceny za dostęp w pełni rozdzielony Średnia taryfa za lokalne zakończenie połączenia w sieci operatora zasiedziałego (incumbent) za rok 2003 (euro-centy/min) Średnia taryfa za połączenia z pojedynczym przejściem w sieci operatora zasiedziałego (incumbent) za rok 2003 (euro-centy/min) Średnia taryfa za połączenia z podwójnym przejściem w sieci operatora zasiedziałego (incumbent) za rok 2003 (euro-centy/min) Suma stawek za zakończenia sieci: lokalne, z pojedynczym i podwójnym przejściem w poszczególnych krajach UE za rok Średnia ze stawek za zakończenia sieci: lokalne, z pojedynczym i podwójnym przejściem w poszczególnych krajach UE za rok Względne zróżnicowanie stawek dla poszczególnych krajów UE za rok Wartość miary zróżnicowania stawek dla poszczególnych krajów UE za rok Zmiany średnich europejskich stawek za zakończenie połączenia w sieci operatora zasiedziałego w latach (euro-centy/min) v

6 2.13 Średnie stawki za minutę połączenia w sieci dominujących operatorów komórkowych (mobile) dla poszczególnych krajów UE za rok 2003 (euro-centy/min) Porównanie stawki za zakończenie połączenia w sieci operatorów komórkowych do średniej ze stawek za zakończenie lokalne, z pojedynczym i podwójnym przejściem w sieci operatorów stacjonarnych Proporcja stawki za zakończenie połączenia w sieci operatorów komórkowych do średniej ze stawek za zakończenie lokalne, z pojedynczym i podwójnym przejściem w sieci operatorów stacjonarnych Zmiany średnich europejskich stawek za zakończenie połączenia w sieciach dominujących operatorów mobilnych w latach (euro-centy/min) Staki rozliczeniowe za lokalne zakończenie połączenia w sieci TP S.A Staki rozliczeniowe za strefowe zakończenie połączenia w sieci TP S.A Staki rozliczeniowe za zakończenie połączenia w obszarze tranzytowym sieci TP S.A Staki rozliczeniowe za zakończenie połączenia w innym obszarze tranzytowym sieci TP S.A Średnie arytmetyczne stawek za poszczególne rodzaje zakończenia połączenia sieci TP S.A. (PLN/min) Średnie arytmetyczne stawek za poszczególne rodzaje zakończenia połączenia sieci TP S.A. (euro-centy/min) Stawki za lokalne zakończenie połączenia. Polska na tle krajów UE Stawki za zakończenie połączenia z pojedynczym przejściem. Polska na tle krajów UE Stawki za zakończenie połączenia z podwójnym przejściem. Polska na tle krajów UE Średnia ze stawek za lokalne zakończenie połączenia, za zakończenie z pojedynczym przejściem (w Polsce zakończenie strefowe oraz w tym samym obszarze tranzytowym) oraz za zakończenie połączenia z podwójnym przejściem (w Polsce zakończenie z innym obszarze tranzytowym) w poszczególnych krajach UE oraz w Polsce Wartość miary zróżnicowania stawek rozliczeniowych za zakończenie połączenia w poszczególnych krajach UE oraz w Polsce Średnie stawki za zakończenie połączenia w sieci komórkowej w Polsce i innych krajch UE vi

7 3.13 Proporcja stawki za zakończenie połączenia w sieci operatora komórkowego do średniej ze stawek za zakończenie połączenia w sieci operatora sieci stacjonarnej o znaczącej pozycji rynkowej w poszczególnych krajach UE vii

8 viii

9 Spis tabel 2.1 Średnie wartości cen (w euro) za dostęp do lokalnej pętli abonenckiej na początku 2004 roku Średnie wartości stawek za minutę lokalnego zakończenienia połączenia w roku 2003 (euro-centy/minutę) Średnie wartości stawek za minutę zakończenienia połączenia z pojedynczym przejściem za rok 2003 (euro-centy/min) Średnie wartości stawek za minutę zakończenienia połączenia z podwójnym przejściem za rok 2003 (euro-centy/min) Średnie wartości stawek za minutę zakończenienia połączenia w sieci operatorów komórkowych za rok 2003 (euro-centy/min) Stawki rozliczeniowe za zakończenie połączenia w sieci TP S.A. zawarte w ofercie ramowej (zł/min). W ostatniej kolumnie umieszczono średnią arytmetyczną z poszczególnych stawek Średnie wartości stawek za minutę zakończenienia połączenia (euro-centy/minutę) ix

10 x

11 Wprowadzenie Istotną cechą konkurencyjnej formy rynku w przypadku telekomunikacji jest fakt, że podmioty pozostające względem siebie w relacji swoistej konfrontacji relacji walki o to samo, ograniczone dobro, stoją jednocześnie przed koniecznością wejścia w relację kooperacji relację współpracy i współużytkowania określonych dóbr, jak również wspólnego tych dóbr tworzenia. W sposób konsekwentny realizując zasadę, iż nie należy powielać istniejących zasobów, jeśli tylko w oparciu o nie zaspokoić można uzasadnione i - z punktu widzenia ekonomicznego - racjonalne potrzeby użytkowników, stajemy przed koniecznością umożliwienia poszczególnym uczestnikom rynku dostępu do zasobów, będących w posiadaniu innych uczestników tegoż rynku. Należy mieć świadomość, iż pojęcie dostępu ma tu znaczenie bardzo szerokie. Przez dostęp rozumieć możemy zjawisko łączenia sieci telekomunikacyjnych (interconnection) i to na każdym z możliwych poziomów, lecz również dostęp do pętli abonenckiej (unbundling), dostęp do poszczególnych urządzeń, budynków, kanalizacji, masztów, funkcji sieciowych, usługowych, oprogramowania itp. Dostęp do sieci jest swoistym miernikiem rozwoju konkurencji na rynku, lecz zarazem i kluczem do niej. Ów klucz jednakże źle wymierzony, miast otwierać rynek i promować efektywną i zdrową konkurencję, może stać się również przyczyną jego zamknięcia, a nawet mniej lub bardziej długotrwałej jego degradacji, a z racji na fakt, iż struktury rynkowe tworzą swoisty układ naczyń połączonych, do degradacji także innych rynków, a w konsekwencji części, a może i nawet całej gospodarki. Dyrektywy unijne określają, iż podmioty zobligowane do świadczenia usług dostępu winny ustalać ceny za te usługi w oparciu o ponoszone z tego tytułu koszty. Kalkulacja kosztów związanych ze świadczeniem usług telekomunikacyjnych nie jest zagadnieniem prostym. Jeszcze trudniejszym zagadnieniem jest weryfikacja poprawności wyników tej kalkulacji. Trudności te przekładają się w sposób prosty na szybkość promowania konkurencji, a może raczej precyzyjniej się wyrażając na opóźnianie jej rozwoju. Stąd rodzi się potrzeba szukania alternatywnych rozwiązań, rozwiązań szybkich, lecz nie pozbawionych rzetelnego uzasadnienia. Jednym z takich rozwiązań jest niewątpliwie analiza porównawcza i adaptacja najlepszych praktyk na grunt własnej działalności. Analiza porównawcza, zwłaszcza gdy za wzór bierze podmioty lexi

12 piej rozwinięte, niesie z sobą szereg cennych wskazówek dotyczących wyznaczania celów strategicznych, jak również określania konkretnych taktyczno-operacyjnych zadań, służących ich realizacji. Telekomunikacja w krajach Wspólnoty Europejskiej, tak w sensie technologicznym jak i w sensie istniejących struktur rynkowych, niewątpliwie wyprzedza w swym rozwoju telekomunikację w Polsce. Analiza stanu obecnego sytuacji świadczenia usług dostępu w krajach UE, jak również dróg dochodzenia do tego stanu (nie wykluczając popełnianych w tym względzie błędów), analiza krytyczna i twórcza, pozwalająca wyciągać określone i trafne wnioski, przyczynić może się z jednej strony do przyspieszenia rozwoju rynku telekomunikacyjnego w Polsce, a z drugiej do wyłonienia dla Polski modelu najbardziej właściwego. Celem niniejszej pracy jest analiza porównawcza rodzajów, warunków i cen świadczenia usług dostępu do sieci telekomunikacyjnej w Polsce i w wybranych krajach Unii Europejskiej. xii

13 Rozdział 1 Tematyka dostępu i połączeń sieci w dokumentach prawnych Unii Europejskiej 1.1 Pojęcie dostępu i połączenia sieci w porządku regulacji łączności elektronicznej Dostęp Dla potrzeb porządku regulacji łączności elektronicznej dostęp został zdefiniowany w art. 2 lit. a) Dyrektywy 2002/19/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 marca 2002 r. w sprawie dostępu do sieci łączności elektronicznej i urządzeń towarzyszących oraz połączeń międzysieciowych [16] (Dyrektywa Dostępowa) 1. 1 W porządku zliberalizowanym nie występowało jednolite pojęcie dostępu, brak było jego definicji [34]. Pojęcie dostępu było używane dla uregulowania różnych zagadnień. Podstawowe znaczenie miał dostęp użytkowników końcowych do publicznej sieci telefonicznej oraz do usług świadczonych w tych sieciach (tzw. dostęp ogólny w art. 1 ust. 1 dyrektywy 98/10/WE) oraz dostęp do linii dzierżawionych oraz usług świadczonych w takich liniach (art. 1 dyrektywy 92/44/EWG). Pojęcie dostępu stosowano także do regulowania stosunków pomiędzy operatorami sieci a przedsiębiorstwami świadczącymi usługi telekomunikacyjne, które potrzebowały w tym celu dostępu do sieci telekomunikacyjnych eksploatowanych przez operatorów (tzw. dostęp specjalny). Dostęp specjalny zapewniany był w innych miejscach sieci niż dostęp ogólny; z reguły na wyższych poziomach sieci. Inne też były warunki techniczne i interfejsy. Pojęcie dostępu było także stosowane w innych sprawach, np. dla określenia sposobu stosowania numeracji i kodów przy wybieranu operatora świadczącego usługi (tzw. równy dostęp w art. 12. ust 3 dyrektywy 97/33/WE). Zagadnieniom dostępu w polskim Prawie Telekomunikacyjnym poświęcono rozdział 2 w drugim dziale Ustawy z dnia 16 lipca 2004 [35]. 1

14 2 ROZDZIAŁ 1. TEMATYKA DOSTĘPU I POŁĄCZEŃ SIECI W DOKUMENTACH PRAWNYCH UNII EUROPEJSKIEJ Zgodnie z definicją dostęp oznacza: Udostępnienie urządzeń lub usług innemu przedsiębiorstwu na określonych warunkach, na zasadach wyłączności lub bez wyłączności, w celu zapewnienia usług łączności elektronicznej. Połączenie sieci łączności elektronicznej. Połączenie sieci jest zatem szczególnym rodzajem dostępu, jaki zapewniają sobie wzajemnie operatorzy publicznych sieci telekomunikacyjnych; Dostęp do elementów sieci i urządzeń towarzyszących. Dostęp tego rodzaju umożliwia wykorzystanie własnych komponentów sieciowych przyłącznonych od cudzej sieci. Mieści się tu dostęp do pętli lokalnej, która stanowi element sieci oraz do usług niezbędnych do wykorzystania pętli lokalnej przez konkurencyjnego dostawcę usług. Dostęp do infrastruktury materialnej stanowiącej podbudowę sieci telekomunikacyjnej włączając w to budynki, kanalizację i maszty. Korzystanie z odpowiednich systemów oprogramowania, włączając w to systemy wsparcia operacyjnego, systemów translacji numerów lub systemó zapewniających analogiczne funkcje. Definicja dostępu nie ograniacza rodzajów systemó oprogramowania; mogą one obejmować funkcje sieciowe, usługowe, obsługi abonentów, obsługi bilingu itp. Dostęp obejmuje również zapewnianie roamingu, dostęp do systemów dostępu warunkowego dla usług telewizji cyfrowej, dostęp do usług sieci wirtualnych itp. Obowiązek dostępu może także dotyczyć konkretnych elementów sieciowych i urządzeń towarzyszących. Udostępnieniu podlega podlegają również takie elementy infrastruktury jak maszty, czy kanalizacje. Obowiązek zapewnienia dostępu stosuje się tylko do przedsiebiorstw telekomunikacyjnych będących operatorami, czyli te przedsiębiorstwa, które eksploatują sieci telekomunikacyjne lub urządzenia towarzyszące (np. systemu warunkowego dostępu) albo tylko posiadają uprawnienia do takiej eksploatacji (nie muszą jednakże być ich właścicielami). Wymogów dostępu nie stosuje się do przedsiębiorstw eksplotatujących sieci niepubliczne (w rozumieniu Dyrektywy Dostępowej nie są one operatorami). Beneficjentami dostępu mogą być tylko przedsiębiorstwa. Przepisy o dostępie zawarte w Dyrektywie Dostępowej nie mają zastosowania do użytkowników końcowych, którzy korzystają z sieci dla zaspokojenia własnych potrzeb telekomunikacyjnych.

15 1.1. POJĘCIE DOSTĘPU I POŁĄCZENIA SIECI W PORZĄDKU REGULACJI ŁĄCZNOŚCI ELEKTRONICZNEJ Połączenie sieci Definicja połączenia sieci jest zawarta w art. 2 lit. b) Dyrektywy Dostępowej [16]. Przyjmuje ona wszystkie elementy definicji połączenia sieci z dyrektywy 97/33/WE z 30 czerwca 1997r, w sprawie interconnection w dziedzinie telekomunikacji w kontekście udostępnienia uniwersalnych usług i interoperacyjności poprzez zastosowanie zasad ONP [15], określające rodzaj i cel czynności podejmowanych w ramach połączenia sieci. Definicja zawarta w art. 2 ust. 1 lit. a) dyrektywy 97/33/WE określa połaczenie sieci jako fizyczne i logiczne połączenie sieci telekomunikacyjnych używanych przez jedną lub różne organizacje w celu umożliwienia użytkownikom jednej organizacji komunikowania się z użytkownikami tej samej lub innej organizacji albo w celu dostępu do usług dostarczanych przez inną organizację. Różnice dotyczą następujących kwestii: Połączeniem sieci w rozumieniu Dyrektywy Dostępowej jest tylko połączenie sieci publicznych. W definicji połączenia sieci, organizacje zostały zastąpione przedsiębiorstwami. Połączenie sieci jest szczególnym rodzajem dostępu. W zależności od miejsca w strukturze sieci przekazywania ruchu pomiędzy sieciami przyjmuje się zwykle następującą klasyfikację 2 połączeń sieci [5, 9, 12, 22, 29]: Lokalne rozpoczęcie/zakończenie połączenia (Local) Ruch międzysieciowy przekazywany jest z centrali lokalnej operatora A, do której podłączony jest abonent innicjalizujący połączenie (lokalne rozpoczęcie), do lokalnej centrali operatora B, do której podłączony jest abonent, do którego połączenie jest kierowane (lokalne zakończenie). Lokalne rozpoczęcie i zakończenie połączenia zilustrowano na rysunku 1.1. Rozpoczęcie/zakończenie połączenia z pojedynczym przejściem (Single Tandem) Ruch międzysieciowy przekazywany jest z centrali tranzytowej operatora A obsługującej strefę numeracyjną, w której znajduje się abonent innicjalizujący połączenie (rozpoczęcie połączenia), do centrali tranzytowej operatora B obsługującej strefę numeracyjną, w której znajduje się abonent, do którego połączenie jest kierowane (zakończenie połączenia). Rozpoczęcie i zakończenie połączenia z pojedynczym przejściem zilustrowano na rysunku Nie jest to jedyna możliwa klasyfikacja.

16 4 ROZDZIAŁ 1. TEMATYKA DOSTĘPU I POŁĄCZEŃ SIECI W DOKUMENTACH PRAWNYCH UNII EUROPEJSKIEJ Rysunek 1.1: Lokalne rozpoczęcie/zakończenie połączenia. Rysunek 1.2: Rozpoczęcie/zakończenie połączenia z pojedynczym przejściem. Zakończenie połączenia z podwójnym przejściem (Double Tandem) Ruch międzysieciowy przekazywany jest z centrali tranzytowej operatora A, obsługującej strefę numeracyjną inną niż ta, w której znajduje się abonent innicjalizujący połączenie (rozpoczęcie połączenia), do centrali tranzytowej operatora B, obsługującej strefę numeracyjną inną niż ta, w której znajduje się abonent, do którego połączenie jest kierowane (zakończenie połączenia). Rozpoczęcie i zakończenie połączenia z podwójnym przejściem

17 1.2. MECHANIZMY PRAWNE ZAPEWNIANIA DOSTĘPU I POŁĄCZEŃ SIECI 5 zilustrowano na rysunku 1.3. Rysunek 1.3: Rozpoczęcie/zakończenie połączenia z podwójnym przejściem. Szczególnym rodzajem dostępu do sieci, nie będącym w istocie połączeniem sieci jest bezpośredni dostęp do lokalnej pętli abonenckiej (Local Loop Unbundling). Dostęp ten polega na tym, iż dany operator (A) umożliwia bezpośrednie dotarcie do swojego abonenta drugiemu operatorowi (B) na zasadzie dzierżawy części własnej infrastruktury w pętli abonenckiej, z pominięciem centrali lokalnej własnej sieci. Symbolicznie dostęp do lokalnej pętli abonenckiej przedstawiono na rysunku Mechanizmy prawne zapewniania dostępu i połączeń sieci Preferowaną formą uzyskiwania dostępu do sieci są negocjacje handlowe pomiędzy zainteresowanymi stronami, w wyniku których zawierana jest umowa. W przypadku ograniczonych warunków konkurencji zakłada się stosowanie administracyjnych środków zapewniania dostępu i połączeń sieci. Stąd kluczowym zagadnieniem, poruszanym w Dyrektywie Dostępowej jest określenie relacji między środkami umownymi a administracyjnymi. W Dyrektywie Dostępowej zawarto kilka rozwiązań służących dostępowi do sieci i połączeniom sieci [34]. Dyrektywa zakazuje państwom członkowskim stosowania środków blokujących dostęp do sieci lub połączenia sieci.

18 6 ROZDZIAŁ 1. TEMATYKA DOSTĘPU I POŁĄCZEŃ SIECI W DOKUMENTACH PRAWNYCH UNII EUROPEJSKIEJ Rysunek 1.4: Dostęp do lokalnej pętli abonenckiej (Local Loop Unbundling). Dyrektywa gwarantuje przedsiębiorstwom swobodę negocjowania umów o dostępie i połączeniach sieci, a w niezbędnym zakresie zobowiązuje do prowadzenia negocjacji. Dyrektywa reguluje sposób postępowania w przypadku, gdy przedsiębiorstwa nie osiągną porumienia. Jeżeli negocjacje w sprawie dostępu lub połączenia sieci nie zakończą się zawarciem umowy, wówczas władza regulacyjna podejuje interwencje (z urzędu lub na wniosek) w celu zapewnienia dostępu roztrzygając kwestie sporne. Dyrektywa przewiduje nakładanie na konkretne przedsiebiorstwa szczególnych obowiązków określających wymagania związane z zapewnianiem dostępu i połączeń sieci oraz tworzących odpowiednie środowisko informacyjne i ekonomiczne sprzyjajace zawieraniu umów w sprawach dostępu i połączeń. Zadaniem władzy regulacyjnej jest jedynie wspieranie dostępu i połączeń sieci. Władze regulacyjne są ponad to uprawnione do wyznaczania warunków negocjowania umów o dostępie lub połączeniu sieci za pomocą tzw. szczególnych obowiązków nakładanych na jedną lub obydwie strony. W dalszej części wyróżniono obowiązki, jakie regulatorzy nakładać mogą na operatorów posiadających znaczącą pozycję na danym rynku, jak też obowiązki, jakie nakładać można na operatorów niezależnie od posiadanej przez nich pozycji rynkowej.

19 1.3. OBOWIĄZKI NAKŁADANE NA OPERATORÓW O ZNACZĄCEJ POZYCJI RYNKOWEJ Obowiązki nakładane na operatorów o znaczącej pozycji rynkowej Przepisy art 9-13 Dyrektywy Dostępowej określają następujące rodzaje obowiązków, jakie mogą być nakładane na operatorów o znaczącej pozycji rynkowej: Obowiązki w zakresie dostępu i użytkowania sieci Obowiązki dotyczące przejrzystości Obowiązek niedyskryminacji Obowiązek rozdzielania rachunkowości Obowiązek poddawania kontroli ustalanych cen Obowiązki dotyczące rachunkowości kosztów Obowiązek zapewnienia dostępu do pętli abonenckiej Władza regulacyjna ma swobodę wyboru środków nakładanych na przedsiębiorstwo o znaczącej pozycji. Uznanie przysługujące organowi administracyjnemu nie obejmuje jednak rezygnacji z zastosowania jakichkolwiek środków regulacyjnych. Na operatorów o znaczącej pozycji rynkowej można nakładać również obowiązki, które mogą być stosowane niezależnie od pozycji rynkowej operatora Obowiązki w zakresie dostępu i użytkowania sieci Reguła ogólna zawarta w art. 12 Dyrektywy Dostępowej przewiduje nakładanie na przedsiębiorstwa telekomunikacyjne o znaczącej pozycji obowiązku spełniania uzasadnionych żądań dotyczących dostępu do określonych elementów sieci i urządzeń towarzyszących oraz możliwości używania tych elementów i urządzeń. Definicję sieci zawarto w art. 2 lit. a) Dyrektywy 2002/21/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 marca 2002 r. w sprawie wspólnych ram regulacyjnych sieci i usług łączności elektronicznej (Dyrektywa Ramowa) [18]. Z definicji tej wynika, że elementami sieci są wszystkie elementy systemu transmisyjnego, urządzenia komutacyjne oraz rutery, a także inne elementy służące prezkazywaniu sygnałów w sieci. Elementem sieci może być również część systemu służącego innym celom (np. przesyłaniu energii), w zakresie w jakim jest wykorzystywana do celów telekomunikacyjnych. Definicja urządzeń towarzyszących zawarto w art. 2 lit. e) Dyrektywy Ramowej. Definicja ta obejmuje urządzenia (facilities) związane z siecią lub usługami, które wspomagają dostarczanie

20 8 ROZDZIAŁ 1. TEMATYKA DOSTĘPU I POŁĄCZEŃ SIECI W DOKUMENTACH PRAWNYCH UNII EUROPEJSKIEJ innych usłg za pomocą danej sieci lub usługi. Pojęcie urządzenia towarzyszącego nie ogranicza się do rzeczy, ale obejmuje również funkcje, cechy użytkowe i inne dobra niematerialne służące świadczeniu usług. Z definicji dostępu zawartej w art. 2 lit. a) Dyrektywy Dostępowej wynika, że polega on na zapewnieniu innemu przedsiębiorstwu urządzeń i usług, w tym elementów sieci i urządzeń towarzyszących, przyłączeniu sprzętu, dostępu do infrastruktury, systemów oprogramowania, funkcji sieciowych. Wykaz obowiązków w zakresie dostępu i użytkowania sieci zawarty w art. 12 ust. 1 lit. a)-i) Dyrektywy Dostepowej ma charakter przykładowy i określa obowiązki o różnym charakterze. Wyróżnić można pięć zasadniczych rodzajów obowiązków[34]. 1. Obowiązek połączenia sieci i zapewnienia dostępu do poszczególnych jej elementów lub urządzeń Cechą charakterystyczną tych obowiązków jest to, że są one skierowane na zapewnienie fizycznego i funkjonalnego połączenia lub dostępu do całej sieci lub elementów składowych sieci operatora zobowiązanego. Żądania dotyczące połączeń sieci mogą pochodzić tylko od operatorów sieci telekomunikacyjnych. Żądania dotyczące dostępu mogą pochodzić zarówno od operatorów sieci, jak i dostawców usług. 2. Obowiązek zapewnienia dostępu do infrastruktury stanowiącej podbudowę sieci telekomunikacyjnej Infrastruktura obejmuje tu pomieszczenia lub powieszchnie niezbędne do zapewnienia kolokacji urządzeń lub innych form współkorzystania z określonych obiektów, np. kanalizacji technicznej, budynków, masztów. 3. Obowiązek zapewnienia dostępu do określonych technologii i sytemów sieciowych W tej kategorii mieszczą się obowiązki wymienione w ust. 1 lit. e) oraz h) art. 12 Dyrektywy Dostępowej. Pierwszy z tych przepisów wymienia interfejsy i protokoły jako przykłady technologii sieciowych, do których należy zapewnić dostęp. Zakres zastosowania tego przepisu obejmuje jednak wszelkie kluczowe technologie, do których dostęp jest konieczny w celu zapewnienia interoperacyjności usług oraz świadczenia usług sieci wirtualnych. Drugi przepis dotyczy dostępu do systemów oprogramowania, w tym systemów wspierania działalności operacyjnej. 4. Obowiązek zapewnienia dostępu do usług łączności elektronicznej Obowiązek ten w istocie oznacza konieczność dostarczania usług hurtowych niezbędnych

21 1.3. OBOWIĄZKI NAKŁADANE NA OPERATORÓW O ZNACZĄCEJ POZYCJI RYNKOWEJ 9 innemu przedsiębiorstwu do przygotowania własnej oferty usługowej. Obowiązek dostarczania usług może być również nałożony w celu zapewnienia interoperacyjności usług pomiędzy zakończeniami współpracujących sieci telekomunikacyjnych. 5. Obowiązek prowadzenia negocjacji i zakaz pozbawiania dostępu Przepis art. 12 ust. 1 lit. b) Dyrektywy Dostępowej przewiduje możliwość nałożenia na operatora o znaczącej pozycji obowiązku prowadzenia w dobrej wierze negocjacji z przedsiębiorstwami żądającymi dostępu. Podobny charakter ma przepis art. 12 ust. 1 lit. c), który przewiduje ustanowienie zakazu pozbawiania przedsiębiorstw dostępu do urządzeń i funkcji udostępnionych. Aby zabezpieczyć realizowalność wyżej wymienionych obowiązków dostęp winien być zapewniany na warunkach uczciwości (fairness), zasadności (reasonableness), terminowości (timeliness). Warunki uczciwe i zasadne powinny umożliwić operatorowi uzyskanie zwrotu efektywnie zainwestowanych nakładów i rozsądnego zysku. Beneficjentom dostępu powinny zaś zapewnić świadczenia, których rzeczywiście potrzebują, na warunkach zapewniających odpowiednią marżę detaliczną oraz gwarancję pewności obsługi. Warunki dotyczące terminowości mogą dotyczyć okresu rozpatrywania wniosków o dostęp, terminów dostarczania usług oraz informacji niezbędnych do ich zamówienia i wykorzystania. W myśl art. 12 Dyrektywy dostępowej decyzja o nałożeniu poszczególnych obowiązków winna uwzględniać następujące kryteria i przesłanki: W każdym przypadku warunkiem koniecznym nałożenia poszczególnych obowiązków jest stwierdzenie znaczącej pozycji rynkowej przedsiębiorstwa telekomunikacyjnego. Przy nakładaniu obowiązków należy uwzględnić cele i zasady regulacji z art. 8 Dyrektywy Ramowej [18]. Należy rozważyć techniczną i ekonomiczną zasadność wytworzenia konkurencyjnej infrastruktury zamiast dopuszczania do korzystania z infrastruktury istniejącej. Uwzględniając rodzaj żądanego dostępu lub połączenia należy ocenić perspektywy rozwoju rynku, na którym mają być one wykorzystywane.

22 10 ROZDZIAŁ 1. TEMATYKA DOSTĘPU I POŁĄCZEŃ SIECI W DOKUMENTACH PRAWNYCH UNII EUROPEJSKIEJ Oceny wymaga stosunek pomiędzy zakresem obowiązku zapewniania dostępu a istniejącym zasobem, który może być wykorzystany do zrealizowania świadczeń dostępowych. Oceny również skala początkowej inwestycji, jakiej musiał dokonać właściciel infrastruktury i ryzyko jakie ponosił dokonując tej inwestycji. Rozważyć należy rónież inne przesłanki dotyczące zabezpieczenia konkurencji w długim horyzoncie czasowym, ochrony praw własności intelektualnej związanych z eksploatacją infrastruktury oraz dostarczania usług ogólnoeuropejskich. Odmowa zapewnienia dostępu przez operatora zobowiązanego do spełnienia uzasadnionych żądań dostępowych może nastąpić tylko w wyjątkowych przypadkach. Operator może odmówić dostępu, jeżeli nie dysponuje świadczeniami, których żąda inne przedsiębiorstwo telekomunikacyjne. Odmowa może być uzasadniona obiektywnymi przyczynami dotyczącymi wykonalności technicznej dostępu i integralności sieci Obowiązki dotyczące przejrzystości Celem nakładanie obowiązków dotyczących przejrzystości jest zapewnienie uczestnikom rynku telekomunikacyjnego informacji sprzyjających efektywnej konkurencji. Dostęp do informacji: ułatwia prowadzenie negocjacji, sprzyja unikaniu sporów, daje możliwości wyprzedzającej oceny warunków, na jakich można korzystać z usług dostępowych, sprzyja egzekwowaniu zakazu dyskryminacji (informacje dotyczące warunków dostępu i połączeń sieci), sprzyja interoperacyjności (informacje dotyczące warunków technicznych i interfejsów). W myśl w art. 9 ust. 1 Dyrektywy Dostępowej udostępnianiu podlegają informacje dotyczące: rachunkowości, specyfikacji technicznych, charakterystyki sieci,