Kierunek i poziom studiów: filologia polska, studia I stopnia Sylabus modułu: Leksykologia i leksykografia

Transkrypt

1 Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Kierunek i poziom studiów: filologia polska, studia I stopnia Sylabus modułu: Leksykologia i leksykografia 1. Informacje ogólne koordynator Tomasz Nowak modułu: rok akademicki 2013/2014 semestr: semestr letni forma studiów: stacjonarne sposób ustalania oceny końcowej modułu: informacje dodatkowe: średnia z poszczególnych sposobów weryfikacji efektów kształcenia: test zaliczeniowy z leksykologii (50%) + praca semestralna z leksykografii (50%) 2a. Opis zajęć dydaktycznych i pracy studenta nazwa: Leksykologia i leksykografia kod typ: ćwiczenia prowadzący: A. Janowska i K. Pawelczyk, K. Lisczyk-Kubina, A. Malicka, T. Nowak, A. Szczepanek, E. Ulitzka grupy: treści zajęć: wszystkie I. Blok leksykologiczny ( teoretyczny ) 1. zajęcia (1): Leksykologia nauka o słownictwie i słowie leksykologia przedmiot: słownictwo jako moduł umysłowy aspekt: dyscypliny leksykologiczne (i ich przedmioty), m.in.: o semazjologia (semem) i onomazjologia (synset) o onomastyka (nazwa) o frazeologia (frazeologizm) o paremiologia (paremia) o etymologia (etymon) o neologia (neologizm) cel: słownictwo jako model badawczy: o hipoteza lingwistyczna: - pole semantyczne - sieć semantyczna o dzieło leksykograficzne: - słownik - encyklopedia metoda: programy: o ewolucjonizm - pytanie: Jak słownictwo ewoluuje w czasie? - narzędzie: historyczna teoria drzewa o dyfuzjonizm - pytanie: Jak słownictwo szerzy się w przestrzeni? - narzędzie: geograficzna teoria fali o strukturalizm - pytanie: Jak słownictwo funkcjonuje w

2 Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 2 o o o mechanizmie mowy? - narzędzie: lingwistyczna teoria proporcji generatywizm - pytanie: Jak słownictwo umożliwia budowę nieskończenie wielu zdań? - narzędzie: matematyczna teoria rekursji kognitywizm - pytanie: Jak słownictwo odzwierciedla ludzką interpretację świata? - narzędzie: psychologiczna teoria wiedzy komunikacjonizm - pytanie: Jak słownictwo oddziałuje ze środowiskiem swojego użycia? - narzędzie: socjologiczna teoria kontekstu słownictwo definicja: zbiór słów jako odrębny moduł w umyśle klasyfikacja: o leksyk jako zbiór leksemów (w systemie) o słownik jako klasa wyrazów (w uzusie) tło: o gramatyczne: - l. syntagmatyczne i niesyntagmatyczne - l. motywowane i niemotywowane - l. odmienne i nieodmienne o semantyczne: - l. pełnoznaczne i niepełnoznaczne o pragmatyczne: - l. nacechowane i nienacechowane słowo definicja: jednostka systemu językowego (podsystemu leksykalnego) tło: jednostki leksykologiczne a inne jednostki językowe o j. tekstologiczne: tekstem (gatunek, styl, dyskurs) o j. gramatyczne: gramem (syntaktem, morfem, fonem) - składnia: gramatyka nad leksyką - morfologia: gramatyka w leksyce - fonologia: gramatyka pod leksyką o j. leksykologiczne: leksem, zob. niżej klasyfikacja: o wyraz ortograficzny (słowo) o wyraz fonologiczny (zestrój) o wyraz tekstowy (segment) o wyraz gramatyczny (forma) o wyraz słownikowy - leksem (Z. Saloni, H. Kurkowska) - jednostka leksykalna (M. Grochowski) - jednostka języka (A. Bogusławski) 2. zajęcia (2): Semantyka nauka o znaczeniu znaku znak definicja: znak jako substytut pewnego obiektu dla jakiegoś subiekta funkcja: o oznaczanie jako zakres przedmiotowy o znaczenie jako treść pojęciowa klasyfikacja: o intencjonalne sygnały (nie: symptomy) o referencjalne semantemy (nie: apele) o arbitralne symbole (nie: ikony) dyscyplina: o semiotyka:

3 Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 3 znaczenie - syntaktyka: relacja znak znak - semantyka: relacja znak obiekt - pragmatyka: relacja znak subiekt o semiologia: - paradygmatyka: relacja znak system - syntagmatyka: relacja znak tekst organizacja: o kod dwuklasowy: od wyrazu do zdania o kod fonemowy: do fonemu do monemu teoria: o teoria monadyczna (L. Wittgenstein) o teoria diadyczna (F. de Saussure) o teoria triadyczna (Ch. Peirce) definicja: relacja: znak (w systemie/w tekście) obiekt (treść/zakres) klasyfikacja: o filozoficzna: - realizm - konceptualizm - nominalizm o lingwistyczna: - modele semantyczne - schematy poznawcze - definicje słownikowe ćwiczenia: 1 3 (w: BG) 3. zajęcia (3, 4): Semantyka leksykalna: jednostki leksykalne w SAR struktura atrybutywno-relacyjna (SAR) jednostki leksykalnej jednostki leksykalne jako wyrażenia atrybutywne i relacyjne jednostka: definicje i klasyfikacje: o jednostki operacyjne i segmentalne - ciągłe, np. leksemy (i połączenia) - nieciągłe, np. frazeologizmy (i przysłowia) o jednostki semantycznie puste i niepuste - pełnoznaczne, np. elementarne i uniwersalne - niepełnoznaczne, np. gramatyczne i pragmatyczne teoria: o jednostka leksykalna (M. Grochowski) o jednostka języka (A. Bogusławski) ćwiczenia: 4 6 (w: BG), (w: G) atrybut: jednoznaczność (monosemia) niejednoznaczność (polisemia) o ujęcia polisemii: dystrybucyjne i semantyczne o typy polisemii: - systematyczna i właściwa - łańcuchowa i radialna ćwiczenia: (w: BG), (w: G) relacja: równoznaczność (synonimia) o ujęcia synonimii: dystrybucyjne i semantyczne o typy synonimii: - kompletna i niekompletna - totalna i nietotalna nierównoznaczność (plezjonimia) o relacje semantyczne:

4 Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 4 o - hiponimia i hiperonimia - sprzeczność i antonimia - ćwiczenia: 7 16 (w: BG), (w: G) relacje pragmatyczne - chronologiczne i terytorialne - idiolektalne i socjalne - stylistycznie i ekspresywne - ćwiczenia: (w: G) 4. zajęcia (5): Semantyka zdaniowa: jednostki leksykalne w SPA struktura predykatowo-argumentowa zdania (SPA) jednostki leksykalne jako wyrażenia predykatywne i argumentowe klasyfikacja jednostek predykatywnych i argumentowych (w: R. Grzegorczykowa) ćwiczenia: 31 (w: BG) zdanie, definicje i klasyfikacje: zdania minimalne i elementarne predykat definicje i klasyfikacje: o jednoargumentowe i więcej niż jedno argumentowe o pierwszorzędowe i wyższe niż pierwszorzędowe o właściwościowe i relacyjne o proste i złożone argument definicje i klasyfikacje: o przedmiotowe i zdarzeniowe o proste i złożone 5. zajęcia (6): Semantyka wypowiedzeniowa: jednostki leksykalne w STR struktura tematyczno-rematyczna wypowiedzi (STR) jednostki leksykalne jako wyrażenia tematyczne i rematyczne klasyfikacja jednostek tematycznych i rematycznych (w: M. Danielewiczowa) ćwiczenia: (w: BG) wypowiedź, definicje i klasyfikacje: wypowiedzi neutralne i nieneutralne temat, definicje i klasyfikacje: proste i złożone (główny, poboczne) remat, definicje i klasyfikacje: proste i złożone (główny, poboczne) 6. zajęcia (7): Definicje i definiowanie jednostek leksykalnych definicja definicja: eksplikacja treści/zakresu wyrażenia językowego struktura: o definiendum jako wyrażenie definiowane o definiens jako wyrażenie definiujące - genus proximum jako rodzaj najbliższy - differentia specifica jako różnica gatunkowa klasyfikacja: o W. Doroszewski - realnoznaczeniowa - strukturalno-znaczeniowa - strukturalna - zakresowa - synonimiczna - gramatyczna o M. Grochowski - encyklopedyczne - słownikowe - ikonograficzne - zwerbalizowane

5 Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 5 definiowanie - gramatyczne - pragmatyczne - semantyczne - metajęzykowe - przedmiotowe - nierozczłonkowane - rozczłonkowane - cząstkowe - równościowe o J. Bartmiński ćwiczenia: (w: BG) konstatacje i performatywy, ćwiczenia: 37 (w: BG) zdania analityczne i syntetyczne, ćwiczenia: (w: BG) metoda sprowadzania do sprzeczności: hipoteza i jej falsyfikacja 7. zajęcia (8, 9): Wybrane dyscypliny leksykologii i ich słowniki przegląd wybranych słowników specjalnych (wybór, zob. Żmigrodzki 2009: b-a): słowniki semantyczne (synonimów, antonimów) i onomastyczne słowniki frazeologiczne i paremiologiczne słowniki etymologiczne i neologiczne II. Blok leksykograficzny ( praktyczny ) 8. zajęcia (10): Leksykografia sztuka słownikarska i oferta rynkowa leksykografia definicja: o sztuka układania słowników o oferta dostępnych słowników metoda: o metoda tradycyjna (fiszki) o metoda komputerowa (korpusy) teoria: o teoria leksykograficzna W. Doroszewskiego o teoria leksykograficzna M. Grochowskiego leksykon definicja: o encyklopedia jako książka o słowach w świecie - terminy naukowe - zakres przedmiotowy - wiedza o świecie o słownik jako książka o słowach w języku - wyrażenia językowe - treść pojęciowa - wiedza o języku klasyfikacja: o słowniki deskryptywne i preskryptywne o słowniki synchroniczne i diachroniczne o słowniki alfabetyczne i niealfabetyczne o słowniki jednojęzyczne i przekładowe o słowniki książkowe i komputerowe o słowniki rodzime i obcojęzyczne o słowniki popularne i naukowe o słowniki formalne i treściowe o słowniki aktywne i pasywne o słowniki ogólne i specjalne struktura:

6 Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 6 o makrostruktura: - dobieranie (typ, objętość, adresat, teoria) - układanie (alfabet, gniazdo, temat) - hasłowanie - odsyłanie o mikrostruktura: - hasło - informacje: - gramatyczne, np. tabele fleksyjne - semantyczne, np. definicje słownikowe - pragmatyczne, np. kwalifikatory stylistyczne - ilustracje: reprodukcje i produkcje - inne ćwiczenia: (w: G) 9. zajęcia (11, 12, 13, 14): Przegląd wybranych słowników ogólnych Słownik języka polskiego PAN (SJPD). Red. W. Doroszewski. T Warszawa : PWN [reprint: 1996; przedruk komputerowy: 1997]. Słownik języka polskiego PWN (SJPSz). Red. Mieczysław Szymczak. T Warszawa : PWN [suplement: Red. M. Banko, M. Krajewska, E. Sobol. Warszawa 1992: Wydawnictwo Naukowe PWN]. Słownik współczesnego języka polskiego (SJPDun). Red. Bogusław Dunaj. Warszawa 1996: Wilga. Wyd. 2 (poprawione. i uzupełnione): T Warszawa: Przeglad Reader s Digest, 1998; w innej edycji: T Kraków: Wydawnictwo SMS, [też jako: Współczesny słownik języka polskiego. B. Dunaj. T Warszawa: Langenscheidt, 2007]. Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny (PSWP). Red. H. Zgółkowa. T Poznań: Wydawnictwo Kurpisz, Inny słownik języka polskiego. Red. M. Banko. T Warszawa 2000: Wydawnictwo Naukowe PWN [wersja komputerowa: Multimedialny szkolny słownik PWN, 2006]. Uniwersalny słownik języka polskiego PWN. Red. S. Dubisz. T Warszawa 2003: PWN [wersja komputerowa: 2005]. 10. zajęcia (15): Zaliczenie przedmiotu metody prowadzenia zajęć: Metody problemowe i praktyczne, dzięki którym student nabędzie: umiejętności sprawnej analizy materiału językowego, umiejętności świadomego i krytycznego korzystania ze słowników. 1. konwersatorium: a. rozwiązywanie zadań semantycznych b. ćwiczenia praktyczne ze słownikami 2. wykład: a. słowniki komputerowe i korpusy tekstowe b. metody analizy semantycznej liczba godzin dydaktycznych (kontaktowych): liczba godzin pracy własnej studenta: opis pracy własnej 30 godzin pracy studenta 30 godzin pracy studenta 1. Aktywny udział w zajęciach. 2. Samodzielna lektura prac z zakresu leksykologii i leksykografii.

7 Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 7 studenta: 3. Próby rozwiązywania problemów z zakresu semantyki. 4. Opracowywanie wskazanych fragmentów dzieł leksykograficznych. 5. Powtarzanie i utrwalanie wiedzy na podstawie notatek z ćwiczeń. organizacja zajęć: 1. Rozwiązywanie zadań z semantyki językoznawczej. 2. Krytyczna lektura słowników językowych. literatura obowiązkowa: 1. Grochowski M., 1982: Zarys leksykologii i leksykografii. Zagadnienia synchroniczne. Toruń. 2. Bednarek A., Grochowski M., 1993/1997: Zadania z semantyki językoznawczej. Toruń. 3. Żmigrodzki P., 2009: Wprowadzenie do leksykografii polskiej. Katowice. 4. Wstępy do wybranych (wskazanych przez prowadzących) słowników 5. Witryny internetowe: literatura uzupełniająca: 1. Apresjan Ju. D., 2000: Semantyka leksykalna. Synonimiczne środki języka. Przeł. Z. Kozłowska, A. Markowski. Wrocław. 2. Bańko M., 2001: Z pogranicza leksykografii i językoznawstwa. Studia o słowniku jednojęzycznym. Warszawa. 3. Bobrowski I., 1998: Zaproszenie do językoznawstwa. Kraków. 4. Bogusławski A., 1987: Obiekty leksykograficzne i jednostki języka. W: Studia z polskiej leksykografii współczesnej III. Red. Z. Saloni. Białystok, s Bogusławski A., 1988: Język w słowniku. Wrocław. 6. Bogusławski A., 1993: Znaczenie a językowa konwencja poznawcza. W: O definicjach i definiowaniu. Red. J. Bartmiński, R. Tokarski. Lublin, s Danielewiczowa M., 2009: O pewnym ważnym typie informacji leksykograficznej nieobecnej w słownikach. W: Problemy frazeologii europejskiej, s Danielewiczowa M., 2010: Czego brak w słownikowych opisach znaczenia? Semantyka leksykografii. Prace Filologiczne, 58, s Eco U., 2009: Teoria semiotyki. Kraków. 10. Grochowski M., 1993: Konwencje semantyczne a definiowanie wyrażeń językowych. Warszawa. 11. Grzegorczykowa R., 2012: Wprowadzenie do semantyki językoznawczej. Warszawa. 12. Karolak S., 1984: Składnia wyrażeń predykatywnych. W: Gramatyka współczesnego języka polskiego. Składnia. Red. Z. Topolińska. Warszawa, s Markowski A., 2012: Wykłady z leksykologii. Warszawa. 14. Milewski T., 1976: Językoznawstwo. Warszawa. 15. Miodunka W., 1989: Podstawy leksykologii i leksykografii. Warszawa. 16. Nowak T., 2013: Od przesłanki do konkluzji. Polskie czasowniki wnioskowania. Katowice. 17. Piotrowski T. 2001: Zrozumieć leksykografię. Warszawa. 18. Polański K., Red., 1999: Encyklopedia językoznawstwa ogólnego. Wrocław. 19. Wierzbicka A., 1969: Dociekania semantyczne. Wrocław. 20. Wierzbicka A., 2006: Semantyka. Jednostki elementarne i uniwersalne. Lublin. 21. Zaron Z., 2009: Problemy składni funkcjonalnej. Warszawa. 22. Żmigrodzki P., 2008: Słowo słownik rzeczywistość. Z zagadnień leksykografii i metaleksykografii. Kraków. adres strony www zajęć: informacje dodatkowe: 3a Opis sposobów weryfikacji efektów kształcenia modułu

8 Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 8 nazwa: Leksykologia i leksykografia kod test zaliczeniowy (ewentualnie: temat zaliczeniowy i praca semestralna) kod(-y) zajęć osoby przeprowadzające weryfikację: grupy: wszyscy prowadzący ćwiczenia wszystkie wymagania merytoryczne: Podstawowe wiadomości z zakresu leksykologii i leksykografii (zgodnie z nakreśloną powyżej tematyką ćwiczeń) kryteria oceny: Praca zaliczeniowa może się składać z jednej bądź z dwóch części (do wyboru przez prowadzącego ćwiczenia), weryfikujących wiedzę (deklaratywną i proceduralną) w zakresie objętym proponowaną tematyką zajęć. Praca zaliczeniowa powinna przy tym obejmować: albo test sprawdzający wiedzę teoretyczną z leksykologii (przede wszystkim w zakresie rozwiązywania zadań z semantyki) oraz wiedzę praktyczną z leksykografii (głównie pod kątem orientacji w mikro- i makrostrukturze wybranych dzieł leksykograficznych), albo test sprawdzający wiadomości z leksykologii oraz pracę semestralną, kontrolującą znajomość konwencji opisu leksykograficznego (m.in. przez porównanie jednego artykułu hasłowego w kilku słownikach ogólnych). Każdą część pracy zaliczeniowej należy punktować według standardowej skali ocen (ocena końcowa musi uwzględniać w równym stopniu obie oceny cząstkowe: z leksykologii i z leksykografii). proces weryfikacji: 1. Test zaliczeniowy z leksykologii (ewentualnie: z leksykologii i leksykografii) 2. Praca semestralna z leksykografii informacje dodatkowe: 3. Termin: ostatnie zajęcia (względnie po ostatnich zajęciach) 2b. Opis zajęć dydaktycznych i pracy studenta Nazwa: Leksykologia i leksykografia Kod 02-FPN-12-LL laboratorium prowadzący grupa(-y) treści zajęć Agnieszka Piela 2 grupy ćwiczeniowe 1. Leksykologia a leksykografia; miejsca wspólne, miejsca odrębne 2. Pojęcie jednostki leksykalnej; granice jednostki leksykalnej; wielość definicji wyrazu 3. Typologie słowników (wg różnych kryteriów); słowniki dawne i współczesne; słownik a encyklopedia (różnice i podobieństwa) 4. Mikro- i makrostruktura słownika; kształcenie praktycznych umiejętności korzystania ze słowników ogólnych i specjalistycznych; indeksy do słowników 5. Podstawowe typy definicji słownikowych (teoria i praktyka) 6. Ocena definicji słownikowych; błędy w definiowaniu 7. Polisemia i homonimia jednostek leksykalnych

9 Uniwersytet Śląski w Katowicach str Relacje między jednostkami leksykalnymi: synonimia, antonimia, sprzeczność, konwersja, itp. 9. Związki frazeologiczne w polskiej leksykografii 10. Archaizmy w słownikach współczesnej polszczyzny; problem wyrazów wychodzących z użycia (historyzmy, anachronizmy), zmiany słownikowe 11. Etymologia a słowniki etymologiczne 12. Mało znane słowniki: słowniki paronimów, eponimów itp. 13. Słowniki w Sieci; zasady korzystania; korpus a słownik metody prowadzenia zajęć liczba godzin dydaktycznych (kontaktowych) liczba godzin pracy własnej studenta opis pracy własnej studenta organizacja zajęć literatura obowiązkowa literatura uzupełniająca praca z materiałem leksykograficznym; metoda ćwiczeń praktycznych; przygotowywanie prezentacji wyników rozwiązania problemu, elementy pogadanki; 30 x 2 grupy 30 lektura tekstów teoretycznych; rozwój umiejętności praktycznych w zakresie korzystania ze źródeł leksykograficznych dawnych i współczesnych; porównywanie sposobu opracowania materiału leksykograficznego w różnych słownikach; zbieranie materiału językowego koniecznego do wykonania określonych zadań; przygotowanie pracy pisemnej opartej na samodzielnie zebranym materiale leksykograficznym. Laboratorium 1. Żmigrodzki Piotr, Wprowadzenie do leksykografii polskiej, Katowice Miodunka Władysław, Podstawy leksykologii i leksykografii, Warszawa 1989 (wybrane fragmenty) 3. Grochowski Maciej, Zarys leksykologii i leksykografii. Zagadnienia synchroniczne, Toruń Piotrowski Tadeusz, Z zagadnień leksykografii, Warszawa 1994 (wybrane fragmenty) 5. Żmigrodzki Piotr, Słowo, słownik, rzeczywistość, Kraków 2008 (wybrane fragmenty) 1. Wróblewski J., Polisemia (wieloznaczność) i homonimia problemy, postulaty, [w:] Język- Teoria-Dydaktyka. Materiały IV konferencji Młodych Językoznawców Dydaktyków, Kielce 1980, s Anna Pajdzińska, Granice związku frazeologicznego jako problem leksykograficzny, Biuletyn Slawistyczny VII, 1982, s E. Grodziński, O różnych postaciach wieloznaczności (szkic semantyczny) Poradnik Językowy 1992, z. 2, s Z. Saloni, Homonimia a hasła w słownikach języka polskiego, JP 1996, z. 4-5, s M. Majewska, Homonimia i homonimy w opisie językoznawczym, Warszawa K. Kleszczowa, A. Grybosiowa, Granice synonimii a praktyka leksykograficzna, Biuletyn PTJ J. Bartmiński, Definicja leksykograficzna a opis języka[w:] Słownictwo w opisie języka, Katowice Engelking A., Markowski A., Weiss E., Kwalifikatory w słownikach próba systematyzacji, Poradnik Językowy, z. 5., 1989, s Smółkowa T., Wyrazy wychodzące z użycia w okresie ostatnich osiemdziesięciu lat (na przykładzie Lalki B. Prusa), Polonica I, 1975, s

10 Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 10 3b Opis sposobów weryfikacji efektów kształcenia modułu nazwa: Leksykologia i leksykografia kod test zaliczeniowy (ewentualnie: temat zaliczeniowy i praca semestralna) kod(-y) zajęć osoby przeprowadzające weryfikację: dr Agnieszka Piela grupy: wymagania merytoryczne: kryteria oceny: proces weryfikacji: informacje dodatkowe: 2c. Opis zajęć dydaktycznych i pracy studenta nazwa: Leksykologia i leksykografia kod typ: ćwiczenia prowadzący: Ewa Ulitzka (ewaulitzka@wp.pl) grupy: grupa laboratoryjna nr 3, grupa laboratoryjna nr 4 treści zajęć: 1. zajęcia: rozumienie pojęcia leksykologia; dyscypliny leksykologiczne i ogólny zakres ich zainteresowań; rozumienie pojęcia leksykografia; zakres zainteresowań leksykografii; status leksykografii i metaleksykografii; relacja: leksykografia metaleksykografia leksykologia, leksykografia metaleksykografia językoznawstwo; rozumienie pojęcia słownik; słownik językowy a encyklopedia (słownik encyklopedyczny) podobieństwa i różnice;

11 Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 11 typologia słowników językowych (podziały z uwagi na różne kryteria). 2. zajęcia: budowa słownika językowego: pojęcia makro- i mikrostruktury słownika; rozumienie pojęć artykuł hasłowy, hasło, wyraz hasłowy; struktura artykułu hasłowego w słowniku ogólnym (na przykładzie USJP lub WSJP PAN); ćwiczenia w segmentacji artykułów hasłowych; możliwe sposoby realizacji różnych elementów artykułu hasłowego w różnych słownikach (ogólny zarys problemu); specyfika słowników elektronicznych; czynniki wpływające na makro- i mikrostrukturę słownika (ogólny zarys problemu). 3. zajęcia: różne sposoby rozumienia pojęcia wyraz: wyraz ortograficzny, wyraz fonologiczny, wyraz tekstowy, wyraz gramatyczny, wyraz słownikowy; leksem, jednostka leksykalna (M. Grochowski), jednostka języka (A. Bogusławski) definicje, metody wyodrębniania; ćwiczenia w rozpoznawaniu jednostek leksykalnych / jednostek języka; przedmiot opisu słownikowego: jednostka języka czy wyraz hasłowy? stan pożądany i postulowany a stan rzeczywisty w leksykografii współczesnej; pozytywne przykłady: ISJP, Słownik polskich przekleństw i wulgaryzmów M. Grochowskiego, tzw. sondy słownikowe A. Bogusławskiego i współautorów. 4. zajęcia: jednostka leksykalna / jednostka języka a pojęcie związku frazeologicznego; różne sposoby rozumienia frazeologii; podział frazeologizmów zaproponowany przez S. Skorupkę (według kryterium formalnego i semantycznego); pojęcie kolokacji; pojęcie frazemu (W. Chlebda); problem motywacji frazeologizmów; miejsce frazeologizmów w słowniku ogólnym (różne sposoby notacji: SJPD lub SJPSz, SWJP, ISJP); współczesne słowniki frazeologiczne sposoby rozumienia frazeologii; słowniki kolokacji. 5. zajęcia: polisemia i homonimia jednostek leksykalnych rozumienie pojęć; różne typy homonimii (homonimia absolutna, homofonia, homografia; homonimia całkowita, homonimia fleksyjna, homonimia słowotwórcza); różne typy polisemii (polisemia radialna / gwiaździsta, polisemia łańcuchowa; polisemia regularna / systematyczna i nieregularna); kryteria i sposoby odróżniania homonimii i polisemii (badanie etymologii, badanie właściwości gramatycznych; metody W. Miodunki: badanie serii derywacyjnych i szeregów asocjacyjnych; metody M. Grochowskiego); ćwiczenia w odróżnianiu homonimii i polisemii; kryteria homonimii i polisemii w słownikach: merytoryczne i formalne rozstrzygnięcia w artykułach hasłowych współczesnych słowników ogólnych. 6. zajęcia: definicje i definiowanie jednostek leksykalnych; struktura definicji (definiendum oraz definiens, w tym: genus proximum i differentia specifica); klasyfikacja definicji wg M. Grochowskiego; 6 typów definicji słownikowych w

12 Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 12 ujęciu W. Doroszewskiego; zasady poprawnego definiowania jednostek leksykalnych; ćwiczenia w rozpoznawaniu błędów w definicjach słownikowych. 7. zajęcia: teorie semantyki strukturalnej: pole znaczeniowe i analiza składnikowa (R. Tokarski); teoria pola semantycznego (znaczeniowego); pole paradygmatyczne (w koncepcji J. Triera) i pole syntagmatyczne (w koncepcji W. Porziga); składnikowa (komponencjalna) analiza znaczenia; sem, semem, typy semów (archisem / klasem, semy dyferencjalne, semy konotacyjne / potencjalne); próby kompletowania i analizy wybranego podpola semantycznego; słowniki pojęciowe. 8. zajęcia: koncepcja eksplikacji A. Wierzbickiej (pojęcie indefinibiliów); próby samodzielnego tworzenia eksplikacji; koncepcja definicji kognitywnych (R. Tokarski i J. Bartmiński); definicje w ISJP jako przykład wykorzystania koncepcji teoretycznych w praktyce leksykograficznej analiza wybranych definicji, porównanie z innymi słownikami. 9. zajęcia: semantyka zdaniowa: jednostki leksykalne w strukturze predykatowo-argumentowej zdania; klasyfikacje predykatów i argumentów; semantyka wypowiedzeniowa: jednostki leksykalne w strukturze tematycznorematycznej wypowiedzi; ćwiczenia w rozpoznawaniu tematu i rematu wypowiedzi; STR w opisie leksykograficznym (postulaty M. Danielewiczowej); tzw. sondy słownikowe Bogusławskiego i współautorów. 10. zajęcia: relacje znaczeniowe między jednostkami leksykalnymi: synonimia, hiponimia, konwersja, sprzeczność (komplementarność), antonimia w ujęciu M. Grochowskiego; ćwiczenia w rozpoznawaniu relacji; relacje znaczeniowe w polu semantycznym; miejsce i sposoby informowania o relacjach znaczeniowych jednostek w słownikach ogólnych, np. ISJP, PSWP, WSJP PAN; słowniki relacji znaczeniowych sposób rozumienia synonimii i antonimii oraz innych relacji; ich struktura i przeznaczenie; Słowosieć. 11. zajęcia: tzw. przykłady użycia w słowniku; rola dokumentacji i produkcji; typy przykładów użycia; pojęcie kolokacji; elektroniczne korpusy tekstów (na przykładzie NKJP) jak korzystać i do czego mogą się przydać; dawne i współczesne metody pracy nad słownikami; ćwiczenia w korzystaniu z korpusu tekstów (przygotowanie do pracy semestralnej). 12. zajęcia: inne typy informacji w artykule hasłowym, np. informacja etymologiczna, gramatyczna, pragmatyczna; informacja etymologiczna w słowniku ogólnym a słowniki etymologiczne i słowniki wyrazów obcych; informacja gramatyczna w słowniku ogólnym sposób prezentacji; informacja

13 Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 13 fleksyjna, składniowa (ISJP, USJP, WSJP PAN), słowotwórcza; kwalifikatory w słowniku ogólnym i inne informacje pragmatyczne; różne typologie kwalifikatorów. 13. zajęcia: dzieje leksykografii polskiej: propozycje periodyzacji; glosy i mamotrekty (mamotrepty); podstawowe (leksykograficznie istotne) informacje o słownikach: Murmeliusza, Mymera, Mączyńskiego, Knapiusza, Trotza, Lindego, oraz o tzw. słowniku wileńskim i tzw. słowniku warszawskim; ewolucja opisu leksykograficznego; analiza mikrostruktury słownika Lindego; słowniki historycznojęzykowe jako przykład słowników naukowych (Słownik staropolski, Słownik polszczyzny XVI wieku, Słownik języka polskiego XVII i 1. połowy XVIII wieku). 14. zajęcia: leksykografia powojenna; dominacja koncepcji W. Doroszewskiego; dyskusje metodologiczne lat 80.; zmiana sytuacji leksykografii w latach 90. XX w. przegląd najważniejszych współczesnych słowników ogólnych podobieństwa i różnice; leksykografia najnowsza perspektywy rozwoju; słowniki prymarnie elektroniczne (na przykładzie WSJP PAN). 15. zajęcia: omówienie prac semestralnych; test końcowy; Kolejność omawiania poszczególnych zagadnień oraz szczegółowość ich realizacji mogą ulec zmianie. metody prowadzenia zajęć: Metody problemowe i praktyczne, dzięki którym student zdobędzie wiedzę na temat zasad opisu semantycznego jednostek języka oraz konwencji opisu leksykograficznego, a także nabędzie umiejętności sprawnej analizy materiału językowego oraz świadomego i krytycznego korzystania ze słowników. 1. konwersatorium: a. rozwiązywanie zadań z semantyki językoznawczej, b. ćwiczenia praktyczne z wykorzystaniem słowników językowych i korpusów tekstowych; krytyczna lektura słowników językowych; 2. dodatkowe wykłady (dr Tomasz Nowak): a. słowniki komputerowe i korpusy tekstowe, b. metody analizy semantycznej. liczba godzin dydaktycznych (kontaktowych): 30 godzin

14 Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 14 liczba godzin pracy własnej studenta: opis pracy własnej studenta: 30 godzin 1. merytoryczne przygotowanie się do udziału w zajęciach: samodzielna lektura zadanych tekstów teoretycznych, zapoznawanie się ze wskazanymi słownikami językowymi; 2. bieżące zadania domowe: próby rozwiązywania zadanych problemów z zakresu semantyki, praca z materiałem słownikowym; 3. przygotowanie prezentacji lub referatu na zadany temat; 4. przygotowanie pracy zaliczeniowej (z zakresu leksykografii). organizacja zajęć: laboratorium literatura obowiązkowa: 1. Bednarek A., Grochowski M., 1993: Zadania z semantyki językoznawczej. Toruń. 2. Grochowski M., 1982: Zarys leksykologii i leksykografii. Zagadnienia synchroniczne, Toruń. 3. Żmigrodzki P., 2009: Wprowadzenie do leksykografii polskiej, wyd. III rozszerzone, Katowice. 4. Miodunka W., 1989: Podstawy leksykologii i leksykografii, Warszawa 1989 (wybrane fragmenty). 5. Żmigrodzki P., 2008: Słowo słownik rzeczywistość. Z problemów leksykografii i metaleksykografii, Kraków (wybrane fragmenty). 6. Wstępy do wybranych (wskazanych na zajęciach) słowników. 7. Witryny internetowe: literatura uzupełniająca: 1. Apresjan J. D., 2000: Semantyka leksykalna. Synonimiczne środki języka. Przeł. Z. Kozłowska, A. Markowski. Wrocław. 2. Bańko M., 2001: Z pogranicza leksykografii i językoznawstwa. Studia o słowniku jednojęzycznym, Warszawa. 3. Bartmiński J., 1984: Definicja leksykograficzna a opis języka, [w:] Słownictwo w opisie języka, red. K. Polański, Katowice, s Bartmiński J., 1988: Definicja kognitywna jako narzędzie opisu konotacji, [w:] Konotacja, red. J. Bartmiński, Lublin, s Bogusławski A., 1987: Obiekty leksykograficzne i jednostki języka, [w:] Studia z polskiej leksykografii współczesnej, t. II, red. Z. Saloni, Białystok, s Bogusławski A., 1988: Język w słowniku. Desiderata semantyczne do wielkiego słownika polszczyzny, Wrocław. 7. Bogusławski A., Danielewiczowa M., 2005: Verba polona abscondita. Sonda słownikowa III, Warszawa. 8. Bogusławski A., Wawrzyńczyk J., 1993: Polszczyzna, jaką znamy. Nowa sonda słownikowa, Warszawa. 9. Danielewiczowa M., 2009: O pewnym ważnym typie informacji leksykograficznej

15 Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 15 nieobecnej w słownikach, [w:] Problemy frazeologii europejskiej, red. A.M. Lewicki, t. IX, s Danielewiczowa M., 2010: Czego brak w słownikowych opisach znaczenia? Semantyka leksykografii. Prace Filologiczne, t. LVIII, s Doroszewski W., 1954: Z zagadnień leksykografii polskiej, Warszawa. 12. Engelking A., Markowski A., Weiss E., 1989: Kwalifikatory w słownikach próba systematyzacji, Poradnik Językowy, z. 5., s Grochowski M., 1993: Konwencje semantyczne a definiowanie wyrażeń językowych. Warszawa. 14. Grochowski M., 2004: Informacja semantyczna w słownikach popularnych i naukowych. Postulaty metodologiczne, Poradnik Językowy, z. 9, s Grzegorczykowa R., 2012: Wprowadzenie do semantyki językoznawczej. Warszawa. 16. Karolak S., 1984: Składnia wyrażeń predykatywnych. [w:] Gramatyka współczesnego języka polskiego. Składnia, red. Z. Topolińska, Warszawa, s Majdak M., 2008: Słownik warszawski: koncepcja realizacja recepcja, Warszawa. 18. Majewska M., 2002: Homonimia i homonimy w opisie językoznawczym, Warszawa. 19. Markowski A., 2012: Wykłady z leksykologii. Warszawa. 20. Matuszczyk B., 2006: Słownik języka polskiego S. B. Lindego. Warsztat leksykografa, Lublin. 21. Nowe studia leksykograficzne 1-2, red. P. Żmigrodzki, R. Przybylska, Kraków Piotrowski T., 1994: Z zagadnień leksykografii, Warszawa. 23. Piotrowski T., 2001: Zrozumieć leksykografię, Warszawa. 24. Polański K., red., 1999: Encyklopedia językoznawstwa ogólnego. Wrocław. 25. Tokarski R., 1983: Teorie pól znaczeniowych a analiza semowa, Język Polski 1983, z. 3, s Tokarski R., 1984: Struktura pola znaczeniowego. Studium językoznawcze, Warszawa. 27. Tokarski R., 1988: Konotacja jako składnik treści słowa, [w:] Konotacja, red. J. Bartmiński, Lublin, s Urbańczyk S., 2000: Słowniki i encyklopedie. Ich rodzaje i użyteczność, Kraków. 29. Walczak B., 1991: Słownik wileński na tle dziejów polskiej leksykografii, Poznań. 30. Wierzbicka A., 1969: Dociekania semantyczne. Wrocław. 31. Wierzbicka A., 1971: Kocha, lubi, szanuje. Medytacje semantyczne, Warszawa. 32. Wierzbicka A., 2006: Semantyka. Jednostki elementarne i uniwersalne. Lublin. Oprócz tego na zajęciach będziemy oczywiście korzystali z licznych słowników. Tutaj podaję tylko wybrane słowniki ogólne: Słownik języka polskiego PAN, red. W. Doroszewski, t. 1-11, Wiedza Powszechna PWN, Warszawa [SJPD]. Mały słownik języka polskiego, red. S. Skorupka, H. Auderska, Z. Łempicka, PWN, Warszawa 1968 (albo wydanie późniejsze) [MSJP]. Słownik języka polskiego PWN, red. M. Szymczak, t. 1-3, PWN, Warszawa (albo wydanie późniejsze) [SJPSz]. Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, red. H. Zgółkowa, t. 1-50, Wydawnictwo Kurpisz, Poznań [PSWP]. Słownik współczesnego języka polskiego, red. B. Dunaj, Wilga, Warszawa 1996 (albo wydanie późniejsze) [SWJP]. Inny słownik języka polskiego, red. M. Bańko, t. 1-2, Wydawnictwo Naukowe PWN,

16 Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 16 Warszawa 2000 [ISJP]. Uniwersalny słownik języka polskiego, red. S. Dubisz, t. 1-4, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003 [USJP]. Wielki słownik języka polskiego PAN: [WSJP PAN] adres strony www zajęć: informacje dodatkowe: 3c. Opis sposobów weryfikacji efektów kształcenia modułu nazwa: Leksykologia i leksykografia kod nazwa sposobu weryfikacji: test zaliczeniowy oraz praca semestralna kod(-y) zajęć: osoba(-y) przeprowadzające weryfikację: Ewa Ulitzka (ewaulitzka@wp.pl) grupy: grupa laboratoryjna nr 3, grupa laboratoryjna nr 4 wymagania merytoryczne: Podstawowe wiadomości z zakresu leksykologii, leksykografii i metaleksykografii, nabywane na zajęciach i na podstawie samodzielnej lektury pozycji wymienionych jako literatura obowiązkowa. kryteria oceny: Student otrzyma zaliczenie (ocenę końcową) na podstawie: 1. testu końcowego, sprawdzającego wiedzę z leksykologii (z elementami leksykografii); 2. pracy semestralnej, sprawdzającej znajomość konwencji opisu leksykograficznego (w ustalonym wariancie: albo porównanie mikrostruktury wybranego artykułu hasłowego w różnych słownikach, albo samodzielne przygotowanie na podstawie analizy korpusowej, np. NKJP artykułu hasłowego o określonej mikrostrukturze). proces weryfikacji: Test zaliczeniowy odbędzie się na ostatnich zajęciach. Pracę semestralną należy złożyć najpóźniej na ostatnich zajęciach.

17 Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 17 informacje dodatkowe: 2d. Opis zajęć dydaktycznych i pracy studenta Nazwa: Leksykologia i leksykografia laboratoria prowadzący grupa(-y) Karolina Lisczyk-Kubina karolina.lisczyk@wp.pl 1. Wprowadzenie do leksykologii (i leksykografii) charakterystyka leksykologii i leksykografii miejsce leksykologii i leksykografii w językoznawstwie leksyka jako podsystem języka. Kod 02-FP-S1-LL treści zajęć 2. Podstawowe pojęcia z zakresu leksykologii i semantyki znak znaczenie podstawowe filozoficzne koncepcje znaczenia (referencjalne i areferencjalne) znaczenie leksykalne a gramatyczne i pragmatyczne znaczenie realne a przenośne znaczenie pierwotne a wtórne jednostki tekstu i jednostki języka: słowo wyraz (i jego odmiany) leksem związek frazeologiczny jednostka języka jednostka leksykalna. 3. i 4. Relacje semantyczne (słowniki semantyczne) synonimia, antonimia, sprzeczność, hiponimia, konwersja inne relacje semantyczne wyróżniane w polskim WordNecie, np. mero- /homonimia, troponimia ćwiczenia z zakresu rozpoznawania relacji semantycznych krytyczny przegląd słowników semantycznych (synonimów, wyrazów bliskoznacznych, antonimów). 5. Pragmatyka leksykalna: zróżnicowanie języka narodowego (zarys) słownictwo nacechowane (środowiskowo, zawodowo, ekspresywnie) opozycje pragmatyczne słownictwo zapożyczone (tu: przegląd wybranych słowników wyrazów obcych). 6. i 7. Semantyka leksykalna: wybrane metody analizy znaczenia, semantyka zdaniowa semantyka składnikowa elementy strukturalizmu: teoria pól semantycznych elementy generatywizmu: cechy semantyczne wyróżnione w Słowniku syntaktyczno-generatywnym czasowników polskich semantyka kognitywna struktura tematyczno-rematyczna.

18 Uniwersytet Śląski w Katowicach str Frazeologia a leksykologia terminy: frazeologizm, frazem, idiom, produkt językowy (podział frazeologizmów, np. funkcjonalny, formalno-semantyczny) frazeologizmy a przysłowia i skrzydlate słowa przegląd wybranych słowników frazeologicznych i paremiologicznych frazeologizmy a kolokacje. 9. Leksykografia jako uhonorowanie opisu czysto lingwistycznego słownik językowy a encyklopedia metody układania słowników teorie leksykograficzne typologia słowników omówienie elementów makro- i mikrostruktury słownika. 10. Problemy definicji i definiowania jednostek leksykalnych w słownikach struktura definicji wybrane typy definicji zasady definiowania błędy definicji językowych. 11. i 12. Przegląd wybranych słowników ogólnych języka polskiego SJPD, SJPSz, PSWP, SWJP, ISJP, USJP (omówienie i porównanie makroi mikrostruktury) problem polisemii i homonimii typy polisemii typy homonimii polisemia i homonimia w słownikach języka polskiego. 13. Słowniki elektroniczne Wielki słownik języka polskiego PAN elektroniczne wersje słowników tradycyjnych : SJPD, SJP PWN i in. słowniki w witrynach prywatnych. 14. Inne słowniki (wybrane) np.: słowniki odmiany wyrazów słowniki gramatyczne słowniki onomastyczne słowniki etymologiczne słowniki odmian językowych. 15. Test zaliczeniowy metody prowadzenia zajęć liczba godzin dydaktycznych (kontaktowych) liczba godzin pracy własnej studenta jak w opisie modułu 30 godzin pracy studenta 30 godzin pracy studenta

19 Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 19 opis pracy własnej studenta organizacja zajęć literatura obowiązkowa literatura uzupełniająca adres strony www zajęć informacje dodatkowe lektura wybranych rozdziałów książek (wymienionych w części: literatura obowiązkowa i literatura uzupełniająca) rozwiązywanie zadanych ćwiczeń semantycznych opracowywanie wskazanych fragmentów wstępów do słowników porównywanie artykułów hasłowych w różnych słownikach utrwalanie wiedzy wyniesionej z zajęć ćwiczenia z zakresu semantyki leksykalnej i zdaniowej ćwiczenia ze słownikami Bednarek A., Grochowski M.: Zadania z semantyki językoznawczej. Toruń Grochowski M.: Zarys leksykologii i leksykografii. Toruń Markowski A.: Wykłady z leksykologii. Warszawa Żmigrodzki P.: Wprowadzenie do leksykografii polskiej. Katowice wstępy do wybranych słowników języka polskiego Bańko M.: Z pogranicza leksykografii i językoznawstwa. Studia o słowniku jednojęzycznym. Warszawa Bartmiński J.: Definicja kognitywna jako narzędzie opisu konotacji słowa. W: Konotacja. Red. J. Bartmiński. Lublin 1988, s Grochowski M.: Konwencje semantyczne a definiowanie wyrażeń językowych. Warszawa Grzegorczykowa R.: Wprowadzenie do semantyki językoznawczej. Warszawa Miodunka W.: Podstawy leksykologii i leksykografii. Warszawa Piotrowski T.: Zrozumieć leksykografię. Warszawa Polański K., red.: Encyklopedia językoznawstwa ogólnego. Wrocław Tokarski R.: Struktura pola znaczeniowego. Studium językoznawcze. Warszawa Waszakowa K.: Perspektywy badań porównawczych w zakresie semantyki leksykalnej w świetle językoznawczych teorii kognitywnych. W: Ling Varia IV (2009) nr 1 (7). Artykuł dostępny też pod adresem: waszakowa.pdf Wierzbicka A.: Dociekania semantyczne. Wrocław Zawisławska M. Piasecki M., Szpakowicz S., Derwojedowa M.: Relacje w polskim WordNecie (WNP1). Artykuł dostępny pod adresem: Żmigrodzki P.: Słowo słownik rzeczywistość. Z zagadnień leksykografii i metaleksykografii. Kraków brak brak 3d. Opis sposobów weryfikacji efektów kształcenia modułu

20 Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 20 Nazwa: Leksykologia i leksykografia Kod 02-FP-S1-LL nazwa sposobu weryfikacji: test zaliczeniowy i pisemna praca semestralna kod(-y) zajęć osoba(-y) przeprowadzająca(- e) weryfikację grupa(-y) wymagania merytoryczne kryteria oceny proces weryfikacji informacje dodatkowe Karolina Lisczyk-Kubina karolina.lisczyk@wp.pl Znajomość zagadnień wynikających z treści zajęć. test zaliczeniowy z leksykologii (i leksykografii) zadania praktyczne (pytania otwarte, test wyboru) z zakresu objętego tematyką zajęć pytania teoretyczne (definicje) pisemna praca semestralna porównanie makro- i mikrostruktury wybranych słowników języka polskiego na przykładzie zadanego hasła ocenie podlega zarówno wartość merytoryczna, jak i umiejętność poprawnego tworzenia tekstu o charakterze naukowym test zaliczeniowy z leksykologii i leksykografii (przewidziany na ostatnie zajęcia w semestrze) pisemna praca semestralna brak 3e. Opis zajęć dydaktycznych i pracy studenta Nazwa: historia języka polskiego Kod : ćwiczenia prowadzący dr hab. Aleksandra Janowska, prof. UŚ; mgr Karolina Pawełczyk grupa(-y) Wtorek treści zajęć Leksykologia nauka o słownictwie i słowie Wprowadzenie podstawowych terminów: wyraz, leksem, jednostka leksykalna Semantyka nauka o znaczeniu. Semantyka leksykalna Definicje i definiowanie jednostek leksykalnych. Wybrane teorie (np. teoria pól leksykalnych, semantyka składnikowa, kognitywna), Podstawowe rodzaje definicji słownikowych; błędy w definiowaniu. Słowniki. Mikro i makrostruktura słownika. Porównanie wybranych słowników języka polskiego Polisemia a homonimia. Podstawowe relacje semantyczne między jednostkami leksykalnymi: hiponimia, synonimia, antonimia. Słowniki synonimów i antonimów. Zróżnicowanie leksykalne polszczyzny a słowniki (np. słowniki gwarowe, słowniki grup społecznych i zawodowych itd.). Związki frazeologiczne a słowniki. Typologia słowników. Słowniki elektroniczne. Leksykografia internetowa