SPOSÓB POPRAWIANIA BŁĘDÓW W WYPOWIEDZIACH USTNYCH UCZNIÓW W CELU BEZSTRESOWEJ KOMUNIKACJI NA LEKCJACH JĘZYKÓW OBCYCH.

Transkrypt

1 Ewa Futkowska SPOSÓB POPRAWIANIA BŁĘDÓW W WYPOWIEDZIACH USTNYCH UCZNIÓW W CELU BEZSTRESOWEJ KOMUNIKACJI NA LEKCJACH JĘZYKÓW OBCYCH. Wielu nauczycieli języków obcych zastanawiało się jak uczyć swobodnego mówienia w języku obcym bez deprymowania i hamowania uczniów w ich rozwoju. Referat ten podkreśla istotę rozwijania sprawności mówienia w procesie nauczania języków obcych i rolę nauczyciela w jej promowaniu. W swojej wieloletniej praktyce nauczania języka angielskiego, zauwaŝyłam, Ŝe zachęcenie uczniów do rozmowy w języku angielskim na lekcji naleŝy do jednej z najtrudniejszych zadań, a zarazem wyzwań, które stoją przed nauczycielami języków obcych. Dlaczego komunikacja werbalna jest tak istotna? Co powstrzymuje uczniów przed aktywnym uczestnictwem w lekcji, swobodnej dyskusji w języku obcym? Jak temu zaradzić? PoniŜej postaram się odpowiedzieć na postawione pytania. Język to instrument słuŝący do komunikowania się, przekazywania poŝądanej informacji, róŝny i charakterystyczny dla danej grupy społecznej, danej epoki, itp. JuŜ pod koniec lat 60-tych metodolodzy i lingwiści dostrzegli istotę połączenia kompetencji komunikatywnych (tj. wiedzy potrzebnej do uŝycia języka w kontekście społecznym) i lingwistycznych (tj. znajomości struktur językowych) oraz zmiany ról nauczyciela i uczniów w procesie nauczania-uczenia się komunikatywności językowej. Dało to początek, tzw. CLT (Communicative Language Teaching) nowej metodzie kładącej nacisk jednocześnie na umiejętność płynnego mówienia i komunikowania się (tzw. fluency) oraz znajomość i umiejętność stosowania struktur językowych (tzw. accuracy). W praktyce codziennej spotyka się uczniów, którzy zbytnio koncentrują się na poprawności gramatycznej, kolokacji wyrazowej, posiadających wiedzę językową a mimo to mających trudności w swobodnej komunikacji. Bywa równieŝ, Ŝe uczniowie mówią w miarę sprawnie, lecz popełniają mniej lub bardziej zauwaŝalne błędy (wciąŝ będąc komunikatywnymi). Jaka jest rola nauczyciela? Nauczyciel moŝe zarówno sprzyjać jak i hamować swobodną komunikację w klasie. Nauczyciel moŝe być: 1

2 (a manager) - menadŝerem stwarzającym sytuacje promujące komunikacje; (an adviser) doradcą monitorującym komunikacje; (a co-communicator) partnerem partycypującym w dyskusji. W klasach, w których nauczyciel pełni dominująca rolę (tzw. teacher-centred), swobodna komunikacja jest zaburzona, w przeciwieństwie do (tzw. studentcentred classroom) typu relacji klasowych, w których uczniowie dominują w komunikacji. Zatem rola nauczyciela sprowadzi się mniej do mówienia a bardziej do słuchania, stale nadzorując przebieg komunikacji. W/w model jest idealny, ale trudny do osiągnięcia, gdyŝ podczas zajęć moŝe ona przybrać niepoŝądany kształt, mianowicie uczniowie często przechodzą na uŝywanie języka ojczystego. By temu zaradzić nauczyciel winien odpowiednio pokierować grupą uczniów, poprzez: 1. Odpowiednią motywację wskazanie zalet płynących ze znajomości języka obcego w chwili obecnej ( słuchanie i oglądanie przekazów w wersji oryginalnej, moŝliwość porozumienia się z obcokrajowcami) i perspektywicznej zwłaszcza w chwili przystąpienia Polski do UE); zainteresowanie przedmiotem (atrakcyjne lekcje, materiał pokrywający się z sytuacjami bieŝącymi i zainteresowaniami uczniów). 2. Odpowiednia atmosfera, sprzyjająca rozwojowi uczniów stworzenie bezstresowej, humorystycznej, zdrowej tj. bez niezdrowej rywalizacji; stworzenie równych szans wypowiadania się (tu wziąć pod uwagę introwertyków i ekstrawertyków); zweryfikowanie techniki poprawiania błędów w wypowiedziach ustnych, stawiając nacisk zarówno na płynność jak i akuratność wypowiedzi. Wszystko zaleŝy od kategorii błędów popełnianych przez uczniów, tych popełnianych sporadycznie lub systematycznych, wynikających z braku wiedzy lub niechlujstwa wypowiedzi. Największą wagę naleŝy zwrócić na błędy systematyczne, których uczniowie: nie są świadomi i nie potrafią ich samodzielnie poprawić, bowiem wynikają z braku ich wiedzy, którą naleŝy uzupełnić; często są świadomi i starają się ustawicznie poprawiać lub teŝ ignorują, gdyŝ w danym momencie najistotniejszym jest dla nich treść przekazu a nie jakość. Błędy systematycznie popełniane w wypowiedziach ustnych naleŝy poprawiać, pytanie czy robić to w trakcie wypowiedzi, czy teŝ po jej zakończeniu. Wszystko zaleŝy od jakości przekazu: czy jest on zrozumiały dla odbiorców czy jedynie dla autora wypowiedzi, czy utrwala błędne struktury, wymowę i słownictwo, czy teŝ nie. 2

3 W kaŝdego rodzaju poprawie błędów: natychmiastowej lub rekapitulującej cała wypowiedz naleŝy stosować, tzw. stopniowanie popraw, tj.: 1. samo poprawa (self correction), czyli pozwolić uczniom na samo poprawę, sprawdzając w ten sposób stan wiedzy; 2. poprawa kolegów/koleŝanek (peer correction), czyli tak pokierować grupą uczniów (indywidualnie, grupowo lub zbiorowo), aby sami dostrzegli błąd/błędy i sami starali się udzielić poprawnej odpowiedzi; 3. poprawa nauczyciela (teacher - correction), czyli podanie gotowych wzorów poprawnej wypowiedzi. Według metodyków lingwistów (Celcia-Murcia) nauczyciele powinni aktywizować uczniów indywidualnie lub zbiorowo oraz unikać gotowych podpowiedzi, które uwaŝa się za metodycznie mniej konstruktywne. Nie oznacza to, Ŝe dwie pierwsze techniki pozbawione są ingerencji nauczyciela. Jego zadaniem jest zawsze udzielanie tzw. feedback, zarówno pozytywnego jak i negatywnego (oczywiście unikając sytuacji, w których uczniowie mogliby czuć się ośmieszeni). WaŜne jest by ilość oddźwięków negatywnych ze strony nauczyciela lub innych uczniów nie była zbyt duŝa, bo moŝe to zniechęcić wraŝliwych i ambitnych uczniów. Co to jest feedback? Jeśli mówimy o cechach komunikacji, moŝemy wyróŝnić: lukę informacyjną, wybór treści i formy (dla przekazania informacji) oraz feedback, czyli oddźwięk lub reakcję zwrotną. Luka informacyjna występuje, kiedy autor wypowiedzi wie coś, co chce przekazać a czego odbiorca wypowiedzi jeszcze nie wie. Jeśli autor jest zrozumiany przez odbiorcę, moŝemy mówić o oddźwięku. Mogą to być reakcje w formie ruchu, mimiki, gestu, bądź odpowiedzi. Zajęcia języków obcych powinny zawierać róŝnorodność zadań, w których uczniowie ćwiczą język w rozmaitych sytuacjach, tj.: wypowiedzi lub dyskusje indywidualne, w parach, zbiorowe, powtarzania chóralne, warm ups, sytuacje stymulujące naturalne uŝycie języka w formie spontanicznych pytań i odpowiedzi (dotyczących, na przykład, dnia codziennego), wyraŝania opinii, stawiania argumentów, Roleplays, czyli odgrywania ról. To zróŝnicowanie zadań rozwijających sprawność mówienia realizowane jest w ścisłej korelacji z rozwojem innych sprawności językowych, tj. słuchania i 3

4 czytania. Mówienie jest przecieŝ nieodzownie związane ze słuchaniem. Słysząc pytanie staramy się udzielić odpowiedzi. Czytając głośno, ćwiczymy prawidłową wymowę. Teksty dają nauczycielom moŝliwość ćwiczeń dodatkowych na bazie tekstu, ćwiczeń utrwalających słownictwo lub strukturę, tzw. drills, aŝ po ćwiczenia typowo komunikacyjne. Według niektórych metodyków lingwistów, na przykład Larsen Freeman, waŝne jest by umoŝliwić uczniom pracę z tekstem oryginalnym, jak i tym opracowanym przez metodyków, a takŝe dostarczać róŝnorakich przekazów słuchowych: telewizyjnych, radiowych, własne wypowiedzi na lekcjach. NaleŜy dyskretnie zmuszać do jak najczęstszego uŝywania języka przez siebie samych, kontrolując i tak sterując dyskusją, aby kaŝdy z uczniów miał choćby minimalny udział w dyskusji. NaleŜy pamiętać, Ŝe mówienie to sprawność, i jak kaŝda sprawność wymaga ćwiczeń i powtórzeń, gdyŝ nierozwijana zanika. Na zakończenie referatu przytoczę najwaŝniejsze zasady kierowania dyskusją w klasie i związanym z tym poprawianiem błędów, sformułowane przez Julian Edge. Są to: 1. klarowne sformułowanie zadania (kaŝdy zna swoje role), 2. nadzorowanie, pomoc w razie potrzeby, 3. nadzorowanie i kontrola uŝycia właściwego języka, 4. ingerowanie tylko w razie potrzeby, 5. opóźnianie poprawy błędów, stosując następujące techniki według potrzeb: echo-feedback with dead ends, czyli powtarzanie części wypowiedzi, urywając w miejscu, w którym popełniony został błąd; daje to moŝliwość do samo poprawy lub poprawy koleŝeńskiej; a slip of paper, czyli zapisów błędów popełnianych przez ucznia bez konieczności przerywania wypowiedzi; równieŝ daje to moŝliwość do samo poprawy lub poprawy koleŝeńskiej; written correction on a board, czyli zapisów błędów popełnionych przez ucznia/uczniów (najczęściej anonimowo) na tablicy z moŝliwością do samo poprawy lub poprawy koleŝeńskiej; moŝe ona być poprzedzona w/w techniką; different techniques of delayed correction, czyli róŝne techniki poprawy przesuniętej, tj. zmiana intonacji, mimika, gesty, marszczenie brwi, ruch głową, sugerujący aprobatę lub dezaprobatę; categorizing mistakes, stopniowanie wagi błędów w formie tabelki pomocniczej (accuracy, fluency, vocabulary, pronunciation, content = poprawność gramatyczna, płynność wypowiedzi, słownictwo, wymowa, treść przekazu). 4

5 LITERATURA 1. Celcia Murcia, Marianne. Interaction and Communication in the ESOL Classroom. A Forum Anthology: Selected Articles from the English Teaching Forum vols 4. Vol 4. Washington: English Bureau of educational and Cultural Teaching Agency, Edge, Julian. Essentials of English Language Teaching. Harlow: Longman, Galloway, Ann. Communicative Language teaching: An Introduction and Sample Activities. ERIC Digest. June Larsen Freeman, Diane. Techniques and Principles in Language Teaching. New York: OUP, Lee, James F. The role of grammar in communicative language teaching Orwig, Carol J. Commonicative language teaching. Ways to Approach Language Learning. 21 March /CommunicativeLanguage Teaching.ht PoniŜej dołączam kwestionariusz, z którego moŝecie Państwo skorzystać w celu zdiagnozowania czynników warunkujących udział uczniów w dyskusji na lekcjach języków obcych. KWESTIONARIUSZ 1. Klasa 2. Wiek 3. Jak długo uczysz się języka angielskiego? 4. Jakie były twoje wcześniejsze kontakty z językiem angielskim? 5. Kto lub, co motywuje Cię do nauki języka angielskiego? 5

6 - plany na przyszłość, (jakie?) - rodzice - nauczyciel - koledzy - chęć zaliczenia przedmiotu - inne Czy lubisz mówić po angielsku w czasie zajęć? TAK/NIE Dlaczego? 7. Czy czujesz się swobodnie mówiąc po angielsku? TAK/NIE Dlaczego? 8. Jak często bierzesz udział w konwersacji na lekcji? nigdy, rzadko, często, zawsze 9. Czy zwracasz uwagę na gramatykę lub wymowę podczas mówienia? TAK/NIE 10. Czy boisz się mówić przed: - nauczycielem? - całą klasą? - tylko niektórymi uczniami? Dlaczego? 11. Czy nauczyciel uŝywa języka angielskiego: - przez całą lekcję? - w komunikacji pedagogicznej? 6

7 - w komunikacji organizacyjnej? 12. Czy nauczyciel zachęca Cię do uŝywania języka angielskiego przy kaŝdej okazji? TAK/NIE 13. Jaki jest najczęstszy model klasowej interakcji? - lekcja zdominowana prze nauczyciela - lekcja oparta głównie oparta na udziale nauczyciela - lekcja oparta głównie na udziale uczniów 14. Czy twój nauczyciel stosuje róŝnorodne ćwiczenia ustne? TAK/NIE Jeśli tak, jakie są to ćwiczenia? 15. Jak i kiedy twój nauczyciel poprawia błędy twoich wypowiedzi? - podczas wypowiedzi - po wypowiedzi - nigdy Jak? 16. Jak myślisz, czy układ ławek w sali mógłby wpłynąć na komunikację na lekcji języka angielskiego? TAK/NIE Jeśli tak, to jaki? mgr Ewa Futkowska jest nauczycielką j. angielskiego. Pracuje w Publicznym Gimnazjum nr 2 w Opolu. 7