TECHNIKA STOSOWANIA ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN W UPRAWIE ZIEMNIAKA

Transkrypt

1 26 Ziemniak Polski 2005 nr 3 S TECHNIKA STOSOWANIA ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN W UPRAWIE ZIEMNIAKA dr Marek Wachowiak Instytut Ochrony Roślin, ul. Miczurina 20, Poznań pecyficzne warunki redlinowej lub zagonowej uprawy ziemniaka oraz konieczność zapewnienia właściwego poziomu ochrony uprawianych roślin wymagają stosowania odpowiednich urządzeń, które umożliwiają optymalne wykorzystanie użytych środków ochrony. Dotyczy to stosowania środków chemicznych zarówno w trakcie sadzenia bulw, jak i w całym okresie wegetacji. Zaprawianie bulw w trakcie sadzenia Zaprawianie polega na nanoszeniu niewielkich dawek środka ochrony na bulwy tuż przed umieszczeniem ich w glebie. Do zaprawiania stosuje się specjalne aparaty współpracujące z sadzarkami, które umożliwiają równomierne pokrycie sadzeniaków preparatem. Z dotychczas przetestowanych rozwiązań technicznych najbardziej przydatne okazały się urządzenia skonstruowane według wzorca opracowanego w Instytucie Ochrony Roślin. Są to specjalne opryskiwacze z pompą napędzaną przez WOM ciągnika. Zbiornik z cieczą użytkową zainstalowany jest na sadzarce lub na ciągniku, a dwa lub cztery specjalne rozpylacze o niewielkim wydatkowaniu cieczy opryskują sadzeniaki na łyżeczkach sadzarki lub na tarczy wysadzającej (w zależności od modelu sadzarki). Zużycie cieczy użytkowej wynosi l/ha. Drobnokroplisty oprysk bulw preparatem Prestige 290 FS za pomocą takiego urządzenia zapewniał długotrwałą ochronę plantacji, a pokrycie 85-90% powierzchni wysadzonych bulw gwarantowało skuteczne zwalczanie chorób występujących we wczesnym okresie rozwoju ziemniaka oraz stonki ziemniaczanej do kilkunastu tygodni od wysadzenia (tab. 1). Tabela 1 Skuteczność zwalczania larw stonki ziemniaczanej po zastosowaniu preparatu Prestige 290 FS metodą zaprawiania sadzeniaków w trakcie sadzenia Obiekt doświadczalny Dawka na 1 ha Skuteczność zwalczania larw w poszczególnych terminach obserwacji (%) 30 VI 3 VII 7 VII 11 VII Prestige 290 FS 0,75 l ,8 93,9 92,9 Prestige 290 FS 1,0 l ,6 96,2 Kontrola (liczba larw na 10 mb rzędu) - (11) (31,25) (41,25) (52,5) Zasadą działania innych urządzeń do zaprawiania jest pokrywanie bulw pianą zawierającą środki ochrony lub zwilżanie sadzeniaków preparatem poprzez przesuwanie ich pomiędzy gąbką nasyconą środkiem chemicznym. Sposoby te są jednak mniej przydatne, zarówno ze względów technicznych, jak i nierównomiernego dozowania preparatów. Opryskiwanie plantacji ziemniaka Bardzo istotnym etapem produkcji ziemniaków jest zabezpieczenie plantacji przed chwastami, a także ochrona w późniejszych fazach wzrostu roślin, szczególnie poprzez zabiegi zwalczania stonki ziemniaczanej, mszyc czy chorób głównie alternariozy i zarazy ziemniaka. W tych sytuacjach do ochrony najczęściej wykorzystuje się tradycyjne opryskiwacze polowe. Do napędu opryskiwaczy do ochrony roślin rolniczych uprawianych rzędowo, takich jak ziemniaki, należy zawsze dobierać ciągniki o węższych oponach i rozstawie kół dopasowanym do szerokości redlin, aby w czasie zabiegu nie ugniatać nadmiernie roślin. Zawsze należy używać ciągników bez obciążników na kołach, aby zmniejszyć ugniatanie gleby. Na mniejszych plantacjach najczęściej stosuje się opryskiwacze zawieszane o pojemności zbiornika 300 lub 400 l i belkach

2 Ziemniak Polski 2005 nr 3 27 polowych o szerokości roboczej 12 metrów. Na większych areałach wykorzystywane są opryskiwacze przyczepiane ze zbiornikami 1000 lub 2000 l i belkami polowymi najczęściej o szerokości 18 metrów. W ochronie ziemniaków ważne jest to, czy potrafimy nanieść preparat także na dolną stronę blaszek liściowych. W celu uzyskania takiego efektu powstają nowe rozwiązania techniczne urządzeń rozpylających, w których do wspomagania procesu opryskiwania wykorzystywane jest powietrze. We wszystkich opryskiwaczach urządzeniem odpowiadającym za właściwe zdeponowanie preparatu na chronionej powierzchni jest rozpylacz. Rozpylacze stanowią wyposażenie każdego opryskiwacza i mają decydujący wpływ na skuteczność biologiczną stosowanych środków ochrony. Rozpylacze W opryskiwaczach polowych wykorzystuje się rozpylacze szczelinowe nazywane czasami płaskostrumieniowymi, które wytwarzają krople o stosunkowo wąskim zakresie wielkości. Są one produkowane w bardzo wielu typach i wymiarach, tak aby można było je stosować w różnych warunkach agrotechnicznych i pogodowych. Do najbardziej rozpowszechnionych typów rozpylaczy należą: standardowe podwyższonej jakości rozpylania (inaczej o rozszerzonym zakresie ciśnień roboczych), przeciwznoszeniowe (inaczej antyznoszeniowe lub niskoznoszeniowe), eżektorowe. Na polskim rynku rozpylacze płaskostrumieniowe oferuje kilka firm, głównie zagranicznych. Poszczególne typy rozpylaczy mają liczne wymiary (określane czasami typowymiarem), różnicujące je pod względem intensywności wypływu cieczy w jednostce czasu przy tym samym ciśnieniu. Intensywność wypływu oznaczana jest cyframi: 015, 02, 03, 04, 05 itd., co oznacza, jaka część galonu (3,78 litra) wypływa przez dany rozpylacz pod ciśnieniem 2,8 bara w ciągu 1 minuty. Ułatwieniem dla operatorów opryskiwaczy w ich rozróżnianiu jest wprowadzona w ostatnich latach klasyfikacja kolorystyczna. Wymuszona przez system ISO obowiązuje wszystkie firmy, które muszą produkować rozpylacze o takiej samej intensywności wypływu w jednakowym kolorze. I tak, niezależnie od producenta i typu rozpylacze o wypływie 015 mają kolor zielony, 02 żółty, 03 niebieski, 04 czerwony, a 05 brązowy. Rozpylacze szczelinowe mogą mieć kąt rozpylania cieczy 80 o, 110 o lub 120 o, co jest oznaczone na każdym egzemplarzu obok typu, intensywności wypływu i materiału, z którego wykonana jest część robocza rozpylacza. Kąt rozpylania cieczy ma istotne znaczenie przy ustawianiu odległości belki roboczej opryskiwacza od opryskiwanych roślin (powierzchni gleby). Przy większym kącie rozpylania belka powinna być ustawiona niżej, np. 120 o 35 cm, a przy kącie mniejszym, np. 80 o 60 cm. Przestrzeganie tej zasady gwarantuje równomierny rozkład poprzeczny cieczy na całej opryskiwanej powierzchni. Wielkość kropli w dużym stopniu zależy od typu rozpylacza i ciśnienia roboczego. Im mniejsze typowymiary rozpylaczy oraz im większe ciśnienie robocze, tym mniejsze są krople. Przy doborze rozpylaczy należy pamiętać, że ten sam rozpylacz przy różnych ciśnieniach roboczych może wytwarzać krople różnej wielkości. Rozpylacz, który przy niskich ciśnieniach wytwarza na przykład krople średniej wielkości, może dawać krople nawet bardzo drobne po zwiększeniu ciśnienia. Mocno uproszczony podział na trzy podstawowe rodzaje oprysku: drobnokroplisty, średniokroplisty i grubokroplisty, jest powszechnie stosowany przez firmy produkujące rozpylacze dla rolnictwa. Rozpylacze standardowe (np. TeeJet TP, Lechler ST, Lurmark SD) są uniwersalne w użyciu i dlatego można je stosować zarówno do zabiegów zwalczania chorób i szkodników, jak i chwastów. Wytwarzają one jednak dużo drobnych kropel podatnych na znoszenie i stąd powinno się ich używać tylko w odpowiednich warunkach pogodowych. Zalecane ciśnienie robocze dla standardowych rozpylaczy szczelinowych to 2 do 4 barów. Rozpylacze o podwyższonej jakości rozpylania (np. TeeJet XR, Lechler LU, Spray International UF) mogą pracować już przy ciśnieniu 1 lub 1,5 bara. Zaletą stosowania niskich ciśnień jest duża jednorodność wy-

3 28 Ziemniak Polski 2005 nr 3 twarzanych kropel i niewielka ilość kropel bardzo drobnych w rozpylanej cieczy. Rozpylacze te można stosować we wszystkich zabiegach ochrony roślin w normalnych warunkach pogodowych. W czasie pracy w rozpylaczach tych ciśnienie nie powinno przekraczać 4 barów. Rozpylacze przeciwznoszeniowe (np. TeeJet DG, Lechler AD, Lurmark LD) najlepiej pracują przy ciśnieniu roboczym w zakresie 2-4 barów. Mają one wbudowaną w korpus kalibrowaną kryzę, która obniża ciśnienie cieczy docierającej do właściwej dyszy szczelinowej. Dzięki temu została znacznie zmniejszona ilość małych kropel, natomiast przeważająca ilość kropel średnich i grubych wytwarzana przez ten typ rozpylaczy czyni zabiegi chemiczne bezpieczniejszymi dla środowiska. Największe krople można uzyskać w rozpylaczach eżektorowych. Chociaż nie gwarantują one tak dobrego pokrycia opryskiwanych powierzchni jak kroplami drobnymi lub średnimi, to pozwalają na wykonanie zabiegu w mniej korzystnych warunkach pogodowych. Rozpylacze te (np. TeeJet AI, Lechler ID, Hardi Injet) wymagają wyższego ciśnienia, od 3 do 8 barów, choć rozpylacze Lurmark DB pracują efektywnie już od 2 barów. Rozpylacze eżektorowe zapewniają oprysk grubokroplisty w całym zakresie ciśnień roboczych. Urządzenia te posiadają wewnętrzny układ napowietrzania kropel, dzięki czemu wytwarzają krople duże i bardzo duże, mało podatne na znoszenie. Rozpylacze eżektorowe można polecać do zabiegów herbicydowych doglebowych oraz do stosowania herbicydów, insektycydów i fungicydów o działaniu układowym. Aby opryskiwacz mógł spełniać podstawowe wymagania polowe i umożliwiać zastosowanie różnorodnych parametrów opryskiwania, powinien być wyposażony w minimum trzy komplety rozpylaczy, najlepiej o podwyższonej jakości rozpylania, względnie eżektorowe, o kącie rozpylania 110 o lub 120 o i wymiarach 02, 03 i 04 (żółty, niebieski, czerwony). Wariantowo można wykorzystywać głowice do mocowania kilku rozpylaczy, co umożliwia zastosowanie w danym momencie odpowiednich typowymiarów rozpylaczy. Nowsze wersje takich rozwiązań to np. dwu- lub czterorozpylaczowe głowice z zaworami pneumatycznymi Vario-Selekt firmy Lechler. Głowice takie umożliwiają skierowanie cieczy do odpowiedniego rozpylacza bez konieczności wysiadania z kabiny ciągnika. Jeszcze nowocześniejsze rozwiązania tego typu to głowice Vario-Wind-Selekt, które współpracują z wiatromierzem opryskiwacza. Gdy prędkość wiatru przekroczy określoną wartość graniczną, to na sygnał ze sterownika mikroprocesorowego następuje odcięcie dopływu cieczy do rozpylaczy tradycyjnych i skierowanie jej do rozpylaczy wytwarzających duże krople, bardziej odporne na znoszenie. Dzięki zastosowaniu zaworów pneumatycznych przełączenie odbywa się natychmiast i jest możliwe nawet bez zatrzymywania opryskiwacza. Opryskiwacze z pomocniczym strumieniem powietrza W doświadczeniach nad zwalczaniem zarazy ziemniaka, prowadzonych od wielu lat w Instytucie Ochrony Roślin w Poznaniu, stwierdzano, że najlepsze efekty pokrycia całych roślin preparatem zapewnia zastosowanie opryskiwaczy z pomocniczym strumieniem powietrza. Obecnie wiele renomowanych firm (także krajowych) zajmujących się produkcją aparatury do ochrony roślin polowych ma w swojej ofercie tzw. opryskiwacze rękawowe wykorzystujące pomocniczy strumień powietrza. Opryskiwacz rękawowy jest wyposażony w specjalnej konstrukcji belkę polową, której ważnym elementem jest lekki i długi rękaw powietrzny wykonany najczęściej z tworzywa. W dolnej części rękawa znajdują się specjalne otwory lub szczeliny, przez które wydostają się strumienie powietrza wytwarzane przez wentylator o dużej wydajności. Powietrze to jest tak ukierunkowane, aby mogło przechwycić krople cieczy wytwarzane przez rozpylacze usytuowane poniżej rękawa. W wielu konstrukcjach takich opryskiwaczy istnieje możliwość regulowania kąta ustawienia rozpylaczy w stosunku do rękawa i kąta pochylenia całej belki z rękawem w odniesieniu do opryskiwanej powierzchni. Strumień powietrza z rękawa decyduje o prędkości i kierunku przemieszczania rozpylonej cieczy w głąb opryskiwanych obiektów. Krople mają bardzo dużą energię i

4 Ziemniak Polski 2005 nr 3 29 potrafią przedostać się w głąb nawet najbardziej zwartych łanów roślin. Dzięki regulowanej sile strumienia powietrza istnieje możliwość właściwego opryskania zarówno gleby przed wschodami roślin i upraw w początkowych fazach rozwojowych, jak i najbardziej zagęszczonych łanów w pełni wegetacji. Aparaty te są szczególnie przydatne do ochrony plantacji przed chorobami, ale i w zabiegach zwalczania szkodników oraz chwastów wykazują bardzo dużą efektywność. Ogromną zaletą opryskiwaczy rękawowych jest również ich ekologiczny wyróżnik w stosunku do innych aparatów. Dzięki regulowanej sile strumienia powietrza urządzenie to pozwala kilkakrotnie ograniczyć zagrożenie znoszeniem, jakie często towarzyszy zabiegom ochrony roślin. Oprysk z wykorzystaniem dodatkowego strumienia powietrza charakteryzuje się niedużym zużyciem cieczy użytkowej, w granicach l/ha, oraz możliwością zmniejszenia zalecanych dawek większości środków ochrony. W badaniach własnych zaobserwowano, że strumień powietrza z rękawa ma znaczny wpływ na jakość naniesienia środka na rośliny. Dodatkowy strumień powietrza zwiększa bowiem pokrycie liści preparatem, i to na obydwu stronach blaszek liściowych. Ale jeśli chodzi o ziemniaki, zaobserwowano jednak, że zbyt duży wydatek strumienia powietrza pogarszał nieco stopień pokrycia górnych stron liści wierzchołkowych (tab. 2). Tabela 2 Wpływ pomocniczego strumienia powietrza na pokrycie roślin ziemniaka (w skali 1-400) fungicydem Miedzian 50 WP Pokrycie liści ziemniaka w skali Obiekt doświadczalny Miedzian 50 WP 4 kg/ha bez 1 I pręd. 2 II pręd. 3 Górna strona liści wierzchołkowych Dolna strona liści wierzchołkowych Górna strona liści spodnich Dolna strona liści spodnich Średnio Stosowano 250 l cieczy na 1 ha z użyciem rozpylaczy TeeJet TT VP i ciśnienie 3 bary 1 oprysk bez pomocniczego strumienia powietrza 2 oprysk z pomocniczym strumieniem powietrza ok. 300 m 3 /h na 1 mb belki 3 oprysk z pomocniczym strumieniem powietrza ok. 600 m 3 /h na 1 mb belki Osobną grupę nowoczesnych opryskiwaczy ze wspomaganiem powietrznym stanowią aparaty wyposażone w system rozpylania cieczy określany symbolem airjet. Aparaty te pracują z układem zasilania sprężonym powietrzem dostarczanym ze specjalnej sprężarki o dużej wydajności, współpracującej z ciągnikowym opryskiwaczem polowym. Pod belką polową takiego opryskiwacza są rozprowadzone dwa układy przewodzenia. Jeden, którym transportowana jest ciecz użytkowa do specjalnych elementów rozpylających, i drugi, którym do tych samych elementów dostarczane jest powietrze. Elementy rozpylające mają kształt zbliżony do obudowy rozpylaczy szczelinowych i są wyposażone, poza rozpylaczami szerokokątnymi, w dodatkowy układ zawierający specjalne kryzy dozujące i układ mieszający ciecz użytkową z powietrzem. Elementy systemu airjet dają bardzo duże możliwości regulacji wielkości kropli, a także energii, z jaką krople opuszczają rozpylacz, oraz wielkości strumienia powietrza przenoszącego krople w głąb opryskiwanej uprawy. Stosując system airjet, zużywa się najczęściej od 20 do 200 l cieczy na 1 ha. Sprawność aparatury i wykonanie zabiegu Każdy opryskiwacz stosowany w ochronie roślin powinien mieć ważny znak pozytywnego wyniku obowiązkowych badań technicznych w stacji kontroli opryskiwaczy. Wszystkie rozpylacze zamontowane na belce polowej opryskiwacza muszą być tego

5 30 Ziemniak Polski 2005 nr 3 samego typu i wymiaru. Powinny mieć ten sam kąt rozpylania cieczy i jednakowe natężenie wypływu w l/min. Na specjalnych stanowiskach kontrolno-pomiarowych są sprawdzane wszystkie istotne elementy robocze opryskiwaczy, a testem końcowym jest badanie rozkładu poprzecznego cieczy na specjalnym stole rowkowym. Do użytku są dopuszczone tylko te urządzenia, które gwarantują zastosowanie właściwej dawki środka ochrony roślin. Ogromne znaczenie dla dobrego wykonania oprysku ma właściwa kalibracja aparatu przed sporządzeniem cieczy użytkowej. Parametry uwzględniane w takiej regulacji to: prędkość jazdy opryskiwacza, typ i wymiar rozpylaczy, ciśnienie robocze. Pomiary należy prowadzić do czasu, aż uzyska się wynik zapewniający zastosowanie przyjętej ilości wody na hektar i zalecanej dawki preparatu. Wszystkie etapy kalibracji wykonuje się z użyciem czystej wody. Oprysk należy wykonywać precyzyjnie przy stałej prędkości jazdy opryskiwacza, co zapewnia sprawnie działający obrotomierz ciągnika, oraz przy stałym ciśnieniu roboczym kontrolowanym na manometrze lub wyświetlaczach komputerowych opryskiwacza. Należy pamiętać o wyłączaniu dopływu cieczy do rozpylaczy na uwrociach i zachowaniu właściwej odległości pomiędzy kolejnymi torami przejazdu (szerokość belki opryskiwacza musi być dostosowana do rozstawy redlin ziemniaków). Skuteczne zabiegi mogą wykonywać pracownicy posiadający niezbędne kwalifikacje, gwarantujące dobór właściwych parametrów pracy aparatury do zadań na plantacji ziemniaków w konkretnych warunkach agrotechnicznych.