Przegląd Naukowy. Scientific Review in Pharmacy. lat. Cena 24,50 zł

Transkrypt

1 copyright 2010 Grupa dr. A. R. Kwiecińskiego ISS Farmaceutyczny Cena 24,50 zł Miesięcznik Przegląd aukowy IC Value - Current 4,55 MiSW 6 ROK VII (XI) r 12/2010 (71) Scientific Review in Pharmacy Białka inhibitorowe apoptozy (IAP) nowe możliwości leczenia nowotworów Zmiana poziomu ekspresji syncytyny I w komórkach linii HEK293 po infekcji endogennymi retrowirusami świni (PERV)0 Ślina wartościowy materiał biologiczny do oznaczania kortyzolu Zalety i ograniczenia technik przesiewowych SSCP i DGGE w diagnostyce molekularnej0 ISS lat Zastosowanie analizy QSAR w badaniach leków 0 o działaniu serotoninergicznym. I Interakcje leków z dymem tytoniowym w praktyce farmaceuty Farmakoterapia reumatoidalnego zapalenia stawów 1

2

3 Redaktor aczelny / Editor-in-Chief: Prof. dr hab. Krystyna Olczyk Adres redakcji / Editorial Adress: ul. Jedności 8, Sosnowiec, Polska / Poland Tel , Fax kolegium.redakcyjne@kwiecinski.pl 6 Czasopismo jest indeksowane w bazie Scopus i Embase. Journal is Scopus and Embase indexed. Konsultacyjna Rada aukowa / Scientific Board Przewodniczący / Head: Prof. dr hab. Krystyna Olczyk - Sosnowiec Członkowie / Members: Prof. dr hab. Edward Bańkowski - Białystok Prof. dr Karmela Barišić - Zagreb, Chorwacja Prof. dr hab. Jerzy Brandys - Kraków Prof. dr Vitalis Briedis - Kaunas, Litwa Prof. dr hab. Elżbieta Brzezińska - Łódź Prof. dr Benito Del Castillo Garcia - Madrid, Hiszpania Prof. dr. Lionel Buéno - Toulouse, Francja Prof. dr hab. Kazimierz Głowniak - Lublin Prof. dr hab. Edmund Grześkowiak - Poznań Prof. dr Filiz Hincal - Ankara, Turcja Prof. dr. Michael Horowitz - Adelaide, Australia Prof. dr med. Kinga Howorka - AKH, UW, Wien, Austria Sekretarz aukowy / Scientific Board Secretary: Dr n. med. Robert D. Wojtyczka fpn@kwiecinski.pl Prof. dr hab. Renata Jachowicz - Kraków Prof. dr hab. Ewa Jagiełło-Wójtowicz - Lublin Prof. dr hab. Krzysztof Jonderko - Sosnowiec Prof. dr hab. Marcin Kamiński - Katowice Prof. dr Vesna Kuntić - Belgrade, Serbia Prof. dr hab. Jan Pachecka - Warszawa Prof. dr hab. Jerzy Pałka - Białystok Prof. dr hab. Janusz Pluta - Wrocław Prof. dr hab. Janusz Solski - Lublin Prof. dr Hiroshi Suzuki - Tokyo, Japonia Prof. dr hab. Yanusz Wegrowski - Reims, Francja Prof. dr hab. Marek Wesołowski - Gdańsk Prof. dr Mira Zečević - Belgrade, Serbia Członkowie Kolegium Redakcyjnego / Members of Editorial Board: Dr n. farm. Paweł Olczyk Dr n. biol. Małgorzata Kępa Mgr Anna Szeremeta Dr n. med. Agnieszka Jura Półtorak Dr n. hum. Anna Kierczak Mgr inż. Marcin Chabior Przemysław Jędrusik Wydawca / Publisher: Grupa dr. A. R. Kwiecińskiego Adres Wydawcy / Publisher Adress: Grupa dr. A. R. Kwiecińskiego ul. Wiśniowa 25/2, Bielsko-Biała, Polska / Poland fax Prezes / President: dr n. med. Adam Kwieciński (Ph.D. M.D.) Skład / Technical Editor: Jerzy Partyka 21 lat akład: do egz. / Print run: up to 7000 copies Farmaceutyczny Przegląd aukowy jest współfinansowany przez Ministerstwo auki i Szkolnictwa Wyższego. Scientific Review in Pharmacy is financially supported by Ministry of Science and Higher Education. Wszystkie materiały opublikowane w piśmie objęte są ochroną Prawa autorskiego. Projekty chronione są Ustawą o Prawie autorskim i pokrewnych prawach z 1994 r. (Dz. U. r 24, poz. 83). Redakcja zastrzega sobie prawo dostosowania nadesłanych materiałów do potrzeb pisma. Przedruki możliwe jedynie za zgodą wydawcy. Za treść materiałów reklamowych oraz listów od czytelników redakcja nie odpowiada. All published papers in Scientific Review in Pharmacy are protected by copyright laws (according to Law Gazette O 24, item. 83). Board of Editors reserves the rights to harmonize the papers obtained to journal rules and requirements. Reprints are allowed only after Publisher agreement. Board of Editors are not responsible for advertisements and reader letters.

4 Szanowni Państwo, Koleżanki i Koledzy, Drodzy Czytelnicy Zapraszam serdecznie na łamy ostatniego w mijającym roku, zeszytu Farmaceutycznego Przeglądu aukowego. Patrząc z perspektywy 12 miesięcy, nie był to rok łatwy dla naszego czasopisma, bowiem borykaliśmy się z pewnymi trudnościami finansowymi. Sami jako Redakcja i Wydawnictwo musieliśmy zabiegać o środki finansowe, niezbędne dla wydawania FP. Szczęśliwie, wsparło nas w tych działaniach Ministerstwo auki i Szkolnictwa Wyższego. Mam nadzieję, iż wsparcia tego nie zabraknie i w nadchodzącym roku. Wystąpiliśmy do Ministerstwa ze stosownym wnioskiem i oczekujemy na decyzję oby była ona dla nas wszystkich pozytywna. Ważnym argumentem w staraniach o przyznanie środków finansowych jest merytoryczna jakość artykułów, a w ślad za tym ocena punktowa czasopisma. Z pewnością do jej podniesienia przyczynić się może cytowanie przez Państwa w innych czasopismach prac, opublikowanych w Farmaceutycznym Przeglądzie aukowym, o co ponownie do Państwa apeluję. W ocenie punktowej niemałą rolę odgrywa też regularność ukazywania się czasopisma, a nasz FP ukazuje się niemal na bieżąco. W dużej znowu mierze ta regularność uzależniona jest od samych autorów, bowiem od szybkości, z jaką odsyłają poddane korekcie autorskiej swoje publikacje (sprawdzając tzw. szczotkę), zależy terminowe wydanie danego numeru. ie zawsze jednak odsyłanie szczotek odbywa się tzw. zwrotną pocztą. Szanowni Państwo, zapraszam do lektury prac zamieszczonych w ostatnim tegorocznym zeszycie Farmaceutycznego Przeglądu aukowego. Jednocześnie, informuję o zaplanowanej na jesień 2011 roku, konferencji naukowej, zatytułowanej ew Trends in Drug Discovery, Delivery Systems and Laboratory Diagnostics, która odbędzie się w Bled, w Słowenii, w dniach 29 września 1 października Organizatorami Konferencji są Słoweńskie Towarzystwo Farmaceutyczne oraz Wydział Farmaceutyczny Uniwersytetu w Lubljanie. U progu owego Roku życzę Państwu wszelkiej pomyślności, bezmiaru dobra i radości, miłości bliskich, i co nie mniej ważne satysfakcji z pracy, która jest tak ważną częścią naszego życia, Z noworocznymi pozdrowieniami, Redaktor aczelny Prof. dr hab. Krystyna Olczyk

5 6 r 12 / 2010 Spis treści Białka inhibitorowe apoptozy (IAP) nowe możliwości leczenia nowotworów 0 10 Proteins inhibitors of apoptosis (IAP) new target cancer therapy Zmiana poziomu ekspresji syncytyny I w komórkach linii HEK293 po infekcji endogennymi retrowirusami świni (PERV)0 14 Changes of synctytin I expression level in HEK293 cells line after infection by porcine endogenous retroviruses (PERV) Ślina wartościowy materiał biologiczny 0do oznaczania kortyzolu0 21 Saliva the valuable biological material for cortisol determination Zalety i ograniczenia technik przesiewowych SSCP i DGGE w diagnostyce molekularnej0 27 Advantages and limitations of screening techniques SSCP and DGGE in molecular diagnostics Zastosowanie analizy QSAR w badaniach leków 0o działaniu serotoninergicznym. I0 34 Application of QSAR analysis in the studies of serotoninergic drugs. I Interakcje leków z dymem tytoniowym w praktyce farmaceuty0 43 Drug interactions with tobacco smoke in community pharmacy practice0 Farmakoterapia reumatoidalnego zapalenia stawów0 60 Pharmacotherapy of rheumatoid arthritis

6 6-10 Slovenian Pharmaceutical Society and University of Ljubljana, Faculty of Pharmacy are organizing the th 4 BBBB - Bled International Conference on Pharmaceutical Sciences ew Trends in Drug Discovery, Delivery Systems and Laboratory Diagnostics th st Bled, Slovenia, 29 September 1 October 2011 The Conference will be accompanied by Satellite symposium Oral Modified Release From Polymer to Drug Delivery System

7 Dear colleagues, As local hosts and Chairpersons of 4th BBBB Conference, it is our great pleasure, to invite you to participate in 4th BBBB Conference entitled EW TREDS I DRUG DISCOVERY, DELIVERY SYSTEMS AD LABORATORY DIAGOSTICS that will be held in Bled in autumn The Scientific Committee has not only made a special effort to compile a program which incorporates the interests and orientations expressed by participants of preceding BBBB Conference, but also to include new topics at the cutting edge in the pharmaceutical sciences. This year it is the first time that three different scientific fields are joining - Medicinal Chemistry, Pharmaceutical Technology, and Laboratory Diagnostics. The program will include actual aspects of complex designing of effective and safe drugs, multifactorial approach to delivery system development and diagnostic opportunities in laboratory medicine. The program was conceived to be particularly attractive for pharmaceutical scientists and other to biomedicine oriented researchers and professionals. In putting together the Conference Programme, we were especially sensitive to the need of pharmaceutical and biomedical scientists in academia, industry and laboratory to work hand in hand towards better understanding of the diseases etiology, towards the development of new drugs and diagnostic markers, and towards the creation of new therapeutic strategies. A major goal of the Conference is therefore to facilitate and reinforce contacts and networking between academia and profession, basic and clinical researchers and patients as well. To guarantee the quality of future research and new practical applications in our field, exchange and discussion between experienced colleagues, young scientists and professionals must be enthusiastically promoted. For this reason during 4th BBBB Conference the young scientist competition will be organized. Finally and importantly, the Organizing Committee of the 4th BBBB has decided to substantially reduce the registration fee for Young Scientists. Therefore we hope that in spite of not easy economic situation, this will motivate you to participate in the Conference. We are cordially welcoming you in Bled! Prof. Dr. Julijana Kristl Prof. Dr. Janja Marc Prof. Dr. Danijel Kikelj Brief history of the event The BBBB International Conferences have been initiated under the auspices of EUFEPS by the joint proposal of four founder countries associations: the Estonian Academical Society of Pharmacy and the Finnish Pharmaceutical Society (Baltic), the Hungarian Society for Pharmaceutical Sciences (Balaton), the Slovenian Pharmaceutical Society (Bled), and the Turkish Pharmaceutical Technology Scientists Association (Bosphorus) and have been decided to organize conferences biennially on the shore of a lake or on the seacoast of founder organization countries. The main purposes were to support young, bright and future promising scientists from these regions, to create close scientific contacts between founding and participant countries scientists and to share the state-of-the art level information during scientific program covering all important aspects of the pharmaceutical sciences. These goals were successfully implemented in the organization of three past conferences: 1st BBBB Balaton International Conference in Siofok jointly organized by Hungary and Slovenia in 2005; 2nd BBBB Baltic International Conference in Tartu jointly organized by Estonia and Finland in 2007 and 3rd BBBB Bosphorus International Conference on Pharmaceutical Sciences in Antalya organized by Turkish Pharmaceutical Technology Scientists Association in Abstracts were published as a Supplement of European Journal of Pharmaceutical Sciences. Aims and scopes The meeting will focus on important new achievements in laboratory diagnostic, medicinal chemistry and pharmaceutical technology, what is reflected through the main themes of the conference. This 4th BBBB, like its predecessors, once again will offer opportunities to exchange scientific ideas and create networks between people from academia, industry and biomedicine profession as well as between young and already established scientists and professionals. Main topics of the conference are: Recent strategies in drug delivery formulation: from materials to medicine anotechnology and nanotoxicity Translational medicine: from basic research to new diagnostic and treatment approaches All aspects of medicinal chemistry including drug design, discovery and development Methods, instrumentation and technologies in pharmacy and laboratory medicine Genomics and proteomics in diagnosis and treatment For more information visit our website

8 Invited speakers Dr. Scott Boyer AstraZeneca, Mölndal, Sweden Designing safer drugs: Past lessons and future challenges Prof. Dr. David Gurwitz Tel Aviv University, Tel Aviv, Israel Treating depression: Lessons from human lymphoblastoid cells Prof. Dr. Filiz Hincal Hacettepe University, Ankara, Turkey Phthalates as endocrine disrupting chemicals and pharmaceutical excipients Prof. Dr. Péter Mátyus Semmelweis University, Budapest, Hungary ew glycine transporter inhibitors: Design, synthesis and biological evaluation Prof. Dr. Andres Metspalu University of Tartu, Tartu, Estonia Biobanking: Challenges and opportunities Prof. Dr. Aleš Mrhar University of Ljubljana, Ljubljana Slovenia Translational medicine: How to explain variability of in vivo drug effects by in vitro experiments, a raloxifen case Prof. Dr. Hans-Uwe Simon University of Bern, Bern, Switzerland Old and new allergic diseases: From diagnosis to drug therapy Prof. Dr. Clive G. Wilson University of Strathclyde, Glasgow, United Kingdom Revolution: The applications of new imaging and delivery technologies in formulation prototyping Prof. Dr. Gerhard Winter Ludwig Maximilians Universität München, München, Germany Formulation of protein pharmaceuticals: Trends, truths and surprises from the last 20 years Abstracts Participants are invited to submit abstract on-line for oral or poster presentations before April 30, All accepted extended abstracts will be published in a special issue of European Journal of Pharmaceutical Sciences. Abstracts written only in English will be accepted. The Scientific Committee will inform you about acceptance of the abstract until June 30, Conference chair Prof. Dr. Julijana Kristl, Ljubljana, Slovenia Conference co-chairs Prof. Dr. Danijel Kikelj, Ljubljana, Slovenia Prof. Dr. Janja Marc, Ljubljana, Slovenia Founders of BBBB Conferences Prof. Dr. Dominique Duchene, Paris, France Prof. Dr. Istvan Hermecz, Budapest, Hungary Prof. Dr. Hincal Atilla, Ankara, Turkey Hans Linden (EUFEPS) Prof. Dr. Aleš Mrhar, Ljubljana, Slovenia Prof. Dr. Christian R. oe, Vienna, Austria Prof. Dr. Peep Veski, Tartu, Estonia Scientific Committee Prof. Dr. Karmela Barišić, Zagreb, Croatia Prof. Dr. Ruggero Bettini, Parma, Italy Prof. Dr. Sema Çalis, Ankara, Turkey Prof. Dr. Gerhard Ecker, Vienna, Austria Prof. Dr. Stanko Gobec, Ljubljana, Slovenia Prof. Dr. Gabor L. Kovacs, Pecs, Hungary Prof. Dr. Albin Kristl, Ljubljana, Slovenia Dr. Gašper Marc, Ljubljana, Slovenia Dr. Aleš Rotar, ovo mesto, Slovenia Dr. Vojmir Urlep, Ljubljana, Slovenia Prof. Dr. Arto Urtti, Helsinki, Finland Prof. Dr. Clive G. Wilson, Glasgow, United Kingdom Prof. Dr. Jari Yli-Kauhaluoma, Helsinki, Finland Exhibition Conference will be accompanied by the table top exhibition of products and technologies. We invite you to join the industrial exhibition in order to present your company and development achievements. For further information, please contact: jelka.dolinar@sfd.si Organizing Committee Saša Baumgartner (president) Lucija Peterlin Mašič (president) Marko Anderluh Mateja Cegnar Bojan Doljak Mirjana Gašperlin Iztok Grabnar Janez Kerč ataša Karas Kuželički Aleš Mlinarič Irena Mlinarič Raščan Barbara Možina Aleš Obreza Tomaž Vovk Franc Vrečer Jernej Zadnik

9 Satellite Symposium Oral Modified Release From Polymer to Drug Delivery System President of the Satellite Symposium Prof. Dr. Franc Vrečer, Ljubljana, Slovenia Conference venue The Conference will take place in Bled Festival Hall. Registration Registration will be available on-line. Important dates Conference dates: Satellite Symposium: Abstract submission: Abstract acceptance notification: Important addresses Conference Chair Prof. Dr. Julijana Kristl University of Ljubljana, Faculty of Pharmacy Aškerčeva 7, 1000 Ljubljana, Slovenia Phone: Fax: julijana.kristl@ffa.uni-lj.si Organizing Committee Prof. Dr. Saša Baumgartner sasa.baumgartner@ffa.uni-lj.si Prof. Dr. Lucija Peterlin Mašič lucija.peterlin@ffa.uni-lj.si Secretary of the Conference: Jelka Dolinar, MPharm Slovenian Pharmaceutical Society Dunajska 184A, 1000 Ljubljana, Slovenia Phone: Fax: jelka.dolinar@sfd.si Conference Registration and Accommodation Handling Kongresni Servis Albatros d.o.o., Ribenska 2, 4260 Bled, Slovenia Phone: 0386 (0) , Fax: +386 (0) , info@albatros-bled.com, Organizing Societies: SFD, Slovenian Pharmaceutical Society, Slovenia University of Ljubljana, Faculty of Pharmacy, Slovenia We are very pleased that the conference is organised in partnership under the auspices of European Federation for Pharmaceutical Sciences, European Federation of Medicinal Chemistry and International Federation of Clinical Chemistry and Laboratory Medicine: European Federation for Pharmaceutical Sciences International Federation of Clinical Chemistry and Laboratory Medicine EFMC European Federation for Medicinal Chemistry th As co-organizers the following associations are supporting 4 BBBB Conference: HSPS, Hungarian Society for Pharmaceutical Sciences, Hungary Finnish Pharmaceutical Society Controlled Relese Society Slovenia Local Chapter Turkish Pharmacetical Technology Scientists' Association For more information visit our website

10 Farm Przegl auk, 2010,12, Białka inhibitorowe apoptozy (IAP) nowe możliwości leczenia nowotworów Proteins inhibitors of apoptosis (IAP) new target cancer therapy Marcin T. owak 2, Sławomir Dudek 1, Katarzyna Lorenc 2, Magdalena Kwiecień 1, Zbigniew Lorenc 2, Sabina Jara-owak 1 1 Katedra i Zakład Biologii Molekularnej Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach 2 Oddział Chirurgii Ogólnej Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego nr 5 im. św. Barbary w Sosnowcu Streszczenie Białka inhibitorowe apoptozy (IAP) niedawno opisane białka, odgrywające znaczącą rolę w życiu komórki, wpływające poprzez regulacje apoptozy, na podział i śmierć komórki. Białka IAP obecne są zarówno w schorzeniach degeneracyjnych (np. w chorobie Parkinsona) jak i w chorobach z niekontrolowaną proliferacją komórek (choroba nowotworowa). Stanowić mogą nowy marker diagnostyczny nowotworów oraz cel terapeutyczny. Ich obecność może być odpowiedzialna za oporność guzów na chemioterapię. W pracy przedstawiono aktualny stan wiedzy na temat białek IAP podkreślając ich obecność w różnych schorzeniach, w tym w chorobach nowotrworowych i możliwości wykorzystania ich w terapii przeciwnowotworowej. Słowa kluczowe: IAP, apoptoza, terapia przeciwnowotworowa Abstract The proteins inhibitors of apoptosis (IAP) the recently described proteins, playing the significant role cell life, the influencing on division and the death of cell across the apoptosis. The IAP proteins are found both in degeneration illnesses (the disease the Parkinsona) and in diseases based on uncontrolled proliferation of cells (the neoplasmic disease). IAP could be new diagnostic marker of tumours as well as therapeutic aim. Their presence can be responsible for resistance of chemiotherapy. In this work was described the current state of knowledge of IAP proteins underlining their presence in different illnesses, mainly in cancer and possibility to used them in cancer therapy. Key words: IAP, apoptosis, cancer therapy Wstęp Białka inhibitorowe apoptozy IAP (ang. Inhibitors of Apoptosis Protein) to opisane w ostatnim dziesięcioleciu proteiny mające wpływ na apoptozę, czyli zaprogramowaną śmierć komórki. Pełnią one różne funkcje, zarówno w czasie podziału, wzrostu i różnicowania komórek. Poznano osiem białek IAP: XIAP (ang. Human X Chromosome-Encoded IAP), IAP-1, IAP-2, ML-IAP/Liwin (ang. Melanoma IAP), ILP-2 (ang. IAP-like Protein 2), AIP (ang. euronal Apoptosis-Inhibitory Protein), BRUCE/Apollon i surwiwina. Cała grupa charakteryzuje się obecnością co najmniej jednej domeny BIR (ang. Baculoviral IAP Repeat) - BIR1, BIR2 lub BIR3 i dodatkowo domen typowych dla danego białka [1, 8]. Białka IAP wykryto w kilku schorzeniach, zarówno ze zmianami degeneracyjnymi komórek oraz ze zmianami proliferacyjnymi, czyli nadmiernym rozrostem komórek. Pierwsza grupa obejmuje choroby ze spadkiem odbudowy i regeneracji komórek takie jak choroby neurodegeneracyjne, z uszkodzeniem komórek nerwowych rdzenia i mózgu. Ograniczając zasięg apoptozy, wykorzystując m.in. białka IAP, można przyczynić się do zmniejszenia postępu choroby, a tym samym lepszego leczenia. Prowadzone są próby z wykorzystaniem adenowirusowych wektorów z AIP, IAP-1 i IAP-2. Przy pomocy wektorów można wprowadzić geny kodujące IAP powodując nadekspresje białek i przyblokowanie apoptozy, co w rezultacie może opóźnić niszczenie komórek. Początkowo zablokowano w ten sposób apoptozę in vitro w modelu z uszkodzeniem nerwu kulszowego [2] i wzrokowego [3]. Później wykazano, że nadekspresja AIP ma działanie protekcyjne w hydroksydopaminowym modelu choroby Parkinsona [4]. Wszystkie te doniesienia pozwalają mieć nadzieje na leczenie chorób degeneracyjnych z udziałem wektorów genowych kodujących IAP. Kolejna grupa schorzeń to choroby z nadmierną proliferacją i namnażaniem komórek. ależą do nich choroby nowotworowe. owotwory to różna i heterogenna grupa chorób, rozwijająca się na bazie różnorodnych komórek, które namnażają się w niekontrolowany sposób. Z jednej strony nadmierny, niekontrolowany rozrost, z drugiej przyblokowana apoptoza i brak niszczenia zmutowanych komó- 10

11 Farm Przegl auk, 2010,12, copyright 2010 Grupa dr. A. R. Kwiecińskiego ISS Ryc. 1. Model terapii przeciwnowotworowej skierowanej przeciwko białkom IAP. rek prowadzą do wzrostu guza. Jedną z możliwości regulacji jest chemioterapia i radioterapia, które między innymi mogą modulować apoptozę i poprzez nią doprowadzać do niszczenia guzów nowotworowych. Białka IAP w nowotworach IAP stanowią główny czynnik w regulacji apoptozy, co potwierdzone jest nadekspresją tych białek w różnych liniach nowotworowych. Zaburzenie apoptozy z jednoczesnym wzrostem ekspresji białek IAP najszerzej opisano dla surwiwiny. Surwiwina obecna jest w komórkach embrionalnych i w różnych typach nowotworów. Jej obecność koreluje z gorszą prognozą. Proteina XIAP koreluje z ciężkością przebiegu i prognozą w ostrej białaczce szpikowej AML (ang. acute myeloid leucemia) i nowotworze nerki. Zahamowanie działania XIAP można uzyskać dzięki zastosowaniu adenowiralnych wektorów, transportujących antysensowne XIAP cda. Zmniejszają one chemiooprność raka jajnika [5] oraz zwiększają radioczułość w niedrobnokomorkowym raku płuc [6]. Amplifikacja w obrębię genów kodujących IAP-1 i IAP-2 w regionie 11q21-q23, jest obecna w różnych nowotworach między innymi meduloblastomie, raku nerki, glioblastomie, raku żołądka, niedrobnokomorkowym raku płuc [6]. W raku przełyku jest także obecna amplifikacja IAP-1. Dodatkowo wykazano genetyczne IAP w onkogenezie MALT B (ang. mucosa-associated lymphoid tissue) - komórkowego chłoniaka. Translokacja t (11;18) dla białka IAP -2 pojawia się u 50% pozawęzłowego MALT. Lokalizacja żołądkowa chłoniaka MALT, która nie odpowiada na antybiotykoterapię posiada translokacje w zakresie IAP-2. Ponadto IAP-1 i IAP-2 pełnią supresyjną rolę w szpiczaku mnogim - MM (ang. Multiple Myeloma), blokując receptorowy szlak niszczenia komórki, a w następstwie proliferację limfocytów. Delecja w zakresie tych białek powoduje przedłużenie życia komórki. Podobne działanie zaobserwowano w chłoniakach nieziarniczych HL (ang. non-hodgkin lymphoma) w odniesieniu do IAP-1 i IAP-2 [7, 8]. Zahamowanie ekspresji, a tym samym przyblokowanie działania IAP nasila apoptozę, nasila rozpad komórki ma więc potencjalne możliwości terapeutyczne nowotworów. Możliwości terapeutyczne Oporność komórek na apoptozę to jedna z przyczyn rozwoju nowotworów. amnażanie się uszkodzonych komórek, bez możliwości ich niszczenia leży u podłoża rozwoju chorób nowotworowych. Poznanie mechanizmów regulacji apoptozy ukierunkuje terapię. Występowanie zmiennej chemiooporności w niektórych guzach wskazuje na występowanie czynników regulacyjnych, których eliminacja pozwoli na skuteczniejsze leczenie. Badania in vitro pokazały, że nadekspresja IAP łączy się ze wzrostem chemiooporności. Przyhamowanie działania IAP może stanowić krok terapii chorób nowotworowych i innych chorób proliferacyjnych. Antysensowne oligonukleotydy (ASO) skierowane przeciwko IAP Od niedawna podjęto próbę zastosowania selektywnych inhibitorów ekspresji genów w leczeniu genetycznych uszkodzeń. Antysensowne oligonukleotydy są krótkimi odcinkami DA składającymi się z nukleotydów komplementarnych do mra. Połączenie tych odcinków z odpowiednimi mra powoduje blokowanie działania genów [9]. Zablokowanie białek regulujących apoptozę jest jedną z możliwych terapii przyszłości. Wykorzystując ASO uzyskano 85% redukcje poziomu XIAP w linii komórek raka piersi [10]. Zmniejszona ekspresja XIAP znacznie uwrażliwia komórki raka na działanie leków cytotoksycznych - udowodniono to dla taxolu, etopozydu i doxorubicyny [11]. Podobne wyniki uzyskano w leczeniu raka trzustki i w raku prostaty [11, 12]. Obiecujące badania są prowadzone nad terapią chorób mielo- i limfoproliferacyjnych [13]. Surwiwina jest nieobecna w zdrowych i zróżnicowanych komórkach. Poziom surwiwiny wzrasta w komórkach nowotworowych neuroblastomie, raku trzustki, prostaty, żołądka, jelita grubego, pęcherza moczowego, przełyku i czerniaka. Zwiększona ekspresja łączy się z gorszą prognozą, obniżeniem przeżycia i zwiększoną opornością na chemio- i radioterapię [14]. Wykorzystanie antysensownego oligonukleotydu (ASO) w leczeniu raka płuc powoduje zmniejszenie wpływu surwiwiny, indukuje apoptozę, stymuluje wyższe poziomy kaspazy -3 i podwyższa czułość chemioterapii. Małe antysensowne molekuły (SMC) SMC zostały opisane w 2007 roku jako elementy łączące IAP i powodujące osłabienie ich działania. Opisano małe antysensowne molekuły (SMC) skierowane przeciwko 11

12 Farm Przegl auk, 2010, 12 XIAP, Liwina, IAP-1 i IAP-2 [15]. Molekuły działają poprzez ubikwitynyzacje i degradacje białek IAP, co zwalnia przytrzymywane przez IAP reakcje wzbudzenia apoptozy. iektóre z SMC poprzez przyhamowanie IAP aktywują dodatkowo produkcję TFα (ang. tumor necrosis factor, czynnik martwicy nowotworu), a w konsekwencji aktywacje kaspazy-8, enzymu biorącego udział w wzbudzeniu apoptozy [16]. Działanie SMC jest wynikiem łączenia domen BIR2 i BIR3 pomiędzy sobą w obrębie jednego lub kilku podobnych molekuł IAP. Połączone ze sobą białka IAP ulegają autoubikwitynacji i dalszej degradacji [8]. Kolejne doniesienia podają, że w niektórych nowotworach SMC nie są aktywatorami apoptozy, ale jedynie elementami pośrednimi, niezbędnymi do lepszego wykorzystania chemioterapii. Dla przykładu, w chłoniakach nieziarniczych (HL) i szpiczaku mnogim leczenie samymi SMC jest niewystarczające, więc dodatkowo podaje się chemioterapeutyki. Duże nadzieje łączy się z próbami przedklinicznymi SMC molekuł skierowanych przeciwko XIAP. Jedną z nich jest Xantag złożona z polifenylowych elementów oddziałujących na kaspazy -3 i -7, w szlaku wzbudzenia apoptozy. Kaspazy -3, -7 to kaspazy efektorowe nasilające apoptozę i rozpad komórki. W stworzonym modelu opisano dysocjacje połączeń XIAP z kaspazą 3, dzięki czemu uzyskuje ona działanie antynowotworowe [17]. Podobne właściwości ma TWX006 będący w próbach przedklinicznych. Japończycy opisali embeline, z glonów japońskich, która ma właściwości hamowania połączeń XIAP z domeną BIR3. Wpływa to na aktywacje w komórkach nowotworowych kaspazy -9, czyli kaspazy inicjującej, aktywowanej czynnikami uwalnianymi z mitochondriów, która aktywuje kolejne kaspazy prowadząc do apoptozy [18]. Badanie rezonansem magnetycznym potwierdziło, że embelina oddziaływuje na domenę BIR3 w XIAP, przez którą łączy się ona z kaspazą -9. Embelina wydaje się mieć podobne działanie jak SMC w swojej zdolności do aktywacji TFα lub w uwrażliwieniu tkanki nowotworowej na chemioterapeutyki [19]. Modulatory IAP To struktury łączące się poprzez domeny BIR z białkami IAP powodując ich przyblokowanie. Opisano ich działanie dla IAP-1 oraz IAP-2. IAP-1 może być destabilizowany przez analogi bestatiny (Ubenimex), aminopeptydazy stosowanej w leczeniu białaczek w Japonii [20]. Bestatina degraduje IAP-1 powodując jego zablokowanie poprzez połączenie z BIR3 [21]. Miejsce połączenia jest wciąż opracowywane prawdopodobnie jest wspólne z proteiną Smac/ DIABLO, czyli proteiną uwalnianą z mitochondriów bezpośrednio hamującą białka IAP. Podobnie opisano powiązanie proteiny IAP-2 z molekułą Ro Prawdopodobnie istnieje wspólne miejsce połączenia, a połączenie obu jest wymagane do blokowania szlaku receptorowego wzbudzania apoptozy. Antagoniści białka IAP Trwają badania nad molekularnymi antagonistami surwiwiny wykazującymi hamujący wpływ na jej ekspresję. Zaliczmy do nich molekułę YM155 będącą w II fazie badań oraz Terameprokol będącą półsyntetyczną molekułą [22, 23]. Obok antagonistów surwiwiny, opisano antynowotworowy czynnik Shepherdine, który niszczy połączenia surwiwiny z białkiem stabilizującym hsp90 (24). Zablokowanie kompleksu surwiwiny-hsp90 powoduje wzbudzenie apoptozy szlakiem mitochondrialnym. W 2006 roku opisano kilka niebiałkowych molekuł podobnych do Shepherdiny określanych jako AICAR (ang. aminoimidazol carboxamid ribonucleotide). Oddziaływują one na procesy translacji protein oraz metabolizm glukozy [25]. Po raz pierwszy AICAR zostały opisane w leczeniu cukrzycy typu II [26]. Zarówno AICAR i Shepherdina wydają się wykazywać przeciwnowotworowe działanie w mechanizmie pobudzania apoptozy. Adenowiralne wektory blokujące IAP Adenowiralne wektory to jedna z kolejnych metod w leczeniu z wykorzystaniem IAP. Wprowadzenie do komórek wektorów adenowiralnych ma wpływ na regulację cyklu komórkowego i apoptozy. ajwięcej prac opartych o tą metodę opisano dla IAP surwiwiny. Dezaktywując surwiwinę, można oczekiwać poprawy skuteczności leczenia przeciwnowotworowego. Wytworzenie mutacji surwiwiny w zakresie Cyst84-Ala lub Thr34-Ala w domenie BIR, powoduje w czerniaku wzrost liczby apoptoz. Mutacja Thr34-Ala powoduje przyblokowanie oddziaływania surwiwiny z kaspazą 9 [27]. Adenowirus wykorzystany do nadekspresji zmutowanej surwiwiny, wywołuje spontaniczną apoptozę w raku piersi, szyjki macicy, prostaty, jelita grubego, ale nie obserwowano tego efektu w prawidłowych komórkach [28]. Badania z linią komórkową raka piersi wykazały, że zastosowanie wektora adenowiralnego zmniejsza masę guza, zdolność przerzutowania i indukuje apoptozę [8]. Immunoterapia Jedną z najnowszych metod w leczeniu nowotworów jest wykorzystanie szczepionek do stymulacji własnego układu odpornościowego. Metoda ta opisana z wykorzystaniem białka IAP surwiwiny, obecnej w nowotworach, może stanowić potencjalny cel leczenia immunomodulującego. Wytworzenie przeciwciał przeciwko surwiwinie pomoże w eliminacji tego IAP z surowicy, a tym samym nasili apoptozę, co pośrednio może przyśpieszyć niszczenie nowotworowych komórek [22]. Podsumowanie Białka inhibitorowe apoptozy nie tylko kontrolują śmierć komórki, ale także wpływają na sygnały szlaków komunikacyjnych. Równowaga pomiędzy śmiercią komórki indukowaną przez aktywację kaspaz, i hamowaniem procesu zależnego od IAP stanowi fundamentalny element życia komórek. Dokładne poznanie mechanizmów regulacji apoptozy pomoże w przyszłości w wyjaśnieniu i leczeniu wielu schorzeń, w tym chorób nowotworowych. Odkrycie podłoża genetycznego i patomechanizmu apoptozy, poznanie mechanizmów jej blokowania daje nadzieje na pojawienie się możliwości zastosowania w klinice nowych, celowanych leków (ang. target therapy), które mogą zmienić naturalny przebieg choroby i wpłynąć na ostateczne rokowanie. 12