Aspekty metodologiczne u ycia skal jako instrumentów pomiarowych w badaniach epidemiologicznych

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Aspekty metodologiczne u ycia skal jako instrumentów pomiarowych w badaniach epidemiologicznych"

Transkrypt

1 PRACE PG DWE Piotr BRZYSKI Aspekty metodologiczne u ycia skal jako instrumentów pomiarowych w badaniach epidemiologicznych Methodological aspects of use of scales as measurement instruments in epidemiological studies Zak³ad Socjologii Medycyny Katedra Epidemiologii i Medycyny Zapobiegawczej Uniwersytet Jagielloñski Collegium Medicum Kraków Kierownik Katedry: Prof. dr hab. Beata Tobiasz-Adamczyk Dodatkowe s³owa kluczowe: skale w³aœciwoœci psychometryczne adaptacja kulturowa równowa noœæ skal niezmiennoœæ pomiaru Additional key words: scales cultural adaptation equivalence of scales measurement invariance psychometric properties Pomiar jakoœci ycia oraz stanu zdrowia w badaniach epidemiologicznych stawia przed badaczami wysokie wymagania. Dotycz¹ one nie tylko kwestii wyboru lub samodzielnego przygotowania odpowiednich narzêdzi; niezbêdna jest równie œwiadomoœæ konsekwencji, jakie niesie ze sob¹ ich niska jakoœæ spowodowana b³êdami pope³nionymi w trakcie ich konstrukcji. Konstruowanie nowych narzêdzi poprzez procedurê adaptacji kulturowej ju istniej¹cych narzêdzi równie niesie ze sob¹ ryzyko pope³nienia b³êdów gro ¹cych powa nymi konsekwencjami, ³¹cznie z problemami z interpretacj¹ otrzymanych wyników. Niniejsza praca przedstawia przyk³ady b³êdów pope³nianych przy konstrukcji kwestionariuszy badawczych oraz zalecenia, które pozwol¹ ich unikn¹æ. Quality of life and health status measurement in epidemiological studies requires high level approach. It concerns not only the matter of choice or development of measurement tools; it requires also consciousness of the consequences, which may follow mistakes made during their development. Development of new measurement tool by means of adaptation of tool used in another country also may be touched by the risk of committing some mistakes, which may be followed by serious consequences including problems with interpretation of obtained data. This paper presents examples of mistakes made during development of questionnaires and some guidelines, which let to avoid the most serious mistakes. Adres do korespondencji: Piotr Brzyski Zak³ad Socjologii Medycyny Katedra Epidemiologii i Medycyny Zapobiegawczej UJ CM Uniwersytet Jagielloñski Collegium Medicum Kraków, Ul. Kopernika 7a Tel ; Fax pbrzyski@cm-uj.krakow.pl Pomiar jakoœci ycia Wszystkie badania naukowe, a w szczególnoœci badania epidemiologiczne, wymagaj¹ wyboru i zastosowania odpowiednich narzêdzi badawczych. dpowiednio dobrane narzêdzie badawcze powinno umo liwiaæ nie tylko identyfikacjê specyficznych dla badanego zjawiska aspektów, ale tak e porównanie otrzymanych wyników z innymi badaniami przeprowadzanymi przy jego u yciu (standaryzacja narzêdzia) [14]. Nie inaczej jest w przypadku badañ nad jakoœci¹ ycia warunkowan¹ stanem zdrowia, która od d³u szego ju czasu jest wa nym i jednym z g³ównych obiektów zainteresowania zarówno badaczy, jak i klinicystów. W tego typu badaniach zasadniczym problemem jest to, e obiektem pomiaru s¹ w wiêkszoœci tzw. konstrukty teoretyczne - zmienne ukryte (latentne), których nie da siê zdefiniowaæ jednym prostym pytaniem, po pierwsze ze wzglêdu na charakter samej zmiennej, a po drugie ze wzglêdu na subiektywnoœæ ocen wynikaj¹cych z definicji samej jakoœci ycia [26,33]. ba powy ej wymienione uwarunkowania skutkuj¹ faktem, e aby zmierzyæ tak¹ zmienn¹ ukryt¹ nale y dokonaæ pomiaru kilku lub kilkunastu zmiennych, o których potrafimy dowieœæ, e s¹ zwi¹zane z interesuj¹c¹ nas zmienn¹ (nazywamy je wskaÿnikami zmiennej ukrytej lub konstruktu teoretycznego), a które jesteœmy w stanie doœæ ³atwo zdefiniowaæ i zmierzyæ. Jako wynik takiego pomiaru przyjmuje siê sumê lub œredni¹ wartoœci przypisanych odpowiedziom udzielonym przez respondentów na pytania reprezentuj¹ce poszczególne zmienne obserwowalne (wskaÿniki). Taki sposób pomiaru doprowadzi³ do powstania skal pomiarowych, oraz metod badawczych s³u ¹cych ocenie ich w³aœciwoœci psychometrycznych, przez które rozumiemy odpowiedÿ na pytania, czy tworzone i u ywane skale s¹ trafne - czyli czy mierz¹ te zmienne ukryte, do pomiaru których zosta³y stworzone, oraz czy s¹ rzetelne - czyli jak dok³adnie mierz¹ te zmienne ukryte, które w rzeczywistoœci mierz¹ [5,6]. W konsekwencji coraz wiêkszego zainteresowania badaczy prowadz¹cych badania epidemiologiczne pomiarem jakoœci ycia oraz stanu zdrowia, a zw³aszcza jego subiektywn¹ ocen¹, powstaj¹ nowe skale badawcze, a ju istniej¹ce podlegaj¹ modernizacji, prowadz¹cej do poprawy ich w³aœciwoœci psychometrycznych. Zapotrzebowanie na narzêdzia pomiarowe wykorzystywane w badaniach nad jakoœci¹ ycia oraz stanem zdrowia doprowadzi³o do powstania wieluset skal, zarówno generycznych - przeznaczonych do stosowania w populacji ogólnej, jak i specyficznych - przeznaczonych do zastosowania w grupie pacjentów o okreœlonych uwarunkowaniach medycznych (z okreœlonym schorzeniem lub niepe³nosprawnoœci¹), czy demograficznych (np. w Przegl¹d ekarski 2012 / 69 /

2 okreœlonym wieku). Baza ProQolid zawiera opis ponad siedmiuset instrumentów badawczych, który - w ocenie jej twórców - nie wyczerpuje listy skal jakie kiedykolwiek zosta³y opublikowane i u yte [35]. Udzia³ publikacji polskich wœród opublikowanych prac dotycz¹cych jakoœci ycia, zarówno tych ograniczonych do polskiej populacji, jak i tych o charakterze porównawczym jest wci¹ bardzo ma³y, g³ównie ze wzglêdu na niewielk¹ iloœæ skal dostêpnych w jêzyku polskim. Wed³ug informacji zawartych w bazie ProQolid - stanowi¹cej doœæ bogate Ÿród³o informacji o stosowanych obecnie skalach mierz¹cych jakoœæ ycia - tylko 199 z uwzglêdnionych w bazie narzêdzi badawczych zosta³o przet³umaczonych na jêzyk polski (nale y jednak zaznaczyæ, e nie wszystkie opublikowane t³umaczenia skal uwzglêdnionych w bazie s¹ w niej odnotowane) [35]. Co wiêcej, przeprowadzenie adaptacji kulturowej, choæ jest to warunek konieczny pozwalaj¹cy na u ycie danej wersji jêzykowej skali w badaniach naukowych, nie by³o kryterium, które decydowa³o o zamieszczeniu poszczególnych t³umaczeñ na stronach bazy ProQolid (niektóre t³umaczenia zosta³y dokonane przez pracowników MAPI Research Trust - administratora bazy danych ProQolid) [16,31]. Niestety w ogólnodostêpnej wersji bazy nie jest zaznaczone, która z zamieszczonych wersji jêzykowych przesz³a tak¹ procedurê [35]. Wœród publikowanych wyników badañ dotycz¹cych jakoœci ycia coraz wiêkszy odsetek stanowi¹ badania porównawcze, prowadzone jednoczeœnie w kilku krajach, lub populacjach ró ni¹cych siê uwarunkowaniami kulturowymi. Wi¹ e siê to z jeszcze wy szymi wymaganiami stawianymi przed wykorzystywanymi w nich narzêdziami, dotycz¹cymi zapewnienia równowa noœci wszystkich stosowanych w badaniu wersji skali. Badania porównawcze wymagaj¹ o wiele wiêcej zabiegów adaptacyjnych ni zaadaptowanie skali z jednej kultury do drugiej, gdzie adaptacja skali opiera siê na przeprowadzonym z mniejsz¹ lub wiêksz¹ wiernoœci¹ (w zale noœci od nasycenia oryginalnej wersji zwrotami specyficznymi dla danego jêzyka) t³umaczeniu pozycji skali opartych na elementach etikalnych (czyli wspólnych dla obu kultur) i zast¹pieniu nowymi pozycji opartych o elementy emikalne (czyli ró ni¹ce obie kultury). W przypadku badañ porównawczych sugeruje siê, aby skale u yte w badaniu zawiera³y zarówno elementy etikalne dla obu kultur, jak równie emikalne dla ka dej z badanych kultur, aby uwzglêdniæ zró nicowanie zmiennej latentnej zwi¹zane z cechami specyficznymi dla ka dej z badanych populacji [5,16]. Nawet pobie ny przegl¹d literatury, w której zastosowano polskie adaptacje skal badawczych powsta³ych w innych krajach pokazuje, e bardzo czêsto autorzy nie odwo³uj¹ siê do prac, które zawiera³aby opis procedury adaptacji kulturowej u ytego narzêdzia, czego wymaga rzetelnoœæ naukowa. Rodzi to podejrzenie, e nie doœæ e zastosowano narzêdzie nie przystosowane do polskich uwarunkowañ kulturowych, to byæ mo e zosta³o ono u yte bez zgody jego autora/ów. Nale y bowiem pamiêtaæ, e zarówno u ycie narzêdzia badawczego jak i stworzenie jego nowej wersji jêzykowej, wymaga zgody jego autora, co wynika z przepisów ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, przepisami której utwory te s¹ chronione [28]. Proces adaptacji kulturowej Gdy spe³nimy wszystkie wymogi formalne zwi¹zane z u yciem skali, nale y pamiêtaæ o tym, e aby skala mog³a zostaæ wykorzystana w innych uwarunkowaniach kulturowych ni te, w których powsta³a, musi zostaæ poddana procedurze adaptacji kulturowej - niezwykle wa nej z metodologicznego punktu widzenia. Procedura ta oprócz opracowania brzmienia skali przeznaczonego do u ycia w jêzyku docelowym gwarantuje, e nowo powsta³e narzêdzie jest równowa ne skali oryginalnej. Równowa noœæ oznacza miêdzy innymi to, e skala adaptowana jest opracowana graficznie w taki sam sposób jak orygina³, poszczególne pozycje s¹ sformu³owane w taki sam sposób, mierzy ona tê sam¹ zmienn¹ (lub te same zmienne jeœli jest to skala wielowymiarowa), jest odporna lub wra liwa na dzia³anie tych samych czynników zak³ócaj¹cych, jej wyniki interpretuje siê w ten sam sposób, a pomiar prowadzony jest co najmniej z t¹ sam¹ dok³adnoœci¹ [5]. Konstrukcja skali, bazuj¹ca na wykorzystaniu wielu wskaÿników do pomiaru jednej zmiennej wymaga szczególnej weryfikacji czy nowa skala - bo taka powstaje w wyniku t³umaczenia pytañ - nadal mierzy tê sam¹ zmienn¹ co orygina³. Przyczyn¹, z powodu której mo e siê staæ inaczej, jest nie tylko zmiana jêzyka, powoduj¹ca inne brzmienie pytañ, ale przede wszystkim inne konotacje i denotacje u ytych w oryginale i t³umaczeniu s³ów oraz zwrotów, a tak e inne symbole wykorzystywane do definiowania pewnych pojêæ i wartoœci w kulturach wyjœciowej (w której skonstruowano skalê) i docelowej (w której ma ona byæ u ywana), lub inne znaczenia tych samych symboli. Procedura adaptacji kulturowej sk³ada siê z nastêpuj¹cych etapów: 1. Analiza konstruktu teoretycznego i analiza Ÿród³a. 2. T³umaczenie wprost. 3. Ujednolicenie roboczej wersji docelowej. 4. T³umaczenie wsteczne. 5. Porównanie t³umaczeñ odwrotnych z wersj¹ oryginaln¹. 6. Ujednolicenie wersji docelowej. 7. Badanie jakoœciowe i iloœciowe. 8. tateczna wersja docelowa. 9. Analiza psychometryczna. 10. Walidacja i upowszechnienie wersji docelowej. Zdarza siê czêsto, e wobec niedoskona³oœci t³umaczenia, wynikaj¹cych z trudnoœci jakie oryginalna skala postawi³a t³umaczom, etapy od 1 do 7 wymagaj¹ powtórzenia [16]. Niektórzy autorzy, a zw³aszcza konsorcja firmuj¹ce swoj¹ nazw¹ skale jakoœci ycia, wydaj¹ w³asne wytyczne dotycz¹ce metod i procesu adaptacji kulturowej stworzonych i rozpowszechnionych przez siebie skal [9,12,14-16,21,34]. Znaczenie t³umaczenia na jêzyk docelowy. Fundamentem ca³ego procesu adaptacji kulturowej jest t³umaczenia wprost, czyli z jêzyka orygina³u na jêzyk docelowy. Zasadniczym zaleceniem dotycz¹cym tego etapu jest dokonanie go przez co najmniej dwóch t³umaczy, dla których jêzyk docelowy jest jêzykiem ojczystym, wskazane jest tak e, aby byli to t³umacze profesjonalni. Zalecenia dotycz¹ce tego czy t³umacze s¹ zaznajomieni z istot¹ problemu jakiego dotyczy t³umaczenie (czyli zaznajomieni z problematyk¹ jakoœci ycia), s¹ sprzeczne: niektórzy badacze zalecaj¹ aby tak by³o, inni dopuszczaj¹ korzystanie wy³¹cznie z us³ug t³umaczy dla których jest to nowa problematyka, podczas gdy pozostali zalecaj¹ udzia³ zarówno jednych jak i drugich [8,14,16]. Udzia³ kilku t³umaczy w procesie t³umaczenia na jêzyk docelowy ma na celu unikniêcie b³êdów w t³umaczeniu, które mog¹ siê przytrafiæ nawet w przypadku powszechnie u ywanych s³ów i prostych zwrotów, oraz wybranie spoœród wszystkich mo - liwych t³umaczeñ tego, które najlepiej odda sens kryj¹cy siê za t³umaczonymi pozycjami, a nie bêdzie tylko dos³ownym przet³umaczeniem brzmienia oryginalnych pozycji [8,14,16]. Daje to szansê unikniêcia b³êdu, który móg³by skutkowaæ znacz¹cym pogorszeniem w³aœciwoœci psychometrycznych skali. Przypadek taki móg³by mieæ miejsce w konsekwencji przet³umaczenia s³owa break jako za³amanie (ang. breakdown). Innym przyk³adem potencjalnego b³êdu w t³umaczeniu jest sformu³owanie polskiego odpowiednika zwrotu counting yourself jako oceniaj¹c samodzielnie, a nie wliczaj¹c siebie. Choæ mo na próbowaæ uzasadniæ to zasugerowaniem respondentowi, aby odpowiadaj¹c na pytanie Proszê podaæ jaka by³a ca³kowita liczba osób pracuj¹cych w Pana/i zespole podczas ostatniej zmiany? dokonywa³ tego obliczenia samodzielnie, nie odwo³uj¹c siê do opinii wspó³pracowników, o których wie e równie bêd¹ odpowiadaæ na tê sam¹ ankietê. Jednak ten b³¹d w t³umaczeniu mo e doprowadziæ do uruchomienia mechanizmu, który wystêpuje w sytuacji gdy respondenci odpowiadaj¹ na pytanie Ile osób mieszka razem z Panem/ni¹ w Pana/i gospodarstwie domowym? Przez skonfrontowanie odpowiedzi na to pytanie z odpowiedzi¹ na pytanie Proszê podaæ z kim Pan/ i mieszka mo na dostrzec, e czêœæ respondentów interpretuje s³owo razem jako oprócz mnie a druga czeœæ jako wliczaj¹c mnie. Podczas dokonywania t³umaczenia wprost (czyli na jêzyk docelowy) zaleca siê tak e wykorzystanie jako materia³ów pomocniczych innych wersji jêzykowych, ni oryginalna - jest to pomocne szczególnie w sytuacji, gdy t³umacz ma mo liwoœæ przet³umaczenia oryginalnego pytania w kilku wariantach i jego w¹tpliwoœci dotycz¹ wyboru najbardziej odpowiedniego z nich. dwo³anie siê do innych wersji jêzykowych mo e tak e przyczyniæ siê do wykrycia b³êdu w ju istniej¹cym t³umaczeniu. Przyk³adem takiego b³êdu mo e byæ wartoœciowe narzêdzie s³u ¹ce do pomiaru wsparcia spo- ³ecznego jakim s¹ Berliñskie Skale Wsparcia Spo³ecznego (Berlin Social Support Sca Przegl¹d ekarski 2012 / 69 / 12 P. Brzyski

3 les - BSSS), powsta³e do oceny sytuacji pacjentów dotkniêtych choroba terminaln¹, których specyfika polega miêdzy innymi na tym, e mierz¹ one nie tylko wsparcie odbierane przez osobê badan¹ w ramach ca- ³ej sieci spo³ecznej, której jest cz³onkiem, ale tak e w relacjach z jedn¹, œciœle okreœlon¹ osob¹ - g³ównym dawc¹ wsparcia [19,24]. Dawca wsparcia, wype³niaj¹c czêœæ kwestionariusza przeznaczon¹ dla niego, podaje informacje o wsparciu udzielanym osobie badanej (pacjentowi) oraz o wsparciu buforuj¹co-ochronnym, które jest mierzone za pomoc¹ skali opisanej komentarzem: skala do wype³nienia przez osobê udzielaj¹c¹ i otrzymuj¹c¹ wsparcie. Pierwszym pytaniem tej skali jest pozycja: Ukrywa³em przed nim/ni¹ wszystkie z³e wiadomoœci (pacjent) [4]. Zamieszczone w nawiasie s³owo pacjent wprowadza pewne zamieszanie dotycz¹ce znaczenia i interpretacji tego pytania, które w sytuacji gdyby tego s³owa tu nie by³o, jest ca³kiem jasne. Porównanie polskiego t³umaczenia tej pozycji z wersj¹ angielsk¹, maj¹ca postaæ: I kept all bad news from him/her nie rozwiewa zaistnia³ych w¹tpliwoœci [2]. Dopiero odwo³anie siê do oryginalnej - niemieckojêzycznej wersji pytania Ich habe schlechte Nachrichten von ihm (dem Patienten) ferngehalten [3] - wskazuje na w³aœciwe umiejscowienie tego s³owa w sformu³owaniu pytania, które powinno brzmieæ Ukrywa³em przed nim/ni¹ (pacjentem) wszystkie z³e wiadomoœci, a w konsekwencji tak e na jego w³aœciw¹ interpretacjê. Niestety opublikowanie polskiej wersji skali w tej postaci mo e prowadziæ do sytuacji, w której to jedno pytanie ze skali zostanie zadane pacjentowi, podczas gdy na pozosta³e pytania ze skali odpowie osoba udzielaj¹ca mu wsparcia, a w konsekwencji wyniki ca³ej skali stan¹ siê praktycznie niemo liwe do interpretacji. Wiernoœæ t³umaczenia a ró nice miêdzykulturowe Kolejnym problemem utrudniaj¹cym, a czêsto wrêcz uniemo liwiaj¹cym u ycie i w³aœciw¹ interpretacjê zaadaptowanej skali jest inne znaczenie symboli, do których odwo³uj¹ siê poszczególne jej pytania. Wymusza to koniecznoœæ odwo³ania siê do innych symboli - w³aœciwych dla kultury docelowej i u ycia w jêzyku docelowym innych wskaÿników do pomiaru danej zmiennej ukrytej. W takiej sytuacji w trakcie powstawania przek³adu na jêzyk docelowy oprócz troski o wiernoœæ przekazanej treœci nale y zadbaæ tak e o weryfikacjê, czy obserwowalne wskaÿniki wykorzystane do pomiaru poszczególnych zmiennych latentnych zachowuj¹ swoje w³aœciwoœci w kulturze docelowej [14, 16]. Przyk³adem skali i pytania, w przypadku którego nie zosta³o to zrobione jest opublikowane w 2009 polskie t³umaczenie testu Short-Form-36 Health Survey (SF-36) [27]. W jednym z pytañ dotycz¹cych stanu funkcjonalnego, a konkretnie odnosz¹cym siê do czynnoœci o umiarkowanej trudnoœci (w angielskim oryginale pytanie jest okreœlone jako moderate activities), jako przyk³ady tych czynnoœci podane s¹ miêdzy innymi - zgodnie z oryginalnym brzmieniem pytania - gra w krêgle lub golfa. Zasadnicze pytanie brzmi czy krêgle i s¹ a tak popularnym sportem w Polsce, aby dla wiêkszoœci Polaków te dwa przyk³ady by³y wystarczaj¹co dobr¹ wskazówk¹ do tego, eby oceniæ poprawnie wysi³ek wk³adany we w³asn¹ aktywnoœæ jako umiarkowany [30]. Wydaje siê, e zastosowane w oficjalnym polskim t³umaczeniu testu SF-36 zast¹pienie tych sportów przez p³ywanie lub lekkie prace w ogródku jest o wiele lepszym wskaÿnikiem umiarkowanej czynnoœci, jak zosta³o to pytanie przet³umaczone w oficjalnej wersji. Tu nale y równie oficjalnie rozpowszechnianemu t³umaczeniu przypi¹æ ³atkê, gdy vigorous activities zosta³o przet³umaczone jako czynnoœci wymagaj¹ce intensywnego wysi³ku, co jest bardziej eleganckim rozwi¹zaniem ni skrót myœlowy zastosowany w przypadku pytania o aktywnoœci wymagaj¹ce umiarkowanego wysi³ku [22,27]. Równowa noœæ skal pisane powy ej przyk³ady dotycz¹ jednego z najistotniejszych problemów zwi¹zanych z adaptacj¹ miêdzykulturow¹ skal badawczych oraz ich wykorzystaniem w miêdzykulturowych badaniach porównawczych, mianowicie wspomnianego ju wczeœniej problemu równowa noœci skal. Rozwa a go siê w nastêpuj¹cych aspektach [5,13]: fasadowym, dotycz¹cym formy graficznej skali, iloœci, uk³adu i formatu pozycji skali, liczby i sformu³owañ kategorii odpowiedzi, instrukcji, oraz wzoru obliczania wyników; psychometrycznym, obejmuj¹cym kwestie równoœci œrednich i wariancji wyników skali i jej pozycji, interkorelacji pozycji, korelacji miêdzy wersjami skali i innymi testami, oraz rzetelnoœci skali; funkcjonalnym, przez który rozumie siê odpowiedÿ na pytanie, czy zaadaptowana skala mierz¹ tê sam¹ zmienn¹ co oryginalna wersja, czy s³u y do tych samych celów, a tak e czy jest podatna na wp³yw tych samych czynników zak³ócaj¹cych; t³umaczenia, obejmuj¹cym kwestiê wiernoœci treœci pytañ, ich podobieñstwa leksykalnego, oraz stopnia trudnoœci s³ów i zdañ; rekonstrukcji, dotycz¹cym etapów konstrukcji, sposobów sprawdzania jej trafnoœci i rzetelnoœci, oraz procedury badañ. Im bardziej ró ni¹ siê uwarunkowania kulturowe, w których powsta³a skala od tych, do których jest adaptowana, tym trudniej jest zachowaæ równowa noœæ skal w ka dym z powy szych aspektów. Jeœli pewne pozycje skali odwo³uj¹ siê do symboli specyficznych dla kultury zwi¹zanej z oryginalnym jêzykiem skali (kultura Ÿród³owa), lub wykorzystuj¹ pojêcia specyficzne dla tego jêzyka (np. idiomy) trudno spodziewaæ siê, eby dos³owne przet³umaczenie pozycji oryginalnej skali doprowadzi³o do stworzenia pytañ, które bêd¹ rozumiane w taki sam sposób przez osoby yj¹ce w kulturze zwi¹zanej z jêzykiem docelowym jak w kulturze Ÿród³owej. W takiej sytuacji dopuszczalne jest zast¹pienie poszczególnych s³ów lub zwrotów sformu³owaniami, które w jêzyku docelowym maj¹ analogiczne znaczenie i spowoduj¹, e zwi¹zek miêdzy wskaÿnikiem a mierzon¹ przez niego zmienn¹ latentn¹ zostanie zachowany. T³umaczenie wsteczne Wysoki stopieñ równowa noœci skal osi¹ga siê poprzez istotny etap adaptacji skali jakim jest t³umaczenie wsteczne (na jêzyk oryginalny skali), uznawane za z³oty standard w procesie adaptacji kulturowej, s³u ¹ce weryfikacji poprawnoœci t³umaczenia wprost (na jêzyk docelowy) [18]. Podstawowymi zaleceniami dotycz¹cymi tego etapu adaptacji jest, podobnie jak w przypadku t³umaczenia wprost, wykonanie go przez co najmniej dwóch niezale nych t³umaczy, dla których jêzykiem rodzimym jest jêzyk, na który t³umacz¹ (a wiêc w tym wypadku oryginalny jêzyk skali) [16], a najlepiej aby t³umaczeñ wstecznych by³o dok³adnie tyle ile t³umaczeñ wprost [14]. Zaleca siê te, aby nie byli to t³umacze zaanga owani w pracê nad t³umaczeniem wprost i ustaleniem roboczej wersji docelowej, a tak- e nieznaj¹cy oryginalnej wersji narzêdzia, oraz aby t³umacze ci nie byli specjalistami w dziedzinie jakoœci ycia, gdy tacy translatorzy mogliby poprawiæ niedoskona³oœci t³umaczenia wprost, u ywaj¹c w t³umaczeniu zwrotów specyficznych dla danego problemu w jêzyku orygina³u [14]. Sugeruje siê równie, aby ka d¹ wersjê t³umaczenia wstecznego porównaæ niezale nie z wersj¹ oryginaln¹; dodatkowym zaleceniem jest, aby zrobi³ to osobiœcie autor skali oryginalnej, jako osoba najbardziej kompetentna do oceny, czy utworzone t³umaczenia zachowa³y teoretyczn¹ ideê le ¹c¹ u podstaw konstrukcji oryginalnej skali [8,16]. Jeœli nie jest to mo liwe porównania t³umaczeñ wstecznych z orygina³em powinien dokonaæ multidyscyplinarny zespó³ badaczy pracuj¹cy nad adaptacj¹ miêdzykulturow¹ danej skali lub grupa osób dwujêzycznych pos³uguj¹cych siê biegle zarówno jêzykiem orygina³u jak i jêzykiem nowopowstaj¹cej adaptacji skali [12,14,16,34]. Przytoczony powy ej przyk³ad polskiej wersji skali BSSS pokazuje, e drobne zaburzenie równowa noœci fasadowej skali mo e w konsekwencji odbiæ siê tak e na równowa noœci funkcjonalnej i psychometrycznej. Prawid³owe przeprowadzenie t³umaczenia wstecznego powinno zapobiec rzucaj¹cym siê w oczy niedoci¹gniêciom w zakresie równowa noœci skal w aspekcie fasadowym i t³umaczenia, które mo na dostrzec w opisanym poni ej przypadku ró - nych polskich wersji skali SF-36. Najbardziej jest to widoczne na przyk³adzie podpunktów pytania 11 dotycz¹cego ogólnej percepcji zdrowia. Tabela I przedstawia brzmienie pozycji 11A i 11B w oryginalnej anglojêzycznej wersji skali, ich polskich t³umaczeñ pochodz¹cych z oficjalnej wersji t³umaczenia powsta³ej w trakcie badañ International Quality of ife Assessment Project (IQA), a tak e w najnowszym z opublikowanych polskich t³umaczeñ [20,22,27]. Ju sam fakt, e wymienione powy ej pytania w wersji z 2009 roku s¹ przet³umaczone w odmienny sposób ni w oficjalnej polskiej wersji ka e sobie postawiæ pytanie, czy mamy do czynienia wci¹ z testem SF- 36, czy te ju z zupe³nie nowa skal¹? Jednak konsekwencje dotycz¹ce w³aœciwoœci psychometrycznych skali, jakie wynikaj¹ z tych ró nic, s¹ znacznie g³êbsze ni na pierwszy rzut oka mog³yby siê wydawaæ. Przegl¹d ekarski 2012 / 69 /

4 Tabela I Ró nice w sformu³owaniu pozycji 11A i 11B w ró nych polskojêzycznych t³umaczeniach testu SF-36 w porównaniu do wersji oryginalnej. Differences in the wordings of items 11A and 11B in different Polish verions of SF-36 test compared to the original verion. A B SF-36 v. I seem to get sick a little easier than other people 2 I am as healthy as anybody I know SF-36 P, IQA Project Wydajê siê ulegaæ chorobom ³atwiej ni inni ludzie Jestem tak samo zdrowa/y jak inne znane mi osoby 1) Jak czêsto odczuwasz dyskomfort z powodu rozgl¹dania siê w otoczeniu w poszukiwaniu owadów (pszczó³, os, szerszeni)? Pomijaj¹c ró nice w aspekcie równowa noœci t³umaczenia wynikaj¹ce st¹d, e pytanie A w wersji opublikowanej w 2009 roku jest sformu³owane za pomoc¹ przeciwstawnych twierdzeñ ni w oficjalnej polskiej wersji (co powoduje e korelacje tej pozycji z SF-36, t³. Tylka, Piotrowicz Uwa am, e stan mojego zdrowia jest lepszy ni innych osób, które znam Jestem zdrowszy od innych osób, które znam Tabela II Interkorelacje pozycji podskali dyskomfortu skali VQQ zaadaptowanej dla m³odzie y polskiej. Intercorrelations between the items of discomfort subscale of VQD for Polish adolescents. 1 ) 2 ) 3 ) 4 ) 5 ) 6 ) 7) 2), kiedy jesteœ na œwie ym powietrzu? 0,91 3), kiedy jesteœ w szkole? 0,80 0,92 4) przebywaj¹c na wakacjach? 0,66 0,79 0,79 5) podczas pracy/zabawy w ogrodzie? 0,80 0,88 0,91 0,80 6), podczas spo ywania posi³ków na wolnym powietrzu? 0,66 0,64 0,75 0,60 0,79 7), gdy wyje d asz na wieœ? 0,68 0,68 0,70 0,82 0,73 0,75 Tabela III Ró nice w strukturze czynnikowej polskojêzycznych wersji skali VQQ. Differences in factor structures of Polish version of VQQ. wersja skali M D R unikanie miejsc gdzie mog¹ byæ owady rozgl¹danie siê za owadami opuszczanie miejsc gdzie s¹ obecne owady lêk w obecnoœci owadów lêk przed u ¹dleniem lêk po u ¹dleniu ograniczenia w miesi¹cach letnich Tabela IV Wp³yw ró nic w sformu³owaniu pozycji skali na ich miejsce w jej strukturze czynnikowej. The impact of scale items wording on their location in its factor structure. Wersja M D R M D R M D R treœæ pytania lêk w obecnoœci owadów: wpada w panikê w obecnoœci owadów boi siê, gdy widzi ko³o siebie owada czuje zaniepokojenie, gdy w obecnoœci dziecka pojawiaj¹ siê owady ¹dl¹ce opuszczanie miejsc gdzie s¹ obecne owady: odchodzi z miejsca, w którym pojawiaj¹ siê owady odchodzi z miejsca, w którym lata owad nakazuje dziecku oddalenia siê z miejsca, w którym pojawiaj¹ siê owady ograniczenia w miesi¹cach letnich: ma poczucie ograniczenia w aktywnoœci w miesi¹cach letnich rodziców latem zabraniaj¹ pewnych czynnoœci, aby dziecko uniknê³o u ¹dlenia ogranicza latem pewne aktywnoœci dziecka z obawy o ryzyko u ¹dlenia g wymiar g pozosta³ymi pozycjami podskali ogólnej percepcji zdrowia bêd¹ mia³y przeciwny znak), trudno jest oczekiwaæ, aby - nawet po przekodowaniu niweluj¹cym przeciwny kierunek tej zmiennej - mia³y one zbli one wartoœci. Podobnie trudno jest oczekiwaæ, aby korelacje pytania B z pozosta³ymi pozycjami tej podskali posiada³y tak¹ sam¹ wartoœæ w obu wersjach - tutaj ró nica wynika z kolei z bardziej optymistycznego sformu³owania tej pozycji w t³umaczeniu z 2009 roku. Te ró - nice w wartoœciach interkorelacji miêdzy pozycjami skutkuj¹ ró nicami w spójnoœci wewnêtrznej skali (czyli w stopniu, w jakim ka da z tych zmiennych mierzy zmienn¹ ukryt¹ mierzon¹ przez skalê) oraz w konsekwencji w trafnoœci teoretycznej, gdy zmienne ukryte mierzone przez obie wersje skali z doœæ du ym prawdopodobieñstwem bêd¹ ró ne. Co wiêcej: pytania te maj¹ do tego stopnia zbli ony sens, e wydaje siê, e korelacja miêdzy nimi mo e byæ wy sza ni 0,7, co w metodologii konstrukcji skal uwa a siê za warunek wymuszaj¹cy usuniêcie jednej z takich pozycji ze skali ze wzglêdu na nak³adanie siê zakresu pomiaru (ang. overlap) [1,17]. Gdyby wysokoœæ tej korelacji wymusi³a koniecznoœæ usuniêcia jednego z pytañ spowodowa³oby to dodatkowo ró nice w trafnoœci fasadowej miêdzy wersjami, gdy podskala ta w obu wersjach ró ni³aby siê iloœci¹ pytañ. Pomiar rzetelnoœci skali Poruszony powy ej problem wysokich korelacji miêdzy pozycjami skali wystêpuje najczêœciej w przypadku pozycji o podobnym sformu³owaniu oraz wystêpuj¹cych w kwestionariuszu blisko siebie [17,1]. Tabela II przedstawia korelacje miêdzy pozycjami podskali dyskomfortu polskiej wersji skali jakoœci ycia m³odzie y z alergi¹ na jad owadów b³onkoskrzyd³ych Venom Quality of ife Qustionaire (VQQ) [23]. Podskala ta w obecnej postaci zawieraj¹cej 7 pozycji posiada rzetelnoœæ równ¹ Sformu³owanie ka dego z tych siedmiu pytañ sk³ada siê ze zdania stanowi¹cego pytanie pierwsze (zaznaczone w kolejnych pozycjach trzema kropeczkami) uzupe³nione o bardziej precyzyjne okreœlenie okolicznoœci. Spoœród mo liwych do obliczenia miêdzy siedmioma zmiennymi dwudziestu jeden wspó³czynników korelacji tylko 6 nie przekroczy³o granicy 0,7. Po uwzglêdnieniu koniecznoœci usuniêcia ze skali zbyt silnie skorelowanych pozycji pozosta³yby w niej tylko pozycje 1, 4 i 6, a skala posiada³aby rzetelnoœæ równ¹ 0,87. zacowanie rzetelnoœci skali prezentowanej powy ej zosta³o dokonane z wykorzystaniem wspó³czynnika alpha Cronbacha - obecnie prawdopodobnie najpopularniejszej spoœród wielu miar rzetelnoœci dostêpnych w popularnych pakietach statystycznych [11]. Prawdopodobnie z tego powodu jest on stosowany czêsto nieco bezkrytycznie i interpretowany nieco odmiennie od zamys³u autora. Wspó³czynnik ten zosta³ skonstruowany z myœl¹ o szacowaniu rzetelnoœci skal jednowymiarowych (co nale y zweryfikowaæ wczeœniej za pomoc¹ analizy czynnikowej) [5]. Je eli zostanie wykorzystany do oceny rzetelnoœci skali wielowymiarowej, jak¹ jest na przyk³ad polska adaptacja skali jakoœci ycia VQQ dla polskich dzieci z alergi¹ na jad owadów b³onkoskrzyd³ych, oceni on jak rzetelnie skala ta mierzy nie jakiœ wielowymiarowy abstrakcyjny konstrukt, jakim jest jakoœæ ycia tej grupy pacjentów, ale jedn¹ konkretn¹ zmienn¹ - tê, 1290 Przegl¹d ekarski 2012 / 69 / 12 P. Brzyski

5 Rycina 1 Zale noœæ miêdzy czasem od operacji chirurgicznej a ogóln¹ satysfakcj¹ z ycia pacjentów z rakiem jelita grubego bez stomii. Relationship between time period after surgical treatment and general life satisfaction of nonstoma patients with colorectal cancer. która wyjaœnia najwiêksz¹ czêœæ wariancji zmiennych tworz¹cych skalê [7, 11]. W przypadku skali VQQ jest to zmienna mierzona przez pozycje o wysokich ³adunkach czynnikowych na pierwszej g³ównej sk³adowej, czyli dyskomfort. Rzetelnoœæ skali VQQ zawieraj¹cej 14 pozycji wynosi 0,95, a wiêc jest ni sza ni rzetelnoœæ zawartej w niej podskali dyskomfortu, wynosz¹ca 0,98 [7]. Powy sze zachowanie wspó³czynnika alfa Cronbacha, który dla danej skali osi¹ga ni sz¹ wartoœæ ni dla skali zestawionej z pewnego podzbioru jej pozycji, jest konsekwencj¹ tego, e mamy do czynienia ze skal¹ wielowymiarow¹, co znaczy e czêœæ jej pozycji mierzy inn¹ zmienn¹ ukryt¹ ni pozosta³e pozycje. W przypadku takich skal powinno siê stosowaæ wspó³czynnik alfa Cronbacha osobno dla ka dej podskali, mierz¹c rzetelnoœæ pomiaru zmiennych ukrytych reprezentowanych przez poszczególne czynniki (lub g³ówne sk³adowe) wyodrêbnione na podstawie rozwi¹zania analizy czynnikowej [7]. W literaturze mo na znaleÿæ tak e inne przyk³ady niew³aœciwego zastosowania wspó³czynnika alpha Cronbacha - jednym z takich przyk³adów jest wykorzystanie tego wspó³czynnika do oceny rzetelnoœci skanera Heidelberg Retina Tomograph (HRT), który s³u y w okulistyce do wykonywania skaningowej oftalmoskopii laserowej wykorzystywanej w diagnostyce jaskry. Autorzy pewnej pracy ocenili jego rzetelnoœæ na podstawie piêciokrotnego badania jednego oka ka dego z 50 badanych, w tym 24 pacjentów z jaskr¹ oraz 26 zdrowych osób. Zatem po zakoñczeniu badania badacze dysponowali baz¹ 5 pomiarów tego samego zestawu cech dla ka dego pacjenta, przeprowadzonych tym samym narzêdziem [25]. Jeœli poszukamy analogii w dziedzinie, dla której wspó³czynnik alpha zosta³ skonstruowany (czyli dla badañ testowych w psychologii) oka e siê jednak, e powinno siê go wykorzystywaæ w sytuacji, w której dla ka dego z pacjentów posiadamy pomiar tej samej cechy (w powy ej cytowanym przyk³adzie okulistycznym tego samego oka ) - przeprowadzony 5 pytaniami (czyli 5 ró nymi, mimo wszystko, narzêdziami) co w konsekwencji równie daje bazê zawieraj¹c¹ 5 zmiennych dla ka dego pacjenta. Wspó³czynnik alpha mierzy z za³o enia rzetelnoœæ narzêdzia bêd¹cego kompilacj¹ tych 5 zmiennych, zatem autorzy badaj¹cy rzetelnoœæ HRT ocenili za pomoc¹ wspó³czynnika alfa rzetelnoœæ nie samego urz¹dzenia, lecz narzêdzia badawczego sk³adaj¹cego siê z piêciu oczu tego samego pacjenta. Nie trzeba chyba dodawaæ, e opisany powy ej schemat badania jest klasycznym badaniem rzetelnoœci metod¹ test-retest [6]. Niezmiennoœæ pomiaru Z pomiarem jakoœci ycia wi¹ ¹ siê nierozerwalnie dwa problemy okreœlane w literaturze anglojêzycznej jako measurement invariance - niezmiennoœæ pomiaru, który jest szczególnie istotny przy prowadzeniu przekrojowych badañ porównawczych, oraz response shift, który mo na okreœliæ jako przesuniêcie w ocenach jakoœci ycia i czêœciej spotyka siê go w badaniach d³ugofalowych [10,29]. Problem niezmiennoœci pomiaru zwi¹zany jest ze wspomnianym wczeœniej problemem psychometrycznej równowa noœci skal i definiuje siê go jako pytanie o identycznoœæ modeli pomiarowych, rozumianych jako zale noœæ miêdzy mierzonymi konstruktami teoretycznymi a wskaÿnikami wykorzystanymi do pomiaru poszczególnych zmiennych ukrytych. Pod pojêciem response shift kryj¹ siê dwa mechanizmy maj¹ce swoje Ÿród³o w subiektywnym postrzeganiu (a nie w obiektywnych uwarunkowaniach) jakoœci ycia lub stanu zdrowia. Pierwszym z nich jest zmiana wewnêtrznych standardów, wed³ug których jednostka dokonuje oceny jakoœci ycia. Prowadzi ona miêdzy innymi do tzw. paradoksu niepe³nosprawnoœci, gdy osoby z powa nymi problemami zdrowotnymi oceniaj¹ swoj¹ jakoœæ ycia jako niegorsz¹ lub nawet lepsz¹ ni osoby zdrowe [10]. Ten mechanizm mo e dzia³aæ w przypadku osób starszych z niepe³nosprawnoœci¹ lub pacjentów z nowotworem, którzy w miarê up³ywu czasu, yj¹c z okreœlonymi uwarunkowaniami zdrowotnymi dostosowuj¹ siê do nich, przyjmuj¹c stan obecny za punkt odniesienia, co powoduje, e ten sam poziom niepe³nosprawnoœci traktowany wczeœniej jako upoœledzenie jakoœci ycia, oceniany jest z czasem jako stan neutralny. Przyk³adem dzia- ³ania tego mechanizmu mo e byæ sytuacja, jak¹ zaobserwowano w próbie pacjentów z rakiem jelita grubego, u których nie zastosowano stomii (rycina 1). Pomiar ogólnej satysfakcji z ycia tych pacjentów wykaza³, e w grupie pacjentów badanych do 3,5 roku po operacji satysfakcja z ycia maleje wraz z czasem jaki up³yn¹³ od operacji, podczas gdy powy ej tej cezury czasowej zaczyna ona rosn¹æ, choæ uwarunkowania zdrowotne tych osób pozostaj¹ takie same lub nawet mog¹ siê obiektywnie obni aæ. Drugi mechanizm, jaki mo e spowodowaæ wyst¹pienie zjawiska przesuniêcia ocen, zwi¹zany jest w wiêkszym stopniu z problemem niezmiennoœci pomiaru i wspomnianej wczeœniej równowa noœci skal, a polega on na tym, e pacjent dokonuje przedefiniowania mierzonego konstruktu jakoœci ycia lub wymiaru zdrowia. To przedefiniowanie polega na tym, e nastêpuje zmiana nie tylko punktu odniesienia wyznaczaj¹cego standard jakoœci ycia dla danej osoby, ale przede wszystkim, w doborze wskaÿników branych pod uwagê przy dokonywaniu oceny. Jako przyk³ad mog¹ tu pos³u yæ adaptacje skali jakoœci ycia dla osób z alergi¹ na jad owadów b³onkoskrzyd³ych dla m³odzie y, dzieci oraz rodziców tych dzieci (osób bez alergii) [7]. Wszystkie te adaptacje powsta³y jako modyfikacja skali jakoœci ycia dla osób doros³ych z alergi¹ na jad owadów b³onkoskrzyd³ych, jednak analiza czynnikowa przeprowadzona dla ka dej z nich wykaza³a, e ró ni¹ siê one struktur¹ czynnikow¹. Ka da z adaptacji, wœród 14 zmiennych tworz¹cych skalê, zawiera³a zmienne mierz¹ce lêk przed owadami i ich u ¹dleniami, ostro noœæ (zespó³ zachowañ s³u ¹cych unikniêciu u ¹dlenia) oraz dyskomfort zwi¹zany z rozgl¹daniem siê za owadami i poczucie ograniczenia w aktywnoœci w miesi¹cach letnich z powodu alergii [23]. ile mo na by³o stwierdziæ na podstawie wyników analizy czynnikowej, e iloœæ zmiennych mierz¹cych dyskomfort by³a w ka dej adaptacji jednakowa, o tyle iloœæ zmiennych mierz¹cych lêk i ostro - Przegl¹d ekarski 2012 / 69 /

6 noœæ, a tak e struktura korelacji miêdzy pozycj¹ mierz¹ca poziom ograniczeñ a pozosta³ymi pozycjami skali by³y ró ne [7] (tabela III). czywiœcie w pewnym stopniu obserwowan¹ zmiennoœæ w strukturze czynnikowej ró nych wersji skali mo na wyt³umaczyæ koniecznoœci¹ dostosowania skali do zasobów s³ownictwa dzieci, czy te do sytuacji osób doros³ych, które same wprawdzie nie s¹ dotkniête alergi¹, ale ich jakoœæ ycia jako opiekunów dzieci z alergi¹ jest z powodu tej choroby w jakiœ sposób upoœledzona. Jednak wydaje siê, e trudno jest tymi ró nicami uzasadniæ fakt, e dla dzieci pozycja mierz¹ca czêstoœæ odchodzenia z miejsc, gdzie lataj¹ owady, koreluje silniej ze zmiennymi mierz¹cymi lêk przed u ¹dleniem, podczas gdy wœród m³odzie y pozycja mierz¹ca lêk przed u ¹dleniem sformu³owana jako czêstoœæ wpadania w panikê w obecnoœci owadów silniej koreluje ze zmiennymi mierz¹cymi ostro noœæ (czyli miêdzy innymi z odchodzeniem z miejsc w których pojawiaj¹ siê owady) (tabela IV). Drugim przyk³adem takiego pytania, które jest w ró ny sposób rozumiane przez respondentów o ró nych uwarunkowaniach jest pozycja dotycz¹ca poczucia ograniczenia w aktywnoœci w miesi¹cach letnich. W wersji dla m³odzie y pytanie to koreluje silniej ze zmiennymi mierz¹cymi lêk przed u ¹dleniem, podczas gdy w wersji dla dzieci ze zmiennymi mierz¹cymi poziom ostro noœci dziecka, natomiast w wersji dla rodziców pytanie to stanowi³o osobny wymiar jakoœci ycia, s³abiej skorelowany ze zmiennymi mierz¹cymi inne wymiary [7]. Podsumowanie pisane powy ej przyk³ady b³êdów pope³nianych w trakcie prowadzenia prac badawczych, ju na etapie konstrukcji kwestionariusza, jak równie konsekwencje, niepozornych na pierwszy rzut oka, ró nic w sformu³owaniu pytañ zadawanych pacjentom, powinny uœwiadomiæ ka demu badaczowi jak znacz¹ce konsekwencje, ³¹cznie z powa nymi problemami dotycz¹cymi interpretacji uzyskanych wyników, mo e mieæ niefrasobliwoœæ w przygotowaniu lub doborze narzêdzia badawczego. Jak widaæ po powy szych przyk³adach nie dotyczy to tylko kwestionariuszy autorskich - równie narzêdzia badawcze o uznanej ju renomie oraz ich wersje publikowane w uznanych czasopismach nie s¹ wolne od niedoskona³oœci, które w rêku niedoœwiadczonego badacza, nieœwiadomego wszystkich uwarunkowañ zwi¹zanych z u yciem danego narzêdzia, mog¹ skutkowaæ powa nymi konsekwencjami. Dlatego wa ne jest, aby planowanie badania naukowego odbywa³o siê z uwzglêdnieniem jak najszerszego spektrum literatury dotycz¹cej branych po uwagê narzêdzi, aby wykorzystaæ te, które charakteryzuje nie tylko akceptowalna trafnoœæ i rzetelnoœæ oryginalnych wersji jêzykowych, ale które daj¹ równie gwarancjê, e ich adaptacja nie zakoñczy³a siê na etapie t³umaczenia, a twórcy adaptowanych wersji dope³nili wszelkich starañ, aby tworzone narzêdzie pozwoli³o uzyskaæ wartoœciowe wyniki, a przysz³y jego u ytkownik by³ w stanie poprawnie je zastosowaæ i w³aœciwie zinterpretowaæ otrzymane wyniki. Piœmiennictwo 1. Annett R.D.: Assessment of health status and quality of life outcomes for children with asthma. J. Allergy Clin. Immunol. 2001, 107, Berliñskie skale wsparcia spo³ecznego - wersja angielska. Dostêp , 3. Berliñskie skale wsparcia spo³ecznego - wersja niemiecka. Dostêp , 4. Berliñskie skale wsparcia spo³ecznego - wersja polska. Dostêp , 5. Brzeziñski J.: Metodologia badañ psychologicznych. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, Brzyski P.: Trafnoœæ i rzetelnoœæ skal pomiarowych. [w:] Kawecka-Jaszcz K., Klocek M., Tobiasz- Adamczyk B.: Jakoœæ ycia w chorobach uk³adu sercowo-naczyniowego. Metody pomiaru i znaczenie kliniczne. Termedia Wydawnictwo Medyczne, Poznañ, Brzyski P., Cichocka-Jarosz E., Tobiasz-Adamczyk B. i wsp.: Adaptacja kwestionariuszy jakoœci ycia dla dzieci z alergi¹ na jad owadów oraz dla ich rodziców. Przeg. ek. 2010, 67, Bullinger M., Alonso J., Apolone G. et al., for the IQA Project, Translating health status questionnaires and evaluating their quality, The IQA Project Approach. J. Clin. Epidemiol. 1998, 51, Bullinger M., Anderson R., Cella D., Aaronson N.: Developing and evaluating cross-cultural instruments from minimum requirements to optimal models. Qual. ife Res. 1993, 2, Carr A.J., Higginson I.J., Robinson P.G.: Quality of life. BMJ Books, ondon, Cronbach.J.: Wspó³czynnik alfa a struktura wewnêtrzna testów. [w:] Brzeziñski J.: Trafnoœæ i rzetelnoœæ testów psychologicznych. Gdañskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdañsk, Dewolf., Koller M., Velikova G. et al., on behalf of the ERTC Quality of ife Group., ERTC Quality f ife Group Translation Procedure, Third Edition. ERTC March Drwal R..: Adaptacja kwestionariuszy osobowoœci. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, Guillemin F., Bombardier C., Beaton D.: Crosscultural adaptation of health-related quality of life measures, literature review and proposed guidelines. J. Clin. Epidemiol. 1993, 46, Guyatt G.H.: The philosophy of health-related quality of life translations. [w:] Shumaker S.A., Berzon R.A.: The international assessment of health related quality of life, theory, translation, measurement and analysis. Rapid Communications xford td, xford, Hornowska E., Paluchowski W.J.: Kulturowa adaptacja testów psychologicznych. [w:] Brzeziñski J.: Metodologia badañ psychologicznych. Wybór tekstów. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, Juniper E.F., Guyatt G.H., Streiner D.., King D.R.: Clinical impact versus factor analysis for quality of life questionnaire construction. J. Clin. Epidemiol. 1997, 50, Klocek M., Brzyski P.: T³umaczenie i adaptacja miêdzykulturowa kwestionariuszy mierz¹cych jakoœæ ycia. [w:] Kawecka-Jaszcz K., Klocek M., Tobiasz- Adamczyk B.: Jakoœæ ycia w chorobach uk³adu sercowo-naczyniowego. Metody pomiaru i znaczenie kliniczne. Termedia Wydawnictwo Medyczne, Poznañ, uszczyñska A., Kowalska M., Mazurkiewicz M. i wsp.: Berliñskie skale wsparcia spo³ecznego (BSSS), wyniki wstêpnych badañ nad adaptacj¹ skal i ich w³aœciwoœciami psychometrycznymi. Studia Psychologiczne 2006, 44, Marcinowicz., Sienkiewicz J.: Badanie trafnoœci i rzetelnoœci polskiej wersji kwestionariusza SF-36, wyniki wstêpne. Przegl. ek. 2003, 60 (Suppl. 6), Meadows K.: Criteria for translations of health measurement instruments, Qual. ife. Res. 1994, 3, McDowell I.: Measuring Health, A guide to Rating Scales and Questionnaires, 3nd Edition. xford University Press, xford, ude-elberink J.N.G., de Konchy J.G.R., Golden D.B.K. et al.: Development and validation of a healthrelated quality-of-life questionnaire in patients with yellow jacket allergy. J. Allergy Clin. Immunol. 2002, 109, Schultz U., Schwarzer R.: Soziale Unterstutzung bei der Krankhaitsbewaltigung, Der Berliner Social Support Skalen (BSSS). Diagnostica 2003, 49, Sichota R., Gulati V., Agarwal HC. et al.: Variables affecting test-retest reliability of Heidelberg Retina Tomograph II stereometrics parameters. Journal of Glaucoma 2002, 11, Tobiasz-Adamczyk B.: Geneza zdrowia, koncepcje i ewolucja pojêcia jakoœci ycia. [w:] Kawecka-Jaszcz K., Klocek M., Tobiasz-Adamczyk B.: Jakoœæ ycia w chorobach uk³adu sercowo-naczyniowego. Metody pomiaru i znaczenie kliniczne. Termedia Wydawnictwo Medyczne, Poznañ, Tylka J., Piotrowicz R.: Kwestionariusz jakoœci ycia SF-36 - wersja polska. Kardiol. Pol. 2009, 67, Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Dziennik Ustaw Nr 24, poz. 83, 4 lutego 1994 r. 29. Vandenberg R.J., ance C.E.: A Review and Synthesis of the Measurement Invariance iterature, Suggestions, Practices, and Recommendations for rganizational Research. rganizational Research Methods 2000, 3. Retrieved 01/06/2011 from orm.sagepub.com/content/3/1/ Wagner A., Gandek B., Aaronson N. et al.: Crosscultural comparisons of the content of SF-36 translations across ten countries. J. Clin. Epidemiol. 1998, 51, Ware J.E.: Standards for validating health measures, definition and content. J. Chronic Dis. 1987, 40, Ware J.E jr., Kosinski M. Gandek B.: SF-36 Health Survey, manual and interpretation guide. incoln, Rhode Island, QualityMetric Inc WHQ Group, The world health organisation quality of life assessment (WHQ), Position paper from the world health organisation. Soc. Sci. Med. 1995, 41, WHQ Group. Division of Mental Health, World Health rganization. Study protocol for the World Health rganization project to develop a Quality of ife assessment instrument (WHQ). Quall ife Res. 1993, 2, ProQolid - Patient-Reported utcome and Quality of ife Instruments Database. Dostêp , Przegl¹d ekarski 2012 / 69 / 12 P. Brzyski

(wymiar macierzy trójk¹tnej jest równy liczbie elementów na g³ównej przek¹tnej). Z twierdzen 1 > 0. Zatem dla zale noœci

(wymiar macierzy trójk¹tnej jest równy liczbie elementów na g³ównej przek¹tnej). Z twierdzen 1 > 0. Zatem dla zale noœci 56 Za³ó my, e twierdzenie jest prawdziwe dla macierzy dodatnio okreœlonej stopnia n 1. Macierz A dodatnio okreœlon¹ stopnia n mo na zapisaæ w postaci n 1 gdzie A n 1 oznacza macierz dodatnio okreœlon¹

Bardziej szczegółowo

gdy wielomian p(x) jest podzielny bez reszty przez trójmian kwadratowy x rx q. W takim przypadku (5.10)

gdy wielomian p(x) jest podzielny bez reszty przez trójmian kwadratowy x rx q. W takim przypadku (5.10) 5.5. Wyznaczanie zer wielomianów 79 gdy wielomian p(x) jest podzielny bez reszty przez trójmian kwadratowy x rx q. W takim przypadku (5.10) gdzie stopieñ wielomianu p 1(x) jest mniejszy lub równy n, przy

Bardziej szczegółowo

Odpowiedzi na pytania zadane do zapytania ofertowego nr EFS/2012/05/01

Odpowiedzi na pytania zadane do zapytania ofertowego nr EFS/2012/05/01 Odpowiedzi na pytania zadane do zapytania ofertowego nr EFS/2012/05/01 1 Pytanie nr 1: Czy oferta powinna zawierać informację o ewentualnych podwykonawcach usług czy też obowiązek uzyskania od Państwa

Bardziej szczegółowo

1. Od kiedy i gdzie należy złożyć wniosek?

1. Od kiedy i gdzie należy złożyć wniosek? 1. Od kiedy i gdzie należy złożyć wniosek? Wniosek o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego będzie można składać w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Puławach. Wnioski będą przyjmowane od dnia

Bardziej szczegółowo

Rys Mo liwe postacie funkcji w metodzie regula falsi

Rys Mo liwe postacie funkcji w metodzie regula falsi 5.3. Regula falsi i metoda siecznych 73 Rys. 5.1. Mo liwe postacie funkcji w metodzie regula falsi Rys. 5.2. Przypadek f (x), f (x) > w metodzie regula falsi 74 V. Równania nieliniowe i uk³ady równañ liniowych

Bardziej szczegółowo

3.2 Warunki meteorologiczne

3.2 Warunki meteorologiczne Fundacja ARMAAG Raport 1999 3.2 Warunki meteorologiczne Pomiary podstawowych elementów meteorologicznych prowadzono we wszystkich stacjach lokalnych sieci ARMAAG, równolegle z pomiarami stê eñ substancji

Bardziej szczegółowo

HAŚKO I SOLIŃSKA SPÓŁKA PARTNERSKA ADWOKATÓW ul. Nowa 2a lok. 15, 50-082 Wrocław tel. (71) 330 55 55 fax (71) 345 51 11 e-mail: kancelaria@mhbs.

HAŚKO I SOLIŃSKA SPÓŁKA PARTNERSKA ADWOKATÓW ul. Nowa 2a lok. 15, 50-082 Wrocław tel. (71) 330 55 55 fax (71) 345 51 11 e-mail: kancelaria@mhbs. HAŚKO I SOLIŃSKA SPÓŁKA PARTNERSKA ADWOKATÓW ul. Nowa 2a lok. 15, 50-082 Wrocław tel. (71) 330 55 55 fax (71) 345 51 11 e-mail: kancelaria@mhbs.pl Wrocław, dnia 22.06.2015 r. OPINIA przedmiot data Praktyczne

Bardziej szczegółowo

VRRK. Regulatory przep³ywu CAV

VRRK. Regulatory przep³ywu CAV Regulatory przep³ywu CAV VRRK SMAY Sp. z o.o. / ul. Ciep³ownicza 29 / 1-587 Kraków tel. +48 12 680 20 80 / fax. +48 12 680 20 89 / e-mail: info@smay.eu Przeznaczenie Regulator sta³ego przep³ywu powietrza

Bardziej szczegółowo

Regulamin Krêgów Harcerstwa Starszego ZHR

Regulamin Krêgów Harcerstwa Starszego ZHR Biuro Naczelnictwa ZHR 1 Regulamin Krêgów Harcerstwa Starszego ZHR (za³¹cznik do uchwa³y Naczelnictwa nr 196/1 z dnia 30.10.2007 r. ) 1 Kr¹g Harcerstwa Starszego ZHR - zwany dalej "Krêgiem" w skrócie "KHS"

Bardziej szczegółowo

KLAUZULE ARBITRAŻOWE

KLAUZULE ARBITRAŻOWE KLAUZULE ARBITRAŻOWE KLAUZULE arbitrażowe ICC Zalecane jest, aby strony chcące w swych kontraktach zawrzeć odniesienie do arbitrażu ICC, skorzystały ze standardowych klauzul, wskazanych poniżej. Standardowa

Bardziej szczegółowo

STATUT KOŁA NAUKOWEGO PRAWA MEDYCZNEGO. Rozdział I. Postanowienia ogólne

STATUT KOŁA NAUKOWEGO PRAWA MEDYCZNEGO. Rozdział I. Postanowienia ogólne STATUT KOŁA NAUKOWEGO PRAWA MEDYCZNEGO Rozdział I. Postanowienia ogólne 1 Koło Naukowe Prawa Medycznego, zwane dalej Kołem, jest dobrowolną organizacją studencką. Funkcjonuje na Wydziale Prawa i Administracji

Bardziej szczegółowo

Zasady racjonalnego dokumentowania systemu zarządzania

Zasady racjonalnego dokumentowania systemu zarządzania Jerzy Kowalczyk Zasady racjonalnego dokumentowania systemu zarządzania Zasady doskonalenia systemu zarządzania oraz podstawowe procedury wspomagające Zarządzanie jakością VERLAG DASHÖFER Wydawnictwo VERLAG

Bardziej szczegółowo

Instrukcja U ytkownika Systemu Antyplagiatowego Plagiat.pl

Instrukcja U ytkownika Systemu Antyplagiatowego Plagiat.pl Instrukcja U ytkownika Systemu Antyplagiatowego Plagiat.pl System Plagiat.pl jest programem komputerowym s³u ¹cym do porównywania dokumentów tekstowych. Wytypowani przez W³adze Uczelni U ytkownicy otrzymuj¹

Bardziej szczegółowo

Polska-Warszawa: Usługi skanowania 2016/S 090-161398

Polska-Warszawa: Usługi skanowania 2016/S 090-161398 1 / 7 Niniejsze ogłoszenie w witrynie TED: http://ted.europa.eu/udl?uri=ted:notice:161398-2016:text:pl:html Polska-Warszawa: Usługi skanowania 2016/S 090-161398 Państwowy Instytut Geologiczny Państwowy

Bardziej szczegółowo

Jacek Mrzyg³ód, Tomasz Rostkowski* Rozwi¹zania systemowe zarz¹dzania kapita³em ludzkim (zkl) w bran y energetycznej

Jacek Mrzyg³ód, Tomasz Rostkowski* Rozwi¹zania systemowe zarz¹dzania kapita³em ludzkim (zkl) w bran y energetycznej Komunikaty 99 Jacek Mrzyg³ód, Tomasz Rostkowski* Rozwi¹zania systemowe zarz¹dzania kapita³em ludzkim (zkl) w bran y energetycznej Artyku³ przedstawi skrócony raport z wyników badania popularnoœci rozwi¹zañ

Bardziej szczegółowo

ROZPORZ DZENIE MINISTRA GOSPODARKI z dnia 11 sierpnia 2000 r. w sprawie przeprowadzania kontroli przez przedsiêbiorstwa energetyczne.

ROZPORZ DZENIE MINISTRA GOSPODARKI z dnia 11 sierpnia 2000 r. w sprawie przeprowadzania kontroli przez przedsiêbiorstwa energetyczne. ROZPORZ DZENIE MINISTRA GOSPODARKI z dnia 11 sierpnia 2000 r. w sprawie przeprowadzania kontroli przez przedsiêbiorstwa energetyczne. (Dz. U. Nr 75, poz. 866, z dnia 15 wrzeœnia 2000 r.) Na podstawie art.

Bardziej szczegółowo

POSTANOWIENIA DODATKOWE DO OGÓLNYCH WARUNKÓW GRUPOWEGO UBEZPIECZENIA NA ŻYCIE KREDYTOBIORCÓW Kod warunków: KBGP30 Kod zmiany: DPM0004 Wprowadza się następujące zmiany w ogólnych warunkach grupowego ubezpieczenia

Bardziej szczegółowo

CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ

CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-46 - 92, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl

Bardziej szczegółowo

F Ă MD LH Q D ] G È ] U

F Ă MD LH Q D ] G È ] U Metoda 5S Fachowa VERLAG DASHÖFER Wydawnictwo VERLAG DASHOFER Sp. z o.o. Świat profesjonalnej wiedzy al. Krakowska 271, 02 133 Warszawa tel.: 22 559 36 00, 559 36 66 faks: 22 829 27 00, 829 27 27 Ksi¹

Bardziej szczegółowo

Polska-Warszawa: Usługi w zakresie napraw i konserwacji taboru kolejowego 2015/S 061-107085

Polska-Warszawa: Usługi w zakresie napraw i konserwacji taboru kolejowego 2015/S 061-107085 1/6 Niniejsze ogłoszenie w witrynie TED: http://ted.europa.eu/udl?uri=ted:notice:107085-2015:text:pl:html Polska-Warszawa: Usługi w zakresie napraw i konserwacji taboru kolejowego 2015/S 061-107085 Przewozy

Bardziej szczegółowo

Projektowanie procesów logistycznych w systemach wytwarzania

Projektowanie procesów logistycznych w systemach wytwarzania GABRIELA MAZUR ZYGMUNT MAZUR MAREK DUDEK Projektowanie procesów logistycznych w systemach wytwarzania 1. Wprowadzenie Badania struktury kosztów logistycznych w wielu krajach wykaza³y, e podstawowym ich

Bardziej szczegółowo

Zakupy poniżej 30.000 euro Zamówienia w procedurze krajowej i unijnej

Zakupy poniżej 30.000 euro Zamówienia w procedurze krajowej i unijnej biblioteczka zamówień publicznych Agata Hryc-Ląd Małgorzata Skóra Zakupy poniżej 30.000 euro Zamówienia w procedurze krajowej i unijnej Nowe progi w zamówieniach publicznych 2014 Agata Hryc-Ląd Małgorzata

Bardziej szczegółowo

Ida Kurcz. Psychologia języka i komunikacji

Ida Kurcz. Psychologia języka i komunikacji Ida Kurcz Psychologia języka i komunikacji Spis treœci PRZEDMOWA DO WYDANIA DRUGIEGO............................... 9 ROZDZIA I. PSYCHOLOGIA JÊZYKA A PSYCHOLINGWISTYKA I SOCJOLINGWISTYKA. UWAGI WSTÊPNE..................

Bardziej szczegółowo

PRAWA ZACHOWANIA. Podstawowe terminy. Cia a tworz ce uk ad mechaniczny oddzia ywuj mi dzy sob i z cia ami nie nale cymi do uk adu za pomoc

PRAWA ZACHOWANIA. Podstawowe terminy. Cia a tworz ce uk ad mechaniczny oddzia ywuj mi dzy sob i z cia ami nie nale cymi do uk adu za pomoc PRAWA ZACHOWANIA Podstawowe terminy Cia a tworz ce uk ad mechaniczny oddzia ywuj mi dzy sob i z cia ami nie nale cymi do uk adu za pomoc a) si wewn trznych - si dzia aj cych na dane cia o ze strony innych

Bardziej szczegółowo

warsztató OMNM ar n medk oafał ptaszewskii mgr goanna tieczorekjmowiertowskai mgr Agnieszka jarkiewicz

warsztató OMNM ar n medk oafał ptaszewskii mgr goanna tieczorekjmowiertowskai mgr Agnieszka jarkiewicz warsztató OMNM ar n medk oafał ptaszewskii mgr goanna tieczorekjmowiertowskai mgr Agnieszka jarkiewicz } Pacjent w badaniu klinicznym a NFZ } Kalkulacja kosztów } Współpraca z zespołem badawczym jak tworzyć

Bardziej szczegółowo

DE-WZP.261.11.2015.JJ.3 Warszawa, 2015-06-15

DE-WZP.261.11.2015.JJ.3 Warszawa, 2015-06-15 DE-WZP.261.11.2015.JJ.3 Warszawa, 2015-06-15 Wykonawcy ubiegający się o udzielenie zamówienia Dotyczy: postępowania prowadzonego w trybie przetargu nieograniczonego na Usługę druku książek, nr postępowania

Bardziej szczegółowo

UMOWA NR w sprawie: przyznania środków Krajowego Funduszu Szkoleniowego (KFS)

UMOWA NR w sprawie: przyznania środków Krajowego Funduszu Szkoleniowego (KFS) UMOWA NR w sprawie: przyznania środków Krajowego Funduszu Szkoleniowego (KFS) zawarta w dniu. r. pomiędzy : Powiatowym Urzędem Pracy w Gdyni reprezentowanym przez.., działającą na podstawie upoważnienia

Bardziej szczegółowo

Co do zasady, obliczenie wykazywanej

Co do zasady, obliczenie wykazywanej Korekta deklaracji podatkowej: można uniknąć sankcji i odzyskać ulgi Piotr Podolski Do 30 kwietnia podatnicy podatku dochodowego od osób fizycznych byli zobowiązani złożyć zeznanie określające wysokość

Bardziej szczegółowo

Zapytanie ofertowe nr 3

Zapytanie ofertowe nr 3 I. ZAMAWIAJĄCY STUDIUM JĘZYKÓW OBCYCH M. WAWRZONEK I SPÓŁKA s.c. ul. Kopernika 2 90-509 Łódź NIP: 727-104-57-16, REGON: 470944478 Zapytanie ofertowe nr 3 II. OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA Przedmiotem zamówienia

Bardziej szczegółowo

Instrument oceny 360 stopni zgodny z naukową metodologią, to jest możliwe! Analiza przypadku

Instrument oceny 360 stopni zgodny z naukową metodologią, to jest możliwe! Analiza przypadku Instrument oceny 360 stopni zgodny z naukową metodologią, to jest możliwe! Analiza przypadku dr Victor Wekselberg, Senior Konsultant Mirosława Achinger, Prezes Mispol SA Plan wystąpienia 1. Czym jest kwestionariusz

Bardziej szczegółowo

METODA NAUKOWA. Biologia to nauka eksperymentalna. Cechuje się określoną metodologią i pragmatyzmem (podejmowanie

METODA NAUKOWA. Biologia to nauka eksperymentalna. Cechuje się określoną metodologią i pragmatyzmem (podejmowanie METODA NAUKOWA Weiner J., Życie i ewolucja biosfery. PWN 1999 Wudka J., http://physics.ucr.edu Wolfs F., http://teacher.pas.rochester.edu/ Biologia to nauka eksperymentalna. Cechuje się określoną metodologią

Bardziej szczegółowo

REGULAMIN KONKURSU..Pilanie dbaj¹ o zasady i zawsze segreguj¹ odpady"

REGULAMIN KONKURSU..Pilanie dbaj¹ o zasady i zawsze segreguj¹ odpady REGULAMIN KONKURSU..Pilanie dbaj¹ o zasady i zawsze segreguj¹ odpady" 1 Postanowienia ogólne ORGANIZATORZY Organizatorem konkursu jest Miejski Zak³ad Oczyszczania Wysypisko z siedzib¹ w Pile, ul. Kusociñskiego

Bardziej szczegółowo

Zagro enia fizyczne. Zagro enia termiczne. wysoka temperatura ogieñ zimno

Zagro enia fizyczne. Zagro enia termiczne. wysoka temperatura ogieñ zimno Zagro enia, przy których jest wymagane stosowanie œrodków ochrony indywidualnej (1) Zagro enia fizyczne Zagro enia fizyczne Zał. Nr 2 do rozporządzenia MPiPS z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych

Bardziej szczegółowo

ZAKRES OBOWIĄZKÓW I UPRAWNIEŃ PRACODAWCY, PRACOWNIKÓW ORAZ POSZCZEGÓLNYCH JEDNOSTEK ORGANIZACYJNYCH ZAKŁADU PRACY

ZAKRES OBOWIĄZKÓW I UPRAWNIEŃ PRACODAWCY, PRACOWNIKÓW ORAZ POSZCZEGÓLNYCH JEDNOSTEK ORGANIZACYJNYCH ZAKŁADU PRACY ZAKRES OBOWIĄZKÓW I UPRAWNIEŃ PRACODAWCY, PRACOWNIKÓW ORAZ POSZCZEGÓLNYCH JEDNOSTEK ORGANIZACYJNYCH ZAKŁADU PRACY Szkolenia bhp w firmie szkolenie wstępne ogólne 8 Obowiązki pracodawcy Podstawowy obowiązek

Bardziej szczegółowo

ZASADY ETYKI ZAWODOWEJ ARCHITEKTA

ZASADY ETYKI ZAWODOWEJ ARCHITEKTA ZASADY ETYKI ZAWODOWEJ ARCHITEKTA www.a22.arch.pk.edu.pl sl8 2004/2005 dr hab. arch. PIOTR GAJEWSKI www.piotrgajewski.pl 05 kwietnia 6. OBOWI ZKI ARCHITEKTA WOBEC ZAWODU CZYLI DLACZEGO NIE MO NA BRAÆ PIENIÊDZY,

Bardziej szczegółowo

Komentarz do prac egzaminacyjnych w zawodzie technik administracji 343[01] ETAP PRAKTYCZNY EGZAMINU POTWIERDZAJĄCEGO KWALIFIKACJE ZAWODOWE

Komentarz do prac egzaminacyjnych w zawodzie technik administracji 343[01] ETAP PRAKTYCZNY EGZAMINU POTWIERDZAJĄCEGO KWALIFIKACJE ZAWODOWE Komentarz do prac egzaminacyjnych w zawodzie technik administracji 343[01] ETAP PRAKTYCZNY EGZAMINU POTWIERDZAJĄCEGO KWALIFIKACJE ZAWODOWE OKE Kraków 2012 Zadanie egzaminacyjne zostało opracowane

Bardziej szczegółowo

IV. UK ADY RÓWNAÑ LINIOWYCH

IV. UK ADY RÓWNAÑ LINIOWYCH IV. UK ADY RÓWNAÑ LINIOWYCH 4.1. Wprowadzenie Uk³ad równañ liniowych gdzie A oznacza dan¹ macierz o wymiarze n n, a b dany n-elementowy wektor, mo e byæ rozwi¹zany w skoñczonej liczbie kroków za pomoc¹

Bardziej szczegółowo

Pani Janina Kula Przewodnicząca Powiatowego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w Garwolinie. ul. Sportowa 5 08-400 Garwolin

Pani Janina Kula Przewodnicząca Powiatowego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w Garwolinie. ul. Sportowa 5 08-400 Garwolin WOJEWODA MAZOWIECKI WPS-V.431.3.2015 Warszawa 19.05.2015r. Pani Janina Kula Przewodnicząca Powiatowego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w Garwolinie ul. Sportowa 5 08-400 Garwolin WYSTĄPIENIE

Bardziej szczegółowo

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Wyniki badań ankietowych przeprowadzonych przez Departament Pielęgniarek i Położnych wśród absolwentów studiów pomostowych, którzy zakończyli udział w projekcie systemowym pn. Kształcenie zawodowe pielęgniarek

Bardziej szczegółowo

Mechanizm zawarty w warunkach zamówienia podstawowego. Nie wymaga aneksu do umowy albo udzielenia nowego zamówienia. -

Mechanizm zawarty w warunkach zamówienia podstawowego. Nie wymaga aneksu do umowy albo udzielenia nowego zamówienia. - Załącznik nr 1a Lista sprawdzająca dot. ustalenia stosowanego trybu zwiększenia wartości zamówień podstawowych na roboty budowlane INFORMACJE PODLEGAJĄCE SPRAWDZENIU Analiza ryzyka Działanie Uwagi Czy

Bardziej szczegółowo

Niniejszy ebook jest własnością prywatną.

Niniejszy ebook jest własnością prywatną. Niniejszy ebook jest własnością prywatną. Niniejsza publikacja, ani żadna jej część, nie może być kopiowana, ani w jakikolwiek inny sposób reprodukowana, powielana, ani odczytywana w środkach publicznego

Bardziej szczegółowo

JĘZYK ANGIELSKI. Przedmiotowy system oceniania w klasach 1-3

JĘZYK ANGIELSKI. Przedmiotowy system oceniania w klasach 1-3 JĘZYK ANGIELSKI Przedmiotowy system oceniania w klasach 1-3 1. Obszary podlegające ocenianiu: - wiedza i umiejętność jej stosowania oraz aktywność i zaangażowanie ucznia 2. Skala ocen: - w ciągu semestru

Bardziej szczegółowo

Regionalna Karta Du ej Rodziny

Regionalna Karta Du ej Rodziny Szanowni Pañstwo! Wspieranie rodziny jest jednym z priorytetów polityki spo³ecznej zarówno kraju, jak i województwa lubelskiego. To zadanie szczególnie istotne w obliczu zachodz¹cych procesów demograficznych

Bardziej szczegółowo

III. GOSPODARSTWA DOMOWE, RODZINY I GOSPODARSTWA ZBIOROWE

III. GOSPODARSTWA DOMOWE, RODZINY I GOSPODARSTWA ZBIOROWE III. GOSPODARSTWA DOMOWE, RODZINY I GOSPODARSTWA ZBIOROWE 1. GOSPODARSTWA DOMOWE I RODZINY W województwie łódzkim w maju 2002 r. w skład gospodarstw domowych wchodziło 2587,9 tys. osób. Stanowiły one 99,0%

Bardziej szczegółowo

Przygotowały: Magdalena Golińska Ewa Karaś

Przygotowały: Magdalena Golińska Ewa Karaś Przygotowały: Magdalena Golińska Ewa Karaś Druk: Drukarnia VIVA Copyright by Infornext.pl ISBN: 978-83-61722-03-8 Wydane przez Infornext Sp. z o.o. ul. Okopowa 58/72 01 042 Warszawa www.wieszjak.pl Od

Bardziej szczegółowo

art. 488 i n. ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.),

art. 488 i n. ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.), Istota umów wzajemnych Podstawa prawna: Księga trzecia. Zobowiązania. Dział III Wykonanie i skutki niewykonania zobowiązań z umów wzajemnych. art. 488 i n. ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny

Bardziej szczegółowo

Koszty obciążenia społeczeństwa. Ewa Oćwieja Marta Ryczko Koło Naukowe Ekonomiki Zdrowia IZP UJ CM 2012

Koszty obciążenia społeczeństwa. Ewa Oćwieja Marta Ryczko Koło Naukowe Ekonomiki Zdrowia IZP UJ CM 2012 Koszty obciążenia społeczeństwa chorobami układu krążenia. Ewa Oćwieja Marta Ryczko Koło Naukowe Ekonomiki Zdrowia IZP UJ CM 2012 Badania kosztów chorób (COI Costof illnessstudies) Ekonomiczny ciężar choroby;

Bardziej szczegółowo

U M OWA DOTACJ I <nr umowy>

U M OWA DOTACJ I <nr umowy> U M OWA DOTACJ I na dofinansowanie zadania pn.: zwanego dalej * zadaniem * zawarta w Olsztynie w dniu pomiędzy Wojewódzkim Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

Bardziej szczegółowo

Proces wprowadzania nowo zatrudnionych pracowników

Proces wprowadzania nowo zatrudnionych pracowników Proces wprowadzania nowo zatrudnionych pracowników poradnik dla bezpoêredniego prze o onego wprowadzanego pracownika WZMOCNIENIE ZDOLNOÂCI ADMINISTRACYJNYCH PROJEKT BLIèNIACZY PHARE PL03/IB/OT/06 Proces

Bardziej szczegółowo

KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH. Wniosek DECYZJA RADY

KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH. Wniosek DECYZJA RADY KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH Bruksela, dnia 13.12.2006 KOM(2006) 796 wersja ostateczna Wniosek DECYZJA RADY w sprawie przedłużenia okresu stosowania decyzji 2000/91/WE upoważniającej Królestwo Danii i

Bardziej szczegółowo

UMOWA O UDZIELENIE PODSTAWOWEGO WSPARCIA POMOSTOWEGO OBEJMUJĄCEGO POMOC KAPITAŁOWĄ W TRAKCIE PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ

UMOWA O UDZIELENIE PODSTAWOWEGO WSPARCIA POMOSTOWEGO OBEJMUJĄCEGO POMOC KAPITAŁOWĄ W TRAKCIE PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ Załącznik nr 10 WZÓR UMOWA O UDZIELENIE PODSTAWOWEGO WSPARCIA POMOSTOWEGO OBEJMUJĄCEGO POMOC KAPITAŁOWĄ W TRAKCIE PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ w ramach Działania 6.2 Programu Operacyjnego Kapitał

Bardziej szczegółowo

2 Ocena operacji w zakresie zgodno ci z dzia aniami KSOW, celami KSOW, priorytetami PROW, celami SIR.

2 Ocena operacji w zakresie zgodno ci z dzia aniami KSOW, celami KSOW, priorytetami PROW, celami SIR. 1 Ocena formalna. Prowadzona jest przez CDR/WODR i odpowiada na pytania: 1. Czy wniosek zosta z ony przez partnera SIR. Negatywna ocena tego punktu skutkuje odrzuceniem wniosku? 2. Czy wniosek zosta z

Bardziej szczegółowo

Załącznik do Uchwały 66 Komitetu Monitorującego PROW 2007-2013 z dnia 16 grudnia 2011 r. Lp. Dotyczy działania Obecny tekst Tekst po zmianie

Załącznik do Uchwały 66 Komitetu Monitorującego PROW 2007-2013 z dnia 16 grudnia 2011 r. Lp. Dotyczy działania Obecny tekst Tekst po zmianie Załącznik do Uchwały 66 Komitetu Monitorującego PROW 2007-2013 z dnia 16 grudnia 2011 r. Lp. Dotyczy działania Obecny tekst Tekst po zmianie 1. 5.3.4 Oś 4 Leader Poziom wsparcia Usunięcie zapisu. Maksymalny

Bardziej szczegółowo

KOMISJA NADZORU FINANSOWEGO WNIOSEK O ZATWIERDZENIE ANEKSU NR 8 DO PROSPEKTU EMISYJNEGO

KOMISJA NADZORU FINANSOWEGO WNIOSEK O ZATWIERDZENIE ANEKSU NR 8 DO PROSPEKTU EMISYJNEGO Aneks nr 8 do Prospektu Emisyjnego Cyfrowy Polsat S.A. KOMISJA NADZORU FINANSOWEGO PLAC POWSTAÑCÓW WARSZAWY 1, 00-950 WARSZAWA WNIOSEK O ZATWIERDZENIE ANEKSU NR 8 DO PROSPEKTU EMISYJNEGO zatwierdzonego

Bardziej szczegółowo

Procedura weryfikacji badania czasu przebiegu 1 paczek pocztowych

Procedura weryfikacji badania czasu przebiegu 1 paczek pocztowych Procedura weryfikacji badania czasu przebiegu 1 paczek pocztowych Warszawa 2012 (nowelizacja 2014) 1 zmiana nazwy zgodnie z terminologią zawartą w ustawie Prawo pocztowe Jednostka zlecająca: Urząd Komunikacji

Bardziej szczegółowo

Co zrobić, jeśli uważasz, że decyzja w sprawie zasiłku mieszkaniowego lub zasiłku na podatek lokalny jest niewłaściwa

Co zrobić, jeśli uważasz, że decyzja w sprawie zasiłku mieszkaniowego lub zasiłku na podatek lokalny jest niewłaściwa Polish Co zrobić, jeśli uważasz, że decyzja w sprawie zasiłku mieszkaniowego lub zasiłku na podatek lokalny jest niewłaściwa (What to do if you think the decision about your Housing Benefit or Council

Bardziej szczegółowo

Wytyczne Województwa Wielkopolskiego

Wytyczne Województwa Wielkopolskiego 5. Wytyczne Województwa Wielkopolskiego Projekt wspó³finansowany przez Uniê Europejsk¹ z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Bud etu Pañstwa w ramach Wielkopolskiego Regionalnego Programu

Bardziej szczegółowo

PRZYJĘCIE NA LECZENIE DO SZPITALA

PRZYJĘCIE NA LECZENIE DO SZPITALA PRZYJĘCIE NA LECZENIE DO SZPITALA (Część 3 Ustawy o zdrowiu psychicznym z 1983 roku [Mental Health Act 1983]) 1. Imię i nazwisko pacjenta 2. Imię i nazwisko osoby sprawującej opiekę nad pacjentem ( lekarz

Bardziej szczegółowo

Instrukcja sporządzania skonsolidowanego bilansu Miasta Konina

Instrukcja sporządzania skonsolidowanego bilansu Miasta Konina Załącznik Nr 1 Do zarządzenia Nr 92/2012 Prezydenta Miasta Konina z dnia 18.10.2012 r. Instrukcja sporządzania skonsolidowanego bilansu Miasta Konina Jednostką dominującą jest Miasto Konin (Gmina Miejska

Bardziej szczegółowo

Postanowienia ogólne. Usługodawcy oraz prawa do Witryn internetowych lub Aplikacji internetowych

Postanowienia ogólne. Usługodawcy oraz prawa do Witryn internetowych lub Aplikacji internetowych Wyciąg z Uchwały Rady Badania nr 455 z 21 listopada 2012 --------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Uchwała o poszerzeniu możliwości

Bardziej szczegółowo

Katowice, dnia 29 wrzeœnia 2006 r. Nr 15 ZARZ DZENIE PREZESA WY SZEGO URZÊDU GÓRNICZEGO

Katowice, dnia 29 wrzeœnia 2006 r. Nr 15 ZARZ DZENIE PREZESA WY SZEGO URZÊDU GÓRNICZEGO DZIENNIK URZÊDOWY WY SZEGO URZÊDU GÓRNICZEGO Katowice, dnia 29 wrzeœnia 2006 r. Nr 15 TREŒÆ: Poz.: ZARZ DZENIE PREZESA WY SZEGO URZÊDU GÓRNICZEGO 81 nr 6 z dnia 29 sierpnia 2006 r. zmieniaj¹ce zarz¹dzenie

Bardziej szczegółowo

ARKUSZ III KRYTERIA OCENIANIA

ARKUSZ III KRYTERIA OCENIANIA Egzamin maturalny z jêzyka angielskiego dla klas dwujêzycznych maj 2002 1 ARKUSZ III KRYTERIA OCENIANIA ZADANIE 9 Proszê zaznaczyæ w tabeli przyznan¹ liczbê punktów i zsumowaæ wynik. Kryteria oceniania

Bardziej szczegółowo

Roczne zeznanie podatkowe 2015

Roczne zeznanie podatkowe 2015 skatteetaten.no Informacje dla pracowników zagranicznych Roczne zeznanie podatkowe 2015 W niniejszej broszurze znajdziesz skrócony opis tych pozycji w zeznaniu podatkowym, które dotyczą pracowników zagranicznych

Bardziej szczegółowo

Rozdział 6. KONTROLE I SANKCJE

Rozdział 6. KONTROLE I SANKCJE Rozdział 6. KONTROLE I SANKCJE 6.1. AUDYT I KONTROLE FINANSOWE Komisja w czasie realizacji projektu i do 5 lat po jego zakończeniu może zlecić przeprowadzenie audytu finansowego. Audyt może obejmować:

Bardziej szczegółowo

- o zmianie o Krajowym Rejestrze Sądowym

- o zmianie o Krajowym Rejestrze Sądowym Warszawa, dnia 28 sierpnia, 2012 rok Grupa Posłów na Sejm RP Klubu Poselskiego Ruch Palikota Szanowna Pani Ewa Kopacz Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Na podstawie art. 118 ust. 1 Konstytucji

Bardziej szczegółowo

z dnia 31 grudnia 2015 r. w sprawie ustawy o podatku od niektórych instytucji finansowych

z dnia 31 grudnia 2015 r. w sprawie ustawy o podatku od niektórych instytucji finansowych U C H WA Ł A S E N A T U R Z E C Z Y P O S P O L I T E J P O L S K I E J z dnia 31 grudnia 2015 r. w sprawie ustawy o podatku od niektórych instytucji finansowych Senat, po rozpatrzeniu uchwalonej przez

Bardziej szczegółowo

WYROK. Zespołu Arbitrów z dnia 22 czerwca 2005 r. Arbitrzy: Krzysztof Błachut. Elżbieta Zasadzińska. Protokolant Katarzyna Kawulska

WYROK. Zespołu Arbitrów z dnia 22 czerwca 2005 r. Arbitrzy: Krzysztof Błachut. Elżbieta Zasadzińska. Protokolant Katarzyna Kawulska Sygn. akt UZP/ZO/0-1432/05 WYROK Zespołu Arbitrów z dnia 22 czerwca 2005 r. Zespół Arbitrów w składzie: Przewodniczący Zespołu Arbitrów Urszula Borowska - Zaręba Arbitrzy: Krzysztof Błachut Elżbieta Zasadzińska

Bardziej szczegółowo

Badanie satysfakcji Klienta Zarządu Transportu Miejskiego w Poznaniu w 2016 roku

Badanie satysfakcji Klienta Zarządu Transportu Miejskiego w Poznaniu w 2016 roku Badanie satysfakcji Klienta Zarządu Transportu Miejskiego w Poznaniu w 2016 roku 1 Opis przedmiotu zamówienia (OPZ) Oznaczenie przedmiotu zamówienia według kodu CPV: Kod: 79.31.50.00 Nazwa: usługi badań

Bardziej szczegółowo

Kompensacyjna funkcja internatu w procesie socjalizacji dzieci i m³odzie y upoœledzonych umys³owo

Kompensacyjna funkcja internatu w procesie socjalizacji dzieci i m³odzie y upoœledzonych umys³owo Kompensacyjna funkcja internatu w procesie socjalizacji dzieci i m³odzie y upoœledzonych umys³owo Ma³gorzata Czajkowska Kompensacyjna funkcja internatu w procesie socjalizacji dzieci i m³odzie y upoœledzonych

Bardziej szczegółowo

ZAMAWIAJĄCY: ZAPYTANIE OFERTOWE

ZAMAWIAJĄCY: ZAPYTANIE OFERTOWE Opinogóra Górna, dn. 10.03.2014r. GOPS.2311.4.2014 ZAMAWIAJĄCY: Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Opinogórze Górnej ul. Krasińskiego 4, 06-406 Opinogóra Górna ZAPYTANIE OFERTOWE dla przedmiotu zamówienia

Bardziej szczegółowo

Promocja i identyfikacja wizualna projektów współfinansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

Promocja i identyfikacja wizualna projektów współfinansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego Promocja i identyfikacja wizualna projektów współfinansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego Białystok, 19 grudzień 2012 r. Seminarium współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach

Bardziej szczegółowo

PK1.8201.1.2016 Panie i Panowie Dyrektorzy Izb Skarbowych Dyrektorzy Urzędów Kontroli Skarbowej wszyscy

PK1.8201.1.2016 Panie i Panowie Dyrektorzy Izb Skarbowych Dyrektorzy Urzędów Kontroli Skarbowej wszyscy Warszawa, dnia 03 marca 2016 r. RZECZPOSPOLITA POLSKA MINISTER FINANSÓW PK1.8201.1.2016 Panie i Panowie Dyrektorzy Izb Skarbowych Dyrektorzy Urzędów Kontroli Skarbowej wszyscy Działając na podstawie art.

Bardziej szczegółowo

Temat: Czy świetlówki energooszczędne są oszczędne i sprzyjają ochronie środowiska? Imię i nazwisko

Temat: Czy świetlówki energooszczędne są oszczędne i sprzyjają ochronie środowiska? Imię i nazwisko Temat: Czy świetlówki energooszczędne są oszczędne i sprzyjają ochronie środowiska? Karta pracy III.. Imię i nazwisko klasa Celem nauki jest stawianie hipotez, a następnie ich weryfikacja, która w efekcie

Bardziej szczegółowo

ZAPYTANIE OFERTOWE. Nazwa zamówienia: Wykonanie usług geodezyjnych podziały nieruchomości

ZAPYTANIE OFERTOWE. Nazwa zamówienia: Wykonanie usług geodezyjnych podziały nieruchomości Znak sprawy: GP. 271.3.2014.AK ZAPYTANIE OFERTOWE Nazwa zamówienia: Wykonanie usług geodezyjnych podziały nieruchomości 1. ZAMAWIAJĄCY Zamawiający: Gmina Lubicz Adres: ul. Toruńska 21, 87-162 Lubicz telefon:

Bardziej szczegółowo

Poznań, 03 lutego 2015 r. DO-III.272.1.2015

Poznań, 03 lutego 2015 r. DO-III.272.1.2015 Poznań, 03 lutego 2015 r. DO-III.272.1.2015 Zapytanie ofertowe pn.: Opracowanie wzorów dokumentów elektronicznych (e-usług), przeznaczonych do umieszczenia na platformie epuap w ramach projektu e-um: elektronizacja

Bardziej szczegółowo

UMOWA nr CSIOZ/ /2016

UMOWA nr CSIOZ/ /2016 UMOWA nr CSIOZ/ /2016 Wzór Umowy zawarta w dniu 2016 r., pomiędzy: Skarbem Państwa - Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia z siedzibą w Warszawie przy ul. Stanisława Dubois 5 A, 00-184 Warszawa,

Bardziej szczegółowo

Wprowadzenie nowego pracownika. wydanie 1. ISBN 978-83-255-0049-8. Autor: Justyna Tyborowska. Redakcja: Joanna Tyszkiewicz

Wprowadzenie nowego pracownika. wydanie 1. ISBN 978-83-255-0049-8. Autor: Justyna Tyborowska. Redakcja: Joanna Tyszkiewicz Wprowadzenie nowego pracownika wydanie 1. ISBN 978-83-255-0049-8 Autor: Justyna Tyborowska Redakcja: Joanna Tyszkiewicz Wydawnictwo C.H. Beck Ul. Gen. Zajączka 9, 01-518 Warszawa Tel. (022) 311 22 22 Faks

Bardziej szczegółowo

PROTOKÓŁ. Kontrolę przeprowadzono w dniach : 24, 25, 31.05. 2005 roku oraz 10. 06. 2005 roku,

PROTOKÓŁ. Kontrolę przeprowadzono w dniach : 24, 25, 31.05. 2005 roku oraz 10. 06. 2005 roku, PROTOKÓŁ z kontroli w Warsztatach Terapii Zajęciowej Polskiego Stowarzyszenia na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym Koło w Słupsku przeprowadzonej przez Głównego Specjalistę Wydziału Audytu i Kontroli

Bardziej szczegółowo

Temat: Funkcje. Własności ogólne. A n n a R a j f u r a, M a t e m a t y k a s e m e s t r 1, W S Z i M w S o c h a c z e w i e 1

Temat: Funkcje. Własności ogólne. A n n a R a j f u r a, M a t e m a t y k a s e m e s t r 1, W S Z i M w S o c h a c z e w i e 1 Temat: Funkcje. Własności ogólne A n n a R a j f u r a, M a t e m a t y k a s e m e s t r 1, W S Z i M w S o c h a c z e w i e 1 Kody kolorów: pojęcie zwraca uwagę * materiał nieobowiązkowy A n n a R a

Bardziej szczegółowo

Koszty jakości. Definiowanie kosztów jakości oraz ich modele strukturalne

Koszty jakości. Definiowanie kosztów jakości oraz ich modele strukturalne 1 Definiowanie kosztów jakości oraz ich modele strukturalne Koszty jakości to termin umowny. Pojęcie to nie występuje w teorii kosztów 1 oraz nie jest precyzyjnie zdefiniowane ani przez teoretyków, ani

Bardziej szczegółowo

Politechnika Warszawska Wydział Matematyki i Nauk Informacyjnych ul. Koszykowa 75, 00-662 Warszawa

Politechnika Warszawska Wydział Matematyki i Nauk Informacyjnych ul. Koszykowa 75, 00-662 Warszawa Zamawiający: Wydział Matematyki i Nauk Informacyjnych Politechniki Warszawskiej 00-662 Warszawa, ul. Koszykowa 75 Przedmiot zamówienia: Produkcja Interaktywnej gry matematycznej Nr postępowania: WMiNI-39/44/AM/13

Bardziej szczegółowo

Okręgowa Rada Pielęgniarek i Położnych Regionu Płockiego

Okręgowa Rada Pielęgniarek i Położnych Regionu Płockiego Załącznik Nr 1 do Uchwały Nr 163/VI/2012 ORPiP RP z dnia 5 września 2012 r. w sprawie powołania Zespołu Wizytującego oraz określenia procedury przeprowadzania wizytacji pielęgniarek lub położnych wykonujących

Bardziej szczegółowo

Trwałość projektu co zrobić, żeby nie stracić dotacji?

Trwałość projektu co zrobić, żeby nie stracić dotacji? Trwałość projektu co zrobić, żeby nie stracić dotacji? 2 Osiągnięcie i utrzymanie wskaźników Wygenerowany przychód Zakaz podwójnego finansowania Trwałość projektu Kontrola po zakończeniu realizacji projektu

Bardziej szczegółowo

Techniki korekcyjne wykorzystywane w metodzie kinesiotapingu

Techniki korekcyjne wykorzystywane w metodzie kinesiotapingu Techniki korekcyjne wykorzystywane w metodzie kinesiotapingu Jak ju wspomniano, kinesiotaping mo e byç stosowany jako osobna metoda terapeutyczna, jak równie mo e stanowiç uzupe nienie innych metod fizjoterapeutycznych.

Bardziej szczegółowo

Możemy zapewnić pomoc z przeczytaniem lub zrozumieniem tych informacji. Numer dla telefonów tekstowych. boroughofpoole.

Możemy zapewnić pomoc z przeczytaniem lub zrozumieniem tych informacji. Numer dla telefonów tekstowych. boroughofpoole. Informacje na temat dodatku na podatek lokalny (Council Tax Support), które mogą mieć znaczenie dla PAŃSTWA Możemy zapewnić pomoc z przeczytaniem lub zrozumieniem tych informacji 01202 265212 Numer dla

Bardziej szczegółowo

PLANY WYNIKOWE W ZAKRESIE III KLASY GIMNAZJUM. opracowane na podstawie materia³ów katechetycznych Jezus prowadzi i zbawia z serii W DRODZE DO EMAUS

PLANY WYNIKOWE W ZAKRESIE III KLASY GIMNAZJUM. opracowane na podstawie materia³ów katechetycznych Jezus prowadzi i zbawia z serii W DRODZE DO EMAUS PLANY WYNIKOWE W ZAKRESIE III KLASY GIMNAZJUM opracowane na podstawie materia³ów katechetycznych Jezus prowadzi i zbawia z serii W DRODZE DO EMAUS Dzia³anie nauczyciela, w tym równie katechety, jest œciœle

Bardziej szczegółowo

U M O W A. zwanym w dalszej części umowy Wykonawcą

U M O W A. zwanym w dalszej części umowy Wykonawcą U M O W A zawarta w dniu pomiędzy: Miejskim Centrum Medycznym Śródmieście sp. z o.o. z siedzibą w Łodzi przy ul. Próchnika 11 reprezentowaną przez: zwanym dalej Zamawiający a zwanym w dalszej części umowy

Bardziej szczegółowo

PROCEDURA OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO. w Urzędzie Gminy Mściwojów

PROCEDURA OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO. w Urzędzie Gminy Mściwojów I. Postanowienia ogólne 1.Cel PROCEDURA OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO w Urzędzie Gminy Mściwojów Przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego ma na celu: Załącznik A Zarządzenia oceny ryzyka zawodowego monitorowanie

Bardziej szczegółowo

Ogólne Warunki Ubezpieczenia PTU ASSISTANCE I.

Ogólne Warunki Ubezpieczenia PTU ASSISTANCE I. Ogólne Warunki Ubezpieczenia PTU ASSISTANCE I 1. 2. 3. 1. 1 Niniejsze Ogólne Warunki Ubezpieczenia PTU ASSISTANCE I, zwane dalej OWU, stosuje siê w umowach ubezpieczenia PTU ASSISTANCE I zawieranych przez

Bardziej szczegółowo

Komentarz technik ochrony fizycznej osób i mienia 515[01]-01 Czerwiec 2009

Komentarz technik ochrony fizycznej osób i mienia 515[01]-01 Czerwiec 2009 Strona 1 z 19 Strona 2 z 19 Strona 3 z 19 Strona 4 z 19 Strona 5 z 19 Strona 6 z 19 Strona 7 z 19 W pracy egzaminacyjnej oceniane były elementy: I. Tytuł pracy egzaminacyjnej II. Założenia do projektu

Bardziej szczegółowo

e-kadry.com.pl Ewa Drzewiecka Telepraca InfoBiznes

e-kadry.com.pl Ewa Drzewiecka Telepraca InfoBiznes e-kadry.com.pl Ewa Drzewiecka Telepraca Beck InfoBiznes www.beckinfobiznes.pl Telepraca wydanie 1. ISBN 978-83-255-0050-4 Autor: Ewa Drzewiecka Redakcja: Joanna Tyszkiewicz Wydawnictwo C.H. Beck Ul. Gen.

Bardziej szczegółowo

Liczba stron: 3. Prosimy o niezwłoczne potwierdzenie faktu otrzymania niniejszego pisma.

Liczba stron: 3. Prosimy o niezwłoczne potwierdzenie faktu otrzymania niniejszego pisma. Dotyczy: Zamówienia publicznego nr PN/4/2014, którego przedmiotem jest Zakup energii elektrycznej dla obiektów Ośrodka Sportu i Rekreacji m. st. Warszawy w Dzielnicy Ursus. Liczba stron: 3 Prosimy o niezwłoczne

Bardziej szczegółowo

Szczegółowe wyjaśnienia dotyczące definicji MŚP i związanych z nią dylematów

Szczegółowe wyjaśnienia dotyczące definicji MŚP i związanych z nią dylematów 1 Autor: Aneta Para Szczegółowe wyjaśnienia dotyczące definicji MŚP i związanych z nią dylematów Jak powiedział Günter Verheugen Członek Komisji Europejskiej, Komisarz ds. przedsiębiorstw i przemysłu Mikroprzedsiębiorstwa

Bardziej szczegółowo

Praca badawcza. Zasady metodologiczne ankietowego badania mobilności komunikacyjnej ludności

Praca badawcza. Zasady metodologiczne ankietowego badania mobilności komunikacyjnej ludności Praca badawcza Zasady metodologiczne ankietowego badania mobilności komunikacyjnej ludności Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2007-2013

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA nr XLVI/262/14 RADY MIEJSKIEJ GMINY LUBOMIERZ z dnia 25 czerwca 2014 roku

UCHWAŁA nr XLVI/262/14 RADY MIEJSKIEJ GMINY LUBOMIERZ z dnia 25 czerwca 2014 roku UCHWAŁA nr XLVI/262/14 RADY MIEJSKIEJ GMINY LUBOMIERZ z dnia 25 czerwca 2014 roku w sprawie ulg w podatku od nieruchomości dla przedsiębiorców na terenie Gminy Lubomierz Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt

Bardziej szczegółowo

Piotr Błędowski Instytut Gospodarstwa Społecznego Szkoła Główna Handlowa. Warszawa, 18.11.2010 r.

Piotr Błędowski Instytut Gospodarstwa Społecznego Szkoła Główna Handlowa. Warszawa, 18.11.2010 r. Zadania polityki pomocy społecznej i polityki rynku pracy w zwalczaniu wykluczenia społecznego Piotr Błędowski Instytut Gospodarstwa Społecznego Szkoła Główna Handlowa Warszawa, 18.11.2010 r. Piotr B dowski2010

Bardziej szczegółowo

Wniosek. O dofinansowanie ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych likwidacji barier technicznych

Wniosek. O dofinansowanie ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych likwidacji barier technicznych Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Łukowie ul. Broniewskiego 20/26, 21 400 Łuków tel.( 025 ) 798 99 13 NIP 825 17 43 027, Regon 711586834 Nr wniosku...... Data wpływu wniosku Wniosek O dofinansowanie

Bardziej szczegółowo

Formularz Zgłoszeniowy propozycji zadania do Szczecińskiego Budżetu Obywatelskiego na 2016 rok

Formularz Zgłoszeniowy propozycji zadania do Szczecińskiego Budżetu Obywatelskiego na 2016 rok Formularz Zgłoszeniowy propozycji zadania do Szczecińskiego Budżetu Obywatelskiego na 2016 rok 1. KONTAKT DO AUTORA/AUTORÓW PROPOZYCJI ZADANIA (OBOWIĄZKOWE) UWAGA: W PRZYPADKU NIEWYRAŻENIA ZGODY PRZEZ

Bardziej szczegółowo

INSTRUKCJA BHP PRZY RECZNYCH PRACACH TRANSPORTOWYCH DLA PRACOWNIKÓW KUCHENKI ODDZIAŁOWEJ.

INSTRUKCJA BHP PRZY RECZNYCH PRACACH TRANSPORTOWYCH DLA PRACOWNIKÓW KUCHENKI ODDZIAŁOWEJ. INSTRUKCJA BHP PRZY RECZNYCH PRACACH TRANSPORTOWYCH DLA PRACOWNIKÓW KUCHENKI ODDZIAŁOWEJ. I. UWAGI OGÓLNE. 1. Dostarczanie posiłków, ich przechowywanie i dystrybucja musza odbywać się w warunkach zapewniających

Bardziej szczegółowo

8. Podstawa wymiaru œwiadczeñ dla ubezpieczonych niebêd¹cych pracownikami

8. Podstawa wymiaru œwiadczeñ dla ubezpieczonych niebêd¹cych pracownikami 8. PODSTAWA WYMIARU ŒWIADCZEÑ DLA UBEZPIECZONYCH NIEBÊD CYCH PRACOWNIKAMI 563 ŒWIADCZENIA Z UBEZPIECZENIA CHOROBOWEGO W RAZIE CHOROBY I MACIERZYÑSTWA wyr. SN z 14 lipca 2005 r., II UK 314/04 ( Niewyp³acenie

Bardziej szczegółowo