ALKOHOL I PODSTAWOWA OPIEKA ZDROWOTNA. Kliniczne wytyczne rozpoznawania i krótkiej interwencji

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "ALKOHOL I PODSTAWOWA OPIEKA ZDROWOTNA. Kliniczne wytyczne rozpoznawania i krótkiej interwencji"

Transkrypt

1 ALKOHOL I PODSTAWOWA OPIEKA ZDROWOTNA Kliniczne wytyczne rozpoznawania i krótkiej interwencji

2 Tłumaczenie: Krzysztof Pacholik Redakcja naukowa: Artur Mierzecki, Maciej Godycki-Ćwirko Opracowanie: Jadwiga Fudała, Marek Fudała Projekt typograficzny: Karol Łotocki Skład i łamanie: Joanna Goriaczko Pro-Forma Sp. z o.o. Copyright 2005 Anderson, P., Gual, A., Colom, J. Department of Health of the Government of Catalonia, Barcelona Copyright polskie tłumaczenie Wydawnictwo Edukacyjne PARPAMEDIA, Warszawa 2007 ISBN Druk i oprawa: Opolgraf SA Książki Wydawnictwa można zamawiać listownie lub faksem: Dział Dystrybucji Wydawnictwa Edukacyjnego PARPAMEDIA ul. Szczotkarska 48a Warszawa tel./fax: (22) lub mailem: wydawnictwo@parpa.pl

3 SPIS TREÂCI Streszczenie Wstęp Metody przygotowywania wytycznych Opisywanie spożycia alkoholu i szkód związanych z alkoholem Alkohol a zdrowie Rozpoznawanie ryzykownego i szkodliwego spożywania alkoholu Skuteczność krótkich interwencji Koszty i skuteczność odniesiona do kosztów krótkich interwencji Wdrażanie programów rozpoznawania i krótkich interwencji Ocenianie szkód powodowanych przez alkohol i uzależnienie od alkoholu Dodatek Podziękowania Kontakty

4 Niniejszy dokument przygotowany został przez Petera Andersona, Antoniego Guala i Joana Coloma na rzecz sieci Europejskiego Projektu w Podstawowej Opiece Zdrowotnej dotyczącego Alkoholu (Primary Health Care European Project on Alcohol) PHEPA i jest wynikiem projektu PHEPA. Projekt PHEPA współfinansowany jest przez Komisję Europejską oraz Departament Zdrowia Rządu Katalonii (Hiszpania). W projekcie uczestniczą przedstawiciele 17 krajów europejskich. Odpowiedzialność za treść tego dokumentu spoczywa na autorach, a treść nie reprezentuje poglądów Komisji Europejskiej. Komisja Europejska nie odpowiada również za jakikolwiek użytek czyniony z informacji w nim zawartych. Więcej informacji, a także elektroniczną wersję dokumentu, można pobrać ze strony: Dokument ten należy cytować jako: Anderson, P., Gual, A., Colom, J. (2005). Alcohol and Primary Health Care: Clinical Guidelines on Identification and Brief Interventions. Department of Health of the Government of Catalonia: Barcelona. Projekt okładki: Xavier Cañadell

5 Rozpoznawanie problemów alkoholowych i krótka interwencja STRESZCZENIE Wstęp Unia Europejska jest obszarem, w którym odsetek pijących, a także poziom spożycia alkoholu w populacji jest najwyższy na świecie. Alkohol jest tu na trzecim miejscu wśród czynników ryzyka utraty zdrowia oraz przedwczesnego zgonu, zaraz po paleniu papierosów i nadciśnieniu tętniczym, plasując się nawet przed takimi czynnikami jak: wysoki poziom cholesterolu i nadwaga. Poza tym, że jest substancją uzależniającą i może być przyczyną około 60-ciu różnego rodzaju schorzeń i urazów, alkohol odpowiada za szeroko rozpowszechnione szkody społeczne, psychiczne oraz emocjonalne, w tym przestępczość pospolitą i przemoc w rodzinie, przynosząc w ten sposób ogromne koszty całemu społeczeństwu. Alkohol nie tylko przynosi szkodę pijącemu, ale też wszystkim w środowisku pijącego, włączając w to nienarodzone dziecko, dzieci, członków rodziny, a także ofiary przestępstw, przemocy oraz wypadków drogowych powodowanych pod wpływem alkoholu. Na świadczeniodawcach podstawowej opieki zdrowotnej spoczywa odpowiedzialność za rozpoznawanie problemów alkoholowych i interweniowanie u pacjentów, których picie jest ryzykowne lub szkodliwe dla ich zdrowia. Rozpoznawanie i krótka interwencja dotycząca spożywania alkoholu prowadzona wobec pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej stwarza sposobność edukowania pacjentów co do zagrożeń, jakie stwarza picie w sposób ryzykowny lub szkodliwy. Informacja o ilości i częstości spożywania alkoholu może istotnie uzupełniać rozpoznanie aktualnego stanu pacjenta i skłaniać klinicystów do podjęcia interwencji u pacjentów, u których spożywanie alkoholu może wywoływać niepożądane interakcje z przyjmowanymi lekami i stosowanymi metodami leczenia. Najistotniejszy dla programów przesiewowych i krótkiej interwencji jest fakt, że osoby które nie są uzależnione od alkoholu mogą łatwiej niż osoby uzależnione (przy odpowiednim wsparciu i wysiłku) zmniejszyć lub zaprzestać całkowicie spożywania alkoholu. Pracownicy podstawowej opieki zdrowotnej często stwierdzają jednak, że rozpoznawanie i doradzanie pacjentom w sprawach spożywania alkoholu sprawia im dużą trudność. Pośród najczęściej wymienianych przyczyn tego stanu rzeczy znalazły się: brak czasu, niedostateczne przygotowanie, obawa przed oporem pacjenta, postrzegana nieprzystawalność krótkiej interwencji wobec problemów alkoholowych do profilu działania podstawowej opieki zdrowotnej oraz przekonanie, że osoby uzależnione od alkoholu nie będą w stanie pozytywnie reagować na interwencje. Przygotowanie wytycznych Celem niniejszych wytycznych jest przegląd szkód powodowanych spożywaniem alkoholu oraz pokazanie, jak w podstawowej opiece zdrowotnej należy postępować z pacjentem pijącym ryzykownie i szkodliwie. Wytyczne opisują także uzależnienie od alkoholu i pokazują, jak z nim postępować po to, aby świadczeniodawcy podstawowej opieki zdrowotnej wiedzieli, czego mogą oczekiwać, gdy trudniejsi w postępowaniu pacjenci skierowani zostaną po pomoc specjalistyczną. 5

6 Alkohol i podstawowa opieka zdrowotna Podstawowym celem wytycznych jest dostarczenie świadczeniodawcom podstawowej opieki zdrowotnej aktualnej wiedzy na temat skuteczności różnych technik pomagania osobom, które spożywają alkohol w sposób ryzykowny bądź szkodliwy. Wytyczne oparte są na przeglądzie potwierdzonych danych oraz doświadczeniu zespołu stworzonego do ich opracowania. Tam, gdzie było to możliwe, wytyczne opierają się na potwierdzonych danych z dobrze zaplanowanych badań. Tam, gdzie takie badania nie były dostępne, wytyczne oparte zostały o stosowne doświadczenie kliniczne. Opisywanie spożycia alkoholu i szkód związanych z alkoholem Spożycie alkoholu opisywać można w gramach wypitego alkoholu lub też posługując się terminem porcji standardowej, przy czym w Europie porcja taka powszechnie zawiera 10 g czystego alkoholu. Ryzykowne spożycie alkoholu to poziom lub wzorzec spożycia, który prawdopodobnie wywoła szkody, jeżeli istniejące nawyki w piciu będą się utrzymywać. Robocza definicja Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) określa je jako regularne średnie spożycie alkoholu w ilości g alkoholu dziennie przez kobietę i g dziennie przez mężczyznę. Picie szkodliwe opisywane jest jako wzorzec picia, który powoduje szkody zdrowotne, fizyczne bądź psychiczne. Robocza definicja Światowej Organizacji Zdrowia określa je jako regularne średnie spożycie alkoholu w ilości ponad 40 g alkoholu dziennie przez kobietę i ponad 60 g dziennie przez mężczyznę. Okazjonalne ciężkie picie (zwane czasem upijaniem się, ang. binge drinking ), któremu przypisuje się odpowiedzialność za niektóre szkody zdrowotne, może być definiowane jako spożywanie co najmniej 60 g alkoholu przy jednej okazji. Uzależnienie od alkoholu jest zbiorem zjawisk fizjologicznych, behawioralnych i poznawczych, w którym spożywanie alkoholu staje się dla danej osoby znacznie wyższym priorytetem niż zachowania, które niegdyś miały dla niej większe znaczenie. Pewną rolę w zagrożeniu szkodliwym spożyciem i uzależnieniem od alkoholu odgrywają geny. Pewne geny podwyższają to ryzyko, inne zaś je zmniejszają. Pomiędzy genami a środowiskiem występuje interakcja osoby, które piją więcej alkoholu bądź też żyją w środowisku, w którym pije się więcej alkoholu, są jednocześnie tymi, które narażone są na większe ryzyko utraty zdrowia z powodu picia alkoholu. Przy każdym poziomie spożycia alkoholu kobiety wydają się być bardziej narażone na to ryzyko. Jego rozmiar jest, rzecz jasna, różny dla poszczególnych jednostek chorobowych. Zależy to prawdopodobnie od faktu, że organizm kobiety zawiera mniejszą ilość wody w stosunku do masy ciała niż organizm mężczyzny. Aż jedna czwarta zwiększonego ryzyka zgonu u mężczyzn w średnim wieku w grupach o niższym statusie społeczno-ekonomicznym, w porównaniu z grupami o wyższym statusie, może być następstwem alkoholu. Spożywanie alkoholu, szkody powodowane przez alkohol oraz uzależnienie od alkoholu występują w obrębie pewnego continuum. Nie istnieją u danej osoby jako ustalone na zawsze twory, a osoba ta może się przemieszczać w ciągu swojego życia w różne jego miejsca. Alkohol a zdrowie Alkohol zwiększa ryzyko szeroko rozumianych szkód społecznych w sposób zależny od dawki, przy braku potwierdzonych danych o efek- 6

7 Rozpoznawanie problemów alkoholowych i krótka interwencja cie progowym 1. W odniesieniu do danej osoby pijącej ryzyko rośnie wraz ze wzrostem spożycia. Szkody powodowane przez picie innej osoby sięgają od społecznej dokuczliwości polegającej na byciu budzonym w środku nocy, poprzez poważniejsze konsekwencje, takie jak rozkład życia małżeńskiego, molestowanie dzieci, przestępczość i przemoc, po najbardziej skrajne jak zabójstwo. Na ogół, im poważniejsze przestępstwo lub rozbój, tym bardziej prawdopodobna jest w nim obecność alkoholu. Szkody wyrządzane innym są poważną przesłanką do podejmowania interwencji w przypadku ryzykownego lub szkodliwego spożywania alkoholu. Alkohol jest przyczyną urazów ciała, zaburzeń psychicznych i zachowania, zaburzeń żołądkowo-jelitowych, nowotworów, chorób układu sercowo-naczyniowego, zaburzeń immunologicznych, chorób kręgosłupa, układu rozrodczego oraz szkód prenatalnych. Alkohol zwiększa ryzyko wystąpienia wyżej wymienionych chorób i zaburzeń w stopniu zależnym od dawki, która jest różna dla poszczególnych jednostek i nie da się jej jednoznacznie określić. Im wyższe jest jego spożycie, tym większe ryzyko wynikające z picia. Spożywanie małych dawek alkoholu zmniejsza ryzyko wystąpienia choroby wieńcowej. Przedmiotem dyskusji pozostaje jednakże dokładne określenie stopnia redukcji tego ryzyka oraz poziomu spożycia alkoholu, przy którym stopień redukcji jest największy. Lepszej jakości badania i fakt brania w nich pod uwagę możliwego wpływu innych czynników potwierdzają zmniejszenie tego ryzyka przy niższych poziomach spożycia alkoholu. Zmniejszenie tego ryzyka widoczne jest najbardziej, gdy średnie spożycie alkoholu wynosi 10 g co drugi dzień. Powyżej dawki 20 g alkoholu dziennie rośnie ryzyko choroby wieńcowej serca. Wydaje się, że za zmniejszenie tego ryzyka odpowiada alkohol jako taki, nie zaś jego konkretny rodzaj. Spożywanie większych ilości przy jednej okazji zwiększa ryzyko arytmii serca i nagłego zgonu z przyczyn wieńcowych. Ryzyko zgonu spowodowanego alkoholem jest wynikiem zestawienia ryzyka z powodu chorób i urazów, które alkohol zwiększa, i ryzyka z powodu choroby wieńcowej, które alkohol spożywany w niewielkich ilościach zmniejsza. Zestawienie to pokazuje, że z wyjątkiem osób starszych spożywanie alkoholu nie jest wolne od ryzyka. Poziom spożycia alkoholu, przy którym ryzyko zgonu jest najmniejsze, wynosi zero (lub prawie zero) dla kobiet poniżej 65 r.ż., oraz poniżej 5 g dziennie dla kobiet w 65 r.ż. i starszych. Dla mężczyzn, poziom spożycia, przy którym ryzyko zgonu jest najmniejsze, wynosi zero poniżej 35 r.ż., około 5 g dziennie dla osób w wieku średnim oraz poniżej 10 g dziennie dla osób w 65 r.ż. i starszych. Zmniejszenie lub zaprzestanie picia alkoholu przynosi korzyści zdrowotne. Całkowicie znika ryzyko ostrych następstw spożycia alkoholu. Także w przypadku chorób przewlekłych, takich jak marskość wątroby bądź depresja, zmniejszenie lub zaprzestanie spożywania alkoholu skutkuje szybką poprawą stanu zdrowia. Stąd, jako że alkohol, w sposób zależny od wielkości spożytej dawki, uwikłany jest 1 Efekt progowy, wartość progowa lub podobne sformułowania terminem tym określa się granicę (ilość alkoholu), po przekroczeniu której następuje zmiana sygnalizowana w tekście. Ze względu na specyfikę nie można mówić o konkretnej, uniwersalnej, ilości alkoholu, gdyż jest to warunkowane wieloma czynnikami i okolicznościami. Jest ona różna dla poszczególnych pacjentów. Podawane w tym kontekście wartości mają charakter orientacyjny i stanowią jedynie punkt odniesienia w prowadzonych rozważaniach (przyp. red.). 7

8 Alkohol i podstawowa opieka zdrowotna w liczne problemy zdrowotne zarówno somatyczne, jak i psychiczne, świadczeniodawcy podstawowej opieki zdrowotnej mają sposobność identyfikowania dorosłych pacjentów, którzy piją ryzykownie lub szkodliwie. Co więcej, ponieważ zakres działania podstawowej opieki zdrowotnej obejmuje leczenie wielu powszechnie występujących zaburzeń somatycznych i psychicznych, konieczne jest postępowanie dotyczące przyczyn tych zaburzeń tkwiących w spożywaniu alkoholu. Szczególnie istotna jest redukcja szkód wyrządzanych osobom trzecim. Rozpoznawanie ryzykownego i szkodliwego spożycia alkoholu Prawdziwie profilaktyczne podejście możnaby osiągnąć jedynie wówczas, gdyby wszyscy dorośli pacjenci zostali poddani badaniom przesiewowym w kierunku ryzykownego i szkodliwego spożycia alkoholu, obejmującym też zachowania z epizodami upijania się. Jeżeli takie podejście jest niewykonalne, opcją możliwą do zrealizowania może być ograniczenie badania przesiewowego do grup wysokiego ryzyka lub pewnych szczególnych sytuacji. Grupy takie mogłyby obejmować mężczyzn w młodym do średniego wieku. Nie ma potwierdzonych danych do rozstrzygnięcia, jak często należałoby przeprowadzać pomiar ryzykownego i szkodliwego spożycia alkoholu, ale nie powinny być one prawdopodobnie częstsze niż raz na cztery lata, chyba że występuje jakiś powód kliniczny. Najprostsze pytania do zadania dotyczą spożycia alkoholu. Pierwsze trzy pytania Testu Rozpoznawania Zaburzeń Związanych z Piciem Alkoholu AUDIT-C (ang. Alcohol Use Disorders Identification Test) Światowej Organizacji Zdrowia, który został opracowany do rozpoznawania picia ryzykownego i szkodliwego w warunkach podstawowej opieki zdrowotnej, zostały gruntownie sprawdzone w praktyce i poddane wartościowaniu (walidacji). Pytanie pierwsze dotyczy częstotliwości picia; pytanie drugie ilości alkoholu spożywanego w czasie typowego dnia picia; pytanie trzecie częstotliwości okazjonalnego upijania się. Rozpoznawanie ryzykownego i szkodliwego picia najlepiej działa, gdy jest włączone w rutynowe czynności kliniczne i procedury systemowe, np. systematyczne pytanie wszystkich pacjentów przy rejestracji; wszystkich pacjentów zgłaszających się na sprawdzenie stanu zdrowia, czy wszystkich mężczyzn w r.ż. zgłaszających się po poradę. Nie ma żadnych potwierdzonych danych, że systematyczne rozpoznawanie picia ryzykownego i szkodliwego prowadzi do niepożądanych skutków, takich jak dyskomfort czy niezadowolenie pacjentów. Pacjenci płci męskiej, którzy uzyskali w teście AUDIT-C wynik 5 lub więcej punktów, albo których tygodniowe spożycie alkoholu wynosi 210 g lub więcej, a także pacjenci płci żeńskiej, których wynik testu AUDIT-C wyniósł 4 lub więcej punktów, albo spożywają 140 g lub więcej alkoholu tygodniowo, powinni być zaproszeni w celu przeprowadzenia całego 10-cio punktowego testu AUDIT dla pełniejszej oceny. Biochemiczne badania dodatkowe przy schorzeniach związanych ze spożyciem alkoholu obejmują oznaczanie enzymów wątrobowych (np. oznaczanie poziomu gamma glutamylo-transpeptydazy [GGTP] i aminotransferaz), transferyny ubogowęglowodanowej (CDT) i średniej objętości krwinki czerwonej (MCV). Nie są one przydatne w badaniach przesiewowych, ponieważ podwyższone wyniki mają niską czułość, identyfikując tylko niewielki odsetek pacjentów spożywających alkohol ryzykownie lub szkodliwie. 8

9 Kliniczne wytyczne rozpoznawania i krótkiej interwencji Skuteczność krótkich interwencji Potwierdzone dane sugerowałyby, że profesjonaliści podstawowej opieki zdrowotnej powinni oferować krótką poradę pacjentom z wynikiem 8 15 punktów w teście AUDIT, lub których tygodniowe spożycie alkoholu wynosi 280 g albo więcej oraz pacjentkom, które uzyskały 8 15 punktów w teście AUDIT, lub które spożywają tygodniowo 140 g lub więcej. Wskazane wyżej wartości brzegowe (ang. cut off points ) powinny być dostosowane do danego kraju z uwzględnieniem swoistych dla niego ocen i wytycznych. Wynik testu AUDIT mieszczący się w przedziale 8 15 wskazuje ogólnie na picie ryzykowne, chociaż może on obejmować pacjentów pijących szkodliwie lub uzależnionych. Robocze ramy krótkiej porady mogą obejmować: Zwrotne Przekazanie Informacji, że picie pacjenta kwalifikuje się do kategorii picia ryzykownego. Dostarczenie Informacji o szczególnych zagrożeniach wynikających z kontynuacji picia na poziomie ryzykownym. Umożliwienie Ustanowienia Celu przez pacjenta, jakim będzie zmiana zachowań dotyczących picia. Udzielenie Porady o Ograniczeniu Spożycia do poniżej 280 g alkoholu na tydzień dla mężczyzn lub do 140 g alkoholu na tydzień dla kobiet. Zapewnienie Pacjenta, że osoby pijące szkodliwie nie są uzależnione od alkoholu i że mogą zmienić swoje zachowania dotyczące spożycia alkoholu. Mężczyznom, którzy w teście AUDIT uzyskali punktów, lub którzy tygodniowo spożywają co najmniej 350 g alkoholu i tym kobietom, które w teście AUDIT uzyskały punktów, lub które tygodniowo spożywają nie mniej niż 210 g alkoholu, należy zaoferować krótkie doradztwo (ang. brief counselling ). Wyżej wskazane wartości brzegowe powinny być dostosowane do specyficznych dla danego kraju ocen wartości i wytycznych. Mimo że niektórzy z pacjentów uzyskujących w teście AUDIT wynik od 16 do 19 punktów mogą wyczerpywać kryteria uzależnienia od alkoholu, także oni mogą odnieść korzyść z krótkiego doradztwa. Robocze ramy krótkiego doradztwa mogą obejmować: Udzielenie Krótkiej Porady, jak to zostało przedstawione powyżej, Ocenę i Dostosowanie Porady do Stadium Zmiany, uwzględniając, że jeśli pacjent jest w stadium poprzedzającym rozważanie zmiany (prekontemplacyjnym), wówczas sesja konsultacyjna udzielania porady powinna bardziej skupiać się na oddziaływaniu zwrotnym w celu zmotywowania pacjenta dla podjęcia działania. Jeśli pacjent już myśli o podjęciu działania (stadium kontemplacyjne) nacisk należy położyć na korzyści wynikające z podjęcia takiego działania, ryzyko wynikające ze zwlekania i na to, jak poczynić pierwsze kroki. Jeśli pacjent jest już przygotowany na działanie, nacisk powinien skupić się na ustanowieniu celów i uzyskaniu ze strony pacjenta deklaracji o ograniczeniu spożycia alkoholu, zapewnieniu dalszej opieki, czyli Wizyt Kontrolnych (ang. followup ), przy których od początku w doradztwo wbudowane są strategie zapewniania wsparcia, dostarczania informacji zwrotnej i towarzyszenia w ustalaniu, osiąganiu i utrzymywaniu możliwych do osiągnięcia (realistycznych) celów, ze zwróceniem uwagi, że gdyby pacjent w ciągu kilku miesięcy doświadczał ciągle trudności w osiągnięciu i utrzymywaniu nakreślonego celu w piciu, należałoby rozważyć przesuniecie go do następnego, wyższego poziomu interwencji, czy skierowanie w celu poszerzonego leczenia, jeżeli jest ono dostępne. 9

10 Alkohol i podstawowa opieka zdrowotna Krótkie interwencje w warunkach podstawowej opieki zdrowotnej są skuteczne w ograniczaniu problemów alkoholowych wśród osób spożywających alkohol w sposób szkodliwy, ale nie uzależnionych od alkoholu. Aby skorzystał jeden pacjent, doradzić należy ośmiu osobom. Istnieje niewiele potwierdzonych danych na to, że efekt zależy od dawki i nie wydaje się, aby poszerzone interwencje były efektywniejsze od krótkich. Skuteczność z pewnością utrzymuje się do jednego roku, a być może utrzymuje się do czterech lat. Krótkie interwencje jawią się jako równie skuteczne wobec mężczyzn, jak i kobiet, wobec osób młodszych, jak i starszych. Są bardziej skuteczne przy mniej poważnych problemach. Dotychczasowe potwierdzone dane sugerują, że interwencje wobec kobiet w ciąży mają ograniczoną skuteczność. Nie ma dostępnych potwierdzonych danych sugerujących, że interwencje prowadzą do niepożądanych skutków, takich jak dyskomfort i niezadowolenie pacjentów. Koszty i skuteczność odniesiona do kosztów krótkich interwencji Szacuje się, że na każdych pacjentów, pozostających pod opieką lekarza rodzinnego, koszt wdrożenia i prowadzenia programu rozpoznawania i krótkiej interwencji wyniósłby średnio w Unii Europejskiej euro rocznie. Oszacowano także, że przy koszcie euro na zapobieżenie jednemu rokowi utraty zdrowia czy oddalenia o ten okres przedwczesnego zgonu, krótkie interwencje w podstawowej opiece zdrowotnej wobec ryzykownego i szkodliwego spożycia alkoholu plasują je pośród najtańszych wśród wszystkich interwencji medycznych prowadzących do uzyskania zdrowia. Innymi słowy, jeżeli świadczeniodawca podstawowej opieki zdrowotnej zamierza podjąć nową aktywność udzielenie krótkiej porady pacjentom ryzykownie bądź szkodliwie spożywającym alkohol, przyniesie populacji objętej praktyką jedną z największych korzyści zdrowotnych, większą niż poświęcenie 10-ciu minut na cokolwiek innego. Wdrażanie programów rozpoznawania i krótkiej interwencji Wstępnym wymogiem włączenia się świadczeniodawców podstawowej opieki zdrowotnej w rozwiązywanie problemów alkoholowych jest wsparcie w przypadku napotykania trudności i zapewnienie ciągłego rozwoju zawodowego. Lekarze rodzinni pracujący w otoczeniu zapewniającym im wsparcie odczuwają bardziej pozytywne nastawienie do pracy z pacjentami mającymi problemy alkoholowe i zajmują się większą liczbą pacjentów. Istotne jest zapewnienie przeszkolenia oraz udzielanie wsparcia w miejscu prowadzenia praktyki. Nawet ograniczone wsparcie w postaci jednej wizyty w miejscu prowadzenia praktyki oraz stałe porady telefoniczne zwiększają wskaźniki rozpoznawania i interwencji podejmowanych przez świadczeniodawców podstawowej opieki zdrowotnej prawie o połowę; samo tylko dostarczenie wytycznych daje prawdopodobnie niewielki skutek. Zapewnienie przeszkolenia i dostarczenie materiałów wspierających do miejsca prowadzenia praktyki jawią się jako równie efektywne, choć zastosowanie obu powyższych jest skuteczniejsze niż tylko jednego z nich. Wydaje się, że niekoniecznie intensywniejsze wsparcie jest lepsze od mniej intensywnego. Jeśli rodzaj i charakter wsparcia nie będzie dostosowany do potrzeb i oczekiwań lekarza 10

11 Kliniczne wytyczne rozpoznawania i krótkiej interwencji rodzinnego, nie będzie ono działało, a w dłuższym okresie może nawet mieć szkodliwy skutek. Aby zwiększyć doświadczenie i skuteczność lekarza rodzinnego w pracy z problemami alkoholowymi, wymagane są zarówno edukacja i przeszkolenie, jak i zapewnienie wspierającego otoczenia w pracy poprawiające jego pewność siebie oraz poświęcenie się działaniu. Zapewnienie specjalistycznej pomocy może zwiększać aktywność świadczeniodawców podstawowej i drugorzędowej opieki zdrowotnej, jako że ilekroć pojawią się trudności, będą oni mogli uzyskiwać wsparcie poprzez skierowanie pacjenta i pomoc specjalistyczną. Biorąc pod uwagę skuteczność oraz skuteczność odniesioną do kosztów programów rozpoznawania i krótkiej interwencji stosowanych w podstawowej opiece zdrowotnej, finansujący świadczenia zdrowotne powinni zapewnić na nie środki, by ograniczyć ryzykowne i szkodliwe spożycie alkoholu. Szacuje się, że krótka porada lekarza obejmująca 25% jego pacjentów oszczędziłaby 91 lat życia z chorobą i przedwczesnych zgonów w populacji osób, 9% całkowitej sumy lat życia z chorobą i przedwczesnych zgonów powodowanych przez alkohol w Unii Europejskiej. Projekt PHEPA stworzył odpowiednie narzędzie dla oceny adekwatności świadczeń w warunkach podstawowej opieki zdrowotnej związanych z ryzykownym i szkodliwym spożyciem alkoholu. Ocenianie szkód powodowanych przez alkohol i uzależnienie od alkoholu Zarówno pacjenci ryzykownie i szkodliwie spożywający alkohol, jak i ci z klinicznym podejrzeniem szkodliwego spożycia alkoholu lub uzależnienia od alkoholu mogą odnieść korzyści z dalszej oceny ich stanu. Narzędziem pierwszego rzutu jest składający się z 10-ciu punktów Test Rozpoznawania Zaburzeń Związanych z Piciem Alkoholu AUDIT (Alcohol Use Disorders Identification Test) Światowej Organizacji Zdrowia. Wyniki testu AUDIT w wysokości 20 lub więcej punktów wskazują na uzależnienie od alkoholu, choć może ono zdarzyć się przy niższych wynikach i tacy pacjenci wymagać będą odesłania do specjalisty w celu oceny diagnostycznej i leczenia. Uzależnienie od alkoholu można mierzyć za pomocą modułu uzależnienia od alkoholu Światowej Organizacji Zdrowia: Międzynarodowego Złożonego Wywiadu Diagnostycznego (ang. Composite International Diagnostic Interview, CIDI). Zawiera on siedem pytań mierzących uzależnienie od alkoholu, z potrzebnymi do rozpoznania pozytywnymi odpowiedziami na cztery lub więcej z nich. Alkohol często daje podwyższone poziomy GGTP i aminotransferaz, a także CDT i MCV w surowicy. Jako że te oznaczenia są częścią rutynowego pakietu badań biochemicznych, obecność podwyższonego poziomu powinna uczulać klinicystę na możliwe pozytywne rozpoznanie szkodliwego spożycia alkoholu i uzależnienia od alkoholu. Postępowanie z objawami odstawienia Osoby fizycznie uzależnione od alkoholu prawdopodobne doświadczą objawów odstawienia 6 do 24. godzin po spożyciu ostatniej jego porcji. Lekiem pierwszego rzutu zalecanym w leczeniu odstawienia jest diazepam, z uwagi na jego względnie długi okres półtrwania i potwierdzone dane o skuteczności. Standardowy reżim terapeutyczny obejmuje regularne dawki diazepamu przez dwa do sześciu dni, bez kontynuacji po szóstym dniu, aby uniknąć ryzyka uzależnienia. 11

12 Alkohol i podstawowa opieka zdrowotna Postępowanie z uzależnieniem od alkoholu Niektóre osoby uzależnione od alkoholu odczuwają poprawę same z siebie i nie każdy uzależniony od alkoholu wymaga specjalistycznego leczenia, aczkolwiek wielu go potrzebuje. Z osobami uzależnionymi od alkoholu można postępować w podstawowej opiece zdrowotnej, jeżeli zgodzą się zaprzestać picia (nawet jeśli same o sobie sądzą, że nie są uzależnione), jeżeli nie zgadzają się na skierowanie do specjalistycznego ośrodka, oraz jeżeli nie występują u nich poważne powikłania psychiatryczne, społeczne bądź somatyczne. Na specjalistyczne leczenie należy skierować te osoby uzależnione od alkoholu, u których wcześniej podjęte próby leczenia nie powiodły się, u których występują poważne powikłania lub ryzyko wystąpienia od umiarkowanych do nasilonych objawów odstawienia, u których istnieje poważna choroba somatyczna lub współistnieje choroba psychiczna oraz te, których leczenie nie może być prowadzone przez zespół podstawowej opieki zdrowotnej. Sposoby leczenia specjalistycznego obejmują podejścia behawioralne i farmakoterapię. Wśród najbardziej skutecznych sposobów podejścia znajdują się: trening umiejętności społecznych, podejście polegające na wzmocnieniu przez lokalną społeczność i małżeńska terapia behawioralna, zwłaszcza jeżeli kładą one nacisk na zdolność danej osoby do zaprzestania lub zmniejszenia picia przez nauczenie się umiejętności postępowania ze sobą, zachęcanie do motywacji oraz przez umocnienie systemu wspierania danej osoby. Skuteczne są również akamprozat i naltrekson, antagonista opiatowy. Metody nieskuteczne obejmują te, w których zaplanowano edukację, konfrontację, szok, lub które promują wgląd w naturę i przyczyny uzależnienia od alkoholu, jak też obowiązkowe uczestnictwo w spotkaniach Anonimowych Alkoholików. Niewiele jest potwierdzonych danych sugerujących, że całkowite wyniki leczenia można zwiększyć dopasowując pacjentów do poszczególnych rodzajów leczenia. Najlepszy model relacji między opieką podstawową a świadczeniami specjalistycznymi nie jest jasny; jednak wydaje się, że zintegrowanie opieki podstawowej i leczenia specjalistycznego przynosi lepszy rezultat niż kiedy te dwa rodzaje świadczeń są rozdzielone. Dalsza opieka może zmniejszać ryzyko nawrotu, więc ważne jest, aby świadczeniodawcy podstawowej opieki zdrowotnej długotrwale utrzymywali kontakt z pacjentami leczonymi z uzależnienia od alkoholu, którzy nie pozostają już w kontakcie z ośrodkiem specjalistycznym. 12

13 Kliniczne wytyczne rozpoznawania i krótkiej interwencji 1. WST P Unia Europejska jest regionem świata o najwyższym udziale liczby pijących i najwyższym poziomie spożycia alkoholu w populacji (Anderson i wsp. 2005). Alkohol to trzeci najważniejszy czynnik ryzyka utraty zdrowia i przedwczesnej śmierci po paleniu tytoniu i nadciśnieniu tętniczym, ważniejszy od podwyższonego poziomu cholesterolu i nadwagi, o trzykrotnie większym znaczeniu od cukrzycy i pięciokrotnie od astmy oskrzelowej (Światowa Organizacja Zdrowia 2002). Alkohol jest przyczyną 1 na 14 przypadków utraty zdrowia i przedwczesnego zgonu zdarzających się w Unii Europejskiej (Anderson i wsp. 2005). Poza tym alkohol jest substancją uzależniającą oraz przyczyną około 60-ciu różnego rodzaju schorzeń i urazów. Alkohol odpowiada za szeroko rozpowszechnione szkody społeczne, umysłowe i emocjonalne, wliczając w to przestępczość oraz przemoc domową, doprowadzając w Unii Europejskiej do strat sięgających 124 miliardów euro rocznie (Baumberg i Anderson 2005). Alkohol przynosi szkodę nie tylko pijącemu, ale także wszystkim z jego otoczenia, wliczając w to nienarodzone dziecko, dzieci, członków rodziny oraz ofiary przestępstw, przemocy i wypadków drogowych powodowanych przez osoby będące pod jego wpływem. Około 55 milionów dorosłych Europejczyków 15% dorosłej populacji spożywa alkohol w sposób co najmniej ryzykowny (rozumiany jako regularne średnie spożycie g alkoholu dziennie przez kobietę i g dziennie przez mężczyznę), ze skutkiem wypadkowości śmiertelnej na poziomie 3,5 4,8 na kobiet i 3,7 4,8 na mężczyzn (Chrisholm i wsp. 2004). Około 20 milionów, czyli 6% dorosłej populacji UE, spożywa alkohol w sposób szkodliwy (rozumiany jako regularne średnie spożycie ponad 40 g alkoholu dziennie przez kobietę i ponad 60 g alkoholu dziennie przez mężczyznę). Ogólnie biorąc, europejska średnia częstość okazjonalnego upijania się (nazywanego też czasami piciem do upicia ) wynosi 1 raz na miesiąc, co stanowi 10 60% wszystkich okazji, na które trafiają mężczyźni i połowę tej liczby, na które trafiają kobiety (Anderson i wsp. 2005). Około 118 milionów Europejczyków upija się co najmniej raz w miesiącu. Problem ten dotyczy zatem 1 na 3 osoby w dorosłej populacji. Uzależnionych od alkoholu jest 5% dorosłych mężczyzn i 1% dorosłych kobiet. Oznacza to 23 miliony uzależnionych od alkoholu w każdym dowolnie wybranym roku (Anderson i wsp. 2005). Świadczeniodawcy podstawowej opieki zdrowotnej są tymi, na których złożono odpowiedzialność za rozpoznawanie problemów alkoholowych i podejmowanie interwencji wobec pacjentów, którzy piją ryzykownie lub szkodliwie (Babor i Higgins-Biddle 2001). Przesiew oraz krótka interwencja prowadzone wśród pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej stwarzają możliwość edukowania pacjentów z dostarczaniem im wiedzy na temat zagrożeń, jakie niesie picie alkoholu w sposób ryzykowny i szkodliwy. Informacja o ilości oraz częstości spożywania alkoholu może stanowić istotne uzupełnienie diagnozy aktualnego stanu pacjenta oraz uwrażliwia lekarza-praktyka na konieczność informowania pacjenta o niepożądanym wpływie alkoholu na działanie przyjmowanych leków i na zastosowane 13

14 Alkohol i podstawowa opieka zdrowotna leczenie. Największego znaczenia dla programów przesiewowych i krótkiej interwencji nabiera fakt, że ci którzy nie są uzależnieni, potrafią przy odpowiednim wsparciu i wysiłku łatwiej ograniczyć lub zaprzestać picia alkoholu niż osoby uzależnione. Trzeba jednak przyznać, że przesiew i doradzanie pacjentom w sprawach związanych z piciem alkoholu wielu świadczeniodawcom podstawowej opieki zdrowotnej sprawia znaczną trudność. Pośród najczęściej wymienianych przyczyn tego stanu rzeczy znajdują się: brak czasu, niedostateczne przeszkolenie, obawa przed oporem pacjenta, postrzeganie krótkiej interwencji w sprawach alkoholu jako nieprzystającej do zadań podstawowej opieki zdrowotnej (Beich i wsp. 2002) oraz przekonanie, że osoby uzależnione nie zareagują pozytywnie na interwencję (Roche i Richard 1991; Roche i wsp. 1991; Roche i wsp. 1996; Richmond i Mendelsohn 1998; McAvoy i wsp. 1999; Kaner i wsp. 1999; Cornuz i wsp. 2000; Aalto i wsp. 2001; Kaariainen i wsp. 2001). Celem niniejszych wytycznych jest zestawienie potwierdzonych danych przedstawiających szkody powodowane przez alkohol oraz pokazanie, jak stosować metodę rozpoznawania i krótkiej interwencji wobec picia ryzykownego i szkodliwego w warunkach podstawowej opieki zdrowotnej. Niniejsze wytyczne nie są podręcznikiem do leczenia uzależnienia od alkoholu. Niemniej jednak, opisują pokrótce uzależnienie od alkoholu oraz to, jak należy postępować w tym przypadku. Świadczeniodawcy podstawowej opieki zdrowotnej dowiedzą się z nich również, czego można oczekiwać kierując pacjenta do specjalistycznego ośrodka. Krótkie interwencje wobec picia ryzykownego i szkodliwego są bardzo skuteczne i efektywne w odniesieniu do kosztów. Gdyby metoda ta mogła być powszechnie stosowana w całej Europie, obejmując przynajmniej 1 / 4 dorosłej populacji pijących ryzykownie i szkodliwie, można by kosztem zaledwie 740 milionów euro dla całej Unii Europejskiej zapobiec około 9% wszystkich przypadków utraty zdrowia i przedwczesnej śmierci (Anderson i wsp. 2005). Wytyczne opracowane zostały na szczeblu europejskim. Są one częścią projektu PHEPA (ang. Primary Health Care European Project on Alcohol) skupiającego 17 krajów europejskich i współfinansowanego przez Komisję Europejską, a koordynowanego i zarządzanego przez Ministerstwo Zdrowia Katalonii. Wytyczne pomyślane są jako płaszczyzna odniesienia dla krajowych i regionalnych założeń oraz strategii służących rozpoznawaniu oraz redukowaniu picia alkoholu w sposób ryzykowny i szkodliwy wdrażanych w opiece podstawowej. Opis wskazań dla lekarzy praktyków podejmujących się rozpoznawania problemów alkoholowych i krótkiej interwencji wobec pacjentów pijących ryzykownie i szkodliwie oparty został na podręczniku Światowej Organizacji Zdrowia dotyczącym krótkiej interwencji wobec picia ryzykownego oraz szkodliwego i został zaprezentowany w Aneksie 1. 14

15 Kliniczne wytyczne rozpoznawania i krótkiej interwencji Bibliografia Aalto, M., Pekuri, P. & Seppa, K. (2001) Primary health care nurses and physicians attitudes, knowledge and beliefs regarding brief intervention for heavy drinkers. Addiction, 96, Anderson, P., Baumberg, B. & McNeill, A. (2005). Alcohol in Europe. Report to the European Commission. Babor, T.F. & Higgins-Biddle, J.C. (2001) Brief Intervention For Hazardous and Harmful Drinking. A Manual for Use in Primary Care Geneva: World Health Organization Baumberg, B. & Anderson, P. (2005). The social cost of alcohol to Europe. Submitted for publication. Beich, A., Gannik, D. & Malterud, K. (2002) Screening and brief intervention for excessive alcohol use: qualitative interview study of the experiences of general practitioners. British Medical Journal, 325, Chisholm, D., Rehm, J., Van Ommeren, M., & Monteiro, M. (2004) Reducing the Global Burden of Hazardous Alcohol Use: a Comparative Cost-Effectiveness Analysis. Journal of Studies on Alcohol, 65(6), Cornuz, J., Ghali, W.A., Di Carlantonio, D., Pecoud, A. & Paccaud, F. (2000) Physicians attitudes towards prevention: importance of intervention-specific barriers and physicians health habits. Family Practice, 17, Kaariainen, J., Sillanaukee, P., Poutanen, P. & Seppa, K. (2001) Opinions on alcohol-related issues among professionals in primary, occupational, and specialized health care. Alcohol Alcohol, 36, Kaner, E.F., Heather, N., McAvoy, B.R., Lock, C.A. & Gilvarry, E. (1999) Intervention for excessive alcohol consumption in primary health care: attitudes and practices of English general practitioners. Alcohol Alcohol, 34, Richmond, R.L. & Mendelsohn, C.P. (1998) Physicians views of programs incorporating stages of change to reduce smoking and excessive alcohol consumption. American Journal of Health Promotion, 12, Roche, A.M & Richard, G.P. (1991) Doctors willingness to intervene in patients drug and alcohol problems. Social Science & Medicine, 33, Roche, A.M., Guray, C. & Saunders, J.B. (1991) General practitioners experiences of patients with drug and alcohol problems. British Journal of Addiction, 86, Roche, A.M., Parle, M.D. & Saunders, J.B. (1996) Managing alcohol and drug problems in general practice: a survey of trainees knowledge, attitudes and educational requirements. Australian and New Zealand Journal of Public Health, 20, World Health Organization (2002) The World Health Report Reducing risks, promoting healthy life. Geneva; World Health Organization. 15

16 Alkohol i podstawowa opieka zdrowotna 2. METODY PRZYGOTOWYWANIA WYTYCZNYCH Podstawowym celem niniejszych wytycznych jest przekazanie świadczeniodawcom podstawowej opieki zdrowotnej aktualnej wiedzy na temat skuteczności różnych technik stosowanych wobec ludzi, którzy spożywają alkohol w sposób ryzykowny lub szkodliwy. Wytyczne oparte zostały na przeglądzie potwierdzonych danych oraz na doświadczeniach własnych grupy roboczej powołanej w celu ich stworzenia. Tam, gdzie to było możliwe, odwołują się one do konkluzji wynikających z dobrze zaprojektowanych badań. Jeśli takie badania nie były prowadzone, rekomendacje oparto na odpowiednim doświadczeniu klinicznym. Na początku każdego rozdziału zamieszczono streszczenie potwierdzających danych z jego treści. Zamysłem autorów było przytoczenie potwierdzonych danych mogących sugerować metody i sposoby interwencji, szkoleń oraz rozwoju zawodowego, lecz nie narzucanie ich. Celem wytycznych nie jest także zastępowanie obowiązujących rekomendacji i wskazań krajowych. Jest nim raczej propagowanie i wdrażanie rozwoju stosowania tej metody we wszystkich krajach. Cel wytycznych Celem podstawowym wytycznych jest dostarczenie świadczeniodawcom podstawowej opieki zdrowotnej aktualnej, opartej na wynikach badań, wiedzy dotyczącej tego, jak i dlaczego rozpoznawać problemy alkoholowe i interweniować wobec osób pijących alkohol ryzykownie i szkodliwie. Wiedza taka jest niezbędna wobec rozmiarów i wagi problemów zdrowotnych powodowanych przez alkohol, a także wobec różnych sposobów działania, a często również braku działań mających na celu niesienie pomocy ludziom pijących ryzykownie i szkodliwie w wielu krajach europejskich. Odbiorcy wytycznych Wytyczne przeznaczone są zarówno dla świadczeniodawców podstawowej opieki zdrowotnej (lekarzy i pielęgniarek), którzy pomagają pacjentom ryzykownie i szkodliwie spożywających alkohol, jak i menedżerów, osób zajmujących się edukacją, a także osób zajmujących się finansowaniem usług opieki podstawowej i sprawujących nad tymi usługami nadzór oraz dla tych, którzy chcieliby poznać odpowiedzi na wszystkie jak i dlaczego skutecznej interwencji. Powstawanie wytycznych Wytyczne oparte zostały na przeglądzie dostępnych wyników badań dotyczących szkodliwości i skuteczności oraz na wiedzy członków grupy roboczej utworzonej dla jego opracowania w ramach projektu PHEPA. Dotarcie do wyników badań obejmowało przeszukiwanie odpowiednich baz danych pod kątem znalezienia opublikowanych metaanaliz 2 iprzeglądów, ręczne wertowanie periodyków, 2 Metaanaliza jest pojęciem z zakresu analizy danych określającym wtórne odkrywanie wiedzy metodą uogólniania informacji zawartych w źródłach pierwotnych lub wcześniejszych opracowaniach. Najczęściej przybiera ona postać systematycznego przeglądu literatury z jakiegoś obszaru wzbogaconego o analizę statystyczną uzyskanych wcześniej wyników, wnioskowanie i podsumowanie. 16

17 Kliniczne wytyczne rozpoznawania i krótkiej interwencji przeszukiwanie bibliografii internetowych oraz kontaktowanie się z ważniejszymi badaczami i ośrodkami celem uzyskania innych istotnych informacji i wskazówek. Przeszukiwane bazy to m.in.: Medline, Psychinfo i Cochrane Database for Systematic Reviews. Szeroko korzystaliśmy z publikacji i przeglądów publikowanych przez Komisję Europejską, Światową Organizację Zdrowia, Narodowy Instytut Nadużywania Alkoholu i Alkoholizmu Stanów Zjednoczonych (bibliografię podano na końcu każdego z rozdziałów). Poziomy dowodów potwierdzonych danych 3 i siła zaleceń Organizacje zajmujące się przygotowywaniem wskazań klasyfikują jakość dostępnych doniesień, wyników badań i wywodzących się z nich zaleceń. Każda z organizacji zajmujących się taką działalnością używa nieco odmiennego systemu, nie można zatem mówić o jednolitym systemie uniwersalnym. Chociaż w wyborze poziomów dowodów potwierdzonych danych autorzy sięgali najchętniej do systematycznych przeglądów, metaanaliz z badań epidemiologicznych i kontrolowanych badań z doborem losowym, nie było możliwe uzyskanie powyższych rodzajów opracowań we wszystkich obszarach będących przedmiotem zainteresowań niniejszych wytycznych. W przypadkach, w których nie było możliwości dotarcia do systematycznych przeglądów lub metaanaliz, autorzy wytycznych korzystali z kontrolowanych badań z doborem losowym 4 uznawanych w Systemach poziomów dowodów potwierdzonych danych za materiał dowodowy drugi w kolejności pod względem wiarygodności i ważności. Badania takie pozwalają z określonym prawdopodobieństwem stwierdzić, czy testowane leczenie jest skuteczniejsze od braku takiego leczenia. Gdy również nie były dostępne wyniki takich badań, autorzy wybierali jako źródło swoich analiz (w kolejności) badania porównawcze, badania nie-analityczne oraz opinie ekspertów. Ponieważ projekt PHEPA nie miał charakteru formalnej grupy opracowującej wytyczne, autorzy zdecydowali się nie wartościować swoich zaleceń, jak to zwykle się czyni, ale raczej formułować zalecenia spójne 3 UWAGA: oryginalna wersja tego sformułowania to Level of evidence. Terminem tym, w medycynie, określa się elementy różnych systemów baz danych (istnieje około 100 takich systemów), które zawierają możliwie najszerszą wiedzę związaną z praktyką medyczną. Systemy te, których polska nazwa to Systemy poziomów potwierdzonych danych (dowodów), są szeroko zakrojonym przedsięwzięciem, którego celem jest bieżące gromadzenie aktualnej wiedzy ze wszystkich możliwych źródeł, ich weryfikacja i ocena znaczenia dla praktyki medycznej. Zawierają one obszerne, pełne, uszeregowane opisy kliniczne przypadków z wielu grup tematycznych. Pomysł powstania takich baz danych wyniknął z konieczności korzystania przez osoby zaangażowane w leczenie, z najlepszych dostępnych potwierdzonych danych przy podejmowaniu decyzji klinicznych w celu poprawienia rezultatów leczenia i redukcji kosztów z tym związanych. Dzięki tym bazom lekarze szybko i łatwo znajdują wiarygodne i precyzyjne odpowiedzi na ich pytania poparte najlepszymi dostępnymi potwierdzonymi danymi. Jednym z takich systemów jest np. DynaMed. Zawartość można obejrzeć pod adresem: (przypis redakcji). 4 Kontrolowany test odnosi się do badania, w którym mamy do czynienia co najmniej z jedną grupą leczoną oraz jedną grupą kontrolną, zwykle taką, w której stosuje się placebo lub nie stosuje się leczenia. W takim badaniu pomiaru interesujących badaczy wskaźników dokonuje się przed i po leczeniu. O tym, kto z badanych znajdzie się w której grupie decyduje los. Jako wariant tej metody stosuje się też zasadę podwójnej ślepej próby polegającej na tym, że ani osoby uczestniczące w badaniu, ani osoby badające nie wiedzą, która grupa poddawana jest leczeniu, a która nie jest bądź otrzymuje placebo; w innej wersji może to być zasada pojedynczej ślepej próby polegającej na tym, że wiedzą o tym tylko uczestnicy badania albo tylko osoby badające. 17

18 Alkohol i podstawowa opieka zdrowotna ze spotykanymi w innych publikacjach, opierając się na całościowej eksperckiej opinii członków projektu PHEPA. Sprawdzono i stwierdzono zgodność całego procesu tworzenia zaleceń z narzędziem AGREE (Appraisal of Guidelines for Research and Evaluation Ocena Wytycznych dla Badań i Ewaluacji) (AGREE Collaboration 2001). Bibliografia AGREE Collaboration (2001) Appraisal of Guidelines for Research & Evaluation (AGREE) Instrument. Available from: 18

19 Kliniczne wytyczne rozpoznawania i krótkiej interwencji 3. OPISYWANIE SPO YCIA ALKOHOLU I SZKÓD POWODOWANYCH PRZEZ ALKOHOL Streszczenie potwierdzonych danych z rozdziału 1. Jak należy opisywać spożycie alkoholu? Spożycie alkoholu można opisywać liczbą gramów spożytego alkoholu lub liczbą porcji standardowych; w Europie powszechnie przyjętą miarą porcji standardowej jest 10 g czystego alkoholu. 2. Jak można opisać picie ryzykowne, picie szkodliwe oraz uzależnienie od alkoholu? Picie ryzykowne to taki poziom spożycia alkoholu lub taki wzorzec picia, przy którym prawdopodobne staje się doznanie szkód, jeżeli picie takie będzie kontynuowane. Robocza definicja Światowej Organizacji Zdrowia określa je jako regularne średnie spożywanie g alkoholu dziennie przez kobiety i g dziennie przez mężczyzn. Picie szkodliwe definiowane jest jako wzorzec picia, powodujący szkody zdrowotne, somatyczne lub psychiczne. Robocza definicja Światowej Organizacji Zdrowia określa je jako regularne średnie spożywanie więcej niż 40 g alkoholu dziennie przez kobiety i więcej niż 60 g dziennie przez mężczyzn. Okazjonalne upijanie się (zwane niekiedy piciem do upicia, ang. binge drinking ), mogące mieć szczególne znaczenie w pewnych postaciach utraty zdrowia, może być zdefiniowane jako spożywanie co najmniej 60 g alkoholu przy jednej okazji. Uzależnienie od alkoholu jest zbiorem zjawisk fizjologicznych, behawioralnych i poznawczych, w którym spożywanie alkoholu przyjmuje w wypadku danej jednostki pierwszeństwo nad innymi zachowaniami, które niegdyś były dla niej ważniejsze. 3. Czy picie ryzykowne, picie szkodliwe i uzależnienie od alkoholu istnieją w obrębie pewnego continuum? Spożycie alkoholu, szkody przezeń powodowane oraz uzależnienie od alkoholu występują w obrębie pewnego ciągłego obszaru continuum. Nie są to wyraźnie oddzielone od siebie stany i jednostka w ciągu całego swojego życia może przemieszczać się wewnątrz tego continuum w różne jego miejsca. Zalecenia 1. Dla celów opisu naukowego preferowanym zapisem będą gramy alkoholu. W praktyce podstawowej opieki zdrowotnej preferowanym pojęciem będą porcje standardowe. 2. Preferowanymi terminami dla opisania wzorców picia ryzykownego i szkodliwego będą: ryzykowne picie alkoholu, szkodliwe picie alkoholu i uzależnienie od alkoholu zamiast: nadużywanie alkoholu, złe używanie alkoholu i alkoholizm. 19

20 Alkohol i podstawowa opieka zdrowotna 3.1. Jak należy opisywać spożycie alkoholu? Świadczeniodawcy podstawowej opieki zdrowotnej mogą opisywać spożycie alkoholu u swoich pacjentów w gramach spożytego alkoholu albo w porcjach standardowych, przy czym według normy przyjętej w Europie porcja standardowa zawiera 10 g czystego alkoholu (Turner 1990). Dla celów opisu naukowego, dawki spożytego alkoholu powinny być podawane w gramach czystego alkoholu. Umożliwia to porównania między poszczególnymi krajami. Pojęcie porcji standardowej wprowadzono dla uproszczenia pomiaru spożycia alkoholu. Rzecz jasna, należy tu oczekiwać pewnej niedokładności, tym niemniej stopień tej niedokładności jest do przyjęcia i można polecać taką miarę jako jednostkę zapisu w warunkach podstawowej opieki zdrowotnej, oddziałów wypadkowo-urazowych oraz w wywiadach zbieranych od hospitalizowanych pacjentów. Pomimo, że posługiwanie się określeniem porcja standardowa ma swoje zalety, ma ono także swoje wady: t zawartość alkoholu w poszczególnych rodzajach napojów alkoholowych różni się znacznie, od 1% do ponad 45%, co prowadzić może do pomyłek w przeliczeniach; t ten sam rodzaj napoju może być umieszczany w różnych typach opakowań, zawierających różne ilości alkoholu; t ten sam rodzaj napoju może zawierać różne stężenia alkoholu, w zależności od tego gdzie i jak był wytworzony; t porcje standardowe różnią się od siebie w zależności od kraju; t w większości krajów zawartość alkoholu w porcji standardowej przyjęta została poprzez uzgodnienie, bez uprzednich badań naukowych. Stosowanie porcji standardowej jako jednostki pomiaru upraszcza szacowanie ilości spożywanego alkoholu. Można zatem systematycznie stosować tę miarę w warunkach podstawowej opieki zdrowotnej. Z uwagi na różnice pomiędzy krajami, zawartość alkoholu w porcji standardowej powinna być ustalana w oparciu o badania naukowe, a nie tylko poprzez uzgodnienie. Światowa Organizacja Zdrowia (Babor i Higgins-Biddle 2001) zaproponowała, że porcja standardowa będzie równoważnikiem: 330 ml piwa o mocy 5% 140 ml wina o mocy 12% 90 ml mocnego wina o mocy 18% 70 ml likieru do aperitif ów o mocy 25% 40 ml spirytualiów (wódki) o mocy 40% Z powodu swojego ciężaru właściwego 1 ml alkoholu równoważny jest 0,785 g alkoholu, tak więc porcja standardowa według definicji podanej przez WHO zawierać będzie 13 g alkoholu. W Europie tymczasem przyjmuje się powszechnie, że porcja standardowa to 10 g alkoholu (Turner 1990) Jak można opisać picie ryzykowne i picie szkodliwe oraz uzależnienie od alkoholu? Picie ryzykowne Picie ryzykowne zdefiniowane zostało jako taki poziom spożycia alkoholu lub taki wzorzec picia, przy którym prawdopodobne staje się doznanie szkód, jeżeli picie takie będzie kontynuowane. Nie ma powszechnej zgody co do poziomu spożycia, który można byłoby uznać za picie ryzykowne i jak wykazano w Rozdziale 4 ryzyko takie może nieść jakikolwiek poziom spożycia alkoholu. Robocza definicja Światowej Organizacji Zdrowia określa je jako regularne średnie spożywanie 20

IV. Termin składania ofert Oferty należy składać w Wydziale Kultury i Spraw Społecznych Urzędu Miasta Zamość w terminie do dnia 6 maja 2014 r.

IV. Termin składania ofert Oferty należy składać w Wydziale Kultury i Spraw Społecznych Urzędu Miasta Zamość w terminie do dnia 6 maja 2014 r. Załącznik do Zarządzenia nr 74/2014 Prezydenta Miasta Zamość z dnia 9 kwietnia 2014 r. Zasady finansowania realizacji zadania ujętego w Miejskim Programie Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych

Bardziej szczegółowo

Sprawdź, czy Twoje picie jest bezpieczne zrób test AUDIT

Sprawdź, czy Twoje picie jest bezpieczne zrób test AUDIT Sprawdź, czy Twoje picie jest bezpieczne zrób test AUDIT TEST AUDIT Test Rozpoznawania Zaburzeń Związanych z Piciem Alkoholu. Test rekomendowany przez WHO 38. Przeczytaj dokładnie kolejne pytania. Zastanów

Bardziej szczegółowo

266 milionów dorosłych Europejczyków pije średnio dziennie alkohol w ilości nieprzekraczającej 20g (kobiety) lub 40g (mężczyźni), Ponad 58 milionów

266 milionów dorosłych Europejczyków pije średnio dziennie alkohol w ilości nieprzekraczającej 20g (kobiety) lub 40g (mężczyźni), Ponad 58 milionów 266 milionów dorosłych Europejczyków pije średnio dziennie alkohol w ilości nieprzekraczającej 20g (kobiety) lub 40g (mężczyźni), Ponad 58 milionów dorosłych (15 %) przekracza ten poziom; 20 milionów (6

Bardziej szczegółowo

Szkolenie przygotowujące do zawodu profilaktyka uzależnień. Osoba uzależniona od przetworów konopi w systemie lecznictwa odwykowego w Polsce

Szkolenie przygotowujące do zawodu profilaktyka uzależnień. Osoba uzależniona od przetworów konopi w systemie lecznictwa odwykowego w Polsce Szkolenie przygotowujące do zawodu profilaktyka uzależnień Osoba uzależniona od przetworów konopi w systemie lecznictwa odwykowego w Polsce Boguslawa Bukowska Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii

Bardziej szczegółowo

EBM w farmakoterapii

EBM w farmakoterapii EBM w farmakoterapii Dr Przemysław Niewiński Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej AM we Wrocławiu Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej AM Wrocław EBM Evidence Based Medicine (EBM) "praktyka medyczna

Bardziej szczegółowo

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA Funkcjonowanie podmiotów leczniczych sprawujących opiekę nad uzależnionymi od alkoholu. Dz.U.2018.2410 z dnia 2018.12.27 Status: Akt obowiązujący Wersja od: 27 grudnia 2018 r. Wejście w życie: 31 grudnia

Bardziej szczegółowo

Akademia Pozytywnej Profilaktyki. Szkolenia dla Komisji ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych 2015/2016

Akademia Pozytywnej Profilaktyki. Szkolenia dla Komisji ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych 2015/2016 Szkolenia dla Komisji ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych 2015/2016 Komisja ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych - zadania i zakres działań 1. Alkohol etylowy jako: substancja psychoaktywna substancja

Bardziej szczegółowo

Aneks IV. Wnioski naukowe

Aneks IV. Wnioski naukowe Aneks IV Wnioski naukowe 1 Wnioski naukowe Od czasu dopuszczenia produktu Esmya do obrotu zgłoszono cztery przypadki poważnego uszkodzenia wątroby prowadzącego do transplantacji wątroby. Ponadto zgłoszono

Bardziej szczegółowo

CMC/2015/03/WJ/03. Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca

CMC/2015/03/WJ/03. Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca CMC/2015/03/WJ/03 Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca Dane pacjenta Imię:... Nazwisko:... PESEL:... Rozpoznane choroby: Nadciśnienie tętnicze Choroba wieńcowa Przebyty zawał

Bardziej szczegółowo

ŚLĄSKIE CENTRUM ZDROWIA PUBLICZNEGO Ośrodek Analiz i Statystyki Medycznej Dział Chorobowości Hospitalizowanej APETYT NA ŻYCIE

ŚLĄSKIE CENTRUM ZDROWIA PUBLICZNEGO Ośrodek Analiz i Statystyki Medycznej Dział Chorobowości Hospitalizowanej APETYT NA ŻYCIE ŚLĄSKIE CENTRUM ZDROWIA PUBLICZNEGO Ośrodek Analiz i Statystyki Medycznej Dział Chorobowości Hospitalizowanej APETYT NA ŻYCIE Katowice 2007 Śl.C.Z.P Dział Chorobowości Hospitalizowanej 23 luty Ogólnopolski

Bardziej szczegółowo

Zjazd I sesja wyjazdowa trening interpersonalny 57 h. Zjazd II sesja wyjazdowa trening intrapsychiczny 58 h

Zjazd I sesja wyjazdowa trening interpersonalny 57 h. Zjazd II sesja wyjazdowa trening intrapsychiczny 58 h S t r o n a 1 Studiium Psychoterapiiii Uzalleżniień Harmonogram szkolleniia edycjja 2013/2014 II SEMESTR Zjazd I sesja wyjazdowa trening interpersonalny 57 h Zjazd II sesja wyjazdowa trening intrapsychiczny

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 1 do zarządzenia Nr 53/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki chorób układu krążenia

Załącznik nr 1 do zarządzenia Nr 53/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki chorób układu krążenia Program profilaktyki chorób układu krążenia 1 I. UZASADNIENIE CELOWOŚCI WDROŻENIA PROGRAMU PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA, zwanego dalej Programem. 1. Opis problemu zdrowotnego. Choroby układu krążenia

Bardziej szczegółowo

Jakość życia nie zależy wyłącznie od dobrostanu fizycznego, bo stan zdrowia ma wpływ na wiele aspektów życia.

Jakość życia nie zależy wyłącznie od dobrostanu fizycznego, bo stan zdrowia ma wpływ na wiele aspektów życia. Jakość życia w chorobie nowotworowej Krzysztof G. Jeziorski Warszawa Definicja jakości życia WHO (1993) Poczucie jednostki co do jej pozycji życiowej w ujęciu kulturowym oraz systemu wartości, w którym

Bardziej szczegółowo

Materiały edukacyjne. Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego

Materiały edukacyjne. Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego Materiały edukacyjne Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego Klasyfikacja ciśnienia tętniczego (mmhg) (wg. ESH/ESC )

Bardziej szczegółowo

Problem uzależnień w kontekście domów pomocy społecznej

Problem uzależnień w kontekście domów pomocy społecznej Problem uzależnień w kontekście domów pomocy społecznej Jadwiga Fudała PARPA www.parpa.pl 1 Problemy wynikające ze spożywania alkoholu przez mieszkańców DPS zdrowotne (w tym zdrowotne konsekwencje spożywania

Bardziej szczegółowo

EPP ehealth. Niezaspokojone potrzeby w ochronie zdrowia: czy e-zdrowie może pomóc? Mateusz Lichoń

EPP ehealth. Niezaspokojone potrzeby w ochronie zdrowia: czy e-zdrowie może pomóc? Mateusz Lichoń EPP ehealth Niezaspokojone potrzeby w ochronie zdrowia: czy e-zdrowie może pomóc? Mateusz Lichoń Upodmiotowienie pacjentów Światowa Organizacja Zdrowia definiuje upodmiotowienie pacjentów jako proces,

Bardziej szczegółowo

Depresja a uzależnienia. Maciej Plichtowski Specjalista psychiatra Specjalista psychoterapii uzależnień

Depresja a uzależnienia. Maciej Plichtowski Specjalista psychiatra Specjalista psychoterapii uzależnień Depresja a uzależnienia Maciej Plichtowski Specjalista psychiatra Specjalista psychoterapii uzależnień Alkoholizm w chorobach afektywnych Badania NIMH* (1990) (uzależnienie + nadużywanie) Badania II Kliniki

Bardziej szczegółowo

Wnioski z badań przeprowadzonych w 2007 roku

Wnioski z badań przeprowadzonych w 2007 roku Wnioski z badań przeprowadzonych w 2007 roku 1. Problemy związane z piciem alkoholu, używaniem narkotyków i przemocą rówieśniczą w szkole w ocenie uczniów. Palenie papierosów: Wśród uczniów klas szóstych

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 6. Lp. Profil oraz rodzaj komórki organizacyjnej Warunki realizacji świadczenia gwarantowanego

Załącznik nr 6. Lp. Profil oraz rodzaj komórki organizacyjnej Warunki realizacji świadczenia gwarantowanego Załącznik nr 6 WYKAZ ŚWIADCZEŃ GWARANTOWANYCH REALIZOWANYCH W WARUNKACH AMBULATORYJNYCH PSYCHIATRYCZNYCH I LECZENIA ŚRODOWISKOWEGO (DOMOWEGO) ORAZ WARUNKI ICH REALIZACJI Lp. Profil oraz rodzaj komórki

Bardziej szczegółowo

GMINNY PROGRAM PROFILAKTYKI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH na 2017 rok

GMINNY PROGRAM PROFILAKTYKI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH na 2017 rok Projekt GMINNY PROGRAM PROFILAKTYKI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH na 2017 rok 1. Postanowienia ogólne ROZDZIAŁ I Prowadzenie działań związanych z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych

Bardziej szczegółowo

Zachowania zdrowotne kobiet w ciąży Picie alkoholu

Zachowania zdrowotne kobiet w ciąży Picie alkoholu Zachowania zdrowotne kobiet w ciąży Picie alkoholu prof. dr hab. Marcin Wojnar mgr Marek Fudała, Krzysztof Brzózka Katedra i Klinika Psychiatryczna, Warszawski Uniwersytet Medyczny Państwowa Agencja Rozwiązywania

Bardziej szczegółowo

Uwaga Propozycje rozwiązań Uzasadnienie

Uwaga Propozycje rozwiązań Uzasadnienie Uwagi do projektu rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień Osoba zgłaszająca uwagi: dr n. hum. Katarzyna Sitnik-Warchulska

Bardziej szczegółowo

ANEKS III Zmiany w odpowiednich punktach charakterystyki produktu leczniczego i ulotki dla pacjenta

ANEKS III Zmiany w odpowiednich punktach charakterystyki produktu leczniczego i ulotki dla pacjenta ANEKS III Zmiany w odpowiednich punktach charakterystyki produktu leczniczego i ulotki dla pacjenta Uwaga: Konieczna może być późniejsza aktualizacja charakterystyki produktu leczniczego i ulotki dla pacjenta

Bardziej szczegółowo

PROGRAM PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA

PROGRAM PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA PROGRAM PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA - 2006 1. UZASADNIENIE POTRZEBY PROGRAMU Choroby układu krążenia są główną przyczyną zgonów w Polsce i na świecie. Umieralność z tego

Bardziej szczegółowo

Projekt zmian Wojewódzkiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata

Projekt zmian Wojewódzkiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata Załącznik nr 1 do Uchwały Nr 262 / 5237 / 17 Zarządu Województwa Podkarpackiego w Rzeszowie z dnia 17 stycznia 2017 r. Projekt zmian Wojewódzkiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych

Bardziej szczegółowo

Szkodliwy wpływ alkoholu na umysł młodego człowieka

Szkodliwy wpływ alkoholu na umysł młodego człowieka Szkodliwy wpływ alkoholu na umysł młodego człowieka Wiek pierwszego zetknięcia się z alkoholem z roku na rok obniża się. Nieodwracalne zmiany w funkcjonowaniu, uszkodzenie procesów rozwojowych, problemy

Bardziej szczegółowo

Zjazd I sesja wyjazdowa trening interpersonalny 57 h. Zjazd II sesja wyjazdowa trening intrapsychiczny 58 h

Zjazd I sesja wyjazdowa trening interpersonalny 57 h. Zjazd II sesja wyjazdowa trening intrapsychiczny 58 h S t r o n a 1 Studiium Psychoterapiiii Uzalleżniień Harmonogram szkolleniia edycjja 2010/2011 II SEMESTR Zjazd I sesja wyjazdowa trening interpersonalny 57 h Zjazd II sesja wyjazdowa trening intrapsychiczny

Bardziej szczegółowo

Przeprowadzenie minimalnej/krótkiej INTERWENCJI. dr n.med.krzysztof Liszcz

Przeprowadzenie minimalnej/krótkiej INTERWENCJI. dr n.med.krzysztof Liszcz Przeprowadzenie minimalnej/krótkiej INTERWENCJI dr n.med.krzysztof Liszcz Dlaczego INTERWENCJA? Szkody zdrowotne i społeczne w Polsce związane ze spożywaniem alkoholu (nawet zredukowane jedynie do wskaźników

Bardziej szczegółowo

AMULET BROSZURA DLA PERSONELU MEDYCZNEGO

AMULET BROSZURA DLA PERSONELU MEDYCZNEGO Projekt AMULET: Nowy model opieki medycznej z wykorzystaniem nowoczesnych metod nieinwazyjnej oceny klinicznej i telemedycyny u chorych z niewydolnością serca jest realizowany przez Konsorcjum Naukowe,

Bardziej szczegółowo

LECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35)

LECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35) LECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35) 1. Kryteria kwalifikacji: ŚWIADCZENIOBIORCY 1.1. Leczenie interferonem beta: 1) rozpoznanie postaci rzutowej stwardnienia rozsianego oparte na kryteriach

Bardziej szczegółowo

,,BĄDŹ CZUJNY, NIE ULEGAJ NAŁOGOM

,,BĄDŹ CZUJNY, NIE ULEGAJ NAŁOGOM ,,BĄDŹ CZUJNY, NIE ULEGAJ NAŁOGOM UZALEŻNIENIE UZALEŻNIENIE TO NABYTA SILNA POTRZEBA WYKONYWANIA JAKIEJŚ CZYNNOŚCI LUB ZAŻYWANIA JAKIEJŚ SUBSTANCJI. WSPÓŁCZESNA PSYCHOLOGIA TRAKTUJE POJĘCIE UZALEŻNIENIA

Bardziej szczegółowo

WYKŁAD 3 Agnieszka Zembroń-Łacny, Anna Kasperska

WYKŁAD 3 Agnieszka Zembroń-Łacny, Anna Kasperska WYKŁAD 3 Agnieszka Zembroń-Łacny, Anna Kasperska Narodowego Programu Zdrowia na lata 2007-2015: zjednoczenie wysiłków społeczeństwa i administracji publicznej prowadzące do zmniejszenia nierówności i poprawy

Bardziej szczegółowo

Akupunktura Trudności w projektowaniu badań klinicznych

Akupunktura Trudności w projektowaniu badań klinicznych Akupunktura Trudności w projektowaniu badań klinicznych AKUPUNKTURA TRUDNOŚCI W PROJEKTOWANIU BADAŃ KLINICZNYCH Bartosz Chmielnicki słowa kluczowe: Akupunktura, metodologia, medycyna oparta na faktach,

Bardziej szczegółowo

LECZENIE WTÓRNEJ NADCZYNNOŚCI PRZYTARCZYC U PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH ICD-10 N

LECZENIE WTÓRNEJ NADCZYNNOŚCI PRZYTARCZYC U PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH ICD-10 N Załącznik nr 42 do zarządzenia Nr 59/2011/DGL Prezesa NFZ z dnia 10 października 2011 roku Nazwa programu: LECZENIE WTÓRNEJ NADCZYNNOŚCI PRZYTARCZYC U PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH ICD-10 N 25.8 Inne zaburzenia

Bardziej szczegółowo

ZAKRES PRZEDMIOTOWY PROGRAMU SZKOLENIOWEGO

ZAKRES PRZEDMIOTOWY PROGRAMU SZKOLENIOWEGO Załącznik nr 1 ZAKRES PRZEDMIOTOWY PROGRAMU SZKOLENIOWEGO I Program szkolenia w zakresie podstawowych umiejętności udzielania profesjonalnej pomocy psychologicznej obejmuje: 1) Trening interpersonalny

Bardziej szczegółowo

Używki- to produkty spożywcze nie mające właściwości odżywczych, zawierające substancje, które działają pobudzająco na układ nerwowy.

Używki- to produkty spożywcze nie mające właściwości odżywczych, zawierające substancje, które działają pobudzająco na układ nerwowy. Używki- to produkty spożywcze nie mające właściwości odżywczych, zawierające substancje, które działają pobudzająco na układ nerwowy. Uzależnienie nałóg - to silne pragnienie zażywania konkretnych środków,

Bardziej szczegółowo

1. Grupa Robocza ds. Zdrowia Publicznego omówiła i uzgodniła treść projektu konkluzji Rady.

1. Grupa Robocza ds. Zdrowia Publicznego omówiła i uzgodniła treść projektu konkluzji Rady. Rada Unii Europejskiej Bruksela, 2 grudnia 2015 r. (OR. en) 14391/1/15 REV 1 SAN 389 NOTA Od: Do: Dotyczy: Sekretariat Generalny Rady Rada Posiedzenie Rady ds. Zatrudnienia, Polityki Społecznej, Zdrowia

Bardziej szczegółowo

ALKOHOLIZM. jako kwestia społeczna. Anna Siry

ALKOHOLIZM. jako kwestia społeczna. Anna Siry ALKOHOLIZM jako kwestia społeczna Anna Siry Czym jest alkoholizm? Zespół uzależnienia od alkoholu Choroba demokratyczna Chroniczna, postępująca i potencjalnie śmiertelna choroba Podstawowe pojęcia związane

Bardziej szczegółowo

Studium Psychoterapii Uzależnień Vis Salutis-Akredytacja PARPA

Studium Psychoterapii Uzależnień Vis Salutis-Akredytacja PARPA Studium Psychoterapii Uzależnień Vis Salutis-Akredytacja PARPA Informacje o usłudze Numer usługi 2016/02/03/7294/2820 Cena netto 6 300,00 zł Cena brutto 6 300,00 zł Cena netto za godzinę 0,00 zł Cena brutto

Bardziej szczegółowo

Wybrane programy profilaktyczne

Wybrane programy profilaktyczne Wybrane programy profilaktyczne Program UNPLUGGED Ogólne informacje na temat programu Program Przeciwdziałania Przyjmowaniu Substancji Uzależniających przez Uczniów Unplugged opracowany został w ramach

Bardziej szczegółowo

Anna Kłak. Korzystanie z informacji dostępnych w Internecie z zakresu zdrowia i choroby przez osoby chore na alergię dróg oddechowych i astmę

Anna Kłak. Korzystanie z informacji dostępnych w Internecie z zakresu zdrowia i choroby przez osoby chore na alergię dróg oddechowych i astmę Anna Kłak Korzystanie z informacji dostępnych w Internecie z zakresu zdrowia i choroby przez osoby chore na alergię dróg oddechowych i astmę STRESZCZENIE ROZPRAWY DOKTORSKIEJ Wstęp: Świadomość pacjentów

Bardziej szczegółowo

Wykaz świadczeń gwarantowanych realizowanych w warunkach ambulatoryjnych leczenia uzależnień oraz warunki realizacji tych świadczeń

Wykaz świadczeń gwarantowanych realizowanych w warunkach ambulatoryjnych leczenia uzależnień oraz warunki realizacji tych świadczeń Załącznik nr 7 Wykaz świadczeń gwarantowanych realizowanych w warunkach ambulatoryjnych leczenia uzależnień oraz warunki realizacji tych świadczeń L.p. Nazwa świadczenia gwarantowanego Warunki realizacji

Bardziej szczegółowo

Zadanie pytania klinicznego (PICO) Wyszukanie i selekcja wiarygodnej informacji. Ocena informacji o metodzie leczenia

Zadanie pytania klinicznego (PICO) Wyszukanie i selekcja wiarygodnej informacji. Ocena informacji o metodzie leczenia Praktykowanie EBM Krok 1 Krok 2 Krok 3 Krok 4 Zadanie pytania klinicznego (PICO) Wyszukanie i selekcja wiarygodnej informacji Ocena informacji o metodzie leczenia Podjęcie decyzji klinicznej na podstawie

Bardziej szczegółowo

Wpływ substancji psychoaktywnych na zdrowie kobiety i płodu

Wpływ substancji psychoaktywnych na zdrowie kobiety i płodu Wpływ substancji psychoaktywnych na zdrowie kobiety i płodu Literatura Alkohol a zdrowie, Kobiety i alkohol, PARPA, Warszawa 1997. Alkohol a zdrowie, Pacjenci z problemami alkoholowymi w podstawowej opiece

Bardziej szczegółowo

Profilaktyka uzależnień?

Profilaktyka uzależnień? Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie Krzysztof Ostaszewski Profilaktyka uzależnień? Co to jest profilaktyka? Profilaktyka to zapobieganie problemom zanim one wystąpią Dlatego, profilaktyka ma

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 1, Punkt 4 Tabeli str. 3

Załącznik nr 1, Punkt 4 Tabeli str. 3 Uwagi do projektu rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie wykazu szczegółowych kryteriów wyboru ofert wraz z wyznaczającymi je warunkami oraz przypisaną im wartością w rodzaju rehabilitacja lecznicza

Bardziej szczegółowo

Aneks I. Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu

Aneks I. Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu Aneks I Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu 1 Wnioski naukowe Uwzględniając raport oceniający komitetu PRAC w sprawie okresowych raportów o bezpieczeństwie

Bardziej szczegółowo

Dlaczego promocja zdrowia i profilaktyka jest opłacalną inwestycją?

Dlaczego promocja zdrowia i profilaktyka jest opłacalną inwestycją? Dlaczego promocja zdrowia i profilaktyka jest opłacalną inwestycją? Prof. dr hab. med. Barbara Woynarowska Wydział Pedagogiczny Uniwersytetu Warszawskiego Komitet Zdrowia Publicznego PAN Plan prezentacji

Bardziej szczegółowo

HIPERCHOLESTEROLEMIA RODZINNA Jak z nią żyć i skutecznie walczyć?

HIPERCHOLESTEROLEMIA RODZINNA Jak z nią żyć i skutecznie walczyć? HIPERCHOLESTEROLEMIA RODZINNA Jak z nią żyć i skutecznie walczyć? KIM JESTEŚMY JESTEŚMY GRUPĄ, KTÓRA ZRZESZA PACJENTÓW Z ZABURZENIAMI GOSPODARKI LIPIDOWEJ Z CAŁEJ POLSKI HIPERCHOLESTEROLEMIA RODZINNA FAKTY:

Bardziej szczegółowo

PLACEBO JAKO PROBLEM ETYCZNY PRZY OCENIE BADAŃ KLINICZNYCH

PLACEBO JAKO PROBLEM ETYCZNY PRZY OCENIE BADAŃ KLINICZNYCH PLACEBO JAKO PROBLEM ETYCZNY PRZY OCENIE BADAŃ KLINICZNYCH W badaniach nowych leków placebo - nieomal standardem. zasady dopuszczające jego stosowanie u ludzi por. Deklaracja Helsińska dyrektywy Unii Europejskiej

Bardziej szczegółowo

w sprawie przyjęcia Gminnego Programu Przeciwdziałania Narkomanii dla Gminy Dąbrowa na 2011 rok

w sprawie przyjęcia Gminnego Programu Przeciwdziałania Narkomanii dla Gminy Dąbrowa na 2011 rok Uchwała Nr VI/32/11 Rady Gminy Dąbrowa z dnia 17 marca 2011 r. w sprawie przyjęcia Gminnego Programu Przeciwdziałania Narkomanii dla Gminy Dąbrowa na 2011 rok Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy

Bardziej szczegółowo

ANEKS WARUNKI LUB OGRANICZENIA W ODNIESIENIU DO BEZPIECZNEGO I SKUTECZNEGO UŻYWANIA PRODUKTÓW LECZNICZYCH DO SPEŁNIENIA PRZEZ PAŃSTWA CZŁONKOWSKIE

ANEKS WARUNKI LUB OGRANICZENIA W ODNIESIENIU DO BEZPIECZNEGO I SKUTECZNEGO UŻYWANIA PRODUKTÓW LECZNICZYCH DO SPEŁNIENIA PRZEZ PAŃSTWA CZŁONKOWSKIE ANEKS WARUNKI LUB OGRANICZENIA W ODNIESIENIU DO BEZPIECZNEGO I SKUTECZNEGO UŻYWANIA PRODUKTÓW LECZNICZYCH DO SPEŁNIENIA PRZEZ PAŃSTWA CZŁONKOWSKIE 1/5 WARUNKI LUB OGRANICZENIA W ODNIESIENIU DO BEZPIECZNEGO

Bardziej szczegółowo

LECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35)

LECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35) Załącznik B.29. LECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35) 1. Kryteria kwalifikacji: ŚWIADCZENIOBIORCY 1.1. Leczenie interferonem beta: 1) wiek od 12 roku życia; 2) rozpoznanie postaci rzutowej stwardnienia

Bardziej szczegółowo

ZAPROSZENIE NA BADANIA PROFILAKTYCZNE WYKONYWANE W RAMACH PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ ( )

ZAPROSZENIE NA BADANIA PROFILAKTYCZNE WYKONYWANE W RAMACH PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ ( ) ZAPROSZENIE NA BADANIA PROFILAKTYCZNE WYKONYWANE W RAMACH PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ (2015-08-03) PROFILAKTYKA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA ADRESACI - Osoby zadeklarowane do lekarza POZ, w wieku 35, 40, 45,

Bardziej szczegółowo

LECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35)

LECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35) Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 589 Poz. 86 Załącznik B.29. LECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35) 1. Kryteria kwalifikacji: ŚWIADCZENIOBIORCY 1.1. Leczenie interferonem beta: 1) rozpoznanie

Bardziej szczegółowo

WYKAZ ŚWIADCZEŃ GWARANTOWANYCH REALIZOWANYCH W WARUNKACH AMBULATORYJNYCH LECZENIA UZALEŻNIEŃ ORAZ WARUNKI REALIZACJI TYCH ŚWIADCZEŃ

WYKAZ ŚWIADCZEŃ GWARANTOWANYCH REALIZOWANYCH W WARUNKACH AMBULATORYJNYCH LECZENIA UZALEŻNIEŃ ORAZ WARUNKI REALIZACJI TYCH ŚWIADCZEŃ Załącznik nr 3 WYKAZ ŚWIADCZEŃ GWARANTOWANYCH REALIZOWANYCH W WARUNKACH AMBULATORYJNYCH LECZENIA UZALEŻNIEŃ ORAZ WARUNKI REALIZACJI TYCH ŚWIADCZEŃ Lp. Nazwa świadczenia gwarantowanego Warunki realizacji

Bardziej szczegółowo

Badania obserwacyjne w ocenie bezpieczeństwa leków This gentle murmur it could be stings of remorse

Badania obserwacyjne w ocenie bezpieczeństwa leków This gentle murmur it could be stings of remorse Badania obserwacyjne w ocenie bezpieczeństwa leków This gentle murmur it could be stings of remorse Magdalena Władysiuk 1. Pharmacovigilance: Co to jest pharmacovigilance? Podstawowe założenia systemu

Bardziej szczegółowo

Amy Ferris, Annie Price i Keith Harding Pressure ulcers in patients receiving palliative care: A systematic review Palliative Medicine 2019 Apr 24

Amy Ferris, Annie Price i Keith Harding Pressure ulcers in patients receiving palliative care: A systematic review Palliative Medicine 2019 Apr 24 Amy Ferris, Annie Price i Keith Harding Pressure ulcers in patients receiving palliative care: A systematic review Palliative Medicine 2019 Apr 24 Cel - przegląd ma na celu określenie częstości występowania

Bardziej szczegółowo

Lekarz wobec pacjenta palącego tytoń?

Lekarz wobec pacjenta palącego tytoń? Lekarz wobec pacjenta palącego tytoń? Palenie jest najważniejszym, pojedynczym, możliwym do wyeliminowania czynnikiem odpowiedzialnym za szereg chorób i zgonów. Jest przyczyną większej liczby zgonów niż

Bardziej szczegółowo

Aneks IV. Wnioski naukowe

Aneks IV. Wnioski naukowe Aneks IV Wnioski naukowe 1 Wnioski naukowe W dniu 7 czerwca 2017 r. Komisja Europejska (KE) otrzymała informację o przypadku zabójczej niewydolności wątroby u pacjenta po zastosowaniu leczenia daklizumabem

Bardziej szczegółowo

Zarządzanie bezpieczeństwem Laboratorium 2. Analiza ryzyka zawodowego z wykorzystaniem metody trzypunktowej

Zarządzanie bezpieczeństwem Laboratorium 2. Analiza ryzyka zawodowego z wykorzystaniem metody trzypunktowej Zarządzanie bezpieczeństwem Laboratorium 2. Analiza ryzyka zawodowego z wykorzystaniem metody trzypunktowej Szczecin 2013 1 Wprowadzenie Ryzyko zawodowe: prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń

Bardziej szczegółowo

Kolejna nowelizacja Deklaracji Helsinskiej

Kolejna nowelizacja Deklaracji Helsinskiej Kolejna nowelizacja Deklaracji Helsinskiej M. Czarkowski Warszawski Uniwersytet Medyczny Ośrodek Bioetyki NRL 1 Historia powstania Przyjęta przez 18 Zgromadzenie Ogólne Światowego Stowarzyszenia Lekarzy

Bardziej szczegółowo

NARODOWY FUNDUSZ ZDROWIA

NARODOWY FUNDUSZ ZDROWIA NARODOWY FUNDUSZ ZDROWIA SZCZEGÓŁOWE MATERIAŁY INFORMACYJNE O PRZEDMIOCIE POSTĘPOWANIA W SPRAWIE ZAWARCIA UMÓW O UDZIELANIE ŚWIADCZEŃ OPIEKI ZDROWOTNEJ w rodzaju: programy profilaktyczne i promocja zdrowia

Bardziej szczegółowo

Oferta szkoleń. Komisje ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. lat na rynku. 100% pytanych Klientów poleca nasze usługi

Oferta szkoleń. Komisje ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. lat na rynku. 100% pytanych Klientów poleca nasze usługi 9+ lat na rynku 100% pytanych Klientów poleca nasze usługi 6000+ godzin przeprowadzonych szkoleń oraz warsztatów Oferta szkoleń Komisje ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych 150+ Instytucji skorzystało

Bardziej szczegółowo

Dz. U. nr 3/2000 Poz 44

Dz. U. nr 3/2000 Poz 44 Dz. U. nr 3/2000 Poz 44 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 31 grudnia 1999 r. w sprawie organizacji, kwalifikacji personelu, zasad funkcjonowania i rodzajów zakładów lecznictwa odwykowego oraz udziału

Bardziej szczegółowo

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1)

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) Bezpieczeństwo i higiena pracy przy wykonywaniu prac związanych z narażeniem na zranienie ostrymi narzędziami używanymi przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych. Dz.U.2013.696 z dnia 2013.06.19 Status: Akt

Bardziej szczegółowo

Autodiagnoza. Jak ocenić swoje picie?

Autodiagnoza. Jak ocenić swoje picie? Autodiagnoza Jak ocenić swoje picie? Spożycie opisywać można w gramach wypitego lub też posługując się miarą porcji standardowej. Przyjmuje się, że w Europie porcja taka zawiera zwykle 10g czystego. Porcja

Bardziej szczegółowo

ANALIZA RACJONALIZACYJNA NALMEFEN (SELINCRO ) STOSOWANY W CELU REDUKCJI SPOŻYCIA ALKOHOLU U DOROSŁYCH UZALEŻNIONYCH PACJENTÓW

ANALIZA RACJONALIZACYJNA NALMEFEN (SELINCRO ) STOSOWANY W CELU REDUKCJI SPOŻYCIA ALKOHOLU U DOROSŁYCH UZALEŻNIONYCH PACJENTÓW ANALIZA RACJONALIZACYJNA NALMEFEN (SELINCRO ) STOSOWANY W CELU REDUKCJI SPOŻYCIA ALKOHOLU U DOROSŁYCH UZALEŻNIONYCH PACJENTÓW Wersja 1.0 HTA Consulting spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółka komandytowa

Bardziej szczegółowo

GMINNY PROGRAM PROFILAKTYKI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH ORAZ PRZECIWDZIAŁANIA NARKOMANII NA 2006 ROK

GMINNY PROGRAM PROFILAKTYKI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH ORAZ PRZECIWDZIAŁANIA NARKOMANII NA 2006 ROK Załącznik do uchwały Nr XL/401/06 Rady Miejskiej Wodzisławia Śl. z dnia 27 stycznia 2006 r. GMINNY PROGRAM PROFILAKTYKI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH ORAZ PRZECIWDZIAŁANIA NARKOMANII NA 2006 ROK

Bardziej szczegółowo

Plan działań w zakresie edukacji zdrowotnej dla mieszkańców województwa łódzkiego na 2019 rok

Plan działań w zakresie edukacji zdrowotnej dla mieszkańców województwa łódzkiego na 2019 rok Załącznik Nr 2 do Informacji Plan działań w zakresie edukacji zdrowotnej dla mieszkańców województwa łódzkiego na 2019 rok I. Wprowadzenie Plan działań na 2019 rok w zakresie edukacji zdrowotnej dla mieszkańców

Bardziej szczegółowo

Rola i zadania AOTMiT w procesie refundacji leków Aneta Lipińska

Rola i zadania AOTMiT w procesie refundacji leków Aneta Lipińska Rola i zadania AOTMiT w procesie refundacji leków Aneta Lipińska Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji (AOTMiT) Słów kilka o HTA HTA nie jest: nauką o ochronie zdrowia nauką / analizą dot.

Bardziej szczegółowo

Wytyczne ACCF/AHA 2010: Ocena ryzyka sercowo-naczyniowego u bezobjawowych dorosłych

Wytyczne ACCF/AHA 2010: Ocena ryzyka sercowo-naczyniowego u bezobjawowych dorosłych Wytyczne ACCF/AHA 2010: Ocena ryzyka sercowo-naczyniowego u bezobjawowych dorosłych Jednym z pierwszych i podstawowych zadań lekarza jest prawidłowa i rzetelna ocena ryzyka oraz rokowania pacjenta. Ma

Bardziej szczegółowo

Ryzyko w świetle nowych norm ISO 9001:2015 i 14001:2015

Ryzyko w świetle nowych norm ISO 9001:2015 i 14001:2015 Ryzyko w świetle nowych norm ISO 9001:2015 i 14001:2015 Rafał Śmiłowski_04.2016 Harmonogram zmian 2 Najważniejsze zmiany oraz obszary Przywództwo Większy nacisk na top menedżerów do udziału w systemie

Bardziej szczegółowo

Stan zdrowia, problemy i potrzeby zdrowotne pracowników w kontekście struktury wieku i starzenia się

Stan zdrowia, problemy i potrzeby zdrowotne pracowników w kontekście struktury wieku i starzenia się Stan zdrowia, problemy i potrzeby zdrowotne pracowników w kontekście struktury wieku i starzenia się Eliza Goszczyńska Krajowe Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy Instytut Medycyny Pracy im. prof.

Bardziej szczegółowo

Promocja zdrowia i edukacja prozdrowotna

Promocja zdrowia i edukacja prozdrowotna Promocja zdrowia i edukacja prozdrowotna Kształcenie w zakresie podstaw promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej Zdrowie, promocja zdrowia, edukacja zdrowotna, zapobieganie chorobom. Historia promocji zdrowia.

Bardziej szczegółowo

Osoba uzależniona od przetworów konopi w systemie lecznictwa odwykowego w Polsce

Osoba uzależniona od przetworów konopi w systemie lecznictwa odwykowego w Polsce Osoba uzależniona od przetworów konopi w systemie lecznictwa odwykowego w Polsce Minimalne standardy jakości w redukcji popytu na narkotyki Boguslawa Bukowska Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii

Bardziej szczegółowo

Deklaracja dotycząca inwestowania w. badania nad astmą Londyn- Malaga

Deklaracja dotycząca inwestowania w. badania nad astmą Londyn- Malaga Deklaracja dotycząca inwestowania w badania nad astmą Londyn- Malaga Wprowadzenie Astma jest schorzeniem wpływającym na codzienne życie 30 milionów Europejczyków i 300 milionów osób na świecie, przy czym

Bardziej szczegółowo

2. Wykonanie zarządzenia powierza się Sekretarzowi Miasta. 3. Zarządzenie wchodzi w życie z dniem podpisania.

2. Wykonanie zarządzenia powierza się Sekretarzowi Miasta. 3. Zarządzenie wchodzi w życie z dniem podpisania. ZARZĄDZENIE Nr 904/2018 PREZYDENTA MIASTA KRAKOWA z dnia 11.04.2018 r. w sprawie przyjęcia i przekazania pod obrady Rady Miasta Krakowa projektu uchwały Rady Miasta Krakowa w sprawie zmiany uchwały Nr

Bardziej szczegółowo

Rola współpracy między lekarzem a pacjentem jaskrowym Anna Kamińska

Rola współpracy między lekarzem a pacjentem jaskrowym Anna Kamińska Rola współpracy między lekarzem a pacjentem jaskrowym Anna Kamińska Katedra i Klinika Okulistyki, II WL, Warszawski Uniwersytet Medyczny Kierownik Kliniki: Profesor Jacek P. Szaflik Epidemiologia jaskry

Bardziej szczegółowo

Ulepszenia w Usługach Wspierających Loklną Służbę Zdrowia. poradnik skrócony

Ulepszenia w Usługach Wspierających Loklną Służbę Zdrowia. poradnik skrócony Ulepszenia w Usługach Wspierających Loklną Służbę Zdrowia poradnik skrócony Nowe prawo ulepszające usługi W październiku 2012r. weszły w życie nowe przepisy prawne, których celem jest usprawnienie działania

Bardziej szczegółowo

Ważne informacje nie wyrzucać! Agolek. w leczeniu dużych epizodów depresyjnych u dorosłych. Broszura dla Pacjenta

Ważne informacje nie wyrzucać! Agolek. w leczeniu dużych epizodów depresyjnych u dorosłych. Broszura dla Pacjenta Ważne informacje nie wyrzucać! Agolek w leczeniu dużych epizodów depresyjnych u dorosłych Broszura dla Pacjenta 1 Agolek jest lekiem przeciwdepresyjnym, który pomaga leczyć depresję. Aby zoptymalizować

Bardziej szczegółowo

Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid

Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid http://www.maggiedeblock.be/2005/11/18/resolutie-inzake-de-klinischebiologie/ Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid Obecna Minister Zdrowia Maggy de Block wraz z Yolande Avontroodt, i Hilde Dierickx

Bardziej szczegółowo

Poradnia Pomocy Palącym i Infolinia

Poradnia Pomocy Palącym i Infolinia Poradnia Pomocy Palącym i Infolinia Magdalena Cedzyńska Zakład Epidemiologii i Prewencji Nowotworów CO-I Spotkanie współorganizatorów Programu Prewencji Pierwotnej Nowotworów 5 maja 2008, Centrum Onkologii-Instytut

Bardziej szczegółowo

Jak rozmawiać z rodziną po stracie osoby bliskiej? szkolenie dla lekarzy i personelu medycznego

Jak rozmawiać z rodziną po stracie osoby bliskiej? szkolenie dla lekarzy i personelu medycznego Jak rozmawiać z rodziną po stracie osoby bliskiej? szkolenie dla lekarzy i personelu medycznego Cele szkolenia Celem szkolenia jest przedstawienie lekarzom i personelowi medycznemu technik właściwej komunikacji

Bardziej szczegółowo

GMINNY PROGRAM PROFILAKTYKI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH na 2013 rok

GMINNY PROGRAM PROFILAKTYKI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH na 2013 rok Załącznik do Uchwały Nr XXI/130/2013 Rady Miejskiej w RóŜanie z dnia 8 lutego 2013 r. GMINNY PROGRAM PROFILAKTYKI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH na 2013 rok Jednym z istotnych problemów społecznych,

Bardziej szczegółowo

Etyka finansowania leczenia chorób rzadkich onkologicznych

Etyka finansowania leczenia chorób rzadkich onkologicznych Etyka finansowania leczenia chorób rzadkich onkologicznych Piotr Fiedor VI Letnia Akademia Onkologiczna dla Dziennikarzy Opracowano na podstawie źródeł udostępnionych w systemie informacji publicznej 11.08.2016

Bardziej szczegółowo

KOMPLEKSOWA AMBULATORYJNA OPIEKA SPECJALISTYCZNA NAD PACJENTEM Z ALERGIĄ LECZONYM IMMUNOTERAPIĄ

KOMPLEKSOWA AMBULATORYJNA OPIEKA SPECJALISTYCZNA NAD PACJENTEM Z ALERGIĄ LECZONYM IMMUNOTERAPIĄ KOMPLEKSOWA AMBULATORYJNA OPIEKA SPECJALISTYCZNA NAD PACJENTEM Z ALERGIĄ LECZONYM IMMUNOTERAPIĄ Charakterystyka problemu zdrowotnego Alergia uznawana jest za chorobę cywilizacyjną XX wieku. W wielu obserwacjach

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA NR XII/78/2008. RADY GMINY CZERNIKOWO z dnia 03 marca 2008 roku

UCHWAŁA NR XII/78/2008. RADY GMINY CZERNIKOWO z dnia 03 marca 2008 roku UCHWAŁA NR XII/78/2008 RADY GMINY CZERNIKOWO z dnia 03 marca 2008 roku w sprawie gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych w gminie Czernikowo Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt

Bardziej szczegółowo

Dagmara Samselska. Przewodnicząca Unii Stowarzyszeń Chorych na Łuszczycę. Warszawa 20 kwietnia 2016

Dagmara Samselska. Przewodnicząca Unii Stowarzyszeń Chorych na Łuszczycę. Warszawa 20 kwietnia 2016 Dagmara Samselska Przewodnicząca Unii Stowarzyszeń Chorych na Łuszczycę Warszawa 20 kwietnia 2016 przewlekła, autoagresywnie uwarunkowana, nawrotowa choroba zapalna o podłożu genetycznym nie zaraża!!!

Bardziej szczegółowo

Ocena Ryzyka Zawodowego AKTUALIZACJA OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO NA STANOWISKACH PRACY W ZESPOLE SZKÓŁ SAMORZĄDOWYCH W PARADYŻU

Ocena Ryzyka Zawodowego AKTUALIZACJA OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO NA STANOWISKACH PRACY W ZESPOLE SZKÓŁ SAMORZĄDOWYCH W PARADYŻU Strona: 1 AKTUALIZACJA OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO NA STANOWISKACH PRACY W ZESPOLE SZKÓŁ SAMORZĄDOWYCH W PARADYŻU Zredagował: Specjalista ds. bhp Data: 2014.02.03, podpis Zatwierdził Dyrektor Data: 2014.02.03,

Bardziej szczegółowo

Ze względu na brak potwierdzenia w badaniu przeprowadzonym wśród młodzieży (opisanym poniżej) wyniki zostały uznane za niedostatecznie przekonujące.

Ze względu na brak potwierdzenia w badaniu przeprowadzonym wśród młodzieży (opisanym poniżej) wyniki zostały uznane za niedostatecznie przekonujące. ZAŁĄCZNIK II WNIOSKI NAUKOWE I PODSTAWY DO WYDANIA POZYTYWNEJ OPINII ORAZ ZMIANY CHARAKTERYSTYKI PRODUKTU LECZNICZEGO, OZNAKOWANIA OPAKOWAŃ I ULOTKI DLA PACJENTA PRZEDSTAWIONE PRZEZ EUROPEJSKĄ AGENCJĘ

Bardziej szczegółowo

Agencja Oceny Technologii Medycznych

Agencja Oceny Technologii Medycznych Agencja Oceny Technologii Medycznych Opinia Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych nr 177/2012 z dnia 10 sierpnia 2012 o projekcie programu Rehabilitacja pacjentów ze schorzeniami narządu ruchu mieszkańców

Bardziej szczegółowo

Warszawa, dnia 19 czerwca 2013 r. Poz. 696 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 6 czerwca 2013 r.

Warszawa, dnia 19 czerwca 2013 r. Poz. 696 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 6 czerwca 2013 r. DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 19 czerwca 2013 r. Poz. 696 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 6 czerwca 2013 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu

Bardziej szczegółowo

WARUNKI LUB OGRANICZENIA DOTYCZĄCE BEZPIECZNEGO I SKUTECZNEGO STOSOWANIA PRODUKTU LECZNICZEGO DO WDROŻENIA PRZEZ KRAJE CZŁONKOWSKIE

WARUNKI LUB OGRANICZENIA DOTYCZĄCE BEZPIECZNEGO I SKUTECZNEGO STOSOWANIA PRODUKTU LECZNICZEGO DO WDROŻENIA PRZEZ KRAJE CZŁONKOWSKIE ANEKS 1 WARUNKI LUB OGRANICZENIA DOTYCZĄCE BEZPIECZNEGO I SKUTECZNEGO STOSOWANIA PRODUKTU LECZNICZEGO DO WDROŻENIA PRZEZ KRAJE CZŁONKOWSKIE Kraj członkowski musi upewnić się ze wszystkie warunki lub ograniczenia

Bardziej szczegółowo

EUROPEJSKIE STANDARDY STOSOWANIA TESTÓW W BIZNESIE. Urszula Brzezińska, Dział Merytoryczny, Pracownia Testów Psychologicznych PTP

EUROPEJSKIE STANDARDY STOSOWANIA TESTÓW W BIZNESIE. Urszula Brzezińska, Dział Merytoryczny, Pracownia Testów Psychologicznych PTP EUROPEJSKIE STANDARDY STOSOWANIA TESTÓW W BIZNESIE Urszula Brzezińska, Dział Merytoryczny, Pracownia Testów Psychologicznych PTP DLACZEGO STANDARDY STOSOWANIA TESTÓW W BIZNESIE SĄ WAŻNE? Kto może być kompetentnym

Bardziej szczegółowo

1. Zainicjowanie działań zmierzających do sformułowania spójnej krajowej strategii

1. Zainicjowanie działań zmierzających do sformułowania spójnej krajowej strategii Dobre praktyki we współpracy służby medycyny pracy z pracodawcą prof. dr hab. med. Jolanta Walusiak-Skorupa Klinika Chorób Zawodowych i Toksykologii Instytut Medycyny Pracy w Łodzi Obserwowane w Polsce

Bardziej szczegółowo

KOMPLEKSOWE PODEJŚCIE DO TERAPII

KOMPLEKSOWE PODEJŚCIE DO TERAPII KOMPLEKSOWE PODEJŚCIE DO TERAPII Ból PRZYWRACANIE ZDROWIA W SZCZEGÓLNY SPOSÓB 2 Krążenie Zapalenie Naprawa tkanek Większość z nas uważa zdrowie za pewnik. Zdarzają się jednak sytuacje, kiedy organizm traci

Bardziej szczegółowo

Wybrane zaburzenia lękowe. Tomasz Tafliński

Wybrane zaburzenia lękowe. Tomasz Tafliński Wybrane zaburzenia lękowe Tomasz Tafliński Cel prezentacji Przedstawienie najważniejszych objawów oraz rekomendacji klinicznych dotyczących rozpoznawania i leczenia: Uogólnionego zaburzenia lękowego (GAD)

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA Nr IV/12/15 Rady Miejskiej Gminy Gryfów Śląski z dnia 27 lutego 2015 roku

UCHWAŁA Nr IV/12/15 Rady Miejskiej Gminy Gryfów Śląski z dnia 27 lutego 2015 roku UCHWAŁA Nr IV/12/15 Rady Miejskiej Gminy Gryfów Śląski z dnia 27 lutego 2015 roku w sprawie przyjęcia Gminnego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na rok 2015. Na podstawie: art.

Bardziej szczegółowo

Nawroty w uzależnieniach - zmiany w kontaktach z alkoholem po zakończeniu terapii

Nawroty w uzależnieniach - zmiany w kontaktach z alkoholem po zakończeniu terapii Sabina Nikodemska Rok: 1998 Czasopismo: Świat Problemów Numer: 6 (68) Celem niniejszego opracowania jest próba przyjrzenia się populacji tych pacjentów, którzy zgłaszają się do ambulatoryjnych placówek

Bardziej szczegółowo