O internecie. i płynących zeń zagrożeniach

Transkrypt

1 O internecie i płynących zeń zagrożeniach W ciągu ostatnich 20 lat styl życia ulegał i nadal ulega istotnym zmianom. Zmieniają się zatem także sposoby spędzania czasu i wychowania dzieci. Żyjemy w czasach często trudnego do wyobrażenia ciągłego zagrożenia i ryzyka. Tekst: dr inż. Marta Ciesielka, wykładowca dydaktyki informatyki i techniki w Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie, Wydział Inżynierii Metali i Informatyki Przemysłowej Dawniej dzieci wychowywano w wielopokoleniowych rodzinach, poruszały się one znanymi ulicami, bawiły się na znanych podwórkach. Dorośli odnosili się do nich przyjaźnie i spoglądali na nie życzliwym okiem. W znanym im świecie dzieci czuły się szczęśliwe i bezpieczne. To się jednak zmieniło. Ludzie pełni obaw zamknęli się we własnych światach dobrze zabezpieczonych mieszkaniach i samochodach. Żyją bezpiecznie i starają się bezpiecznie wychowywać dzieci. Rodzice, z konieczności zajęci pracą zawodową, starają się zbudować swoim dzieciom świat jak najlepszy i jak najbezpieczniejszy. Dzieci chodzą do bezpiecznych szkół, odprowadzane lub dowożone. Wolny czas po lekcjach, kiedyś spędzany na podwórku, dzielą między liczne zajęcia pozalekcyjne i dom. Zapracowanym rodzicom taki sposób wychowania jawi się jako bezpieczny starają się minimalizować zagrażające dzieciom niebezpieczeństwa. Niestety, często biorą pod uwagę jedynie zagrożenia czyhające na dziecko poza domem. Przyjmują, że stworzyli bezpieczny dom, w którym dziecku nic nie zagraża. Starają się zapewnić mu jak najlepsze warunki do nauki i wszechstronnego rozwoju, a trudno wyobrazić sobie edukację w XXI wieku bez dostępu do internetu szybki dostęp do informacji bez granic to przecież konieczność. Komputer z dostępem do internetu coraz częściej jest obowiązkowym wyposażeniem ucznia, a rodzice zapewniając dziecku dostęp do tego medium nie myślą o zagrożeniach, jakie płyną z cyberprzestrzeni. A mogą one w bezpiecznym świecie poczynić niewyobrażalne spustoszenia. ABC zabezpieczenia komputera Każdy użytkownik komputera z dostępem do internetu powinien wiedzieć, że ten sprzęt należy zabezpieczyć. Dotyczy to zwłaszcza rodziców i nauczycieli, nawet tych, którym zagadnienia informatyczne są zupełnie obce. O zabezpieczenie 28

2 komputera zadba każdy dobry serwis komputerowy. Do takiej ochrony służą: oprogramowanie antywirusowe, antyspaywear, firewall, filtr antyspamowy oraz oczywiście aktualizacja oprogramowania, najlepiej automatyczna. Jeśli użytkownikiem komputera ma być dziecko, należy utworzyć dla niego oddzielne konto systemowe i ustawić odpowiednio funkcje kontroli rodzicielskiej w systemie operacyjnym, przeglądarce, wyszukiwarce internetowej i programie pocztowym. Tak zabezpieczony komputer można uznać za bezpieczny. Jest to konieczne minimum, ale w przypadku dziecka niewystarczające. Bezpieczne dziecko w cyberprzestrzeni w internecie składają się: znajomość zagrożeń związanych z poruszaniem się w tym medium, radzenie sobie z internetowymi niebezpieczeństwami, kontrola nad informacjami udzielanymi innym, świadomość powiązań oraz różnic między komunikacją za pośrednictwem internetu a komunikacją bezpośrednią oraz stosowanie zasad higieny związanej z korzystaniem z komputera. Należy rozumieć wartość ochrony prywatności i mieć świadomość zagrożeń wynikających z zamieszczania w internecie nawet błahych informacji o charakterze prywatnym. najmłodszych jako jeden ze standardów kompetencji związanych z posługiwaniem się internetem przez dzieci wyróżnia bezpieczeństwo i prywatność. Zdaniem autorów na bezpieczeństwo i prywatność dzieci Przygodę z internetem dzieci na ogół rozpoczynają od tzw. surfowania. Wyszukiwanie informacji zwykle sprawia im trudności, często przypadkiem znajdują treści nieodpowiednie. Oprócz zabezpieczeń, o których fot. Kokhanchikov / Shutterstock.com Nasuwa się pytanie: Jak przygotować dziecko do bezpiecznego funkcjonowania w cyberprzestrzeni? Dotyczy ono zarówno sześciolatków, jak i kilkunastoletniej młodzieży, a także osób dorosłych. Internet to medium wszechobecne, a ochrona dzieci w tym zakresie powinna być kompleksowa, bo tylko taka jest skuteczna. Muszą o niej pamiętać rodzice i nauczyciele (nie tylko uczący przedmiotów informatycznych), a także inni opiekunowie (np. kółek zainteresowań, zajęć pozalekcyjnych). Pewne kierunki działań są wskazywane w ostatnich badaniach. Raport z badań (wydany przez Instytut Kultury Miejskiej w Gdańsku w 2012 r.) pt. Dzieci sieci kompetencje komunikacyjne 29

3 Podstawowe zabiegi resuscytacyjne u dzieci W wypadku przeprowadzania resuscytacji u dzieci należy postępować zgodnie ze schematem przedstawionym na odwrocie z uwzględnieniem Do informacji pozyskanych z internetu dzieci poniższych uwag: mowa wyżej, można korzystać z wyszuki- zapisać w zakładce Ulubione, dzięki czemu dziecko łatwo dotrze do treści, z których już korzystało. oddechów ratowniczych. Zupełnie innym aspektem jest ochrona dziecka przed błąkaniem się po sieci. Może ją zapewnić nauczenie go formułowania własnych potrzeb (czego potrzebuję?); uświadomienie mu, że istnieje wiele źródeł informacji (nie tylko internet); na i aktualna. Naiwność w tym względzie ujawnia się także u dorosłych. W tej materii edukacja, w szkole i w domu. z komunikatorów, udział w portalach spo- warek przeznaczonych dla dzieci (np.: dzieci.wp.pl; kids.yahoo.com; zastanawiają się: kto jest ich autorem, jakie opiera się na wiedzy, świadomości i wyczu- najczęściej odnoszą się bezkrytycznie. Nie łecznościowych i czatach. Zabezpieczenie 1. Zanim rozpoczniesz uciśnięcia klatki piersiowej, wykonaj 5 początkowych com), a adresy stron często odwiedzanych miał intencje, czy informacja jest wiarygodleniu dzieci, a przede wszystkim ich opiekunów rodziców i nauczycieli. Dzieci powinny mieć świadomość, że w sieci tylko 2. Jeżeli działasz sam, prowadź zabezpieczenia RKO programowe przez na niewiele 1 minutę, się zanim udasz się po pomoc. pozornie są anonimowe, a opublikowane zdadzą; rozwiązaniem jest szeroko pojęta przez nie informacje mogą zostać wykorzystane przez osoby trzecie nawet w odległej 3. Uciskaj klatkę piersiową na co najmniej 1 Konsekwencje 3 jej głębokości. Aby osiągnąć właściwą głębokość, aktywności u niemowląt w poniżej sieci1. roku życia używaj do tego dwóch palców; u dzieci Znaczna powyżej część dziecięcej 1. roku aktywności życia, używaj jednej lub obu rąk. przyszłości. Powinny rozumieć wartość ochrony prywatności i mieć świadomość zagrożeń wynikających z zamieszczania w internecie danych osobowych czy ja- nauczenie go wyszukiwania, weryfikacji w internecie to różne przejawy życia towarzyskiego: wysyłanie i, korzystanie hych informacji o charakterze prywatnym. kichkolwiek innych, nawet najbardziej bła- Na podstawie Wytycznych resuscytacji 2010 Europejskiej Rady Resuscytacji, dostępnych na stronie internetowej i wyboru informacji. Rodzaj zagrożenia InteRnet Miejsca, w których należy zachować ostrożność komunikatory internetowe, portale społecznościowe Okoliczności sprzyjające łatwowierność, wylewność, depresja, stany lękowe, poczucie braku sensu życia, apatia, kłopoty w rodzinie, szkole, pracy, zawiedziona miłość itd. Sposoby przeciwdziałania należy sprawdzić nowo poznanego rozmówcę, logując się pod innym hasłem, zadając podobne pytania i porównując odpowiedzi w razie jakichkolwiek wątpliwości porozmawiać z rodzicami, nauczycielem, rodzeństwem lub zaufanym kolegą/ zaufaną koleżanką (treści pornograficzne, pedofilskie, faszystowskie, rasistowskie, informacje o działalności rozmaitych sekt i zwykłych naciągaczy podawane bardzo wyrafinowanymi sposobami) nie należy podawać danych osobowych (numery: dokumentów tożsamości, PESEL, numery kont bankowych, adres pocztowy) podawać szczegółów z własnego życia i życia rodziny, informować o zwyczajach, terminach wyjazdów urlopowych itp. umawiać się na spotkania ( w realu ) ze świeżo poznanymi osobami, zwłaszcza w miejscach odludnych czy podejrzanych, przyjmować propozycji przejażdżek, podróży, wakacji we dwoje itp. Internet zagrożenia, wkładka do podręcznika do edukacji dla bezpieczeństwa pt. Żyję i działam bezpiecznie dla szkół ponadgimnazjalnych 30

4 Powinny rozumieć konieczność kontroli informacji na swój temat zamieszczanych w sieci, a najczęściej nie zastanawiają się nad zawartością własnych profili oraz profili swoich znajomych na portalach społecznościowych. To użytkownik sieci, nawet jeśli respektować prawa innych we własnej aktywności internetowej. Zabezpieczenie w tym aspekcie dziecięcego życia internetowego powinno rozpocząć się od stworzenia wraz z dzieckiem bezpiecznego, neutralnego adresu , bezpiecznego profilu na Należy mieć świadomość różnic pomiędzy komunikacją za pośrednictwem internetu a komunikacją bezpośrednią, a także konsekwencji tych różnic. portalu społecznościowym i stosowania mocnych haseł (które trudno złamać, np. nie należy używać jako hasła własnego imienia czy daty urodzenia). Najbardziej kontrowersyjnym zagadnieniem są kontakty w sieci, zwłaszcza z osobami w sieci poznanymi. Dziecko powinno mieć świadomość różnic pomiędzy komunikacją za pośrednictwem internetu a komunikacją fot. Grzegorz Wolczyk / Shutterstock.com jest dzieckiem, powinien kontrolować informacje widoczne w sieci: swój profil, zdjęcia, filmy i komentarze, których jest bohaterem, informacje na blogach, udział w czatach. Dziecko powinno być świadome, że ma prawo wymagać od swoich znajomych, aby wszelkie informacje o nim publikowali dopiero po wyrażeniu zgody przez nie (a najlepiej przez opiekunów). Powinno również bezpośrednią, a także konsekwencji tych różnic. Świadomy użytkownik internetu zdaje sobie sprawę z anonimowości osób, które w nim spotyka, i możliwości kreowania przez nie dowolnych tożsamości. Brak kontaktu fizycznego ogranicza doświadczenia zmysłowe, np. miewa się trudności z umiejscowieniem spotkanej osoby w przestrzeni i czasie. Ponadto sieć umożliwia nawiązywanie wielu kontaktów, pod wieloma wykreowanymi tożsamościami. Każdy krok, w tym różne formy komunikacji, może być zapisany, zarchiwizowany, powielony, zmodyfikowany i w różnych celach wykorzystany. Taki stan rzeczy jest istotnym zagrożeniem dla nieprzygotowanych, otwartych i łatwowiernych użytkowników. Dzieci powinny mieć świadomość, że osoba poznana w internecie może być kimś innym niż deklaruje, a informacje zamieszczone w sieci, zwłaszcza zdjęcia, często nie oddają rzeczywistości. Świat internetu dzieci często traktują jak świat bajkowy, nierzeczywisty, niezwiązany z realnym życiem, więc należy im uświadomić, że funkcjonowanie w nim może mieć wpływ na realne życie. 31

5 Łamanie praw w sieci Innym istotnym zagadnieniem, z jakim dzieci spotkają się często zupełnie nieświadomie, jest łamanie prawa autorskiego. Internet jawi im się jako bezkresne morze niczyich plików, które każdy może do woli eksplorować i wykorzystywać. Nieświadomie korzystają z sieci typu P2P (Peer-to-Peer) i opartych na niej programów do wymiany plików. Nie zdają sobie sprawy z tego, że co prawda pobierając pliki nie łamią prawa, ale program wymusza udostępnienie pobranych zasobów (są one natychmiast udostępniane często niezauważalnie innym internautom), a to jest przestępstwem. Ponadto dzieci powinny wiedzieć, że z niektórych miejsc można pobierać legalnie, pod pewnymi warunkami, nagrania muzyczne, filmy, książki itp. Powinny znać i respektować prawa twórców, ale także liczyć się z konsekwencjami publikacji swoich utworów w sieci. Pobierając oprogramowanie, należy zdawać sobie sprawę z ryzyka. Nieopaczne uruchomienie szkodliwego oprogramowania może pociągnąć za sobą różne konsekwencje, począwszy od uszkodzenia komputera, na kradzieży danych osobowych i przejęciu tożsamości kończąc. Dlatego użytkownicy powinni umieć: identyfikować bezpieczne strony z oprogramowaniem (np. portale czasopism komputerowych); rozpoznawać symptomy działania szkodliwego oprogramowania; identyfikować różne rodzaje licencji oprogramowania oraz ich ograniczenia (np. OEM, EULA, shareware, freeware, adware, GNU); rozumieć potrzebę zapoznawania się z często bardzo obszernymi zapisami licencyjnymi (np. EULA). Gry on-line Istotnym obszarem aktywności dzieci w internecie są gry on-line. Również w tym zakresie nauczyciele, a szczególnie rodzice, powinni wykazać się roztropnością. To rodzice lub inne dorosłe osoby z rodziny najczęściej kupują dziecku gry, nie orientując się w ich walorach czy przeznaczeniu. Tylko nieliczni sprawdzają grę pod względem klasyfikacji PEGI (Pan European Game Information Ogólnoeuropejski System Klasyfikacji Gier). Większość kupuje to, co wybierze dziecko, a swoją odpowiedzialność w tym zakresie rodzice sprowadzają do limitowania czasu poświęconego zabawie. Nieliczni interesują się treściami gier i konsekwencjami ich użytkowania. Wiele gier jest zachętą do udziału w wirtualnych społecznościach, o czym dziecko należy poinformować. Powinno ono być świadome podobnie jak w przypadku kontaktów z nieznajomymi w cyberprzestrzeni konsekwencji udziału w takich społecznościach. Dla dzieci gra on-line jest formą zabawy; nie dostrzegają one zagrożeń, jakie może nieść w rzeczywistym życiu. Ważnym aspektem są również uzależnienie od gier i inne zagrożenia związane ze zbytnim zaangażowaniem się w nierzeczywistym świecie, do którego często uciekają od różnych trudności. Cyberprzemoc Świat internetu, wraz z jego różnymi obszarami i odsłonami, staje się wszechobecny. Coraz częściej przenika się z obszarami życia rzeczywistego. W internecie można znaleźć różne emocje, przyjaźń, empatię i wsparcie, ale także przestępstwa i przemoc. Na kontakt z taką rzeczywistością należy dzieci przygotować. Cyberprzemoc to przemoc z użyciem mediów elektronicznych (internet, sms itp.). Pojęcie cyberbullying często odnoszone jest do przemocy z udziałem dzieci i młodzieży, a cyberstalking (dręczenie z użyciem internetu) oraz cyberharassment (prześladowanie z użyciem internetu) do przemocy wśród dorosłych. Są to m.in.: nękanie, straszenie, szantaż, ośmieszanie, kompromitowanie, upokarzanie za pomocą form informacji: tekstów, zdjęć i filmów. Z cyberprzemocą dzieci spotykają się częściej niż dorosłym się wydaje. Więcej niż 50% dzieci korzystających z internetu w Polsce doświadczyło przemocy werbalnej w sieci, było wyzywanych, poniżanych lub ośmieszanych, spotkało się ze straszeniem i szantażem, zostało dotkniętych publikacją kompromitujących materiałów (warto przeczytać: Ł. Wojtasik, Przemoc rówieśnicza z użyciem mediów elektronicznych wprowadzenie do problematyki, Kwartalnik Dziecko krzywdzone, 1/26/ 2009). Zakres tego typu zjawisk poraża i stale się rozszerza, tymczasem wiedza zarówno dzieci, jak i dorosłych w tym zakresie jest niedostateczna. Ciągle pojawiają Należy znać i respektować prawa twórców, ale także liczyć się z konsekwencjami publikacji swoich utworów w sieci. się nowe przejawy tego typu działalności (griefing, trolling, snarking, spoiling, identity theft, hate speech). Coraz częściej też spotykamy się ze skutkami cyberprzemocy w realnym świecie: nerwicami, depresjami i samobójstwami. W wielu przypadkach nigdy nie ujawniają się przyczyny zachowań ofiar oraz to, że stały się one ofiarami. Jak zabezpieczyć dzieci przed cyberprzemocą? Czy jest to możliwe? Przede wszystkim powinny one: mieć świadomość istnienia takich zjawisk; wiedzieć, jak postępować, gdy staną się ofiarą (lub stanie się nią ktoś z ich otoczenia); wiedzieć, do kogo mogą zwrócić się o pomoc; umieć identyfikować ryzykowne zachowania w sieci i zjawiska noszące znamiona przemocy. Analizując zagrożenia wynikające z użytkowania internetu (a nawet tylko komputera), należy pamiętać o zwracaniu uwagi dzieci na zasady bezpieczeństwa i higieny. Przy komputerze dzieci często spędzają długie godziny, a konsekwencje pojawią się dopiero po latach; mogą być bardzo poważne. Dlatego dzieci powinny być świadome zasad higieny korzystania z komputera: konieczności zachowania prawidłowej postawy; odpowiedniego ustawienia monitora; dostosowania oświetlenia; konieczności przerw; konieczności aktywności fizycznej. 32

6 33 fot. Bevan Goldswain / Shutterstock.com Z cyberprzemocą dzieci i młodzież mają do czynienia częściej niż dorosłym się wydaje.

7 fot. Yuri Arcurs / Shutterstock.com Niekorzystne skutki pracy przy komputerze Młodzi ludzie dopiero zaczynają przygodę z komputerem i internetem, a w wielu przypadkach spędzą przy nich znaczną część życia (np. w pracy). Powinni być świadomi niekorzystnych skutków tego typu pracy dla zdrowia. Ostatnia grupa zagrożeń ma charakter psychologiczno-społeczny. Dzieci powinny być świadome roli internetu w społeczeństwie i umieć określić rolę, jaką odgrywa on w ich życiu. Powinny dostrzegać ułatwienia, ale i zagrożenia, np. czasożerność tego medium. Problemem są coraz częstsze uzależnienia, izolacja i utrata kontaktu z rzeczywistością, obniżenie koncentracji, trudności w myśleniu, skłonność do zapominania, uczucie lęku i stres. Te zagrożenia pojawiają się niezauważone. Użytkownicy internetu i osoby z ich otoczenia powinni być na nie wyczuleni. Użytkownicy internetu, zwłaszcza nieletni, są narażeni na wiele zagrożeń, 34 a zapobiegać im powinni opiekunowie: rodzice, nauczyciele, wychowawcy. To oni powinni z dziećmi rozmawiać, radzić im, uwrażliwiać je, pomagać im w identyfikacji zagrożeń i zapobiegać tym zagrożeniom. odwiedzanych miejsc w sieci; wprowadzanie haseł. Postawa reaktywna opiera się na systemie surowych kar i nakazów, wynikających z braku zaufania do dziecka. W przypadku rodzicielstwa proaktywnego podsta- Dzieci powinny być świadome roli internetu w społeczeństwie i umieć określić rolę, jaką odgrywa on w ich życiu. Wśród postaw rodzicielskich (objawiających się również w zakresie użytkowania sieci) można wyróżnić rodzicielstwo proaktywne (proactive parenting) oraz reaktywne (reactive parenting) (patrz: Dzieci sieci ). Drugi rodzaj postaw opiera się na kontroli internetowej działalności dzieci przez system nakazów i zakazów, np. ustalone limity czasu korzystania z sieci; wyznaczanie stron, które dziecko może odwiedzać; monitorowanie wą relacji są zaufanie, komunikacja i otwarta postawa wobec dziecka, a nie restrykcje. Badania wykazały, że częstsza wśród rodziców jest postawa proaktywna. Rodzice deklarowali, że dbają o kompetencje dzieci w zakresie bezpieczeństwa i zachowania prywatności w sieci. Te same badania wykazały jednak, że owa dbałość często ma charakter deklaratywny. Dorośli uważają, że wiedzą, z kim kontaktują się ich dzieci, ale

8 bardzo rzadko proszą je o pokazanie poczty elektronicznej, profili na portalach czy rozmów w komunikatorach. Więcej niż połowa badanych rodziców stwierdziło, że nie ma stałego wglądu w działalność internetową dziecka; mimo to deklarowali oni wyczulenie na bezpieczeństwo dzieci. Można więc przyjąć, że proaktywna postawa rodzicielska wynika często z nieświadomości i chęci zapewnienia sobie świętego spokoju. Nadzieją napawa inny wynik tych samych badań: znaczna część rodziców rozmawia z dziećmi o ich działalności w sieci, choć te rozmowy odbywają się rzadko. Inne badania (patrz wspomniany wyżej artykuł: Ł. Wojtasik, Przemoc rówieśnicza z użyciem mediów elektronicznych ) wykazały, że rodzice prawidłowo przypisują sobie odpowiedzialność za bezpieczeństwo swoich dzieci w internecie (98%), ale nie doceniają roli szkoły w tym zakresie (16%). Rodzice uważają, że dysponują odpowiednią wiedzą o niebezpieczeństwach, na jakie narażone są dzieci (82%), ale 51% spośród nich oceniło swoje umiejętności posługiwania się internetem jako gorsze niż umiejętności ich dzieci. Za najpoważniejsze zagrożenia płynące z sieci rodzice uważają kontakty z treściami pornograficznymi i przemocą (67%), udostępnianie prywatnych danych (60%) i nawiązywanie znajomości w sieci (51%). Bardzo niewielu rodziców niepokoją spotkania dzieci z osobami poznanymi w sieci (22%). Z badań (patrz: Ł. Wojtasik, Przemoc rówieśnicza z użyciem mediów elektronicznych ) wynikają rozbieżności między wiedzą rodziców o niebezpiecznych zachowaniach i doświadczeniach ich dzieci a rzeczywistymi zdarzeniami. Jedynie co piąta osoba deklarowała, że jej dziecko trafia w sieci na materiały pornograficzne (19%) i treści prezentujące przemoc (22%), tymczasem takich sytuacji doświadczyło odpowiednio 71% (pornografia) i 51% (przemoc) dzieci. Znaczne rozbieżności wystąpiły także odnośnie do relacji dzieci z osobami nieznanymi. Tylko 2% rodziców zadeklarowało, że ich dziecko otrzymało od obcej osoby propozycję spotkania, tymczasem takie incydenty zdarzyły się 43% dzieci. Nieliczni rodzice (2%) informują, że ich dziecko spotkało się z osobą poznaną w sieci, co w rzeczywistości dotyczy 19% dzieci. Niemal 45% dzieci zaczepiały w sieci obce osoby. Pokazuje to dobitnie skalę problemu. Dziecięce doświadczenia cyberprzemocy zostały przez rodziców zdecydowanie zmarginalizowane, tymczasem: 47% dzieci doświadcza w sieci wulgarnego wyzywania (rodzice: 5%), 21% ośmieszania lub upokarzania (rodzice: 3%), 16% szantażu (rodzice: 1%), a 14% publikacji kompromitujących materiałów (rodzice: 4%). Taki stan rzeczy świadczy o zupełnej nieświadomości rodziców odnośnie do skali problemu i o złej komunikacji (lub zupełnym jej braku) między rodzicami a dziećmi. Wniosek: działania rodziców związane z bezpieczeństwem dzieci w sieci są jedynie deklarowane i zupełnie nieskuteczne. i co dalej? Internet to ważne medium, bez którego trudno wyobrazić sobie skuteczne funkcjonowanie. Wszyscy jednak wiemy, że może być nie lada zagrożeniem dla użytkowników, zwłaszcza nieletnich. Rodzice deklarują zaufanie do dzieci w tej dziedzinie. Bezpieczeństwo dzieci w sieci powinno opierać się właśnie na zaufaniu, ale szczególnie na zaufaniu dzieci do rodziców. Tylko dzieci ufające rodzicom informują ich o niebezpiecznych lub niepokojących incydentach. Takie zaufanie buduje się latami w codziennych relacjach, spędzając czas wspólnie w sieci (warto przeczytać: A. Faber, E. Mazlish, Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały, jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły, Media Rodzina, Poznań 2010). Zupełnie inną jakość mają wspólne dzieci i rodziców surfowanie w sieci i rozmowy na ten temat. Dziecko powinno Działania rodziców związane z bezpieczeństwem dzieci w sieci są jedynie deklarowane i zupełnie nieskuteczne. Warto przeczytać być świadome zagrożeń płynących z sieci i wiedzieć, że internet wciąż się zmienia mogą się pojawić nowe zagrożenia. Ponadto w tej dziedzinie, podobnie jak w wielu innych, uczymy się na błędach. Dzieci powinny mieć pewność, że z każdym popełnionym błędem mogą zwrócić się o pomoc do dorosłych: rodziców, nauczycieli, wychowawców. Dbając o bezpieczeństwo dzieci w internecie, instalujmy specjalistyczne oprogramowanie firewall (ściana ognia) zabezpieczające komputer przed włamaniami z zewnątrz. Stosujmy jednak także trustwall (ścianę zaufania), bo nie sposób pełnego bezpieczeństwa kupić i zainstalować. Wymaga to od rodziców poświęcenia czasu i zaangażowania, w tym emocjonalnego (o to często trudno), ale jest jedynym sposobem zabezpieczenia dzieci przed zagrożeniami z sieci. Dzieci sieci kompetencje komunikacyjne najmłodszych; raport z badań, Instytut Kultury Miejskiej, Gdańsk 2012 Elementarz dla rodziców Dbaj o bezpieczeństwo dzieci w Internecie!, http//:dzieckowsieci.fdn.pl A. Faber, E. Mazlish, Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały, jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły, Media Rodzina, Poznań 2010 Safer Internet w Polsce, Sieci@ki.pl, Ł. Wojtasik, Przemoc rówieśnicza z użyciem mediów elektronicznych wprowadzenie do problematyki, kwartalnik Dziecko krzywdzone, 1/26, 2009 Ł. Wojtasik, Rodzice wobec zagrożeń dzieci w Internecie, kwartalnik Dziecko krzywdzone, 1/26,