Regulatory Toxicology and Pharmacology

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Regulatory Toxicology and Pharmacology"

Transkrypt

1 Regulatory Toxicology and Pharmacology xxx (04) xxxxxx Contents lists available at ScienceDirect Regulatory Toxicology and Pharmacology journal homepage: vier.com/locate/yrtph Porównanie zawartości wybranych substancji w aerozolu z e-papierosów z zawartością w dymie z tradycyjnych papierosów oraz w powietrzu otoczenia Rana Tayyarah*, Gerald A. Long Lorillard Tobacco Company, PO Box 688, Greensboro, NC, USA INFORMACJE DOTYCZĄCE ARTYKUŁU Historia artykułu: Otrzymano 3 lipca 04 Udostępniono online xxxx Słowa kluczowe: Papieros elektroniczny Palenie Tytoń Szkodliwe i potencjalnie szkodliwe składniki (Harmful and potentially harmful constituents HPHC) STRESZCZENIE Przebadano wiodące komercyjne elektroniczne papierosy, aby ustalić ich skład całościowy. Papierosy elektroniczne i tradycyjne oceniono wykorzystując maszynę palącą w celu porównania poziomu nikotyny i względną zawartość substancji chemicznych. Wykazano, że przebadane e-liquidy zawierają humektanty, glicerynę i/lub glikol propylenowy ( 75%); wodę (<0%); nikotynę (około %) oraz aromat (<0%). Zebrany aerozol (ACM) próbek z e-papierosów był podobny w składzie do e-liquidów. Poziom nikotyny w próbkach z e-papierosów był o 85% niższy niż poziom nikotyny w papierosach tradycyjnych. Analiza wdychanego dymu z tradycyjnych papierosów wykazała, że w dymie tytoniowym znajduje się około 500 razy więcej badanych szkodliwych i potencjalnie szkodliwych składników (HPHC) w porównaniu z aerozolem z e-papierosów lub z powietrzem otoczenia. Poziom badanych HPHC w e-papierosach był bardziej zbliżony do powietrza otoczenia, niż do poziomu HPHC w konwencjonalnych papierosach; w e-papierosach nie wykryto istotnej zawartości HPHC dymu tytoniowego z żadnej klasy związków. Z tego powodu wyniki niniejszego badania potwierdzają poprzednie twierdzenia badaczy na temat tego, że produkty e-papierosów powodują mniejszą ekspozycję na substancje szkodliwe niż dym z tradycyjnych papierosów. 04 Autorzy. Artykuł opublikowany przez Elsevier Inc. Niniejszy artykuł jest powszechnie dostępny na licencji CCBY (hhtp://creativecommons.org/licenses/by/3.0/).. Wstęp Papierosy elektroniczne (e-papierosy) to stosunkowo nowy produkt konsumpcyjny. W przeciwieństwie do tradycyjnych papierosów, w e-papierosach w celu uzyskania smaku nie spala się tytoniu. Zamiast tego zawierają one płynny czynnik aromatyczny (zwykle określany mianem e-liquidu ), który jest termicznie waporyzowany przez element elektryczny. Liquid zwykle jest mieszaniną wody, gliceryny i/lub glikolu propylenowego. Zawiera również nikotynę i aromat, chociaż dostępne są także produkty bez nikotyny. Chociaż od kilkudziesięciu lat prowadzone są badania określające właściwości papierosów tradycyjnych i istnieje dla nich wiele standaryzowanych metod analitycznych, do tej pory opublikowano stosunkowo niewiele danych analitycznych dotyczących komercyjnych e-papierosów. Skróty: ACM masa zebranego aerozolu, ang. aerosol collected mass; HPHC szkodliwe i potencjalnie szkodliwe składniki, ang. harmful and potentially harmful constituents; CO tlenek węgla; TSNA nitrozoaminy specyficzne dla tytoniu, ang. tobacco-specific nitrosoamines; PAA wielopierścieniowe aminy aromatyczne, ang. poliaromatic amines; PAH wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, ang. polyaromatic hydrocarbons; LOQ granica oznaczalności, ang. limit of quantitation; LOD granica wykrywalności, ang. limit of detection; CAN Health Canada Test Method T-5; blu CTD Classic Tobacco Disposable; blu MMD Magnificent Menthol Disposable; blu CCH Cherry Crush, Premium, High Strength; SKYCIG CTB Classic Tobacco Bold; SKYCIG CMB Crown Menthol Bold; MGB Marlboro Gold Box; L&B O Lambert & Butler Original; L&B M Lambert & Butler Menthol; TPM całkowita masa cząstek stałych, ang. total particulate matter; PG glikol propylenowy, ang. propylene glycol. Autor korespondencyjny. Fax: * Adres rtayyarah@lortobco.com (R. Tayyarah). Co więcej, nie opracowano jeszcze żadnych standaryzowanych metod badawczych ani produktów referencyjnych. Ogólnie uważa się, że papierosy elektroniczne narażają na mniejszą ekspozycję na chemiczne składniki papierosów tradycyjnych, ponieważ dostarczają aromat i nikotynę poprzez przeprowadzanie liquidu w parę, a nie poprzez spalanie tytoniu. Goniewicz i in. (04) wykryli niewielkie ilości niektórych substancji chemicznych w wybranych markach e-papierosów dostępnych w handlu w Polsce. Niedawno wykonany przegląd analiz różnych e-papierosów wykazuje stosunkowo prosty skład chemiczny w porównaniu z dymem tradycyjnych papierosów (Burstyn, 04). Jednakże istnieje niewiele opublikowanych wyników dla produktów komercyjnych, które zajmują istotną pozycję na rynku (Cheng, 04). Celem niniejszego badania była ocena e-papierosów, zajmujących znaczącą pozycję na rynku, pod kątem składu masowego, w tym zawartości nikotyny i wybranych składników, oraz porównanie go ze składem tradycyjnych papierosów. Do badań wybrano trzy produkty blu ecigs (z udziałem około 50% w rynku amerykańskim) oraz dwa produkty SKYCIG (z udziałem około 30% w rynku brytyjskim). W celach porównawczych jako papierosy tradycyjne wykorzystano Marlboro Gold Box (USA) oraz Lambert & Butler Original i Menthol (Wielka Brytania), które mają znaczący udział w rynku w odpowiednich rejonach geograficznych / 04 The Authors. Published by Elsevier Inc. This is an open access article under the CC BY license ( and with ambient air. Regul. Toxicol. Pharmacol. (04),

2 R. Tayyarah, G.A. Long / Regulatory Toxicology and Pharmacology xxx (04) xxxxxx Produkty wykorzystane w badaniu były oceniane pod kątem zawartości i ilości substancji, która dostaje się do organizmu; przebadano główne składniki (glicerynę, glikol propylenowy, wodę i nikotynę) oraz wybrane substancje chemiczne (tlenek węgla (CO), związki karbonylowe, związki fenolowe, lotne związki organiczne, metale, nitrozoaminy specyficzne dla tytoniu (TSNA), wielopierścieniowe aminy aromatyczne (PAA) oraz wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (PAH)). Wiele z tych składników wymienionych jest w wytycznych dla przemysłu tytoniowego, wydanych przez FDA, które ustanawiają obowiązek raportowania dotyczący szkodliwych i potencjalnie szkodliwych składników wypełnienia i dymu papierosów, na podstawie sekcji 904(a)(3) Family Smoking Prevention and Tobacco Control Act z 009 r. (FDA, 0). Do zbadania, ile substancji z tradycyjnych papierosów przedostaje się do organizmu, wykorzystano intensywny schemat zaciągania opublikowany przez Health Canada (999). W celu badania e-papierosów zastosowano niewielką modyfikację tego schematu palenia. Aby zebrać w przybliżeniu taką samą masę aerozolu, jak dymu papierosów tradycyjnych, wykonywano dziewięćdziesiąt dziewięć zaciągnięć. Próbki powietrza otoczenia, próbki pobrane przy pustym porcie, zostały dołączone jako kontrola negatywna badania aerozolu pod kątem obecności składników papierosów (tj. HPHC).. Materiały i metody. Badane produkty Dwa rodzaje jednorazowych e-papierosów i trzy rodzaje e-papierosów do wielokrotnego napełnienia otrzymano od producentów. Trzy rodzaje papierosów tradycyjnych zostały nabyte do badań poprzez sprzedaż hurtową lub detaliczną. Informacje dotyczące każdego produktu zostały wymienione w Tabeli.. Przegląd metod W celu dokonania oceny próbek papierosów pod kątem zawartości HPHC we wdychanym dymie zastosowano metody analityczne zgodne z ISO 705. Oficjalne metody zostały zacytowane, a inne, walidowane przez autorów, zostały pokrótce opisane dla ogólnej orientacji. Co więcej, ponieważ nie istnieją żadne standaryzowane metody analizy e-papierosów, do badań e-papierosów i prób ślepych (powietrze otoczenia) zostały dostosowane metody stosowane do oceny papierosów tradycyjnych. W celu otrzymania jak najwyraźniejszego sygnału i obniżenia limitów oznaczalności, maksymalizowano (ale utrzymywano poniżej punktu przebicia) ilości zebranego aerozolu i minimalizowano objętość ekstrahentów. W niektórych przypadkach w celu poprawienia wykrywalności zostały zastosowane alternatywne instrumenty. Na przykład TSNA z wdychanego dymu były analizowane metodą GC-TEA, a aerozol i próbki powietrza metodą LC-MS/MS. Dla każdej metody zweryfikowano dokładność, precyzję oraz granice oznaczalności i wykrywalności (LOQ i LOD). Przeciętne wartości dokładności i zmienności metody dla badanych substancji wynosiły odpowiednio 98% i 3%. Informacje dotyczące LOD i LOQ poszczególnych substancji zostały przedstawione w Tabeli i w Aneksie uzupełniającym A. Na rozdzielczość metod dla niskich stężeń analitów wpływ miał poziom stężeń wybranych substancji w kontrolnych próbkach powietrza. Takie stężenia tła przypisuje się efektowi przenoszenia w instrumencie lub urządzeniu do palenia, czego świadectwa wykryto w rozpuszczalniku i ślepych próbach powietrza. Dodatkowo, obecność gliceryny i wody w wysokim stężeniu w aerozolu e-papierosów stanowi wyzwanie dla systemów pomiarowych opartych na związkach lotnych (tj. GC). W celu zwiększenia czułości metod analitycznych do badania aerozolu e-papierosów należy rozważyć wprowadzenie dodatkowych ulepszeń tych metod oraz opracowanie maszyny palącej przeznaczonej do testowania e-papierosów. Udoskonalenie i weryfikacja metody badania liquidów i aerozolu e-papierosów to temat przyszłych publikacji..3 Zbieranie dymu i aerozolu Przygotowanie papierosów i palenie mechaniczne w przypadku papierosów konwencjonalnych opisuje Health Canada Test Method T-5 (CAN) (999). Dwa lub trzy papierosy wypalano na jedno powtórzenie w przypadku papierosów konwencjonalnych, natomiast w przypadku e-papierosów wykonywano 99 zaciągnięć na papieros, zbierając nie więcej niż ok. 00 mg cząstek stałych na jeden filtr. W każdym pomiarze wykonano trzy do pięciu powtórzeń. Przed analizą filtry z operacji zbierania dymu papierosowego oglądano w celu stwierdzenia ewentualnego nadmiaru cząstek stałych, co jest widoczne w postaci brązowych plam w tylnej części filtra. Aby zagwarantować brak nadmiaru cząstek stałych w procesie zbierania aerozolu, jednostki e-papierosów ważono przed i po operacji zbierania w celu sprawdzenia, czy zmiany masy produktu i filtra są porównywalne. Ślepe próby powietrza otrzymywano zaciągając powietrze z pomieszczenia (99 zaciągnięć) przez pusty port urządzenia palącego do odpowiedniego medium wychwytującego dla danej metody analitycznej. Takie ślepe próby powietrza otrzymywano i analizowano w ten sam sposób i w tym samym czasie, co próbki aerozolu z e-papierosów. Zbieranie dymu i aerozolu przeprowadzono oddzielnie. Cząstki stałe z dymu i z aerozoli zbierano na 44 mm filtry z włókna szklanego o skuteczności wychwytywania >99% dla analizy w każdym powtórzeniu. W przypadku związków karbonylowych dym/aerozol zbierano bezpośrednio przy użyciu dwóch impingerów w szeregu. W oznaczaniu metali w dymie zastosowano osadzanie elektrostatyczne. W analizie związków lotnych i PAH pojedyncze chłodzone impingery umieszczono w szeregu z filtrami. Glicerynę i nikotynę oznaczono ilościowo w e-liquidzie przy użyciu GC-FID i/lub GC-MS metodą równoważną ISO 035 (ISO, 000a). Wodę w e-liquidzie oznaczono ilościowo metodą Karla Fischera. Opracowano e-liquid referencyjny, który wykorzystano do monitorowania analiz składników w próbkach e-liquidów. E-liquid referencyjny składa się głównie z gliceryny, glikolu propylenowego i wody oraz nikotyny, mentolu i Tween 80 w niskich stężeniach. Tween 80 jest dodawany w celu poprawienia rozpuszczalności mentolu w roztworze. Celem e-liquidu referencyjnego nie jest bezpośrednie odtworzenie składu e-liquidu do konsumpcji, a tylko takiego, jaki jest użyty do analitycznych wykresów kontrolnych. Dla każdej próbki i dla każdego e-liquidu referencyjnego wykonano trzy powtórzenia..4 Oznaczenia analityczne Oznaczenie tlenku węgla przeprowadzono jednocześnie ze zbieraniem aerozolu i dymu w celu oznaczenia nikotyny i wody; oznaczenie przeprowadzono metodą NDIR według ISO 8454:007 (ISO, 007). Związki karbonylowe zostały związane przy użyciu,4-dinitrofenylohydrazyny jako czynnika derywatyzującego z jednoczesną analizą UPLC-UV metodą Tabela. Lista badanych papierosów i e-papierosów. Produkt Producent Rodzaj produktu Informacje dotyczące nikotyny, umieszczone na opakowaniu Classic Tobacco Disposable (blu CTD) MagnificentMentholDisposable(bluMMD)blueCigs blu ecigs E-papieros jednorazowy E-papieros jednorazowy Zawartość: 4 mg/jednostka Zawartość: 4 mg/jednostka CherryCrush,Premium,HighStrength(bluCCH)blueCigs Classic Tobacco Bold (SKYCIG CTB) SKYCIG E-papieros do ponownego napełnienia E-papieros do ponownego napełnienia Zawartość: 6 mg/jednostka Zawartość: 8 mg/jednostka Crown Menthol Bold (SKYCIG CMB) SKYCIG E-papieros do ponownego napełnienia Zawartość: 8 mg/jednostka Marlboro Gold Box (MGB) Philip Morris USA Papieros tradycyjny - Lambert & Butler Original (L&B O) Imperial Tobacco Papieros tradycyjny Ilość dostająca się do organizmu: 0,9 mg/pap. (ISO) Lambert & Butler Menthol (L&B M) Imperial Tobacco Papieros tradycyjny Ilość dostająca się do organizmu: 0,5 mg/pap. (ISO) and with ambient air. Regul. Toxicol. Pharmacol. (04),

3 R. Tayyarah, G.A. Long / Regulatory Toxicology and Pharmacology xxx (04) xxxxxx 3 nr 74 według CORESTA (CORESTA, 03). W celu określenia zawartości związków fenolowych filtry poddano ekstrakcji, polegającej na wytrząsaniu przez 30 minut z 0 ml roztworu wodnego zawierającego % kwasu octowego/,5% metanolu (MeOH). Ekstrakty analizowano metodą UPLC z użyciem detektora fluorescencyjnego, do rozdziału wykorzystując kolumnę C8. W celu oznaczenia związków lotnych połączono roztwory z filtrów i z impingera (0 ml MeOH). Ekstrakty badano metodą GC-MS w trybie SIM z zastosowaniem kolumny kapilarnej WAX. W celu oznaczenia zawartości metali, dym tytoniowy zbierano za pomocą odpylacza elektrostatycznego, a aerozol z e-papierosów zbierano na filtrach z włókna szklanego. Po paleniu kondensat dymu tytoniowego spłukiwano z rury odpylacza przy użyciu metanolu. Wysuszone kondensaty poddano działaniu kwasu solnego (0% obj.) i azotowego (80% obj.) oraz wysokiej temperatury, a następnie rozcieńczono do analizy metodą ICP-MS. W celu zbadania próbek aerozolu filtry zostały poddane ekstrakcji przy użyciu 0 ml mieszaniny kwasu azotowego (% obj.) i solnego (0,5% obj.) przez 0 minut na wytrząsarce. Powstałe ekstrakty analizowano za pomocą spektrometru ICP-MS wyposażonego w oktupolową komorę kolizyjno-reakcyjną. W celu oznaczenia zawartości TSNA próbki dymu zostały poddane ekstrakcji rozpuszczalnikiem niepolarnym, oczyszczone metodą ekstrakcji do fazy stałej (SPE, ang. solid phase extraction) oraz zatężone, a następnie zostały zbadane za pomocą GC-TEA zgodnie z metodą nr 63 według CORESTA (CORESTA, 005). Natomiast próbki aerozolu zostały poddane ekstrakcji polegającej na wytrząsaniu przez 5 minut z 0 ml 5 mm wodnego roztworu amoniaku. Ekstrakty były analizowane metodą LC-MS przy użyciu kolumny C8. W celu oznaczenia zawartości PAA filtry wytrząsano przez 30 minut z 5 ml 5% roztworu wodnego HCl, po której nastąpiła wymiana rozpuszczalnika i derywatyzacja przy użyciu bezwodnika kwasu pentafluoropropionowego i trimetyloaminy. Po etapie oczyszczania metodą SPE (Florisil SEP-PAK) próbki zostały poddane analizie metodą GC-MS w trybie SIM z zastosowaniem ujemnej jonizacji chemicznej. Oznaczenie zawartości PAH przeprowadzono poprzez ekstrakcję w MeOH, oczyszczenie metodą SPE i analizę metodą GC-SM w trybie SIM (Tarrant i in., 009). Otrzymane wyniki powyższych analiz podano w tabeli w Aneksie uzupełniającym A jako wartości średnie ± odchylenie standardowe z zawartości wybranych związków. W przypadkach, gdy w próbkach aerozolu z e-papierosów obecne były oznaczalne ilości analitu, przekraczające jego zawartość w próbkach powietrza, za pomocą analizy wariancji (ANOVA) porównywano średnie wyniki dla dymu papierosowego z odpowiednimi danymi dla aerozolu. Analizy statystyczne przeprowadzono w programie JMP (SAS Institute, Inc. Cary, NC, USA). Dla wszystkich porównań poziom istotności wynosił p < 0, Wyniki i omówienie 3. Zbieranie aerozolu Maszynowe palenie papierosów według standaryzowanych schematów służy wyłącznie do celów porównawczych, nie stanowi odzwierciedlani różnych zachowań związanych z paleniem. Dlatego określono, jakie standaryzowane wyposażenie, papierosy referencyjne oraz metodologia są niezbędne do przeprowadzenia porównania różnych produktów w kontrolowanych warunkach. Metody według ISO 3308:000E i Health Canada (CAN) są często stosowane w celu porównania różnych tradycyjnych papierosów w warunkach laboratoryjnych (ISO, 000b; Health Canada, 999). Zgodnie z tymi metodami tradycyjne papierosy są wypalane do niedopałków o określonej długości poprzez jednakowe zaciągnięcia o określonej objętości i czasie trwania oraz z zachowaniem jednakowych przerw pomiędzy zaciągnięciami. Obecnie nie ma ogólnie przyjętego schematu zaciągania opracowanego do badań e-papierosów. Istnieje niewielka ilość badań topograficznych, ale niepotwierdzone dowodami informacje wskazują na to, że użytkowanie e-papierosów w dużej mierze zależy od indywidualnego konsumenta, wzoru produktu oraz jego możliwości. Naszym celem w niniejszym badaniu było zgromadzenie aerozolu w ilości wystarczającej do wykrycia wybranych HPHC (o ile są obecne). W tym celu odpowiedni byłby szeroki wachlarz parametrów. Biorąc pod uwagę cele niniejszego badania, kluczowe dla umożliwienia porównania dymu tytoniowego z aerozolem z e-papierosów było zastosowanie parametrów zbierania, które są kompatybilne zarówno z tradycyjnymi, jak i elektronicznymi papierosami. Bardziej intensywny ze standardowych schematów wykorzystywanych do badań papierosów (opracowany przez CAN), obejmujący zaciągnięcia o objętości 55 ml dwa razy na minutę, został zaadaptowany do niniejszego badania. Kluczowa modyfikacja metody opisanej przez CAN pod kątem badania e-papierosów dotyczy tego, że do zbierania aerozolu konieczna jest stała liczba zaciągnięć (zamiast ustalonej długości niedopałka ). Do wszystkich analiz e-papierosów i ślepych próbek powietrza zastosowano standard 99 zaciągnięć. Taka liczba zaciągnięć umożliwia zebranie podobnej ilości cząsteczek stałych na jednym filtrze podczas testowania próbek papierosów elektronicznych i tradycyjnych. Jest to także około razy większa liczba zaciągnięć niż się zwykle obserwuje w przypadku papierosów tradycyjnych. Dla Marlboro Gold Box, L&B O i L&B M średnia liczba zaciągnięć na jednego papierosa wynosiła odpowiednio 9,, 8, i 7,, gdy papierosy tych marek były palone do standardowej długości niedopałka przez maszynę palącą. Gdyby w badaniu zastosowano bardziej agresywne parametry zaciągania, liczba zaciągnięć zostałaby obniżona w celu utrzymania stałej docelowej ilości zebranego ACM. Należy zwrócić uwagę, że liczba wykonanych zaciągnięć podczas rzeczywistego użytkowania e-papierosów może się znacząco różnić, w zależności od wzoru produktu, wytrzymałości baterii i preferencji konsumenta dotyczących zaciągania się. Z tego powodu ilość substancji zebrana z 99 zaciągnięć nie stanowi łącznej ilości dostarczonej przez okres użycia jednego papierosa dla żadnej z badanych substancji. 3. Charakterystyka aerozolu i dymu informacje referencyjne Testowanie tradycyjnych papierosów obejmuje wykorzystanie papierosów kontrolnych lub referencyjnych, które stanowią kontrolę pozytywną i zapewniają metrykę jakościową dla standaryzowanych metod analitycznych. Kluczowymi przykładami są papierosy referencyjne Kentucky i papierosy kontrolne CORESTA (CORESTA, 009; ISO, 003; University of Kentucky, 04). Każde z tych papierosów odnośnikowych Tabela. Skład procentowy e-liquidu i aerozolu. Skład e-liquidu blu Classic Tobacco Disposable blu Magnificent Menthol Disposable blu Cherry Crush High Premium SKYCIG Classic Tobacco Bold SKYCIG Crown Menthol Bold Gliceryna (%) Glikol propylenowy (%) Woda (%) (%) Aromata a (%) blu Classic Tobacco Disposable 73 5 e-cigaretteaerosolcomposition b blu Magnificent Menthol Disposable 80 8 blu Cherry Crush High Premium SKYCIG Classic Tobacco Bold SKYCIG Crown Menthol Bold Zawartość aromatu jest obliczana jako różnica b Procentowy skład aerozolu jest obliczany w oparciu o wartość ACM jako ilość otrzymanej substancji (mg)/acm (mg) x 00. and with ambient air. Regul. Toxicol. Pharmacol. (04),

4 4 R. Tayyarah, G.A. Long / Regulatory Toxicology and Pharmacology xxx (04) xxxxxx Aromaty typowym dla danego produktu, badania dla tego zestawu próbek powtarzano. Zakres ten został określony dla każdego produktu osobno w oparciu o zbiór z 0 lub więcej powtórzeń dla danego produktu z zastosowaniem parametrów opracowanych przez CAN. Ponadto, ponieważ wyniki początkowych analiz wskazywały na niską lub niemierzalną zawartość wielu substancji, włączono ślepe próby powierza, aby sprawdzić, ile z tych substancji pochodzi z powietrza w laboratorium, z przygotowywania próbek i/lub z analiz dla każdej metody oznaczania zawartości HPHC. Wyniki otrzymane dla powietrza zostały przedstawione razem z wynikami otrzymanymi dla próbek papierosów w Tabeli 4 i 5. Zdarzały się przypadki, że próbki samego rozpuszczalnika lub samego powietrza zawierały mierzalną ilość badanych substancji. Wynika to z faktu, że niektóre substancje, np. formaldehyd, są wszechobecne, a także z efektu przeniesienia. Laugesen otrzymał podobne wyniki (009). Obserwacje te stanowią przypomnienie o koniczności zachowania ostrożności podczas pomiarów skrajnie niskich stężeń składników za pomocą przyrządów o wysokiej czułości. Woda Gliceryna Aromaty Woda 3.3 Główne składniki Gliceryna Gliceryna Woda Aromaty i produkty uboczne spalania Tlenek Węgla Ryc.. Porównanie składu procentowego e-liqudu, aerozolu z e-papierosów oraz dymu z papierosów: (a) skład e-liquidu Classic Tobacco Disposable, (b) skład aerozolu Classic Tobacco Disposable (99 zaciągnięć, CAN), (c) skład dymu Marlboro Gold Box (9 zaciągnięć, CAN) mogą służyć jako pojedyncza kontrola pozytywna i wskaźnik zmienności metody pomiędzy laboratoriami w odniesieniu do wszystkich badanych substancji. Produkcja, wzór i funkcja tych produktów referencyjnych są zbliżone do papierosów dostępnych w handlu. Obecnie nie są dostępne żadne produkty referencyjne przeznaczone do badań e-papierosów. Biorąc pod uwagę szeroki zakres wzorów e-papierosów, istnieje potrzeba opracowania kompromisowej strategii produkcji kontroli pozytywnych lub odnośników do badania e-papierosów. W braku standaryzowanych e-papierosów referencyjnych podjęto odpowiednie kroki, aby zapewnić wiarygodność eksperymentu. Na przykład wyniki dotyczące masy zebranego aerozolu (ACM) dla próbek z e-papierosów były porównywane między różnymi metodami, co stanowiło wskaźnik regularności zaciągania dla danego produktu w seriach zaciągnięć wykonywanych przez maszynę palącą, które były niezbędne do przeprowadzenia w następnej kolejności serii badań. Tak więc jeśli dla zestawu próbek otrzymano ilość ACM poza zakresem E-liquidy pozyskane z różnych produktów zostały przebadane pod kątem zidentyfikowanych składników e-papierosów w celu porównania składu procentowego e-liquidów i aerozoli. Tabela przedstawia obliczone składy procentowe dla każdej próbki, a Ryc. dla blu CTD, ponieważ wyniki porównawcze tego produktu stanowią wzorcowy przykład wyników próbek. Głównymi składnikami w próbkach e-papierosów były gliceryna i/lub glikol propylenowy ( 75%). Obecna była także woda ( 8%) i nikotyna (~%). Na podstawie bilansu masowego obliczono, że pozostałe składniki, przypuszczalnie aromaty, występowały w ilości mniejszej niż 7%. Należy zwrócić uwagę, że wynik ten może obejmować też niepewność pomiarów i dowolne HPHC, jeśli były obecne. Skład aerozolu został obliczony na podstawie wartości ACM jako ilości otrzymanej substancji (mg)/acm (mg) x 00. Skład masowy wdychanego aerozolu był podobny do składu masowego e-liquidu. Dla porównania, całkowita masa cząstek stałych (zawieszonych w gazie) (TPM) przebadanych papierosów tradycyjnych składa się w 30% z wody i w <5% z nikotyny. Podstawową różnicą między składem ACM e-papierosów a składem TPM papierosów tradycyjnych jest to, że pozostałe 65% TPM tradycyjnych papierosów stanowią w przeważającej mierze produkty uboczne spalania. W emitowanym aerozolu z próbek e-papierosów nie stwierdzono wykrywalnej ilości tlenku węgla. Tymczasem tradycyjne papierosy zaś były źródłem ponad 0 mg CO na jedną sztukę. Skład dymu papierosów Marlboro Gold Box, stanowiących wzorcowy przykład wszystkich przetestowanych papierosów tradycyjnych, został przedstawiony na Ryc. w zestawieniu z wynikami dla e-liquidu i aerozolu z blu CTD. Mimo że procentowa zawartość nikotyny w ACM i w TPM jest względnie zbliżona, należy pamiętać, że rzeczywista ilość wdychanej nikotyny jest znacząco niższa dla przetestowanych e-papierosów niż dla papierosów tradycyjnych. Ilość zebranej nikotyny mieściła się w zakresie od 8 do 33 µg/zaciągnięcie w badaniach e-papierosów, czyli była o 85% niższa niż 94-3 µg/zaciągnięcie taki wynik odnotowano w przypadku papierosów tradycyjnych. Wyniki te zestawiono w Tabeli Badanie aerozolu i dymu na zawartość HPHC W analizie dymu z papierosów konwencjonalne papierosy wypalano mechanicznie według ustalonych procedur palenia. Zbierano produkt ok. 7-9 zaciągnięć na jeden papieros. W przypadku e-papierosów i ślepych prób powietrza zbierano produkt z 99 zaciągnięć. Wyniki do porównywania wzięto w takiej postaci, w jakiej je otrzymano, tj. ilości otrzymane dla jednego papierosa i 7-9 zaciągnięć porównywano z ilościami otrzymanymi z 99 zaciągnięć z e-papierosa, tak jak pokazano w Tabeli 4. Poza tym, w celu uproszczenia porównań między próbkami z papierosów konwencjonalnych i e-papierosów, wszystkie wartości przeliczono na ilość na jedno zaciągnięcie. Wyniki te podsumowano według klas w Tabeli 5. Wyniki dla poszczególnych substancji oznaczanych podano w formie tabelarycznej jako wartości średnie ± odchylenie standardowe i przedstawiono w Dodatku A, Tabela i. and with ambient air. Regul. Toxicol. Pharmacol. (04),

5 R. Tayyarah, G.A. Long / Regulatory Toxicology and Pharmacology xxx (04) xxxxxx 5 Tabela 3. Zawartość nikotyny w papierosie i we wdychanym dymie/aerozolu porównanie papierosów elektronicznych z tradycyjnymi (średnia ± odchylenie standardowe). blu Classic Tobacco Disposable blu Magnificent Menthol Disposable blu Cherry Crush High Premium SKYCIG Classic Tobacco Bold SKYCIG Crown Menthol Bold Marlboro Gold Box L&B Original L&B Menthol Liczba powtórzeń = 3-5 Zawartość nikotyny w papierosie (µg/jednostka) ± ± ± ± ± ± ± 6.3 ± 4 Zawartość nikotyny we wdychanym dymie/aerozolu (µg/zaciągnięcie) 33 ± 5 ± 4 8 ± 3 9 ± 4 33 ± 6 6 ± 3 ± 5 94 ± 0 Tabela 4. Charakterystyka analityczna papierosów elektronicznych i tradycyjnych dostępnych w handlu, badanych z użyciem parametrów CAN podsumowanie metodologii dotyczących wybranych HPHC z papierosów (mg/całkowita liczba wykonanych zaciągnięć), zestawionych według klas związków. CO Związki karbonylowe a Związki fenolowe b Związki lotne c Metale d TSNA e PAA f PAH g Razem MarlboroGoldBox(mg/papieros) < <30.6mg L&BOriginal(mg/ papieros) < <5. L&BMenthol(mg/papieros) < <.9 bluctd(mg/99zaciągnięć) <0. <0.07 <0.00 <0.00 < < < < <0.7 blummd(mg/99zaciągnięć) <0. <0.08 <0.00 <0.00 < < < < <0.8 blucchp(mg/99zaciągnięć) <0. <0.05 <0.003 < < < < < <0.5 SKYCIGCTB(mg/99zaciągnięć) <0. <0.06 <0.000 <0.008 < < < < <0.7 SKYCIGCMB(mg/99zaciągnięć) <0. <0.09 <0.004 <0.008 < < < < <0.0 AirBlank(bluSet)(mg/99zaciągnięć) <0. <0.06 <0.00 < < < < < <0.6 AirBlank(SKYCIGSet)(mg/99zaciągnięć) <0. <0.05 < <0.008 < < < < <0.6 Znak < oznacza, że niektóre lub wszystkie wartości były poniżej limitów oznaczalności lub wykrywalności metody, liczba powtórzeń = 3-5. a Formaldehyd, aldehyd octowy, akroleina, aldehyd propionowy, aldehyd krotonowy, metyloetyloketon, aldehyd masłowy. b Hydrochinon, rezorcyna, pirokatechina, fenol, m- + p-krezol, o-krezol. c,3-butadien, izopren, akrylonitryl, benzen, toluen, styren. d Beryl, kadm, chrom, kobalt, ołów, mangan, rtęć, nikiel, selen, cyna. e N-Nitrozonornikotyna, N-nitrozoanatabina, N-nitrozoanabazyna, 4-(metylonitrozoamino)--(3-pirydylo)--butanon. f -Aminonaftalen, -aminonaftalen, 3-aminobifenyl, 4-aminobifenyl. g Naftalen, acenaftylen, acenaften, fluoren, fenantren, antracen, fluoranten, piren, benzoantracen, chryzen, benzo(b)fluoranten, benzo(k)fluoranten, benzo(a)piren, indeno[,,3-cd]piren, benzo(g,h,i)perylen. Tabela 5. Charakterystyka analityczna komercyjnych papierosów elektronicznych i tradycyjnych, badanych z użyciem parametrów CAN podsumowanie metodologii dotyczących wybranych HPHC z papierosów (µg/zaciągnięcie), zestawionych według klas związków. CO Carbonyls a Phenolics b Volatiles c Metals d TSNAs e PAA f PAH g Sum Marlboro Gold Box < <3357 l g L&B Original < <3069 L&B Menthol < <383 bluclassictobaccodisposable <.0 <0.7 <0.0 <0.0 < <0.000 < <0.00 <.7 blumagnificentmentholdisposable <.0 <0.8 <0.0 <0.0 < <0.000 < <0.00 <.8 blucherrycrushhighpremium <.0 <0.5 <0.03 <0.004 < <0.000 < <0.00 <.5 SKYCIGClassicTobaccoBold <.0 <0.6 <0.0 <0.08 < <0.000 < < <.7 SKYCIGCrownMentholBold <.0 <0.9 <0.0 <0.08 < < < < <.0 Próbka powietrza (zestaw blu) <.0 <0.6 <0.0 <0.004 < <0.000 < <0.00 <.6 Próbka powietrza (zestaw SKYCIG) <.0 <0.5 <0.0 <0.08 < <0.000 < <0.00 <.6 Znak < oznacza, że niektóre lub wszystkie wartości były poniżej limitów oznaczalności lub wykrywalności metody, liczba powtórzeń = 3-5. a Formaldehyd, aldehyd octowy, akroleina, aldehyd propionowy, aldehyd krotonowy, metyloetyloketon, aldehyd masłowy. b Hydrochinon, rezorcyna, pirokatechina, fenol, m- + p-krezol, o-krezol. c,3-butadien, izopren, akrylonitryl, benzen, toluen, styren. d Beryl, kadm, chrom, kobalt, ołów, mangan, rtęć, nikiel, selen, cyna. e N-Nitrozonornikotyna, N-nitrozoanatabina, N-nitrozoanabazyna, 4-(metylonitrozoamino)--(3-pirydylo)--butanon. f -Aminonaftalen, -aminonaftalen, 3-aminobifenyl, 4-aminobifenyl. g Naftalen, acenaftylen, acenaften, fluoren, fenantren, antracen, fluoranten, piren, benzoantracen, chryzen, benzo(b)fluoranten, benzo(k)fluoranten, benzo(a)piren, indeno[,,3-cd]piren, benzo(g,h,i)perylen. and with ambient air. Regul. Toxicol. Pharmacol. (04),

6 6 R. Tayyarah, G.A. Long / Regulatory Toxicology and Pharmacology xxx (04) xxxxxx Tabela 6. Porównanie ilości na jedno zaciągnięcie substancji występujących w stężeniach oznaczalnych w produktach ecigs badanych metodą CAN ilości oddawane podczas zaciągania i stosunek do takich ilości w produktach konwencjonalnych. Akroleina Fenol MarlboroGoldBox 6.4 ± ± 0.6 l g/ zaciągnięcie blu MMD l g/ zaciągnięcie MGB/blu MMD 0.9 ± a 900 a Mniej niż trzy powtórzenia były oznaczalne; brak odchylenia standardowego. Tabela 7. Porównanie ilości na jedno zaciągnięcie substancji występujących w stężeniach oznaczalnych w produktach SKYCIG badanych metodą CAN ilości oddawane podczas zaciągania i stosunek do takich ilości w produktach konwencjonalnych. Aldehyd octowy Akroleina Aldehyd propionowy N-nitrozoanatabina L&B µg/zaciągnięcie - średnia SKYCIG CTB µg/zaciągnięcie SKYCIG CMB µg/zaciągnięcie L&B średnia/skycig CTB L&B średnia/skycig CMB a ± ± ± a Mniej niż trzy powtórzenia były oznaczalne; brak odchylenia standardowego. Wszystkie substancje badane były obecne w dymie papierosów w stężeniach oznaczalnych, z wyjątkiem niektórych metali. Wyniki te są spójne z uzyskanymi wcześniej wynikami dla papierosów dostępnych w handlu, badanych zgodnie z reżimem palenia według CAN. W przypadku próbek papierosów całkowita ilość badanych HPHC wynosiła µg/zaciągnięcie. Spośród wszystkich 55 HPHC oznaczanych w aerozolu 5 znajdowało się w stężeniu oznaczalnym w próbce e-papierosów, ale nie w związanej ślepej próbie powietrza. Oznaczalne stężenia dla aerozolu podano w Tabeli 6 i 7, w zestawieniu z konwencjonalnymi papierosami z tego samego regionu geograficznego. Pięć oznaczalnych substancji analizowanych, występowało w stężeniach statystycznie różnych (p < 0,05) na poziomach razy niższych niż w próbkach dymu z papierosów. Fenol oznaczono ilościowo w jednym e-papierosie w ilości 900 razy mniejszej niż w dymie z papierosów. N-nitrozoanatabinę oznaczono w jednym produkcie na poziomie 50 razy niższym niż w dymie z papierosów. Trzy związki karbonylowe (akroleinę, aldehyd octowy i aldehyd propionowy) oznaczono na poziomie razy niższym niż w dymie z papierosów. Pozostałe substancje badane nie występowały w próbkach aerozoli w stężeniach oznaczalnych powyżej stężeń w ślepych próbach powietrza. Całkowite ilości substancji w e-papierosach i w ślepych próbach powietrza wynosiły < µg/zaciągnięcie, czyli o 99% mniej niż 3000 µg/zaciągniecie, oznaczone w próbkach dymu z papierosów. Tak więc wyniki te wspierają tezę o mniejszym potencjalnym narażeniu na HPHC w przypadku e-papierosów w porównaniu z dymem papierosów konwencjonalnych. 4. Wnioski Celem niniejszego badania było oznaczenie zawartości i dostarczanej ilości składników e-papierosów oraz porównanie ilości zawartej w aerozolu z e-papierosów z konwencjonalnymi papierosami w odniesieniu do wybranych HPHC, na zawartość których konwencjonalne papierosy są badane rutynowo. Rutynowe metody analityczne zostały zaadaptowane i zweryfikowane pod kątem badania e-papierosów. Zbieranie aerozolu przeprowadzono przy użyciu konwencjonalnych maszyn palących według intensywnego schematu zaciągania. Ponieważ zaciąganie mechaniczne nie naśladuje zaciągania się przez człowieka (nie zostało zresztą w ten sposób zaplanowane), wyniki tego badania są ograniczone do zakresu porównania między badanymi produktami w kategorii papierosów konwencjonalnych i e-papierosów. Lista głównych składników e-papierosów jest zgodna z listą składników ujawnionych: gliceryna i/lub glikol propylenowy ( 75%), woda ( 8%) oraz nikotyna (ok. %). Mechaniczne zaciąganie w przypadku tych produktów według zestandaryzowanego intensywnego schematu wskazywało na bezpośrednie przynoszenie tych składników do aerozolu przy jednoczesnym utrzymaniu składu aerozolu podobnego do e-liquidu. Ilość nikotyny przechodzącej do aerozolu wynosiła ok. 30 µg/zaciągnięcie lub mniej w próbach e-papierosów i była o 85% niższa od ok 00 µg/zaciągniecie, oznaczonych w badanych konwencjonalnych papierosach. Badanie aerozolu z e-papierosów wykazuje niewielkie ilości lub brak wykrywalnych stężeń badanych HPHC. Ogólnie ilość tych substancji w papierosach to ok µg/zaciągnięcie, podczas gdy w e-papierosach i w próbkach powietrza wynosi ona < µg. Małe ale mierzalne stężenia 5 spośród 55 HPHC stwierdzono w trzech próbkach aerozoli z e-papierosów; stężenia te były razy niższe niż zmierzone w próbkach dymu z papierosów. Ogólnie ilości badanych HPHC otrzymywanych z e-papierosów były bardziej zbliżone do ich zawartości w próbkach powietrza niż do badanych papierosów konwencjonalnych. Chociaż badanie to różniło się od innych pod względem analizowanych produktów, parametrów zbierania aerozolu i metod analitycznych, wyniki są w wysokim stopniu podobne. Według badaczy większość lub wszystkie badane HPHC nie zostały wykryte lub zostały wykryte w stężeniach śladowych. Burstyn (04) wykorzystał dane z ok. 50 badań w celu oszacowania narażenia na substancje z e-papierosów w porównaniu z wartościami najwyższych dopuszczalnych stężeń na podstawie 50 zaciągnięć wykonanych w ciągu 8 godzin. Dla znacznej większości substancji stężenie wynosiło << % najwyższego dopuszczalnego stężenia, natomiast dla niektórych związków karbonylowych wynosiło ono <5% takiego stężenia. Cheng (04) dokonał przeglądu 9 publikacji, w których donoszono o nieobecności lub bardzo niskich stężeniach wybranych HPHC w porównaniu z konwencjonalnymi papierosami, przy czym odnotowano, że w niektórych badanych produktach stwierdzono znaczącą zmienność co do składu i stężeń. Goniewicz i in. (04) przebadali szereg produktów dostępnych w handlu i stwierdzili obecność oznaczalnych poziomów wybranych HPHC w aerozolach e-papierosów, obecnych w stężeniach krotnie niższych niż w dymie papierosów, które w pewnych przypadkach były na poziomach oznaczanych w badaniu referencyjnym (medyczny inhalator nikotyny). Laugesen (009) i Teophilus i in. (04) przedstawili wyniki dla liquidów i aerozoli dla handlowych e-papierosów i nie stwierdzili obecności oznaczalnych ilości badanych HPHC, lub stwierdzili niezwykle niskie stężenia mierzalnych składników w porównaniu z dymem z papierosów. Poza tym wyniki kilku ostatnio przeprowadzonych badań wskazują, że krótkookresowe stosowanie e-papierosów przez dorosłych palaczy jest generalnie dobrze tolerowane, przy rzadkich przypadkach zdarzeń niepożądanych (Etter, 00; Polosa i in., 0, 04; Caponnetto i in., 03; Dawkins and Corcoran, 04; Hajek i in., 04). Tak więc wyniki uzyskane w wyżej wymienionych badaniach oraz w niniejszej pracy stanowią wsparcie dla potencjalnego zastosowania e-papierosów jako produktu powodującego znacząco mniejsze narażenia na szkodliwe lub potencjalnie szkodliwe składniki dymu u palaczy, którzy stosują takie produkty jako alternatywę dla papierosów. and with ambient air. Regul. Toxicol. Pharmacol. (04),

7 R. Tayyarah, G.A. Long / Regulatory Toxicology and Pharmacology xxx (04) xxxxxx 7 Uzasadnione jest prowadzenie dalszych badań dotyczących charakterystyki aerozolu z e-papierosów. Na przykład pożądana byłaby ciągła charakterystyka głównych składników i aromatów. Ustalenie standaryzowanych reżimów zaciągania usprawniłoby udostępnianie ustaleń badań innym uczonym. Może być konieczne udoskonalenie metod ciągłych w celu poprawy dokładności oznaczeń ilościowych substancji przy niskich stężeniach, oznaczonych w niniejszym badaniu. W tym celu ważne jest włączenie negatywnych prób kontrolnych oraz podjecie działań w celu niedopuszczenia do zanieczyszczenia próbek podczas opracowywania charakterystyki aerozolu z e-papierosów, ponieważ zawartość substancji badanych jest tego samego rzędu, co w powietrzu w laboratorium. Chociaż istnieją doniesienia dotyczące oznaczenia ilościowego wybranych substancji, wyniki na takich śladowych poziomach należy interpretować z dużą ostrożnością. Conflicts ofinterest The company for which the study authors work and the companies that manufacture the e-cigarettes tested for this study are owned by the same parent company. Acknowledgments We thank the analytical testing laboratories at Lorillard Tobacco Company for methods development and testing and Drs. Brown, D Ruiz, Heck and Stevens for technical discussions. Appendix A. Supplementary data Supplementary data associated with this article can be found, in the online version, at References Burstyn, I., 04. Peering through the mist: systematic review of what the chemistry of contaminants in electronic cigarettes tells us about health risks. BMC Public Health 4, 8. Caponnetto, P., Campagna, D., Cibella, F., Morjaria, J.B., Caruso, M., Russo, C., Polosa, R., 03. Efficiency and safety of an electronic cigarette (ECLAT) as tobacco cigarettes substitute: a prospective -month randomized control design study. PLoS ONE. Cheng, T., 04. Chemical evaluation of electronic cigarettes. Tob. Control 3 (Suppl. ), iiii7. CORESTA, 005. CORESTA recommended method N 63. Determination of tobacco specific nitrosamines in cigarette mainstream smoke GCTEA method. < (accessed July 04). CORESTA, 009, CORESTA guide N 8. CORESTA Monitor test piece production and evaluation requirements. < Monitor-Production_Apr09.pdf/> (accessed July 04). CORESTA, 03. CORESTA recommended method N 74. Determination of selected carbonyls in mainstream cigarette smoke by HPLC (second ed.). < (accessed July 04). Dawkins, L., Corcoran, O., 04. Acute electronic cigarette use: nicotine delivery and subjective effects in regular users. Psychopharmacology 3 (), Etter, J.F., 00. Electronic cigarettes: a survey of users. BMC Public Health 0, 3, doi: 0:86/ Goniewicz, M.L., Knysak, J., Gawron, M., Kosmider, L., Sobczak, A., Kurek, J., Prokopowicz, A., Jablonska-Czapla, M., Rosik-Dulewska, C., Havel, C., Jacob 3rd, P., Benowitz, N., 04. Levels of selected carcinogens and toxicants in vapour from electronic cigarettes. Tob. Control 3 (), /tobaccocontrol Hajek, P., Etter, J.F., Benowitz, N., Eissenberg, T., McRobbie, H., 04. Electronic cigarettes: review of use, content, safety, effects on smokers and potential for harm and benefit. Addiction. FDA, 0. Draft guidance for industry: reporting harmful and potentially harmful constituents in tobacco products and tobacco smoke under section 904(a)(3) of the Federal Food, Drug, and Cosmetic Act. < TobaccoProducts/GuidanceComplianceRegulatoryInformation/UCM9788.pdf/> (accessed June 04). Health Canada, 999. Official Method T-5. Determination of tar, nicotine and carbon monoxide in mainstream tobacco smoke. ISO, 000a. ISO Standard 035, International Organization for Standardization. Cigarettes determination of nicotine in smoke condensates gas chromatographic method. ISO, 000b. ISO Standard 3308, International Organization for Standardization. Routine analytical cigarette-smoking machine definitions and standard conditions. ISO, 003. ISO Standard 6055, International Organization for Standardization. Tobacco and tobacco products monitor test requirements and use. ISO, 007. ISO Standard 8454, International Organization for Standardization. Cigarettes determination of carbon monoxide in the vapor phase of cigarette smoke NDIR method. Laugesen, M., 009. Ruyan(r) e-cigarette bench-top tests. Poster presented at Society for Research on Nicotine and Tobacco (SRNT) Meeting, April 30, Dublin, Ireland. < (accessed July 04). Polosa, R., Caponnetto, P., Morjaria, J.B., Papale, G., Campagna, D., Russo, C., 0. Effect of an electronic nicotine delivery device (e-cigarette) on smoking reduction and cessation: a prospective 6-month pilot study. BMC Public Health, Polosa, R., Morjaria, J.B., Caponnetto, P., et al., 04. Effectiveness and tolerability of electronic cigarette in real-life: a 4-month prospective observational study. Intern. Emerg. Med. 9 (5), z. Theophilus, E.H., Potts, R., Fowler, K., Fields, W., Bombick, B., 04. VUSE electronic cigarette aerosol chemistry and cytotoxicity. Poster presented at Society of Toxicology Meeting, March 47. Tarrant, J.E., Mills, K., Williard, C., 009. Development of an improved method for the determination of polycyclic aromatic hydrocarbons in mainstream tobacco smoke. J. Chromatogr. A 6 (), j.chroma University of Kentucky, Reference Cigarette Information. < refcig/> (accessed July 04). and with ambient air. Regul. Toxicol. Pharmacol. (04),

Elektroniczny papieros - bezpieczny substytut papierosa czy nowe zagrożenie? Andrzej Sobczak 1,2

Elektroniczny papieros - bezpieczny substytut papierosa czy nowe zagrożenie? Andrzej Sobczak 1,2 Elektroniczny papieros - bezpieczny substytut papierosa czy nowe zagrożenie? Andrzej Sobczak 1,2 1 Zakład Chemii Ogólnej i Nieorganicznej Wydziału Farmaceutycznego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach

Bardziej szczegółowo

Program profilaktyczny w zakresie przeciwdziałania uzależnieniu od alkoholu, tytoniu i innych środków psychoaktywnych. www.gis.gov.

Program profilaktyczny w zakresie przeciwdziałania uzależnieniu od alkoholu, tytoniu i innych środków psychoaktywnych. www.gis.gov. Program profilaktyczny w zakresie przeciwdziałania uzależnieniu od alkoholu, tytoniu i innych środków psychoaktywnych. Opracowanie: Kamila Knol- Michałowska Alicja Petrykowska Krzysztof Puchalski Łódź,

Bardziej szczegółowo

Program profilaktyczny w zakresie przeciwdziałania uzależnieniu od alkoholu, tytoniu i innych środków psychoaktywnych. www.gis.gov.

Program profilaktyczny w zakresie przeciwdziałania uzależnieniu od alkoholu, tytoniu i innych środków psychoaktywnych. www.gis.gov. Program profilaktyczny w zakresie przeciwdziałania uzależnieniu od alkoholu, tytoniu i innych środków psychoaktywnych. E-papieros pomaga czy szkodzi? Opracowanie: Kamila Knol-Michałowska Alicja Petrykowska

Bardziej szczegółowo

Leon Kośmider. Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach. leon.kosmider@gmail.

Leon Kośmider. Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach. leon.kosmider@gmail. Leon Kośmider Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach leon.kosmider@gmail.com W małych dawkach: stymulant zwiększenie koncentracji uczucie przyjemności

Bardziej szczegółowo

ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 1704

ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 1704 ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 1704 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa, ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 1 Data wydania: 18 stycznia 2019 r. AB 1704 Nazwa i adres

Bardziej szczegółowo

Kontrola i zapewnienie jakości wyników

Kontrola i zapewnienie jakości wyników Kontrola i zapewnienie jakości wyników Kontrola i zapewnienie jakości wyników QA : Quality Assurance QC : Quality Control Dobór systemu zapewnienia jakości wyników dla danego zadania fit for purpose Kontrola

Bardziej szczegółowo

Walidacja metod analitycznych Raport z walidacji

Walidacja metod analitycznych Raport z walidacji Walidacja metod analitycznych Raport z walidacji Małgorzata Jakubowska Katedra Chemii Analitycznej WIMiC AGH Walidacja metod analitycznych (według ISO) to proces ustalania parametrów charakteryzujących

Bardziej szczegółowo

Teoria błędów. Wszystkie wartości wielkości fizycznych obarczone są pewnym błędem.

Teoria błędów. Wszystkie wartości wielkości fizycznych obarczone są pewnym błędem. Teoria błędów Wskutek niedoskonałości przyrządów, jak również niedoskonałości organów zmysłów wszystkie pomiary są dokonywane z określonym stopniem dokładności. Nie otrzymujemy prawidłowych wartości mierzonej

Bardziej szczegółowo

Walidacja metod wykrywania, identyfikacji i ilościowego oznaczania GMO. Magdalena Żurawska-Zajfert Laboratorium Kontroli GMO IHAR-PIB

Walidacja metod wykrywania, identyfikacji i ilościowego oznaczania GMO. Magdalena Żurawska-Zajfert Laboratorium Kontroli GMO IHAR-PIB Walidacja metod wykrywania, identyfikacji i ilościowego oznaczania GMO Magdalena Żurawska-Zajfert Laboratorium Kontroli GMO IHAR-PIB Walidacja Walidacja jest potwierdzeniem przez zbadanie i przedstawienie

Bardziej szczegółowo

Andrzej Sobczak 1,2. Zakład Chemii Ogólnej i Nieorganicznej Wydziału Farmaceutycznego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach

Andrzej Sobczak 1,2. Zakład Chemii Ogólnej i Nieorganicznej Wydziału Farmaceutycznego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach Ekspozycja użytkowników elektronicznych papierosów na nikotynę Andrzej Sobczak 1,2 1 Zakład Chemii Ogólnej i Nieorganicznej Wydziału Farmaceutycznego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach 2 Zakład

Bardziej szczegółowo

Ocena metodyki pobierania i preparatyki próbek do badań

Ocena metodyki pobierania i preparatyki próbek do badań Ocena metodyki pobierania i preparatyki próbek do badań Projekt nr CZ.3.22/1.2.00/12.03398 Ocena stężeń PAH i metali ciężkich na powierzchni hałdi obiektów przemysłowych Hodnocení koncentrací PAU a těžkých

Bardziej szczegółowo

RAPORT 0630/2010_LAF. Kanał Elbląski. ECOWAVE BoŜena Skoblińska ul. Kasprzaka 6/ Szczecin. Pierwiastki

RAPORT 0630/2010_LAF. Kanał Elbląski. ECOWAVE BoŜena Skoblińska ul. Kasprzaka 6/ Szczecin. Pierwiastki Wessling Polska sp. z o.o. ul. Prof. Michała Bobrzyńskiego 14, 30-348 Kraków ECOWAVE BoŜena Skoblińska ul. Kasprzaka 6/10 71-074 Szczecin Kontakt: Numer tel. e-mail: Ewelina Rydzik +48 (0)12 2 974-660

Bardziej szczegółowo

Playboy e-papieros Ego Black Rabbit kod produktu: TYT kategoria: Menu > Strefa PALACZA > e-papierosy

Playboy e-papieros Ego Black Rabbit kod produktu: TYT kategoria: Menu > Strefa PALACZA > e-papierosy Jammas Sp. Z o.o. Sklep stacjonarny Strefa Gier i Gadżetów Al. Jerzego Waszyngtona 100A 04-015 Warszawa tel. +48 22 250 20 21 tel. +48 793 097 555 Zapraszamy do sklepu www.strefagig.pl Playboy e-papieros

Bardziej szczegółowo

Program profilaktyczny w zakresie przeciwdziałania uzależnieniu od alkoholu, tytoniu i innych środków psychoaktywnych. www.gis.gov.

Program profilaktyczny w zakresie przeciwdziałania uzależnieniu od alkoholu, tytoniu i innych środków psychoaktywnych. www.gis.gov. Program profilaktyczny w zakresie przeciwdziałania uzależnieniu od alkoholu, tytoniu i innych środków psychoaktywnych. E-papierosy czym są, jaka jest historia ich powstania, jaka jest skala ich używania,

Bardziej szczegółowo

Program profilaktyczny w zakresie przeciwdziałania uzależnieniu od alkoholu, tytoniu i innych środków psychoaktywnych.

Program profilaktyczny w zakresie przeciwdziałania uzależnieniu od alkoholu, tytoniu i innych środków psychoaktywnych. Program profilaktyczny w zakresie przeciwdziałania uzależnieniu od alkoholu, tytoniu i innych środków psychoaktywnych. E-papieros pomaga czy szkodzi? Opracowanie: Kamila Knol-Michałowska Alicja Petrykowska

Bardziej szczegółowo

Program profilaktyczny w zakresie przeciwdziałania uzależnieniu od alkoholu, tytoniu i innych środków psychoaktywnych. www.gis.gov.

Program profilaktyczny w zakresie przeciwdziałania uzależnieniu od alkoholu, tytoniu i innych środków psychoaktywnych. www.gis.gov. Program profilaktyczny w zakresie przeciwdziałania uzależnieniu od alkoholu, tytoniu i innych środków psychoaktywnych. E-papierosy czym są, jaka jest historia ich powstania, jaka jest skala ich używania,

Bardziej szczegółowo

JAK WYZNACZA SIĘ PARAMETRY WALIDACYJNE

JAK WYZNACZA SIĘ PARAMETRY WALIDACYJNE JAK WYZNACZA SIĘ PARAMETRY WALIDACYJNE 1 Przykład walidacji procedury analitycznej Piotr KONIECZKA Katedra Chemii Analitycznej Wydział Chemiczny Politechnika Gdańska ul. G. Narutowicza 11/1 80-33 GDAŃSK

Bardziej szczegółowo

JAKOŚĆ POWIETRZA W WARSZAWIE

JAKOŚĆ POWIETRZA W WARSZAWIE JAKOŚĆ POWIETRZA W WARSZAWIE Badania przeprowadzone w Warszawie wykazały, że w latach 1990-2007 w mieście stołecznym nastąpił wzrost emisji całkowitej gazów cieplarnianych o około 18%, co przekłada się

Bardziej szczegółowo

Analiza i monitoring środowiska

Analiza i monitoring środowiska Analiza i monitoring środowiska CHC 017003L (opracował W. Zierkiewicz) Ćwiczenie 1: Analiza statystyczna wyników pomiarów. 1. WSTĘP Otrzymany w wyniku przeprowadzonej analizy ilościowej wynik pomiaru zawartości

Bardziej szczegółowo

Raport początkowy w aspekcie nowych uregulowań prawnych na przykładzie Wałbrzyskich Zakładów Koksowniczych Victoria S.A.

Raport początkowy w aspekcie nowych uregulowań prawnych na przykładzie Wałbrzyskich Zakładów Koksowniczych Victoria S.A. Raport początkowy w aspekcie nowych uregulowań prawnych na przykładzie Wałbrzyskich Zakładów Koksowniczych Victoria S.A. Irena Lis Wałbrzyskie Zakłady Koksownicze Victoria S.A. Jolanta Telenga-Kopyczyńska

Bardziej szczegółowo

JAK WYZNACZA SIĘ PARAMETRY WALIDACYJNE

JAK WYZNACZA SIĘ PARAMETRY WALIDACYJNE JAK WYZNACZA SIĘ PARAMETRY WALIDACYJNE 1 Granica wykrywalności i granica oznaczalności Dr inż. Piotr KONIECZKA Katedra Chemii Analitycznej Wydział Chemiczny Politechnika Gdańska ul. G. Narutowicza 11/12

Bardziej szczegółowo

Doświadczenia IChPW w badaniach energetyczno-emisyjnych kotłów c.o. według normy PN-EN 303-5:2012

Doświadczenia IChPW w badaniach energetyczno-emisyjnych kotłów c.o. według normy PN-EN 303-5:2012 Spotkanie Członków Zespołu Roboczego ds. ograniczania niskiej emisji Katowice, 24 października 2016 r. Doświadczenia IChPW w badaniach energetyczno-emisyjnych kotłów c.o. według normy PN-EN 303-5:2012

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI do książki pt. Metody badań czynników szkodliwych w środowisku pracy

SPIS TREŚCI do książki pt. Metody badań czynników szkodliwych w środowisku pracy SPIS TREŚCI do książki pt. Metody badań czynników szkodliwych w środowisku pracy Autor Andrzej Uzarczyk 1. Nadzór nad wyposażeniem pomiarowo-badawczym... 11 1.1. Kontrola metrologiczna wyposażenia pomiarowego...

Bardziej szczegółowo

Wymagania dotyczące badania czynników chemicznych w środowisku pracy w normach europejskich. dr Marek Dobecki - IMP Łódź

Wymagania dotyczące badania czynników chemicznych w środowisku pracy w normach europejskich. dr Marek Dobecki - IMP Łódź Wymagania dotyczące badania czynników chemicznych w środowisku pracy w normach europejskich dr Marek Dobecki - IMP Łódź 1 DOSTĘPNE NORMY EUROPEJSKIE: BADANIA POWIETRZA NA STANOWISKACH PRACY PN-EN 689:2002

Bardziej szczegółowo

DOW-S-IV MO Wrocław, dnia 23 września 2015 r. L.dz.2060/09/2015. DECYZJA Nr PZ 83.8/2015. o r z e k a m

DOW-S-IV MO Wrocław, dnia 23 września 2015 r. L.dz.2060/09/2015. DECYZJA Nr PZ 83.8/2015. o r z e k a m DOW-S-IV.7222.14.2015.MO Wrocław, dnia 23 września 2015 r. L.dz.2060/09/2015 DECZJA Nr PZ 83.8/2015 Na podstawie art. 192, art. 183 ust. 1, art. 188 ust. 2 pkt 1, art. 211 ust. 6 pkt 4, art. 217a ust.

Bardziej szczegółowo

Program profilaktyczny w zakresie przeciwdziałania uzależnieniu od alkoholu, tytoniu i innych środków psychoaktywnych. www.gis.gov.

Program profilaktyczny w zakresie przeciwdziałania uzależnieniu od alkoholu, tytoniu i innych środków psychoaktywnych. www.gis.gov. Program profilaktyczny w zakresie przeciwdziałania uzależnieniu od alkoholu, tytoniu i innych środków psychoaktywnych. Opracowanie: Eliza Goszczyńska Kamila Knol- Michałowska Alicja Petrykowska Krzysztof

Bardziej szczegółowo

NARZĘDZIA DO KONTROLI I ZAPEWNIENIA JAKOŚCI WYNIKÓW ANALITYCZNYCH. Piotr KONIECZKA

NARZĘDZIA DO KONTROLI I ZAPEWNIENIA JAKOŚCI WYNIKÓW ANALITYCZNYCH. Piotr KONIECZKA 1 NARZĘDZIA DO KONTROLI I ZAPEWNIENIA JAKOŚCI WYNIKÓW ANALITYCZNYCH Piotr KONIECZKA Katedra Chemii Analitycznej Wydział Chemiczny Politechnika Gdańska ul. G. Narutowicza 11/12 80-952 GDAŃSK e-mail: kaczor@chem.pg.gda.pl

Bardziej szczegółowo

Dominika Jezierska. Łódź, dn r.

Dominika Jezierska. Łódź, dn r. Badania i ocena jakości środowiska morskiego Bałtyku rozporządzenie MŚ z dnia 4 października 2002 r. w sprawie wymagań jakim powinny odpowiadać morskie wody wewnętrzne i wody przybrzeżne będące środowiskiem

Bardziej szczegółowo

WALIDACJA - ABECADŁO. OGÓLNE ZASADY WALIDACJI

WALIDACJA - ABECADŁO. OGÓLNE ZASADY WALIDACJI WALIDACJA - ABECADŁO. 1 OGÓLNE ZASADY WALIDACJI Piotr KONIECZKA Katedra Chemii Analitycznej Wydział Chemiczny Politechnika Gdańska ul. G. Narutowicza 11/12 80-233 GDAŃSK e-mail:piotr.konieczka@pg.gda.pl

Bardziej szczegółowo

Zanieczyszczenia chemiczne

Zanieczyszczenia chemiczne Zanieczyszczenia chemiczne Zanieczyszczenia w środkach spożywczych Podstawa prawna: Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1881/2006 z dnia 19 grudnia 2006 r. ustalające najwyższe dopuszczalne poziomy niektórych

Bardziej szczegółowo

ZARZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA I OPIEKI SPOŁECZNEJ. z dnia 12 marca 1996 r.

ZARZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA I OPIEKI SPOŁECZNEJ. z dnia 12 marca 1996 r. ZARZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA I OPIEKI SPOŁECZNEJ z dnia 12 marca 1996 r. w sprawie dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia, wydzielanych przez materiały budowlane, urządzenia

Bardziej szczegółowo

BADANIE I OCENA STANU ZANIECZYSZCZENIA GRUNTU

BADANIE I OCENA STANU ZANIECZYSZCZENIA GRUNTU GEOTEST Sp. z o.o. ul. Wita Stwosza 23 02-661 Warszawa tel. 22 844 39 66 e-mail: geotest@geotest.pl www.geotest.pl Nr dokumentacji: 6150 BADANIE I OCENA STANU ZANIECZYSZCZENIA GRUNTU NA TERENIE ZLOKALIZOWANYM

Bardziej szczegółowo

Szkodliwość E-Papierosów

Szkodliwość E-Papierosów Szkodliwość E-Papierosów Kilka słów wstępu... E-papieros jest produktem stosunkowo nowym. Jego produkcja podlega ciągłym zmianom technologicznym, a zakres jego stosowania i wpływ na zdrowie są cały czas

Bardziej szczegółowo

RAPORT O STANIE SANITARNYM POWIETRZA W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 2009 ROKU

RAPORT O STANIE SANITARNYM POWIETRZA W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 2009 ROKU WOJEWÓDZKA STACJA SANITARNO-EPIDEMIOLOGICZNA W KATOWICACH 40-957 Katowice, ul. Raciborska 39, tel. (32) 351 23 00, fax. (32) 351 23 18 RAPORT O STANIE SANITARNYM POWIETRZA W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 2009

Bardziej szczegółowo

Chemia kryminalistyczna

Chemia kryminalistyczna Chemia kryminalistyczna Wykład 2 Metody fizykochemiczne 21.10.2014 Pytania i pomiary wykrycie obecności substancji wykazanie braku substancji identyfikacja substancji określenie stężenia substancji określenie

Bardziej szczegółowo

ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 646

ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 646 ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 646 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 8 Data wydania: 5 września 2011 r. Nazwa i adres: AB 646 INSTYTUT

Bardziej szczegółowo

Walidacja metody analitycznej podejście metrologiczne. Waldemar Korol Instytut Zootechniki-PIB, Krajowe Laboratorium Pasz w Lublinie

Walidacja metody analitycznej podejście metrologiczne. Waldemar Korol Instytut Zootechniki-PIB, Krajowe Laboratorium Pasz w Lublinie Walidacja metody analitycznej podejście metrologiczne Waldemar Korol Instytut Zootechniki-PIB, Krajowe Laboratorium Pasz w Lublinie Walidacja potwierdzenie parametrów metody do zamierzonego jej zastosowania

Bardziej szczegółowo

Raport z badania Działanie wirusobójcze środka dezynfekującego wobec Feline calicivirus. 25 października 2006

Raport z badania Działanie wirusobójcze środka dezynfekującego wobec Feline calicivirus. 25 października 2006 Raport z badania Działanie wirusobójcze środka dezynfekującego wobec Feline calicivirus 25 października 2006 Dr Tobias J. Tuthill Wydział Nauk Biologicznych Uniwersytet Leeds Leeds LS2 9JT www.fbs.leeds.ac.uk

Bardziej szczegółowo

BADANIE ZAWARTOŚCI WIELOPIERŚCIENIOWYCH WĘGLOWODORÓW AROMATYCZNYCH (OZNACZANIE ANTRACENU W PRÓBKACH GLEBY).

BADANIE ZAWARTOŚCI WIELOPIERŚCIENIOWYCH WĘGLOWODORÓW AROMATYCZNYCH (OZNACZANIE ANTRACENU W PRÓBKACH GLEBY). BADANIE ZAWARTOŚCI WIELOPIERŚCIENIOWYCH WĘGLOWODORÓW AROMATYCZNYCH (OZNACZANIE ANTRACENU W PRÓBKACH GLEBY). Wprowadzenie: Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) to grupa związków zawierających

Bardziej szczegółowo

ANALIZA SYSTEMU POMIAROWEGO (MSA)

ANALIZA SYSTEMU POMIAROWEGO (MSA) StatSoft Polska, tel. 1 484300, 601 414151, info@statsoft.pl, www.statsoft.pl ANALIZA SYSTEMU POMIAROWEGO (MSA) dr inż. Tomasz Greber, Politechnika Wrocławska, Instytut Organizacji i Zarządzania Wprowadzenie

Bardziej szczegółowo

Lista badań prowadzonych w ramach zakresu elastycznego nr AB 550

Lista badań prowadzonych w ramach zakresu elastycznego nr AB 550 Lista badań prowadzonych w ramach zakresu elastycznego nr AB 550 ZESPÓŁ LABORATORIÓW ENERGOPOMIAR Sp. z o.o. Wydanie nr 2 Imię i nazwisko Podpis Data Weryfikował Damian Adrjan 27.04.2016 Zatwierdził Katarzyna

Bardziej szczegółowo

ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 325

ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 325 ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 325 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa, ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 14, Data wydania: 24 kwietnia 2015 r. Nazwa i adres: AB 325

Bardziej szczegółowo

RADA UNII EUROPEJSKIEJ. Bruksela, 10 czerwca 2008 r. (11.06) (OR. en) 10575/08 ENV 365

RADA UNII EUROPEJSKIEJ. Bruksela, 10 czerwca 2008 r. (11.06) (OR. en) 10575/08 ENV 365 RADA UNII EUROPEJSKIEJ Bruksela, 10 czerwca 2008 r. (11.06) (OR. en) 10575/08 ENV 365 PISMO PRZEWODNIE od: Komisja Europejska data otrzymania: 9 czerwca 2008 r. do: Sekretariat Generalny Rady Dotyczy:

Bardziej szczegółowo

SYSTEM KONTROLI I ZAPEWNIENIA JAKOŚCI WYNIKÓW BADAŃ W LABORATORIUM. Piotr Konieczka

SYSTEM KONTROLI I ZAPEWNIENIA JAKOŚCI WYNIKÓW BADAŃ W LABORATORIUM. Piotr Konieczka SYSTEM KONTROLI I ZAPEWNIENIA JAKOŚCI WYNIKÓW BADAŃ W LABORATORIUM Piotr Konieczka 1 2 Jakość spełnienie określonych i oczekiwanych wymagań (zawartych w odpowiedniej normie systemu zapewnienia jakości).

Bardziej szczegółowo

SPOSÓB SPRAWDZANIA ZGODNOŚCI MATERIAŁÓW I WYROBÓW Z TWORZYW SZTUCZNYCH Z USTALONYMI LIMITAMI

SPOSÓB SPRAWDZANIA ZGODNOŚCI MATERIAŁÓW I WYROBÓW Z TWORZYW SZTUCZNYCH Z USTALONYMI LIMITAMI Załącznik do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 15 października 2013 r. SPOSÓB SPRAWDZANIA ZGODNOŚCI MATERIAŁÓW I WYROBÓW Z TWORZYW SZTUCZNYCH Z USTALONYMI LIMITAMI Ogólne zasady badania migracji globalnej

Bardziej szczegółowo

Interdyscyplinarny charakter badań równoważności biologicznej produktów leczniczych

Interdyscyplinarny charakter badań równoważności biologicznej produktów leczniczych Interdyscyplinarny charakter badań równoważności biologicznej produktów leczniczych Piotr Rudzki Zakład Farmakologii, w Warszawie Kongres Świata Przemysłu Farmaceutycznego Łódź, 25 VI 2009 r. Prace badawczo-wdrożeniowe

Bardziej szczegółowo

Wyniki operacji kalibracji są często wyrażane w postaci współczynnika kalibracji (calibration factor) lub też krzywej kalibracji.

Wyniki operacji kalibracji są często wyrażane w postaci współczynnika kalibracji (calibration factor) lub też krzywej kalibracji. Substancja odniesienia (Reference material - RM) Materiał lub substancja której jedna lub więcej charakterystycznych wartości są wystarczająco homogeniczne i ustalone żeby można je było wykorzystać do

Bardziej szczegółowo

KALIBRACJA. ważny etap procedury analitycznej. Dr hab. inż. Piotr KONIECZKA

KALIBRACJA. ważny etap procedury analitycznej. Dr hab. inż. Piotr KONIECZKA KALIBRAJA ważny etap procedury analitycznej 1 Dr hab. inż. Piotr KONIEZKA Katedra hemii Analitycznej Wydział hemiczny Politechnika Gdańska ul. G. Narutowicza 11/12 8-233 GDAŃK e-mail: piotr.konieczka@pg.gda.pl

Bardziej szczegółowo

TECHNIKA SPEKTROMETRII MAS ROZCIEŃCZENIA IZOTOPOWEGO (IDMS)-

TECHNIKA SPEKTROMETRII MAS ROZCIEŃCZENIA IZOTOPOWEGO (IDMS)- TECHNIKA SPEKTROMETRII MAS ROZCIEŃCZENIA IZOTOPOWEGO (IDMS)- - narzędzie dla poprawy jakości wyników analitycznych Jacek NAMIEŚNIK i Piotr KONIECZKA 1 Wprowadzenie Wyniki analityczne uzyskane w trakcie

Bardziej szczegółowo

Procedury przygotowania materiałów odniesienia

Procedury przygotowania materiałów odniesienia Procedury przygotowania materiałów odniesienia Ważne dokumenty PN-EN ISO/IEC 17025:2005 Ogólne wymagania dotyczące kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcujących ISO Guide 34:2009 General requirements

Bardziej szczegółowo

ZALECENIA DLA PRACODAWCÓW I SŁUŻB KONTROLNYCH

ZALECENIA DLA PRACODAWCÓW I SŁUŻB KONTROLNYCH ZALECENIA DLA PRACODAWCÓW I SŁUŻB KONTROLNYCH Najczęściej zadawane pytania 1. Jak interpretować pojęcie KONTAKT NARAŻENIE? Instytut Medycyny Pracy w Łodzi stoi na stanowisku, że: Przez prace w kontakcie

Bardziej szczegółowo

LABORATORIUM 9 WERYFIKACJA HIPOTEZ STATYSTYCZNYCH PARAMETRYCZNE TESTY ISTOTNOŚCI

LABORATORIUM 9 WERYFIKACJA HIPOTEZ STATYSTYCZNYCH PARAMETRYCZNE TESTY ISTOTNOŚCI LABORATORIUM 9 WERYFIKACJA HIPOTEZ STATYSTYCZNYCH PARAMETRYCZNE TESTY ISTOTNOŚCI 1. Test dla dwóch średnich P.G. 2. Testy dla wskaźnika struktury 3. Testy dla wariancji DECYZJE Obszar krytyczny od pozostałej

Bardziej szczegółowo

Zasady wykonania walidacji metody analitycznej

Zasady wykonania walidacji metody analitycznej Zasady wykonania walidacji metody analitycznej Walidacja metod badań zasady postępowania w LOTOS Lab 1. Metody badań stosowane w LOTOS Lab należą do następujących grup: 1.1. Metody zgodne z uznanymi normami

Bardziej szczegółowo

OZNACZANIE ŻELAZA METODĄ SPEKTROFOTOMETRII UV/VIS

OZNACZANIE ŻELAZA METODĄ SPEKTROFOTOMETRII UV/VIS OZNACZANIE ŻELAZA METODĄ SPEKTROFOTOMETRII UV/VIS Zagadnienia teoretyczne. Spektrofotometria jest techniką instrumentalną, w której do celów analitycznych wykorzystuje się przejścia energetyczne zachodzące

Bardziej szczegółowo

Badania biegłości laboratorium poprzez porównania międzylaboratoryjne

Badania biegłości laboratorium poprzez porównania międzylaboratoryjne Badania biegłości laboratorium poprzez porównania międzylaboratoryjne Dr inż. Maciej Wojtczak, Politechnika Łódzka Badanie biegłości (ang. Proficienty testing) laboratorium jest to określenie, za pomocą

Bardziej szczegółowo

Laboratorium Utylizacji Odpadów (Laboratorium Badawcze Biologiczno Chemiczne)

Laboratorium Utylizacji Odpadów (Laboratorium Badawcze Biologiczno Chemiczne) Laboratorium Utylizacji Odpadów (Laboratorium Badawcze Biologiczno Chemiczne) mgr inż. Maria Sadowska mgr Katarzyna Furmanek mgr inż. Marcin Młodawski Laboratorium prowadzi prace badawcze w zakresie: Utylizacji

Bardziej szczegółowo

TECHNIKI SEPARACYJNE ĆWICZENIE. Temat: Problemy identyfikacji lotnych kwasów tłuszczowych przy zastosowaniu układu GC-MS (SCAN, SIM, indeksy retencji)

TECHNIKI SEPARACYJNE ĆWICZENIE. Temat: Problemy identyfikacji lotnych kwasów tłuszczowych przy zastosowaniu układu GC-MS (SCAN, SIM, indeksy retencji) TECHNIKI SEPARACYJNE ĆWICZENIE Temat: Problemy identyfikacji lotnych kwasów tłuszczowych przy zastosowaniu układu GC-MS (SCAN, SIM, indeksy retencji) Prowadzący: mgr inż. Anna Banel 1 1. Charakterystyka

Bardziej szczegółowo

1. PRZYGOTOWANIE ROZTWORÓW KOMPLEKSUJĄCYCH

1. PRZYGOTOWANIE ROZTWORÓW KOMPLEKSUJĄCYCH 1. PRZYGOTOWANIE ROZTWORÓW KOMPLEKSUJĄCYCH 1.1. przygotowanie 20 g 20% roztworu KSCN w wodzie destylowanej 1.1.1. odważenie 4 g stałego KSCN w stożkowej kolbie ze szlifem 1.1.2. odważenie 16 g wody destylowanej

Bardziej szczegółowo

Wyniki badań laboratoryjnych i opis bezpieczeństwa produktu Nr Zleceniodawca:

Wyniki badań laboratoryjnych i opis bezpieczeństwa produktu Nr Zleceniodawca: /LOGO/ REGIONALNY URZĄD DS. ZDROWIA PUBLICZNEGO W POPRADZIE REGIONALNY URZĄD DS. ZDROWIA PUBLICZNEGO W POPRADZIE Zdravotnicka 3, 058 97 Poprad Narodowe Centrum Referencyjne ds. przedmiotów powszechnego

Bardziej szczegółowo

Zadania ze statystyki cz.8. Zadanie 1.

Zadania ze statystyki cz.8. Zadanie 1. Zadania ze statystyki cz.8. Zadanie 1. Wykonano pewien eksperyment skuteczności działania pewnej reklamy na zmianę postawy. Wylosowano 10 osobową próbę studentów, których poproszono o ocenę pewnego produktu,

Bardziej szczegółowo

DOKUMENTACJA SYSTEMU ZARZĄDZANIA LABORATORIUM. Procedura szacowania niepewności

DOKUMENTACJA SYSTEMU ZARZĄDZANIA LABORATORIUM. Procedura szacowania niepewności DOKUMENTACJA SYSTEMU ZARZĄDZANIA LABORATORIUM Procedura szacowania niepewności Szacowanie niepewności oznaczania / pomiaru zawartości... metodą... Data Imię i Nazwisko Podpis Opracował Sprawdził Zatwierdził

Bardziej szczegółowo

Jak poprawnie wykonać ogólne i szczegółowe badania stanu środowiska w terenie?

Jak poprawnie wykonać ogólne i szczegółowe badania stanu środowiska w terenie? - Ekspert wzmacniania i oczyszczania gruntu Jak poprawnie wykonać ogólne i szczegółowe badania stanu środowiska w terenie? Jak poprawnie wykonać ogólne i szczegółowe badania stanu środowiska w terenie?

Bardziej szczegółowo

Testy nieparametryczne

Testy nieparametryczne Testy nieparametryczne Testy nieparametryczne możemy stosować, gdy nie są spełnione założenia wymagane dla testów parametrycznych. Stosujemy je również, gdy dane można uporządkować według określonych kryteriów

Bardziej szczegółowo

WERYFIKACJA HIPOTEZ STATYSTYCZNYCH

WERYFIKACJA HIPOTEZ STATYSTYCZNYCH WERYFIKACJA HIPOTEZ STATYSTYCZNYCH I. TESTY PARAMETRYCZNE II. III. WERYFIKACJA HIPOTEZ O WARTOŚCIACH ŚREDNICH DWÓCH POPULACJI TESTY ZGODNOŚCI Rozwiązania zadań wykonywanych w Statistice przedstaw w pliku

Bardziej szczegółowo

JAK WYZNACZYĆ PARAMETRY WALIDACYJNE W METODACH INSTRUMENTALNYCH

JAK WYZNACZYĆ PARAMETRY WALIDACYJNE W METODACH INSTRUMENTALNYCH JAK WYZNACZYĆ PARAMETRY WALIDACYJNE W METODACH INSTRUMENTALNYCH dr inż. Agnieszka Wiśniewska EKOLAB Sp. z o.o. agnieszka.wisniewska@ekolab.pl DZIAŁALNOŚĆ EKOLAB SP. Z O.O. Akredytowane laboratorium badawcze

Bardziej szczegółowo

ROZPORZĄDZENIE WYKONAWCZE KOMISJI (UE) / z dnia r.

ROZPORZĄDZENIE WYKONAWCZE KOMISJI (UE) / z dnia r. KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 28.3.2019 C(2019) 2266 final ROZPORZĄDZENIE WYKONAWCZE KOMISJI (UE) / z dnia 28.3.2019 r. dotyczące wieloletniego skoordynowanego unijnego programu kontroli na lata 2020,

Bardziej szczegółowo

Spis treści 1. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE - DANE ZA ROK 2001 2 2. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE - DANE ZA ROK 2002 7

Spis treści 1. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE - DANE ZA ROK 2001 2 2. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE - DANE ZA ROK 2002 7 Spis treści 1. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE - DANE ZA ROK 2001 2 2. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE - DANE ZA ROK 2002 7 3. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE - DANE ZA ROK 2003 13 4. MIELEC - DANE ZA ROK 2001 19 5. MIELEC

Bardziej szczegółowo

ds. Elektronicznych Inhalatorów Nikotyny oraz Płynów do ich Uzupełniania

ds. Elektronicznych Inhalatorów Nikotyny oraz Płynów do ich Uzupełniania ds. Elektronicznych Inhalatorów Nikotyny oraz Płynów do ich Uzupełniania STRESZCZENIE KT zajmuje się opracowywaniem norm z zakresu terminologii, wymagań jakościowych, pobierania próbek, metod badań, pakowania,

Bardziej szczegółowo

ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO SCOPE OF ACCREDITATION FOR TESTING LABORATORY Nr/No AB 967

ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO SCOPE OF ACCREDITATION FOR TESTING LABORATORY Nr/No AB 967 PCA ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO SCOPE OF ACCREDITATION FOR TESTING LABORATORY Nr/No AB 967 Zakres akredytacji Nr AB 967 Scope of accreditation No AB 967 wydany przez / issued by POLSKIE

Bardziej szczegółowo

Procedura szacowania niepewności

Procedura szacowania niepewności DOKUMENTACJA SYSTEMU ZARZĄDZANIA LABORATORIUM Procedura szacowania niepewności Stron 7 Załączniki Nr 1 Nr Nr 3 Stron Symbol procedury PN//xyz Data Imię i Nazwisko Podpis Opracował Sprawdził Zatwierdził

Bardziej szczegółowo

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1)

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 6 listopada 2002 r. w sprawie metodyk referencyjnych badania stopnia biodegradacji substancji powierzchniowoczynnych zawartych w produktach, których stosowanie

Bardziej szczegółowo

Rola materiałów odniesienia w zapewnieniu jakości wyników pomiarów chemicznych

Rola materiałów odniesienia w zapewnieniu jakości wyników pomiarów chemicznych Uniwersytet Warszawski Wydział Chemii Pasteura 1, 02-093 Warszawa Rola materiałów odniesienia w zapewnieniu jakości wyników pomiarów chemicznych Ewa Bulska ebulska@chem.uw.edu.pl Slide 1 Opracowanie i

Bardziej szczegółowo

METODY STATYSTYCZNE W BIOLOGII

METODY STATYSTYCZNE W BIOLOGII METODY STATYSTYCZNE W BIOLOGII 1. Wykład wstępny 2. Populacje i próby danych 3. Testowanie hipotez i estymacja parametrów 4. Planowanie eksperymentów biologicznych 5. Najczęściej wykorzystywane testy statystyczne

Bardziej szczegółowo

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 27 listopada 2002 r.

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 27 listopada 2002 r. Dz.U.02.204.1728 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną

Bardziej szczegółowo

ANEKS 5 Ocena poprawności analiz próbek wody

ANEKS 5 Ocena poprawności analiz próbek wody ANEKS 5 Ocena poprawności analiz próbek wody Bilans jonów Zasady ogólne Kontroli jakości danych dokonuje się wykonując bilans jonów. Bilans jonów jest podstawowym testem poprawności wyników analiz chemicznych

Bardziej szczegółowo

OSN 22: Osadzanie cienkowarstwowe techniką odparowania

OSN 22: Osadzanie cienkowarstwowe techniką odparowania 1. TYTUŁ OSN 22: Osadzanie cienkowarstwowe techniką odparowania Cykl życia Tytuł skrócony Końcowe zastosowanie DU niklu metalicznego Procesy odparowania w przemyśle półprzewodnikowym Tytuł systematyczny

Bardziej szczegółowo

WYNIKI POMIARÓW W ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA W OTOCZENIU STACJI TECHNICZNO-POSTOJOWEJ KABATY

WYNIKI POMIARÓW W ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA W OTOCZENIU STACJI TECHNICZNO-POSTOJOWEJ KABATY WYNIKI POMIARÓW W ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA W OTOCZENIU STACJI TECHNICZNO-POSTOJOWEJ KABATY POMIARY WYKONANE NA KABATACH 1. POMIARY PASYWNE FENOLI WYKONANE ZA POMOCĄ PRÓBNIKÓW RADIELLO ROZMIESZCZONYCH

Bardziej szczegółowo

RÓWNOWAŻNOŚĆ METOD BADAWCZYCH

RÓWNOWAŻNOŚĆ METOD BADAWCZYCH RÓWNOWAŻNOŚĆ METOD BADAWCZYCH Piotr Konieczka Katedra Chemii Analitycznej Wydział Chemiczny Politechnika Gdańska Równoważność metod??? 2 Zgodność wyników analitycznych otrzymanych z wykorzystaniem porównywanych

Bardziej szczegółowo

Rozwiązanie n1=n2=n=8 F=(4,50) 2 /(2,11) 2 =4,55 Fkr (0,05; 7; 7)=3,79

Rozwiązanie n1=n2=n=8 F=(4,50) 2 /(2,11) 2 =4,55 Fkr (0,05; 7; 7)=3,79 Test F =służy do porównania precyzji dwóch niezależnych serii pomiarowych uzyskanych w trakcie analizy próbek o zawartości analitu na takim samym poziomie #obliczyć wartość odchyleń standardowych dla serii

Bardziej szczegółowo

ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 646

ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 646 ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 646 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 12 Data wydania: 27 maja 2015 r. Nazwa i adres: AB 646 Kod identyfikacji

Bardziej szczegółowo

Dlaczego palimy papierosy elektroniczne? Why do we smoke electronic cigarettes?

Dlaczego palimy papierosy elektroniczne? Why do we smoke electronic cigarettes? 9 FA R M AC J A W S P Ó Ł C Z E S N A 0; 7: 9- Akademia Medycyny Dlaczego palimy papierosy elektroniczne? Why do we smoke electronic cigarettes? ARTYKUŁ ORYGINALNY/ORIGINAL PAPER Otrzymano/Submitted: 0.0.0

Bardziej szczegółowo

BADANIA PORÓWNAWCZE PAROPRZEPUSZCZALNOŚCI POWŁOK POLIMEROWYCH W RAMACH DOSTOSOWANIA METOD BADAŃ DO WYMAGAŃ NORM EN

BADANIA PORÓWNAWCZE PAROPRZEPUSZCZALNOŚCI POWŁOK POLIMEROWYCH W RAMACH DOSTOSOWANIA METOD BADAŃ DO WYMAGAŃ NORM EN PRACE INSTYTUTU TECHNIKI BUDOWLANEJ - KWARTALNIK nr 1 (137) 2006 BUILDING RESEARCH INSTITUTE - QUARTERLY No 1 (137) 2006 ARTYKUŁY - REPORTS Anna Sochan*, Anna Sokalska** BADANIA PORÓWNAWCZE PAROPRZEPUSZCZALNOŚCI

Bardziej szczegółowo

Tworzymy innowacje Wykorzystanie ICT w badaniach i usługach

Tworzymy innowacje Wykorzystanie ICT w badaniach i usługach Tworzymy innowacje Wykorzystanie ICT w badaniach i usługach Katowice, 24 czerwca 2015 Rozbudowa infrastruktury informatycznej gromadzenia, przetwarzania i analizy danych środowiskowych Projekt współfinansowany

Bardziej szczegółowo

Inteligentny system pomiarów stężenia zanieczyszczeń powietrza jako narzędzie wspomagania zarządzania ochroną powietrza atmosferycznego.

Inteligentny system pomiarów stężenia zanieczyszczeń powietrza jako narzędzie wspomagania zarządzania ochroną powietrza atmosferycznego. Raport z realizacji projektu badawczo-rozwojowego Inteligentny system pomiarów stężenia zanieczyszczeń powietrza jako narzędzie wspomagania zarządzania ochroną powietrza atmosferycznego Nr R 14 007 02,

Bardziej szczegółowo

KALIBRACJA BEZ TAJEMNIC

KALIBRACJA BEZ TAJEMNIC KALIBRACJA BEZ TAJEMNIC 1 Piotr KONIECZKA Katedra Chemii Analitycznej Wydział Chemiczny Politechnika Gdańska e-mail: piotr.konieczka@pg.gda.pl 2 S w S x C x -? C w 3 Sygnał wyjściowy detektora funkcja

Bardziej szczegółowo

Ćwiczenie 1. System jakości w laboratorium oceny żywności

Ćwiczenie 1. System jakości w laboratorium oceny żywności Ćwiczenie 1. System jakości w laboratorium oceny żywności Powszechnie przyjmuje się, że każde laboratorium, które chce reprezentować wiarygodne dane musi wdrożyć odpowiednie procedury zapewnienia jakości.

Bardziej szczegółowo

Szczecin, dnia r.

Szczecin, dnia r. Szczecin, dnia 20.09.2010r. Realizacja projektu pt. REWITALIZACJA KANAŁU ELBLĄSKIEGO NA ODCINKACH: JEZIORO DRUŻNO MIŁOMŁYN, MIŁOMŁYN ZALEWO, MIŁOMŁYN OSTRÓDA STARE JABŁONKI, Przedsięwzięcie: PRZEBUDOWA

Bardziej szczegółowo

ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 950

ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 950 ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 950 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01382 Warszawa, ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 5, Data wydania: 21 września 2012 r. Nazwa i adres INSTYTUT

Bardziej szczegółowo

Oznaczanie polaryzacji w produktach cukrowniczych metodą w bliskiej podczerwieni (NIR)

Oznaczanie polaryzacji w produktach cukrowniczych metodą w bliskiej podczerwieni (NIR) Oznaczanie polaryzacji w produktach cukrowniczych metodą w bliskiej podczerwieni (NIR) 1 Dr inż. Krystyna Lisik Mgr inż. Paulina Bąk WSTĘP 1. Polarymetryczne oznaczanie sacharozy 2. Klasyczne odczynniki

Bardziej szczegółowo

TARGI POL-ECO-SYSTEM 2015 strefa ograniczania niskiej emisji 27-29 października 2015 r., Poznań

TARGI POL-ECO-SYSTEM 2015 strefa ograniczania niskiej emisji 27-29 października 2015 r., Poznań Anna Chlebowska-Styś Wydział Monitoringu Środowiska Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu 1. Struktura Państwowego Monitoringu Środowiska. 2. Podstawy prawne monitoringu powietrza w Polsce.

Bardziej szczegółowo

Rekomendacje dla medycznych laboratoriów w zakresie diagnostyki toksykologicznej

Rekomendacje dla medycznych laboratoriów w zakresie diagnostyki toksykologicznej Rekomendacje dla medycznych laboratoriów w zakresie diagnostyki toksykologicznej Ewa Gomółka 1, 2 1 Pracownia Informacji Toksykologicznej i Analiz Laboratoryjnych, Katedra Toksykologii i Chorób Środowiskowych,

Bardziej szczegółowo

Adypinian 2-dietyloheksylu

Adypinian 2-dietyloheksylu Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy 2005, nr 4(46), s. 95-100 mgr inż. ANNA JEŻEWSKA Centralny Instytut Ochrony Pracy Państwowy Instytut Badawczy 00-701 Warszawa ul. Czerniakowska 16 Adypinian 2-dietyloheksylu

Bardziej szczegółowo

Kreacja aromatów. Techniki przygotowania próbek. Identyfikacja składników. Wybór składników. Kreacja aromatu

Kreacja aromatów. Techniki przygotowania próbek. Identyfikacja składników. Wybór składników. Kreacja aromatu Kreacja aromatów Techniki przygotowania próbek Identyfikacja składników Wybór składników Kreacja aromatu Techniki przygotowania próbek Ekstrakcja do fazy ciekłej Ekstrakcja do fazy stałej Desorpcja termiczna

Bardziej szczegółowo

Wymagania prawno - normatywne dotyczące pomiarów na potrzeby PRTR

Wymagania prawno - normatywne dotyczące pomiarów na potrzeby PRTR Wymagania prawno - normatywne dotyczące pomiarów na potrzeby PRTR Eugeniusz Głowacki G Warszawa 16 maj 2011 r. Definicja rejestru PRTR PRTR jest rejestrem zanieczyszczeń wyemitowanych do powietrza, wód

Bardziej szczegółowo

ZASTOSOWANIE TECHNIK CHEMOMETRYCZNYCH W BADANIACH ŚRODOWISKA. dr inż. Aleksander Astel

ZASTOSOWANIE TECHNIK CHEMOMETRYCZNYCH W BADANIACH ŚRODOWISKA. dr inż. Aleksander Astel ZASTOSOWANIE TECHNIK CHEMOMETRYCZNYCH W BADANIACH ŚRODOWISKA dr inż. Aleksander Astel Gdańsk, 22.12.2004 CHEMOMETRIA dziedzina nauki i techniki zajmująca się wydobywaniem użytecznej informacji z wielowymiarowych

Bardziej szczegółowo

Zadania ze statystyki, cz.7 - hipotezy statystyczne, błąd standardowy, testowanie hipotez statystycznych

Zadania ze statystyki, cz.7 - hipotezy statystyczne, błąd standardowy, testowanie hipotez statystycznych Zadania ze statystyki, cz.7 - hipotezy statystyczne, błąd standardowy, testowanie hipotez statystycznych Zad. 1 Średnia ocen z semestru letniego w populacji studentów socjologii w roku akademickim 2011/2012

Bardziej szczegółowo

ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 646

ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 646 ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 646 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 7 Data wydania: 7 września 2010 r. AB 646 Nazwa i adres INSTYTUT

Bardziej szczegółowo

Sterowanie jakością badań i analiza statystyczna w laboratorium

Sterowanie jakością badań i analiza statystyczna w laboratorium Sterowanie jakością badań i analiza statystyczna w laboratorium CS-17 SJ CS-17 SJ to program wspomagający sterowanie jakością badań i walidację metod badawczych. Może działać niezależnie od innych składników

Bardziej szczegółowo

PCC ENERGETYKA BLACHOWNIA

PCC ENERGETYKA BLACHOWNIA Załącznik Nr1a- Jest integralną częścią Załącznika nr 1 do Umowy o dostawę i montaż urządzeń wraz z ich uruchomieniem części mechanicznej Centralnej Oczyszczalni Ścieków w PCC Energetyka Blachownia Sp.

Bardziej szczegółowo

Sterowanie jakości. cią w laboratorium problem widziany okiem audytora technicznego

Sterowanie jakości. cią w laboratorium problem widziany okiem audytora technicznego Sterowanie jakości cią w laboratorium problem widziany okiem audytora technicznego Ewa Bulska Piotr Pasławski W treści normy PN-EN ISO/IEC 17025:2005 zawarto następujące zalecenia dotyczące sterowania

Bardziej szczegółowo