PROGRAM OCHRONY ŒRODOWISKA WOJEWÓDZTWA WARMIÑSKO-MAZURSKIEGO NA LATA Z UWZGLÊDNIENIEM PERSPEKTYWY NA LATA

Transkrypt

1 PROGRAM OCHRONY ŒRODOWISKA WOJEWÓDZTWA WARMIÑSKO-MAZURSKIEGO NA LATA Z UWZGLÊDNIENIEM PERSPEKTYWY NA LATA Olsztyn, 2007

2 Urz¹d Marsza³kowski Województwa Warmiñsko-Mazurskiego Departament Ochrony Œrodowiska Sk³ad, ³amanie, przygotowanie do druku, opracowanie graficzne: SPW "EDYCJA" s.c Olsztyn, ul. Profesorska 12/4 Tel./fax , tel

3 Spis treœci 1. WSTÊP Podstawa prawna Cele opracowania programu Metoda opracowania programu Zawartoœæ opracowania OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA WOJEWÓDZTWA UWARUNKOWANIA ZEWNÊTRZNE Polityka ekologiczna pañstwa Polityka ekologiczna pañstwa na lata z uwzglêdnieniem perspektywy Polityka ochrony œrodowiska zawarta w dokumentach wojewódzkich Strategia rozwoju spo³eczno-gospodarczego województwa warmiñsko-mazurskiego Plan zagospodarowania przestrzennego województwa warmiñsko-mazurskiego Programy wojewódzkie CELE ŒREDNIOOKRESOWE I KIERUNKI DZIA AÑ NA LATA OCHRONA DZIEDZICTWA PRZYRODNICZEGO Ochrona przyrody i krajobrazu Ochrona i zrównowa ony rozwój lasów Ochrona powierzchni ziemi Ochrona zasobów kopalin i wód podziemnych Biotechnologie i organizmy genetycznie zmodyfikowane ZRÓWNOWA ONE WYKORZYSTANIE MATERIA ÓW, WODY I ENERGII Materia³och³onnoœæ, wodoch³onnoœæ i odpadowoœæ produkcji Wykorzystanie energii ze Ÿróde³ odnawialnych Kszta³towanie zasobów wodnych oraz ochrona przed powodzi¹ i skutkami suszy ŒRODOWISKO I ZDROWIE. DALSZA POPRAWA JAKOŒCI ŒRODOWISKA I BEZPIECZEÑSTWA EKOLOGICZNEGO Relacja œrodowisko - zdrowie Jakoœæ wód Zanieczyszczenie powietrza Gospodarka odpadami Zagro enia wynikaj¹ce z powa nych awarii i stosowania substancji i preparatów niebezpiecznych Oddzia³ywanie ha³asu Oddzia³ywanie pól elektromagnetycznych OCHRONA KLIMATU I ZAPOBIEGANIE NISZCZENIU OZONU STRATOSFERYCZNEGO EDUKACJA EKOLOGICZNA MONITORING ŒRODOWISKA HARMONOGRAM REALIZACJI PROGRAMU WSPÓ PRACA TRANSGRANICZNA UDZIA SPO ECZEÑSTWA W DZIA NIACH NA RZECZ OCHRONY ŒRODOWISKA. DOSTÊP DO INFORMACJI O ŒRODOWISKU OCENA REALIZACJI PROGRAMU NAK ADY FINANSOWE NA REALIZACJÊ PROGRAMU

4 Spis tabel Tabela 1. Harmonogram realizacji zadañ w zakresie ochrony œrodowiska...72 Tabela 2. WskaŸniki monitorowania programu Tabela 3. Zapotrzebowanie na œrodki finansowe, zwi¹zane z realizacj¹ programu

5 Spis skrótów ARiMR BAT GIOŒ Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Best Available Techniques (najlepsze dostêpne techniki) G³ówny Inspektorat Ochrony Œrodowiska 6 EFRR Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego EFS FS GUS GMO NGO NFOŒiGW POIiŒ ODR Program RPOWiM RZGW lin0um UW WIOŒ WFOŒiGW WSSE WUS ZMiUW Europejski Fundusz Spo³eczny Jednostki Samorz¹du Terytorialnego Fundusz Spójnoœci G³ówny Urz¹d Statystyczny Organizmy Genetycznie Zmodyfikowane Organizacje pozarz¹dowe Narodowy F Fundusz Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie Program Operacyjny Infrastruktura i Œrodowisko Oœrodek Doradztwa Rolniczego Program Ochrony Œrodowiska Województwa Warmiñsko-Mazurskiego Regionalny Program Operacyjny Warmia i Mazury na lata Regionalny Zarz¹d Gospodarki Wodnej Urz¹d Marsza³kowski Województwa Warmiñsko-Mazurskiego w Olsztynie Warmiñsko-Mazurski Urz¹d Wojewódzki w Olsztynie Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Olsztynie Wojewódzki Fundusz Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna Wojewódzki Urz¹d Statystyczny w Olsztynie Zarz¹d Melioracji i Urz¹dzeñ Wodnych 5

6 1. WSTÊP 1.1. Podstawa prawna Obowi¹zek opracowania wojewódzkiego programu ochrony œrodowiska wynika z art. 17 ust 1 i art. 14 ust 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony œrodowiska (Dz. U. Nr 129 z 2006 r., poz. 902 z póÿn. zm). Zarz¹d Województwa Warmiñsko-Mazurskiego opracowa³ Program ochrony œrodowiska województwa warmiñsko-mazurskiego na lata z uwzglêdnieniem perspektywy na lata Dokument ten zosta³ przyjêty przez Sejmik Województwa Warmiñsko-Mazurskiego Uchwa³¹ Nr XI/128/03 z dnia 30 czerwca 2003 r., zmienion¹ Uchwa³¹ Nr XIV/189/03 z dnia 13 listopada 2003 r. Na podstawie art. 14 ust 2 ww. Ustawy Program opracowywany jest zgodnie z przyjmowan¹ na 4 lata polityk¹ ekologiczn¹ pañstwa. Niniejszy dokument jest aktualizacj¹ obowi¹zuj¹cego dotychczas Programu, a zatem stanowi realizacjê powy szych zapisów prawnych. Formalno-prawn¹ podstawê rozpoczêcia prac stanowi Uchwa³a Nr XLVII/650/06 Sejmiku Województwa Warmiñsko-Mazurskiego z dnia 29 sierpnia 2006 r. w sprawie przyjêcia zasad, trybu i harmonogramu opracowania Programu Ochrony Œrodowiska Województwa Warmiñsko- -Mazurskiego na lata z uwzglêdnieniem perspektywy 1.2. Cele opracowania programu Opracowanie wojewódzkiego programu ochrony œrodowiska s³u y realizacji polityki ekologicznej pañstwa i regionu. Kompleksowe ujêcie problematyki œrodowiska regionu umo liwia wykorzystanie programu do nastêpuj¹cych celów: podejmowania wspólnych dzia³añ przez administracjê wszystkich szczebli, tj. wojewódzkiego, powiatowego i gminnego, w celu rozwi¹zywania wa nych problemów i eliminowania zagro eñ œrodowiska w województwie; podejmowania decyzji w zakresie przedsiêwziêæ w dziedzinie ochrony œrodowiska i finansowania inwestycji ekologicznych; kreowania regionalnej polityki ochrony i racjonalnego wykorzystania walorów przyrodniczo-krajobrazowych; wykorzystania przez samorz¹dy powiatowe i gminne jako podstawy metodycznej i merytorycznej przy opracowaniu powiatowych i gminnych programów ochrony œrodowiska; 7

7 koordynowania i intensyfikowania dzia³añ na rzecz ochrony œrodowiska realizowanych przez administracjê wszystkich szczebli, jak i jednostki gospodarcze, instytucje oraz organizacje spo³eczne Metoda opracowania programu Zgodnie z uchwalonymi przez Sejmik Województwa zasadami i trybem opracowania programu, decyzj¹ Zarz¹du Województwa, do prac nad sporz¹dzeniem programu powo³ana zosta³a grupa robocza. W sk³ad tej grupy weszli przedstawiciele najwa niejszych jednostek i instytucji zajmuj¹cych siê ochron¹ œrodowiska, lokalnych i organizacji ekologicznych. Przy opracowaniu programu zosta³a wykorzystana metoda aktywnego planowania. W efekcie prac tej grupy zosta³y zidentyfikowane problemy œrodowiska, okreœlono cele i mierniki realizacji programu oraz opracowano harmonogram dzia³añ. Do prac nad niniejszym programem wykorzystano dodatkowo nastêpuj¹ce opracowania i materia³y: raport z realizacji w latach Programu ochrony œrodowiska województwa warmiñsko-mazurskiego na lata z uwzglêdnieniem perspektywy na lata , dokumenty rz¹dowe okreœlaj¹ce politykê ekologiczn¹ pañstwa, dokumenty wojewódzkie uchwalone przez Sejmik Województwa Warmiñsko-Mazurskiego: Strategia rozwoju spo³eczno-gospodarczego województwa, Plan zagospodarowania przestrzennego województwa oraz inne programy wojewódzkie, ustawy i rozporz¹dzenia zawieraj¹ce regulacje prawne w zakresie ochrony œrodowiska Zawartoœæ opracowania Program ochrony œrodowiska województwa zawiera opis uwarunkowañ zewnêtrznych wynikaj¹cych z polityki ekologicznej pañstwa oraz zapisów dotycz¹cych ochrony œrodowiska zawartych w uchwalonych przez Sejmik Województwa dokumentach, strategiach i programach. Zamieszczono tu opis stanu wyjœciowego, cele œredniookresowe i kierunki dzia³añ na lata pogrupowane w nastêpuj¹cych rozdzia³ach: Ochrona dziedzictwa przyrodniczego, Zrównowa one wykorzystanie materia³ów, wody i energii, Œrodowisko i zdrowie. Dalsza poprawa jakoœci œrodowiska i bezpieczeñstwa ekologicznego. 8

8 Ochrona klimatu i zapobieganie niszczeniu ozonu stratosferycznego. Ponadto w Programie zawarto wskaÿniki oceny realizacji programu oraz nak³ady finansowe na realizacjê programu w latach Do przeprowadzenia analizy stanu aktualnego w zakresie ochrony œrodowiska wykorzystane zosta³y w g³ównej mierze dane WUS, WIOŒ w Olsztynie, Urzêdu Marsza³kowskiego Województwa Warmiñsko-Mazurskiego i Warmiñsko-Mazurskiego Urzêdu Wojewódzkiego w Olsztynie. Jako rok bazowy zosta³ przyjêty rok W wybranych sytuacjach wykorzystano dane z roku 2004, 2006 lub OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA WOJEWÓDZTWA Województwo warmiñsko-mazurskie po³o one jest w pó³nocno-wschodniej czêœci Polski. Zajmuje powierzchniê 24,2 tys. km 2 (czwarte, co do wielkoœci w kraju). Obszar województwa rozci¹ga siê miêdzy i22 48 d³ugoœci geograficznej wschodniej oraz miêdzy i53 08 szerokoœci geograficznej pó³nocnej. Na pó³nocy graniczy z Obwodem Kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej, na wschodzie z województwem podlaskim, na po³udniu z województwem mazowieckim, a na zachodzie z województwem kujawsko-pomorskim i pomorskim. W dniu 31 grudnia 2005 roku Warmiê i Mazury zamieszkiwa³o osób. W granicach województwa warmiñsko - mazurskiego znajduje siê 116 gmin. Na obszarze regionu utworzonych jest 19 powiatów ziemskich oraz 2 powiaty grodzkie (miasta na prawach powiatu) - Olsztyn i Elbl¹g. Województwo cechuje siê du ym zró nicowaniem poziomu gêstoœci zaludnienia przy œrednim wskaÿniku 59 osób/km² (który jest najni szy w kraju), na obszarach wiejskich spada nawet do 11 osób/km 2. W regionie znajduje siê 49 miast i 3865 miejscowoœci wiejskich. Udzia³ ludnoœci miejskiej utrzymuje siê na poziomie 60%. Miasta województwa warmiñsko - mazurskiego cechuje znaczna rozpiêtoœæ wielkoœci, z przewag¹ miast ma³ych i najmniejszych. Ludnoœæ miejska województwa skoncentrowana jest w 3 najwiêkszych oœrodkach - Olsztynie, Elbl¹gu i E³ku. Tylko w dwóch miastach - Olsztynie i Elbl¹gu liczba ludnoœci przekracza mieszkañców. W miastach do 20 tys. mieszkañców mieszka w województwie 33% ludnoœci miejskiej. Na 1 miejscowoœæ wiejsk¹ przypada œrednio 147 mieszkañców. 9

9 W powierzchni ogólnej województwa u ytki rolne stanowi¹ 55,3 %, udzia³ gruntów leœnych i zadrzewieñ wynosi 31,7 %, wody powierzchniowe stanowi¹ 5,7 %, a tereny zurbanizowane i zabudowane 3,5 % (2006 rok). Obszar województwa stanowi wa ny element powi¹zañ przyrodniczych nadba³tyckiej strefy pojeziernej, ci¹gn¹cej siê od Skandynawii przez pó³nocno-zachodnie tereny Rosji, Estoniê, otwê, Litwê, pó³nocn¹ Bia³oruœ, pó³nocn¹ Polskê po pó³nocne Niemcy. Jest to tzw. oko³oba³tycki zielony pierœcieñ - wa ny sk³adnik ogólnoeuropejskiego systemu powi¹zañ przyrodniczych. Na terenie województwa wyró nione s¹ obszary ostoi przyrody o znaczeniu europejskim NATURA Obszar województwa znajduje siê w zlewisku Morza Ba³tyckiego. Pó³nocna jego czêœæ le y w zlewni Zalewu Wiœlanego, a czêœæ po³udniowa - w dorzeczu Wis³y. Po³o enie wododzia³owe sprawia, i wody z obszaru województwa odp³ywaj¹, brak jest natomiast znacz¹cego zasilania z zewn¹trz. Naturaln¹ formacj¹ roœlinn¹ regionu s¹ lasy mieszane strefy umiarkowanej. Obszar województwa jest stref¹ graniczn¹ naturalnego wystêpowania wielu gatunków drzewostanów (wschodni - buka, po³udniowy - œwierka). Prawie ca³e województwo warmiñsko - mazurskie znajduje siê w obrêbie obszaru zwanego Zielonymi P³ucami Polski. Poza tym obszarem jest tylko gmina Kisielice. Obszar województwa cechuje siê krajobrazem charakterystycznym dla terenów m³odoglacjalnych. Urozmaicon¹ rzeÿb¹ terenu i du ¹ ró norodnoœci¹ form morfologicznych (w tym wystêpowaniem du ej iloœci jezior) charakteryzuje siê g³ównie równole nikowy szeroki pas œrodkowy województwa. W Krainie Wielkich Jezior Mazurskich znajduj¹ siê najwiêksze jeziora w Polsce (Œniardwy i Mamry). Szczególnie dynamiczn¹ rzeÿb¹ terenu odznaczaj¹ siê Wzgórza Dylewskie (z najwy szym wzniesieniem Gór¹ Dylewsk¹ 312 m n.p.m.), Wzgórza Szeskie oraz Wysoczyzna Elbl¹ska i Wzniesienia Górowskie. W pó³nocno-zachodniej czêœci województwa znajduj¹ siê u³awy Elbl¹skie. Jest to obszar obejmuj¹cy w wiêkszoœci tereny depresyjne i przydepresyjne o najwy szej skali zagro enia powodziowego, czynny gospodarczo dziêki istnieniu os³ony przeciwpowodziowej i systemów rowów melioracyjnych. Na obszarze województwa warmiñsko-mazurskiego wyró niæ mo na trzy zasadnicze krainy (prowincje) fizyczno-geograficzne o równole nikowej rozci¹g³oœci: Pobrze a Ba³tyckie na pó³nocnym zachodzie, w których przewa aj¹ obszary równinne o zwiêz³ych urodzajnych glebach i niskiej lesistoœci, urozmaicone krainami o dynamicznej rzeÿbie; 10

10 Pojezierza Ba³tyckie w pasie œrodkowym, które zajmuj¹ wiêkszoœæ powierzchni województwa, s¹ wyniesione w stosunku do prowincji przyleg³ych od pó³nocy i po³udnia, charakteryzuj¹ siê du ¹ iloœci¹ jezior, pagórkowat¹ i falist¹ rzeÿb¹ terenu oraz mozaikowatoœci¹ krajobrazów; Niziny i wysoczyzny staroglacjalne na fragmentach po³udniowej czêœci o ma³o urozmaiconej rzeÿbie terenu, charakteryzuj¹ce siê brakiem jezior i glebami na ogó³ niskiej i œredniej urodzajnoœci. Region warmiñsko-mazurski wyró nia siê w skali kraju i Europy ró norodnoœci¹ i bogactwem œrodowiska przyrodniczego, na które sk³adaj¹ siê urozmaicona rzeÿba terenu, liczne jeziora, zwarte kompleksy leœne i niezanieczyszczone powietrze. Prawiê po³owê obszaru województwa stanowi¹ obszary objête prawn¹ ochron¹ przyrody, w tym o miêdzynarodowej randze. O atrakcyjnoœci województwa stanowi równie du e nasycenie wartoœciami kulturowymi, œwiadcz¹cymi o bogatej historii tych ziem. Dotychczasowy dobry stan œrodowiska przyrodniczego predysponuje region Warmii i Mazur jako priorytetowy obszar w kraju do rozwoju zrównowa onego. Wysokie walory przyrodniczo-krajobrazowe umo liwiaj¹ rozwój ró nych form rekreacji i lecznictwa uzdrowiskowego, przemys³u czystych technologii oraz rolnictwa wytwarzaj¹cego produkty najwy szej jakoœci (zdrowej ywnoœci). Szans¹ rozwoju województwa jest jego po³o enie w obszarze Morza Ba³tyckiego, daj¹ce mo liwoœci wielop³aszczyznowej wspó³pracy z pañstwami nadba³tyckimi. 3. UWARUNKOWANIA ZEWNÊTRZNE 3.1. Polityka ekologiczna pañstwa Przyjêta w 1997 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej stwierdza, e: Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronê œrodowiska, kieruj¹c siê zasad¹ zrównowa onego rozwoju (art. 5), ochrona œrodowiska jest obowi¹zkiem w³adz publicznych, które prowadz¹ politykê zapewniaj¹c¹ bezpieczeñstwo ekologiczne wspó³czesnemu i przysz³ym pokoleniom (art. 74). Zasada zrównowa onego rozwoju stanowi wiod¹c¹ zasadê polityki ekologicznej naszego pañstwa. Zasada ta powinna byæ przy realizacji polityki ekologicznej pañstwa uzupe³niona szeregiem zasad pomocniczych i konkretyzuj¹cych, które znalaz³y zastosowanie w rozwiniêtych demokracjach. Nale ¹ do nich: 11

11 zasada prewencji (zapobiegania) - stanowi¹ca podstawê strategii przeciwdzia³ania powstawaniu niekorzystnych oddzia³ywañ na œrodowisko - która zak³ada, e odpowiednie dzia³ania zapobiegawcze powinny byæ podejmowane na etapie planowania i realizacji przedsiêwziêæ, a ponadto przy wyborze œrodków zapobiegawczych oraz sposobów likwidacji skutków okreœlonych procesów lub zdarzeñ, a tak e przy podziale dostêpnych œrodków na ochronê œrodowiska, preferowane bêd¹ dzia³ania odpowiadaj¹ce nastêpuj¹cej hierarchii priorytetów: zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeñ i innych uci¹ liwoœci, tj. dzia³anie na rzecz przebudowy modelu produkcji i konsumpcji w kierunku zmniejszania presji na œrodowisko - w szczególnoœci poprzez stosowanie tzw. najlepszych dostêpnych technik (BAT); recykling (rozwijanie gospodarki recyrkulacyjnej), tj. zamykanie obiegu materia³ów i surowców, odzysk energii, wody i surowców ze œcieków i odpadów oraz gospodarcze wykorzystanie odpadów zamiast ich sk³adowania; zintegrowane podejœcie do ograniczania tych zanieczyszczeñ i zagro eñ, którym z powodów ekonomicznych lub technicznych nie mo na skutecznie zapobiec; zasada przezornoœci - stosowana powszechnie w polityce ekologicznej krajów rozwiniêtych - która przewiduje, e odpowiednie dzia³ania dla rozwi¹zywania pojawiaj¹cych siê problemów powinny byæ podejmowane niezw³ocznie, gdy pojawia siê uzasadnione prawdopodobieñstwo, e problem wymaga rozwi¹zania, a nie dopiero wtedy, gdy istnieje pe³ne tego naukowe potwierdzenie. Pozwala to unikaæ zaniechañ wynikaj¹cych z czasoch³onnych badañ, braku œrodków lub zachowawczego dzia³ania odpowiedzialnych osób b¹dÿ instytucji. Zwi¹zana z ni¹ zasada wysokiego poziomu ochrony œrodowiska zak³ada, e stosowanie zasad prewencji i przezornoœci powinno byæ ukierunkowane na wysoki i bezpieczny dla zdrowia ludzkiego poziom ochrony œrodowiska. zasada zanieczyszczaj¹cy p³aci, która nakazuje z³o enie pe³nej odpowiedzialnoœci, w tym materialnej, za skutki zanieczyszczania i stwarzania innych zagro eñ dla œrodowiska na sprawców, tj. na jednostki u ytkuj¹ce zasoby œrodowiska. Instrumenty wymuszaj¹ce realizacjê tej zasady bêd¹ modyfikowane tak, by w perspektywie osi¹gn¹æ stan w którym: realizacja przedsiêwziêæ ochronnych (zmiany technologii, wykorzystywanych noœników energii i surowców oraz budowa urz¹dzeñ oczyszczaj¹cych) bêdzie na przedsiêbiorstwach wymuszana œrodkami prawnymi w postaci zakazów, prawnie obowi¹zuj¹cych norm emisyjnych, wymogów licencyjnych itp., w takim zakresie, by uzyskaæ bezpieczny stan œrodowiska wynikaj¹cy z prawa miêdzynarodowego b¹dÿ wewnêtrznego; zagro enia dla œrodowiska z tytu³u wprowadzania do obrotu i u ytkowania substancji i wyrobów niebezpiecznych dla œrodowiska (zagra aj¹cych zdrowiu i przyrodzie na 12

12 poziomie ekosystemowym, gatunkowym i genetycznym) bêd¹ minimalizowane narzêdziami prawnymi (zakazy produkcji i u ytkowania b¹dÿ ograniczenia w u ytkowaniu) oraz mechanizmami ekonomicznymi (op³aty produktowe, depozyty ekologiczne, ubezpieczenia ekologiczne); Zasada ta odnosi siê równie do uci¹ liwoœci powodowanych procesami konsumpcji, szczególnie w sytuacji, gdy konsument ma mo liwoœæ wyboru mniej zagra aj¹cych œrodowisku dóbr konsumpcyjnych. zasada integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi wynika z konstytucyjnej zasady zintegrowanego rozwoju i skutkuje zasadami prewencji (w tym ide¹ likwidacji zanieczyszczeñ u Ÿród³a), przezornoœci i wysokiego poziomu ochrony œrodowiska. W praktyce oznacza ona uwzglêdnienie w politykach sektorowych celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i spo³ecznymi. zasada równego dostêpu do œrodowiska przyrodniczego - wa ny warunek skutecznoœci dzia³añ na rzecz zrównowa onego rozwoju - obejmuj¹ca nastêpuj¹ce kwestie: sprawiedliwoœci miêdzypokoleniowej - zaspokajania potrzeb materialnych i cywilizacyjnych obecnego pokolenia z równoczesnym tworzeniem i utrzymywaniem warunków do zaspokajania potrzeb przysz³ych pokoleñ; sprawiedliwoœci miêdzyregionalnej i miêdzygrupowej - zaspokajania potrzeb materialnych i cywilizacyjnych spo³eczeñstw, grup spo³ecznych i jednostek ludzkich w ramach sprawiedliwego dostêpu do ograniczonych zasobów i walorów œrodowiska, wraz z równoprawnym traktowaniem potrzeb ogólnospo³ecznych z potrzebami spo³ecznoœci lokalnych i jednostek. równowa enia szans pomiêdzy cz³owiekiem a przyrod¹, poprzez zapewnienie zdrowego i bezpiecznego funkcjonowania (w sensie fizycznym, psychicznym, spo³ecznym i ekonomicznym) jednostek ludzkich przy zachowaniu trwa³oœci podstawowych procesów przyrodniczych wraz ze sta³¹ ochron¹ ró norodnoœci biologicznej. zasada uspo³ecznienia polityki ekologicznej, polegaj¹ca na tworzeniu instytucjonalnych, prawnych i materialnych warunków do udzia³u obywateli, grup spo³ecznych i organizacji pozarz¹dowych w procesie kszta³towania modelu zrównowa onego rozwoju, przy jednoczesnym rozwoju edukacji ekologicznej, rozbudzaniu œwiadomoœci i wra liwoœci ekologicznej oraz kszta³towaniu nowej etyki zachowañ wobec œrodowiska. Powy sze zasady polityki ekologicznej pañstwa przyjêto w celu stymulowania: racjonalnego korzystania z zasobów nieodnawialnych i d¹ enia do ich zastêpowania dostêpnymi substytutami, 13

13 stopniowego eliminowania z u ytkowania substancji niebezpiecznych i toksycznych (oraz zastêpowania ich mniej uci¹ liwymi dla œrodowiska substytutami), rozszerzania i umacniania mo liwoœci odtwarzania siê zasobów odnawialnych oraz rewitalizacji i renaturalizacji zdegradowanych ekosystemów, ograniczania skali uci¹ liwoœci dzia³alnoœci gospodarczej dla œrodowiska i nie przekraczania granic jego odpornoœci, zwiêkszenia bezpieczeñstwa prowadzenia procesów z udzia³em materia³ów niebezpiecznych i ograniczenia wystêpowania oraz skutków zagro eñ œrodowiska o charakterze nadzwyczajnym, sta³ej ochrony i odtwarzania, w mo liwym zakresie, ró norodnoœci biologicznej na poziomie krajobrazowym, ekosystemowym, gatunkowym i genowym, tworzenia podmiotom gospodarczym warunków do uczciwej konkurencji w sferze dostêpu do ograniczonych zasobów œrodowiska i mo liwoœci odprowadzania zanieczyszczeñ, usprawniania procesów podejmowania decyzji dotycz¹cych œrodowiska, zw³aszcza na szczeblu lokalnym, w tym stymulowania udzia³u spo³ecznego w tych procesach, d¹ enia do zapewnienia poczucia bezpieczeñstwa ekologicznego poszczególnym jednostkom i grupom spo³ecznym (tworzenia warunków sprzyjaj¹cych zdrowiu fizycznemu, psychicznemu i spo³ecznemu, w tym poprzez kultywowanie wiêzi lokalnych). Nadrzêdn¹ wartoœci¹ w polityce ekologicznej pañstwa jest cz³owiek - zdrowie spo³eczeñstwa jako ca³oœci. Komfort œrodowiska, w którym yj¹ i pracuj¹ spo³ecznoœci lokalne oraz ycie i zdrowie ka dego obywatela s¹ g³ównymi, niepodwa alnymi kryteriami w realizacji - w miejscu pracy i zamieszkania, na szczeblu lokalnym, regionalnym i krajowym - dzia³añ s³u ¹cych zaspokajaniu rosn¹cych potrzeb cz³owieka, zarówno materialnych, jak i odnosz¹cych siê do jakoœci otaczaj¹cego go œrodowiska. Zachowanie równowagi w systemie przyrodniczym (powietrze, woda, gleby, ekosystemy, zasoby biologiczne, ró norodnoœæ biologiczna) wymaga spójnego i ³¹cznego zarz¹dzania w zakresie: dostêpu do zasobów œrodowiska, likwidacji i zapobiegania powstawaniu negatywnych dla œrodowiska skutków dzia³alnoœci gospodarczej (ochrona œrodowiska), racjonalnego u ytkowania zasobów przyrodniczych (gospodarka wodna, leœnictwo, ochrona i wykorzystanie zasobów surowcowych i glebowych, planowanie przestrzenne). 14

14 Zapewnienie bezpieczeñstwa ekologicznego spo³eczeñstwa i gospodarki wymaga wprowadzenia i utrzymywania skutecznych zabezpieczeñ przed niekorzystnym oddzia³ywaniem na œrodowisko dzia³alnoœci gospodarczej prowadzonej na terenie Polski i poza jej granicami, ale tak e: zabezpieczenia odpowiednich zasobów dyspozycyjnych wody, zaspokajaj¹cych potrzeby iloœciowe i jakoœciowe, zachowania rolniczej przestrzeni produkcyjnej o po ¹danych parametrach (chemiczne i fizyczne w³asnoœci gleb, stosunki wodne, ró norodnoœæ biologiczna), zwiêkszenia lesistoœci kraju, zwiêkszenia powierzchni obszarów chronionych. Pod pojêciem bezpieczeñstwa ekologicznego cz³owieka nale y rozumieæ nie tylko czyste powietrze, zdrow¹ wodê i bezpieczn¹ dla zdrowia ywnoœæ, ale tak e mo liwoœci rekreacji i wypoczynku oraz trwa³e wystêpowanie wszystkich stwierdzanych obecnie, dziko yj¹cych gatunków. W tym kontekœcie bezpieczeñstwo ekologiczne ogó³u obywateli powinno byæ jednym z istotnych kryteriów branych pod uwagê przy ocenie ewentualnych, politycznych i prawnych dzia³añ w zakresie reprywatyzacji lasów i wód nale ¹cych obecnie do skarbu pañstwa. Podzia³ kompetencji i zadañ pomiêdzy struktury zarz¹dzania na szczeblu pañstwowym, wojewódzkim i samorz¹dowym oraz przyjête zasady i procedury dzia³ania powinny zapewniæ, aby cele polityki ekologicznej na ka dym szczeblu odzwierciedla³y i uwzglêdnia³y rozpoznane potrzeby - lokalne, regionalne i krajowe, zaœ œrodki do ich osi¹gniêcia by³y dobierane przede wszystkim w oparciu o kryteria efektywnoœci ekologicznej i ekonomicznej. Przy konstruowaniu i stosowaniu narzêdzi polityki ekologicznej konieczne jest w zwi¹zku z powy szym stosowanie: zasady regionalizacji, co oznacza m. in.: rozszerzenie uprawnieñ dla samorz¹du terytorialnego i wojewodów do ustalania regionalnych op³at, normatywów, ulg i wymogów ekologicznych wobec jednostek gospodarczych; regionalizowanie ogólnokrajowych narzêdzi polityki ekologicznej w odniesieniu do trzech rodzajów obszarów: obszarów silnie przekszta³conych i zdegradowanych lub zagro onych degradacj¹, obszarów o wysokich walorach przyrodniczych (z przewag¹ funkcji ochronnych, naukowych i rekreacyjnych oraz znacz¹c¹ rol¹ leœnictwa i ekologicznego rolnictwa), obszarów poœrednich (z przewag¹ intensywnego rolnictwa i umiarkowanie rozwijanego przemys³u, przede wszystkim przetwórczego); skoordynowanie polityki regionalnej z regionalnymi ekosystemami w Europie (Morze Ba³tyckie i strefy przybrze ne, tereny górskie i podgórskie, doliny rzeczne i obszary wodno- -b³otne, szczególnie w strefach przygranicznych); 15

15 zasady subsydiarnoœci - zapisanej m. in. aquis communotaire Unii Europejskiej - która oznacza, i w³adze wy szego szczebla, w tym w³adze Unii Europejskiej, mog¹ podejmowaæ okreœlone dzia³ania wówczas, gdy cele proponowanych dzia³añ nie mog¹ byæ skutecznie i efektywnie osi¹gniête przez w³adze ni szego szczebla; zasady klauzul zabezpieczaj¹cych, która umo liwia pañstwom cz³onkowskim stosowanie w uzasadnionych przypadkach ostrzejszych œrodków w porównaniu z wymaganiami wspólnotowego prawa ekologicznego; zasady skutecznoœci ekologicznej i efektywnoœci ekonomicznej, która ma zastosowanie do wyboru planowanych przedsiêwziêæ inwestycyjnych ochrony œrodowiska (lub szerzej: przedsiêwziêæ wymagaj¹cych nak³adów finansowych), a nastêpnie, w trakcie i po zakoñczeniu ich realizacji, do oceny osi¹gniêtych wyników. W praktyce oznacza ona potrzebê minimalizacji nak³adów na jednostkê uzyskanego efektu Polityka ekologiczna pañstwa na lata z uwzglêdnieniem perspektywy. Polityka Ekologiczna Pañstwa... zosta³a sporz¹dzona jako realizacja ustaleñ ustawy -Prawo ochrony œrodowiska. Ustawa ta w art wprowadzi³a nowe zasady opracowywania krajowej polityki ekologicznej, w tym obowi¹zek jej sporz¹dzania i aktualizowania co 4 lata. W dniu 8 maja 2003 r. Sejm RP przyj¹³ dokument Polityka ekologiczna Pañstwa na lata z uwzglêdnieniem perspektywy na lata bêd¹cy uszczegó³owieniem II Polityki ekologicznej Pañstwa z 2000 r. Tytu³owy dokument okreœlaj¹cy kierunki polityki ekologicznej na lata oraz nale y traktowaæ jako wype³nienie obowi¹zku aktualizacji wczeœniejszego dokumentu, a wiêc odniesienia jej celów i niezbêdnych dzia³añ do aktualnej sytuacji spo³eczno-gospodarczej oraz stanu œrodowiska. Nadrzêdnym strategicznym celem polityki ekologicznej pañstwa jest zapewnienie bezpieczeñstwa ekologicznego kraju (mieszkañców, zasobów przyrodniczych i infrastruktury spo³ecznej) i tworzenie podstaw do zrównowa onego rozwoju spo³eczno-gospodarczego. Realizacja tego celu osi¹gana bêdzie poprzez niezbêdne dzia³ania organizacyjne, inwestycyjne (w tym wdra anie postanowieñ traktatu Akcesyjnego) oraz tworzenie regulacji dotycz¹cych zakresu korzystania ze œrodowiska. St¹d celami realizacyjnymi Polityki ekologicznej s¹: wzmacnianie systemu zarz¹dzania ochron¹ œrodowiska, ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody, zrównowa one wykorzystanie materia³ów, wody i energii, 16

16 dalsza poprawa jakoœci œrodowiska i bezpieczeñstwa ekologicznego dla ochrony zdrowia mieszkañców Polski, ochrona klimatu. Opracowane przez Ministerstwo Œrodowiska Wytyczne sporz¹dzania programów ochrony œrodowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym obliguj¹ do przyjêcia struktury wojewódzkiego programu ochrony œrodowiska uwzglêdniaj¹cej zakres tematyki zawartej w Polityce Ekologicznej Pañstwa na lata z uwzglêdnieniem perspektywy na lata Zaleca siê wykorzystanie celów i zadañ ujêtych w tym dokumencie oraz zadañ wyszczególnionych w wykazach przedsiêwziêæ inwestycyjnych i pozainwestycyjnych zawartych w Programie wykonawczym do II Polityki Ekologicznej Pañstwa, jako podstawy wyjœciowej do konkretyzacji oraz analogii i inspiracji do formu³owania celów i zadañ w programie wojewódzkim, z uwzglêdnieniem specyfiki i potrzeb regionu Polityka ochrony œrodowiska zawarta w dokumentach wojewódzkich Do najwa niejszych dokumentów wojewódzkich uchwalonych przez Sejmik Województwa, odnosz¹cych siê do œrodowiska nale ¹: Strategia rozwoju spo³eczno-gospodarczego województwa warmiñsko-mazurskiego, Plan zagospodarowania przestrzennego województwa warmiñsko-mazurskiego, Programy wojewódzkie (wyszczególnienie w pkt 3.3.) Strategia rozwoju spo³eczno-gospodarczego województwa warmiñsko-mazurskiego Cel g³ówny strategii województwa brzmi: Spójnoœæ ekonomiczna, spo³eczna i przestrzenna Warmii i Mazur z regionami Europy. Wysoka atrakcyjnoœæ œrodowiska przyrodniczego bêdzie jednym z wa nych elementów, w perspektywie do 2020 r., rozstrzygaj¹cych o konkurencyjnoœci województwa. Zmierzaæ wiêc nale y do zachowania wysokiego standardu ekologicznego. Zagadnienia ochrony œrodowiska zawarte zosta³y w dwóch priorytetach strategicznych dokumentu: Otwarte spo³eczeñstwo i Nowoczesne sieci 17

17 Cele operacyjne priorytetu Otwarte spo³eczeñstwo to: Ró norodna i dostêpna edukacja Planowane dzia³anie to uwzglêdnienie edukacji ekologicznej doros³ej czêœci spo³eczeñstwa (szkolenia, popularyzacja wydawnictw, obszerne informacje nt. œrodowiska naturalnego w mediach, dokszta³canie nauczycieli w zakresie dzia³añ proekologicznych), Poprawa jakoœci i ochrona œrodowiska Utrzymanie wysokiej jakoœci œrodowiska przyrodniczego jest jednym z podstawowych zagadnieñ w kontekœcie idei trwa³ego rozwoju. Kompleksowe dbanie o czystoœæ powietrza, wód, ziemi oraz poziom ha³asu itp. wymaga nie tylko dalszych usprawnieñ, ale równie coraz bardziej rzeczowego traktowania relacji œrodowisko-gospodarka. W ramach realizacji tego celu, dzia³ania powinny koncentrowaæ siê wokó³ nastêpuj¹cych zagadnieñ: Dobry stan i jakoœæ wód: opracowanie bilansów i programów zlewniowych, porz¹dkowanie gospodarki œciekowej, budowa i modernizacja oczyszczalni œcieków i systemów kanalizacji, z uwzglêdnieniem terenów wra liwych, zw³aszcza zlewni jezior oraz obszarów wód podziemnych bez izolacji, budowa i modernizacja sieci wodnych oraz stacji uzdatniania wody, zmniejszenie zanieczyszczeñ obszarowych pochodz¹cych z rolnictwa, zwiêkszenie lesistoœci na obszarach wododzia³owych i wysokich zagro eñ wód. Poprawa jakoœci i ochrony powierzchni ziemi: utworzenie regionalnych systemów gospodarki odpadami, prawid³owe rolnicze u ytkowanie gleby (nawo enie, hamowanie procesów erozji), zachêty do rozwoju rolnictwa ekologicznego, racjonalne u ytkowanie kopalin i rekultywacja wyrobisk poeksploatacyjnych, zalesianie gruntów. Poprawa jakoœci i ochrona powietrza: ograniczenie emisji zanieczyszczeñ przemys³owych, ograniczenie uci¹ liwoœci emisji do powietrza ze Ÿróde³ rozproszonych, preferowanie ogrzewania przyjaznego œrodowisku, wykorzystywanie odnawialnych Ÿróde³ energii, w tym energii geotermalnej, 18

18 preferowanie transportu przyjaznego œrodowisku, preferowanie technologii redukuj¹cych ha³as, a tak e budowa obwodnic wokó³ terenów zurbanizowanych i ekranów dÿwiêkowych w strefach zabudowy. Zachowanie walorów krajobrazowych: podniesienie rangi ochronnej szczególnie obszarów Puszczy Boreckiej oraz Napiwodzko Ramuckiej, restytucja gatunków fauny i flory, renaturalizacja bagien, ³¹k i torfowisk, zalesienia i zadrzewienia, zapewnienie warunków dla wêdrówek zwierz¹t. Cel operacyjny priorytetu: Nowoczesne sieci to Monitoring œrodowiska. Wyró nienie monitoringu œrodowiska spoœród innych dzia³añ monitoruj¹cych ju na poziomie celu operacyjnego wynika st¹d, e ewentualne skutki negatywnego oddzia³ywania na œrodowisko s¹ zazwyczaj trudno odwracalne. Jakoœæ monitoringu wp³ywa równie na trafnoœæ podejmowanych dzia³añ, co szczególnie w przypadku województwa warmiñsko-mazurskiego ma du e znaczenie. Na lata przewiduje siê nastêpuj¹ce dzia³ania w ramach monitoringu œrodowiska: rozbudowa systemu monitoringu na wszystkie komponenty œrodowiska naturalnego i wszystkie uci¹ liwe obiekty i zjawiska, rozwój wspó³pracy miêdzy monitoruj¹cymi jednostkami, utworzenie banku informacji o œrodowisku, utworzenie systemu ostrzegania i ratownictwa przed nadzwyczajnymi zagro eniami œrodowiska Plan zagospodarowania przestrzennego województwa warmiñsko-mazurskiego Plan zagospodarowania przestrzennego województwa warmiñsko-mazurskiego uchwalony zosta³ przez Sejmik Województwa Uchwa³¹ Nr XXXIII/505/02 z dnia 12 lutego 2002 roku. 19

19 W planie ustalono, e nadrzêdnym celem, do którego nale y d¹ yæ jest: Ukszta³towanie rozwoju przestrzennego województwa tak, by by³o to atrakcyjne, przyjazne i wyj¹tkowe miejsce zamieszkania, wypoczynku oraz rozwoju spo³eczno - gospodarczego w kraju i Europie. Osi¹gniêcie tego celu nadrzêdnego /misji/ mo liwe bêdzie poprzez realizacjê celów generalnych, a w ich ramach, okreœlonych celów strategicznych. W dziedzinie ochrony i racjonalnego kszta³towania œrodowiska przyrodniczego, w tym dziedzictwa kulturowego cele te zosta³y sformu³owane w nastêpuj¹cy sposób: zachowanie równowagi w œrodowisku przyrodniczym; ochrona walorów i warunków funkcjonowania, w tym ci¹g³oœci przestrzennej systemów ekologicznych; ochrona jakoœci i zasobów wód powierzchniowych i podziemnych dla celów rozwoju spo³eczno - gospodarczego oraz zabezpieczenia zasobów wód w niezmienionym stanie dla przysz³ych pokoleñ; powiêkszanie œwiadomoœci ekologicznej spo³eczeñstwa, miêdzy innymi poprzez stwarzanie warunków do bezpoœredniego kontaktu ze œrodowiskiem na terenach o wysokich walorach przyrodniczych; zwiêkszenie lesistoœci regionu w celu utrzymania ci¹g³oœci systemów ekologicznych oraz zagospodarowania gruntów ma³o przydatnych dla rolnictwa; ochrona walorów krajobrazowych obszarów wiejskich, z uwzglêdnieniem zachowania ich wysokiego stopnia naturalnoœci; utrzymanie to samoœci kulturowej regionu przez zachowanie istniej¹cych wartoœci kulturowych; kszta³towanie ³adu przestrzennego w systemach osadniczych, w celu tworzenia harmonijnego krajobrazu wspó³czesnego; ochrona przestrzeni niezurbanizowanej przed chaotyczn¹ zabudow¹ niszcz¹c¹ walory krajobrazowe. Dla osi¹gniêcia wymienionych celów przyjêto w planie nastêpuj¹ce naczelne zasady gospodarowania przestrzeni¹: utrzymanie w rozwoju zrównowa onym œrodowiska przyrodniczego i zurbanizowanego poprzez zastosowanie w³aœciwej skali i stopnia koncentracji zagospodarowania przestrzeni; wielofunkcyjny rozwój struktur przestrzennych, zarówno w miastach jak i na terenach wiejskich; 20

20 nadrzêdnoœæ rozwoju jakoœciowego nad iloœciowym we wszystkich aspektach zagospodarowania przestrzennego. Plan ustali³ nastêpuj¹ce zasady ochrony i utrzymania w równowadze œrodowiska przyrodniczego: na terenach prawnie chronionych funkcje gospodarcze winny byæ podporz¹dkowane zasadom ochrony, wynikaj¹cym z przepisów prawnych; na obszarze wêz³ów hydrograficznych, zmniejszenie nieregularnoœci odp³ywu wód realizowane bêdzie przez zwiêkszenie zalesieñ oraz poprawê ma³ej retencji (g³ównie Wysoczyzna Elbl¹ska, Garb Lubawski, Wzniesienia Górowskie i rejon Mr¹gowo - Jeziorany, Wzgórza Szeskie); na obszarze zbiorników wód u ytkowych bez izolacji od powierzchni terenu, ochrona i poprawa jakoœci wód podziemnych realizowana bêdzie przez zwiêkszenie re imów w gospodarce wodno - œciekowej oraz dolesianie (g³ównie rejony: Nidzicy - Szczytna- Wielbarka; Œwiêtajna - Rucianego Nidy - Pisza; E³ku); na obszarze zlewni pojeziernej, ochronê czystoœci wód powierzchniowych, g³ównie jezior, realizowaæ siê bêdzie przez zwiêkszenie re imów w gospodarce œciekowej (budowê i rozbudowê systemów kanalizacyjnych, oczyszczalni œcieków), wprowadzenie form gospodarowania ma³o uci¹ liwych dla œrodowiska, tworzenie wokó³ jezior i rzek stref ochronnych zagospodarowywanych trwa³¹ zieleni¹ i nie zabudowywanych, przywracanie dop³ywom do jezior co najmniej II klasy czystoœci; na obszarach gdzie nast¹pi³y du e przekszta³cenia œrodowiska przyrodniczego, i ich skutkiem s¹ znaczne negatywne zmiany, polityka przestrzenna polegaæ powinna na odtworzeniu stanu równowagi przyrodniczej (np. w zlewni rzeki Guber odtworzenie w jak najwiêkszym stopniu wszelkich form retencji wodnej), a tak e rekultywacji zdegradowanych jezior; na obszarze ca³ego województwa, w celu ochrony powietrza atmosferycznego oraz powierzchni ziemi, konieczne jest respektowanie nastêpuj¹cych zasad: ograniczenie emisji zanieczyszczeñ poprzez preferowanie Ÿróde³ energii mniej uci¹ liwych dla œrodowiska, w tym Ÿróde³ odnawialnych oraz stosowanie urz¹dzeñ redukuj¹cych emisjê zanieczyszczeñ; zorganizowanie systemów segregacji i utylizacji odpadów sta³ych (w tym utylizacji pad³ych zwierz¹t) ³¹cznie z rekultywacj¹ terenów sk³adowisk odpadów, co obok ochrony powietrza powinno sprzyjaæ ochronie wód i powierzchni ziemi; 21