HILFE! SCHIMMEL IM HAUS POMOCY! PLEŚŃ W DOMU. Przyczyny Skutki Środki zaradcze. Ursachen - Wirkungen - Abhilfe

Transkrypt

1 R AT G E B E R PORADNIK einschließlich Broschüre ATTACKE DES SCHWARZEN STAUBES HILFE! POMOCY! SCHIMMEL IM HAUS PLEŚŃ W DOMU Ursachen - Wirkungen - Abhilfe Przyczyny Skutki Środki zaradcze wraz z broszurą Atak czarnego pyłu Federalny Urząd ds. Środowiska Dla człowieka i środowiska

2 Impressum: Wydawca: Internet: Redakcja: Projekt graficzny: Produkcja całości: Prawa do ilustracji: Federalny Urząd ds. Środowiska Wydział II 1.3 Higiena wnętrz Wydział II 1.4 Mikrobiologia Skrytka pocztowa Berlin Telefaks: (030) dr Heinz-Jörn Moriske dr Regine Szewzyk Volkhard Möcker Initiative für Werbung + Gestaltung (Inicjatywa na rzecz reklamy i designu) (IWG) Informationszentrum Umwelt (Centrum Informacyjne Środowisko) ALK-SCHERAX Arzneimittel GmbH Hamburg, str. 5 po prawej enius AG Nürnberg, tło tytułu, str. 3, str. 5 po lewej, str. 7, str. 8, str. 11, str. 13 Ralf Tophoven, Tönisvorst, str. 2, str. 14 UBA Bildarchiv, tytuł, str. 4, str. 9 Stan na: sierpień 2004 Nakład: sztuk

3 TREŚĆ 1 Grzyby pleśniowe nie osiadają na suchym! Grzyby pleśniowe co to jest? Grzyby pleśniowe tylko uciążliwe czy także szkodliwe? Grzyby pleśniowe ukryty problem Co robić, gdy odkryje się pleśń? Grzyby pleśniowe w wynajętym mieszkaniu Walka z grzybem pleśniowym Zapobieganie jest lepsze niż leczenie! Wskazówki dot. prawidłowego wietrzenia O niniejszej broszurze

4 2 GRZYBY PLEŚNIOWE NIE OSIADAJĄ NA SUCHYM! Grzyby pleśniowe są naturalną częścią naszego środowiska ożywionego. Ich zarodniki można znaleźć prawie wszędzie, a więc także we wnętrzach. Normalnie są one nieszkodliwe. Jeśli jednak stężenie grzybów pleśniowych przekroczy pewien określony poziom, mieszkańcy mogą zacząć mieć problemy zdrowotne. Grzyby pleśniowe potrzebują do rozwoju dużo wilgoci. Przyczyny zwiększonej wilgotności wewnątrz budynków mogą być następujące: a) bezpośrednie wprowadzenie wilgoci przykładowo przez: uszkodzone dachy (w szczególności dachy płaskie), rynny dachowe i rury spustowe; pęknięcia w murach; niedostateczne wyschnięcie po robotach budowlanych; napływ wody na skutek pęknięć rur, katastrof powodziowych itd. b) niedostateczne odprowadzanie zwiększonej wilgotności powietrza w pomieszczeniu na skutek: niewłaściwego ogrzewania i wentylowania, w szczególności w budynkach powietrzno-szczelnych ; kondensacja wilgoci z powietrza (tworzenie się wody kondensacyjnej) w obrębie zimnych ścian, które wskutek niedostatecznej izolacji cieplnej stanowią problem w niejednym starym budynku. Błędy budowlane w rodzaju mostków termicznych również powodują i w starym, i w nowym budownictwie skraplanie się pary wodnej wzdłuż miejsc szkód budowlanych. Zestawienie to pokazuje, że obok wad budowlanych i fizyczno-budowlanych także i mieszkańcy przyczyniają się do zwiększenia wilgoci w budynkach. Niewłaściwe wietrzenie w połączeniu z czynnościami, przy których powstaje dużo wilgoci (prysznic, gotowanie, suszenie bielizny, utrzymywanie dużych akwariów itd.), może zwiększyć wilgotność w budynku ponad akceptowalną miarę. Staje sie to problemem przede wszystkim wtedy, kiedy z powodu oszczędności energii budynki zostały dużym nakładem uszczelnione.

5 3 Każdy może sam sprawdzić wilgotność w swoim mieszkaniu. Już najprostsze mierniki wilgotności (higrometry) dają orientację o wilgotności względnej w pomieszczeniu. Aby zmniejszyć niebezpieczeństwo rozwoju grzybów pleśniowych, nie powinna ona przekraczać w dłuższym czasie 65 70% w powietrzu w pomieszczeniu i 80% bezpośrednio wzdłuż powierzchni ścian. Zwiększona szczelność okien itd. w zmodernizowanych dużym nakładem budynkach powoduje redukowanie naturalnej wymiany powietrza z otoczeniem. Powstającą w budynku wilgoć trzeba wówczas odprowadzić poprzez wzmożone wietrzenie. W związku z tym trzeba stwierdzić, że dopiero w początkowej fazie znajduje się wbudowywanie mechanicznych układów wentylacyjnych, a więc instalacji technicznych, które mają stale zapewniać wystarczającą wymianę powietrza bez zwiększonej utraty energii grzewczej przez wentylację w sezonie grzewczym. GRZYBY PLEŚNIOWE CO TO JEST? Grzyby pleśniowe, to pojęcie zbiorcze dla grzybów, które mogą wytwarzać typowe nitkowate twory i zarodniki. Grzyby pleśniowe tworzą w fazie rozwoju strzępki, które są najczęściej bezbarwne, tak że grzyb pleśniowy w tej fazie normalnie nie jest widoczny gołym okiem. W celu rozmnażania i rozprzestrzeniania się grzyby pleśniowe tworzą zarodniki. Te zaś są często zabarwione, co pozwala w tym stadium dostrzec rozwijające się grzyby pleśniowe również gołym okiem (na przykład w postaci czarnych lub żółtych plam pleśni grzybowej). Rozwój grzybów pleśniowych we wnętrzach determinują głównie trzy czynniki: wilgotność, podaż substancji odżywczych i temperatura. Foto:

6 4 Grzyby pleśniowe potrafią wykorzystać jako pożywkę mnóstwo materiałów, jak na przykład: różne rodzaje drewna, płyty wiórowe, papier, tekturę, karton (także gips-karton), tapety, klej do tapet, tworzywa sztuczne, gumę, silikon 1), wykładziny dywanowe, kleje do wykładzin posadzkowych, farby, lakiery, skórę. 1) bez dodatków hamujących rozwój grzybów Także na i w cemencie mogą się rozwijać grzyby pleśniowe. Grzyby te mogą poza tym rosnąć na materiałach, które same nie stanowią pożywki, jeśli osadzą się na nich cząstki organiczne i pyły z powietrza (na przykład na szkle). Grzyby pleśniowe mogą rosnąć na materiałach tylko wtedy, kiedy występuje tam pewna wilgotność minimalna. Decydująca jest przy tym nie całkowita wilgotność materiału, lecz tylko dostępna dla grzybów wolna woda. Grzyby pleśniowe mogą też rosnąć na i w materiałach, które nie są w widoczny sposób mokre. Wystarczająca jest wynosząca w przybliżeniu 80% wilgotność względna na powierzchni materiału. Szczególnie korzystne warunki ich wzrostu występują zawsze wtedy, kiedy na lub w materiale tworzy się woda kondensacyjna.

7 GRZYBY PLEŚNIOWE TYLKO UCIĄŻLIWE CZY TAKŻE SZKODLIWE? 5 W licznych badaniach na temat wpływu grzybów pleśniowych na zdrowie dostrzega się związek między obciążeniem środowiska grzybami pleśniowymi i dolegliwościami dróg oddechowych. Wdychane z powietrzem zarodniki i produkty przemiany materii grzybów pleśniowych mogą wywoływać u człowieka reakcje alergiczne i podrażnienia. W żadnym z tych badań nie udało się jednak dotąd ustalić, od jakiego stężenia grzybów pleśniowych w powietrzu trzeba się liczyć z negatywnymi skutkami dla zdrowia. Przyjmuje się, że zasadniczo wszystkie grzyby pleśniowe są w stanie wywołać reakcje alergiczne u osób na to podatnych. W przypadku alergii system immunologiczny organizmu broni się nie przed substancjami obcymi, które są niebezpieczne (na przykład zarazkami chorobotwórczymi), lecz błędnie przed substancjami obcymi, które są same w sobie nieszkodliwe (jak na przykład pyłki roślin, składniki żywności). Przy pierwszym zetknięciu z substancją obcą (antygenem) jeszcze nie ma reakcji alergicznej, lecz organizm przygotowuje się poprzez wytwarzanie substancji obronnych (przeciwciał) do zwalczania rzekomego szkodnika. Taką osobę określa się jako uczuloną. Dopiero przy ponownym zetknięciu z substancją obcą mogą już wystąpić zjawiska alergiczne, w toku których w organizmie przebiega cały łańcuch reakcji, kończących się typowymi objawami reakcji alergicznych, jak katar, kichanie, zaczerwienienie oczu, wysypka na skórze itd. Objawy opisywane jako najczęściej stwierdzane w przypadku zagrzybienia wnętrza grzybami pleśniowymi są nieswoiste, jak na przykład podrażnienia spojówek, krtani i nosa oraz kaszel, bóle głowy czy zmęczenie. Infekcje wywołane przez grzyby pleśniowe (mikozy) występują bardzo rzadko i tylko u osób szczególnie podatnych, o mocno osłabionej odporności. Oddziaływania alergiczne i drażniące mogą pochodzić zarówno od żywych, jak i od obumarłych grzybów pleśniowych, natomiast do wywołania infekcji zdolne są tylko żywe grzyby pleśniowe. Zdjęcie: Zdjęcie: ALK-SCHERAX

8 6 GRZYBY PLEŚNIOWE UKRYTY PROBLEM Grzyby pleśniowe często rozwijają się w ukryciu. Na istniejący problem wskazują zapachy stęchlizny czy zbutwienia albo pierwsze ciemne plamy na ścianach, sufitach albo przedmiotach ruchomych. Jeśli podejrzewa się ukryty rozwój grzybów pleśniowych, trzeba podejrzane pomieszczenia dokładniej zbadać. Aby dotrzeć do grzybów pleśniowych, należy w razie potrzeby odkryć puste przestrzenie za obudowami, sufitami albo ścianami. Coraz częściej do wykrywania, czy raczej w tym przypadku wywąchania ukrytych miejsc skażenia grzybami pleśniowymi używa się specjalnie szkolonych psów tropiących te grzyby. Prawie wszystkie grzyby pleśniowe bowiem oddają do powietrza w pomieszczeniu lotne substancje organiczne, które specjalnie wyćwiczony pies może wywąchać. Używając psów tropiących grzyby pleśniowe należy jednak uwzględnić, że wprawdzie pies znajdzie ukryte miejsce rozwoju grzybów pleśniowych, ale to jeszcze nie daje podstaw do jakiejkolwiek oceny rzeczywistego rozmiaru tego zagrzybienia i ewentualnego zagrożenia zdrowia mieszkańców. Inną metodą jest wykrywanie ukrytej szkody wywołanej grzybami pleśniowymi poprzez pomiar określonych, wydzielanych przez te grzyby do powietrza w pomieszczeniu lotnych substancji przemiany materii. Te tak zwane pomiary MVOC wywołują jednakże kontrowersje co do ich wyników. Nie zawsze jest na przykład rzeczą jednoznaczną, czy wszystkie pomierzone lotne związki organiczne pochodzą od drobnoustrojów. Ponadto wykazanie podwyższonego stężenia MVOC w powietrzu w pomieszczeniu nic nie mówi o ryzyku dla zdrowia mieszkańców; tym bardziej zatem nie można na podstawie takiego pomiaru podejmować decyzji o dokonaniu odgrzybiania. Bardziej jednoznacznie wygląda to w przypadku rozwoju grzybów pleśniowych widocznego już gołym okiem na powierzchni (na przykład za szafami, we wnękach ściennych itd.). Jeśli zaatakowana została większa powierzchnia (więcej niż ok cm 2 ), nie trzeba już pracochłonnie analizować, jak duże jest obciążenie rozwojem grzybów pleśniowych i które gatunki tych grzybów występują w danym przypadku. Trzeba zaraz zacząć działać. Jeśli odkryje się źródła rozwoju grzybów pleśniowych, trzeba poszukać jego przyczyn. Dopiero potem zaatakowane miejsce powinno być we właściwy sposób odgrzybione, przy czym w każdym przypadku trzeba zwalczać przyczyny. Najpierw należy więc wyjaśnić, czy istnieje źródło rozwoju grzybów pleśniowych i jakie są ewentualnie jego przyczyny (wady budowlane, niewłaściwe postępowanie użytkowników itd.). Badanie takie wymaga dużej znajomości rzeczy i powinno być przeprowadzane przez legitymującego się odpowiednimi uprawnieniami fachowca. Uproszczone, schematyczne podejście do problemu jest w najwyższym stopniu problematyczne. Należy zawsze oceniać konkretny pojedynczy przypadek, wykorzystując wszystkie istniejące informacje.

9 7 Przed przeprowadzeniem kosztownych badań mikrobiologicznych należy najpierw wykonać obchód miejsca wystąpienia zagrzybienia. Podczas takiego obchodu miejsca powinno się wyjaśnić możliwe przyczyny występowania grzybów pleśniowych i zapisać je w protokole z tego obchodu. Poza tym obchód miejsca powinien dać odpowiedź na pytanie, czy we wnętrzach znajduje się jedno czy więcej źródeł grzybów pleśniowych. Analiza powietrza w pomieszczeniach, kurzu domowego i/lub zaatakowanych przez grzyby materiałów pozwoli oszacować dokładny rozmiar szkody i ryzyko dla zdrowia. Analiz powinny dokonywać tylko laboratoria znające się na rzeczy, w przeciwnym razie nie można bowiem wykluczyć niewłaściwego postępowania przy pomiarach i błędnej interpretacji wyników. Ważne: Proszę przy zlecaniu pomiarów zagrzybienia pleśnią zwracać uwagę na to, czy laboratoria stosują środki zabezpieczenia jakości i na przykład regularnie i z powodzeniem uczestniczą w testach sprawności laboratoriów. Jeśli mają Państwo wątpliwości co do jakości laboratorium, proszę zwrócić się o pomoc do miejscowej Inspekcji Sanitarnej lub zasięgnąć rady lokalnych stowarzyszeń konsumenckich. Jeśli obawiają się Państwo, że mają w mieszkaniu źródło rozwoju grzybów pleśniowych, które mogłoby pogorszyć Państwa zdrowie, proszę w każdym przypadku zwrócić się poradę do właściwej Inspekcji Sanitarnej lub centrali ochrony konsumentów. Jeśli Państwo już cierpią na dolegliwości zdrowotne i obawiają się, że mogą one mieć związek z rozwojem grzybów pleśniowych w Państwa mieszkaniu, proszę zwrócić się do swojego lekarza domowego, do ośrodka medycyny środowiska lub do izby lekarskiej landu. Zdjęcie:

10 8 CO ROBIĆ, GDY ODKRYJE SIĘ PLEŚŃ? Stwierdzenie źródła grzybów pleśniowych we wnętrzu nie oznacza jeszcze ostrego zagrożenia zdrowia użytkowników tego pomieszczenia. Rozmiar zagrożenia zdrowia zależy od intensywności i rodzaju szkody oraz od wrażliwości użytkowników pomieszczenia i często nie można go dokładnie określić liczbowo. Rozwój grzybów pleśniowych we wnętrzu jest postrzegany także bez tych ścisłych związków dawka-skutek jako problem higieniczny, dlatego nie można się tym godzić. Musi tu znaleźć zastosowanie zasada przezorności, zgodnie z którą należy zminimalizować obciążenia środowiska (nakaz minimalizacji), zanim dojdzie do schorzeń. Jeśli ocena wykaże, że wnętrze jest zagrzybione grzybami pleśniowymi, powinno nastąpić jego odgrzybienie. Ze względów profilaktyki ochrony zdrowia powinno się usuwać z wnętrza pomieszczeń nawet niewielkie źródła rozwoju grzybów pleśniowych. Jednakże oczyszczenie z grzybów pleśniowych bez usunięcia przyczyn jest niecelowe, bo wówczas można prędzej czy później spodziewać się ponownego rozwoju tych grzybów. Dlatego też niezbędne jest wyjaśnienie przyczyn rozwoju grzybów pleśniowych, a w szczególności kwestii zwiększonego napływu wilgoci. Zdjęcie:

11 GRZYBY PLEŚNIOWE W WYNAJĘTYCH MIESZKANIACH 9 Zagrzybienie wynajętego mieszkania grzybami pleśniowymi uważa się za wadę najmu. Przyczyny i pytanie, kto ma ponieść koszty usunięcia szkód, są w praktyce często źródłem sporów, które w końcu musi po wysłuchaniu rzeczoznawców rozstrzygać sąd. Z uwagi na to, że obciążenie wnętrz pomieszczeń rozwojem grzybów pleśniowych stanowi problem higieniczny, a nie można wykluczyć także zagrożenia zdrowia, szkody powinny zostać ze względów profilaktyki zdrowotnej usunięte szybko i możliwie w porozumieniu między najemcą i wynajmującym. Przy lekarskim poświadczaniu dolegliwości zdrowotnych z powodu obciążenia grzybami pleśniowymi ważne jest, aby z diagnozy przekonująco wynikał związek między tymi dolegliwościami i obciążeniem grzybami pleśniowymi. Ważne: Nasze wskazówki nie mogą zastąpić konkretnej porady prawnej w indywidualnym przypadku. W razie wątpliwości co do sytuacji prawnej oraz istniejących praw i obowiązków najlepiej będzie, jeśli najemca i wynajmujący zasięgną odpowiednio wcześnie porady prawnej. Pomocne mogą w takich sytuacjach być na przykład stowarzyszenia najemców lub właścicieli nieruchomości.

12 10 WALKA Z GRZYBEM PLEŚNIOWYM Jeśli nie można natychmiast rozpocząć czynności odgrzybiania, należy sprawdzić, czy nie można przejściowo możliwie bez wzbijania kurzu oczyścić i zdezynfekować zaatakowanych miejsc, na przykład 70-procentowym alkoholem etylowym (etanolem) w przypadku powierzchni suchych i 80-procentowym alkoholem etylowym w przypadku powierzchni wilgotnych. Przez celowe wietrzenie i ogrzewanie można zredukować wilgotność względną w pomieszczeniu i ograniczyć dalszy rozwój grzybów pleśniowych. Środek ten ma jednak sens tylko wtedy, kiedy uprzednio usunięto już istniejące zarodniki tych grzybów, aby uniknąć wysokich stężeń w powietrzu w pomieszczeniu oraz powstania wtórnych źródeł ich rozwoju. Przez wzmożone wietrzenie i ogrzewanie oraz przez odsunięcie mebli od ścian zewnętrznych (odstęp ok. 10 cm) można zmniejszyć niebezpieczeństwo obniżenia temperatury poniżej punktu rosy w trudno dostępnych miejscach, a tym samym dalszy rozwój grzybów pleśniowych. Także i ten środek ma sens tylko wtedy, kiedy uprzednio usunięto już istniejące zarodniki tych grzybów. Podstawowym warunkiem udanego usunięcia zagrzybienia jest likwidacja przyczyn, które doprowadziły do rozwoju grzybów pleśniowych. Szkody budowlane należy usunąć, a użytkowników pomieszczeń uświadomić, jak można w przyszłości uniknąć rozwoju tych grzybów. Nakład na odgrzybienie powinien być dostosowany do rozmiaru szkody i do rodzaju użytkowania pomieszczeń. Znaczenie mają przy tym następujące względy: wielkość zaatakowanej powierzchni, rozmiar zagrzybienia (pojedyncze plamy albo gruba warstwa grzybów pleśniowych), głębokość wniknięcia zagrzybienia (powierzchniowe czy także w głębszych warstwach), występujące gatunki grzybów pleśniowych (ważne dla ryzyka alergii i infekcji, niektóre gatunki grzybów pleśniowych wytwarzają trujące toksyny), rodzaj zaatakowanych materiałów (czy na materiałach nadających się do szybkiej rozbiórki od strony wnętrza, czy w murze), rodzaj użytkowania (magazyn, pomieszczenie mieszkalne, przedszkole, szpital). Za pomocą tych kryteriów należy ze znajomością rzeczy dokonać oceny ogólnej. Następnie należy sformułować wynikające z niej działania ochronne przy usuwaniu zagrzybienia. Prace przy usuwaniu zagrzybienia mniejszych rozmiarów (na przykład zagrzybienie tylko powierzchniowe, zaatakowana powierzchnia nie przekracza około pół metra kwadratowego, nie ma wad budowlanych), przy których nie należy się spodziewać ryzyka dla osób zdrowych, można na ogół przeprowadzać bez udziału specjalistycznego personelu, przy czym zaleca się uprzednie skorzystanie z fachowej porady. Zagrzybienie powierzchni gładkich (metal, ceramika, szkło) można usuwać przy użyciu wody i zwykłych domowych środków

13 11 czystości. Zaatakowane materiały porowate (tapety, płyty gipsowo-kartonowe, porowaty mur, porowate obudowy sufitów) dają się oczyścić, jeśli w ogóle, to z trudem, ponieważ rozwój grzybów pleśniowych może tam przenikać aż do głębszych warstw materiału. Dlatego też zaatakowane płyty gipsowo-kartonowe lub lekkie ścianki działowe najlepiej jest usunąć. Na niedających się usunąć materiałach budowlanych trzeba zapewnić, aby grzyby pleśniowe zostały z nich usunięte całkowicie (tzn. także z głębiej leżących warstw). W przypadku drewna należy z zasady odróżniać tak zwaną siniznę drewna (zaatakowanie powierzchni) i aktywny rozwój grzybów pleśniowych z powodu silnego uszkodzenia wilgociowego z wytwarzaniem dużej ilości zarodników tych grzybów. Normalna sinizna zwykle nie wymaga odgrzybienia drewna. Aktywnie zaatakowane drewno jest natomiast bardzo trudne do oczyszczenia i wymaga najczęściej usunięcia. W wyjątkowych przypadkach można zaatakowaną powierzchnię oczyścić przez zeszlifowanie. Zaatakowane meble o zamkniętych powierzchniach (krzesła, szafy) należy oczyścić powierzchniowo na mokro, osuszyć i w razie potrzeby zdezynfekować procentowym alkoholem etylowym (uwaga: niebezpieczeństwo pożaru i wybuchu! Używać sprzętu do ochrony dróg oddechowych!). Czyszczenie silnie zaatakowanych wyściełanych sprzętów urządzenia wnętrza (fotele, kanapy) rzadko daje się sensownie wykonać z akceptowalnym wysiłkiem, dlatego też zwykle sprzęty takie powinny być usuwane. Zaatakowane tkaniny domowe (dywany, zasłony) najczęściej również wymagają dla właściwego oczyszczenia znacznego wysiłku, tak więc zależnie od kosztów nowego zakupu należy preferować usuwanie. Zaatakowane tapety wzgl. szczeliny wypełnione silikonem należy usunąć, miejsca zaatakowane powierzchniowo zetrzeć na mokro lub odessać odkurzaczem z filtrem mikropyłu (filtr HEPA), a następnie potraktować procentowym alkoholem etylowym, pamiętając o niebezpieczeństwie pożaru i wybuchu (używać tylko w małych ilościach, dobrze wietrzyć, nie palić, nie używać otwartego ognia) oraz o wymogach bezpieczeństwa i higieny pracy (rękawice ochronne, osłona ust, okulary ochronne). Po odgrzybieniu należy dokonać intensywnego oczyszczenia otoczenia miejsc usunięcia grzybów. Powstające przy odgrzybianiu odpadki zawierające grzyby pleśniowe można w workach plastikowych usunąć ze śmieciami domowymi. Zdjęcia:

14 12 Środki ochrony przy usuwaniu zagrzybienia grzybami pleśniowymi: Nie dotykać grzybów pleśniowych gołymi rękami nosić rękawice chronne. Nie wdychać zarodników grzybów pleśniowych nosić osłonę ust. Nie dopuszczać do dostania się zarodników grzybów pleśniowych do oczu nosić okulary ochronne. Po zakończeniu usuwania zagrzybienia wziąć prysznic i uprać odzież. Ważne: Często zaleca się używanie przy zwalczaniu grzybów pleśniowych roztworu octu. Najczęściej jest to jednak niecelowe, ponieważ wiele materiałów budowlanych, a zwłaszcza wapno, powoduje zobojętnienie octu, a poza tym wraz z octem docierają do materiału organiczne substancje odżywcze, które nawet mogą rozwojowi grzybów sprzyjać. Odradzamy również stosowanie we wnętrzach chemicznych środków grzybobójczych (roztwory z fungicydami), ponieważ nie można wykluczyć, że substancje te będą przez długi czas obecne we wnętrzach pomieszczeń, stanowiąc zagrożenie dla zdrowia mieszkańców. Odgrzybianie materiałów zaatakowanych przez grzyby pleśniowe musi mieć na celu całkowite usunięcie tych grzybów. Samo uśmiercenie grzybów pleśniowych nie wystarcza, ponieważ nawet uśmiercone grzyby pleśniowe mogą wywoływać alergie i podrażnienia. Przy usuwaniu zagrzybienia grzybami pleśniowymi z materiałów może nastąpić uwolnienie bardzo dużych stężeń zarodników. Dlatego też usuwanie zagrzybienia powinno być przeprowadzane tylko w odpowiednich warunkach bezpieczeństwa i higieny pracy. Ponadto należy mieć na uwadze, że na przykład w odniesieniu do alergików lub osób z chronicznymi schorzeniami dróg oddechowych oraz osób o osłabionym układzie odpornościowym nie można wykluczyć ryzyka dla zdrowia, zatem ten krąg osób nie powinien na własną rękę wykonywać prac przy usuwaniu zagrzybienia. Prace przy usuwaniu zagrzybienia o większym zakresie powinny być wykonywane przez firmy fachowe. Należy je powierzać do wykonania firmom, które wykazują się znajomością prac przy odgrzybianiu, występujących przy tym niebezpieczeństw, koniecznych środków ochrony oraz wymagających uwzględnienia przepisów i zaleceń.

15 ZAPOBIEGANIE JEST LEPSZE NIŻ LECZENIE! 13 Najważniejszym warunkiem dla rozwoju grzybów pleśniowych jest występowanie wilgoci, które można najczęściej przypisać wadom budowlanym i/lub niewłaściwemu postępowaniu użytkowników. Utrzymanie mieszkania w stanie wolnym od rozwoju grzybów pleśniowych wymaga współdziałania fachowości w robotach budowlanych i rozsądnego postępowania użytkowników. Podstawowym warunkiem dla mieszkania bez rozwoju grzybów pleśniowych jest, po pierwsze, wzniesienie budynku zgodnie z najnowszą wiedzą techniczną. Unikaniu rozwoju grzybów pleśniowych na skutek szkód wilgociowych służą: minimalna izolacja cieplna (DIN : ), ochrona przed ulewą (DIN ), izolacja przeciw podciąganej wilgoci gruntowej (DIN 18195), prawidłowa konstrukcja dachu (wytyczne rzemieślnicze), wodoszczelne instalacje. Zdjęcie:

16 14 Szczególną uwagę należy poświęcić tym miejscom w obrębie ścian zewnętrznych, sufitów i dachu, które są niedostatecznie lub niewłaściwie zaizolowane bądź wykazują innego rodzaju nieszczelności, w których dochodzi do wzmożonego występowania wilgoci kondensacyjnej. Kubatura mieszkaniowa nowo wybudowana lub po renowacji wymaga przez pewien czas wyraźnie zwiększonego wietrzenia ze względu na wilgoć resztkową z okresu budowy. W przypadku użytkowania pomieszczeń z wytwarzaniem dużej wilgoci i wysokiej powietrznoszczelności zewnętrznej powłoki budynku nieraz nie ma możliwości zredukowania wilgotności powietrza do niezbędnego rozmiaru poprzez ogólnie przyjęte wietrzenie ręczne. W takich przypadkach pomocna może być mechaniczna wentylacja nawiewno-wyciągowa. W zakresie mechanicznej wentylacji nawiewno-wyciągowej wchodzą w rachubę przede wszystkim dwa systemy: Wentylacja w razie potrzeby z wentylatorami wyciągowymi w obszarach mieszkalnych o dużym napływie wilgoci, na przykład kuchniach i pomieszczeniach sanitarnych. Celowe jest regulowanie pracy wentylatorów za pomocą czujników wilgoci. Systemy nawiewno-wyciągowe z odzyskiem ciepła. W instalacjach takich, które w miarę możliwości powinny być tak użytkowane, aby nie trzeba było otwierać okien w okresie grzewczym, wymiana powietrza powinna być dostosowana do przypadającego obciążenia wilgocią, a wyciąganie powietrza winno następować w miejscach, w których skupione są źródła wilgoci. Ostatnio w większych instalacjach, obsługujących całe budynki, stosuje się także wymienniki ciepła gruntowego po stronie nawiewu. Mogą one wiosną/latem powodować problemy z drobnoustrojami, jeśli na ścianach wymienników ciepła wystąpi wysoka wilgotność względna czy nawet woda kondensacyjna. Także i użytkownicy mieszkań mogą swoim postępowaniem przyczynić się do tego, że grzyby pleśniowe nie znajdą w mieszkaniu dogodnych warunków rozwoju: wilgotność w budynku można ograniczyć przez prawidłowe wietrzenie i ogrzewanie. Ważne jest, aby wilgoć, która powstaje w pomieszczeniu na skutek przebywania i wykonywanych czynności (wilgoć oddawana przez człowieka, natrysk, gotowanie, pranie itd.), była odprowadzana na zewnątrz przez regularne wietrzenie.

17 15 WSKAZÓWKI DOT. PRAWIDŁOWEGO WIETRZENIA Dla zmniejszenia wilgotności w pomieszczeniu powinno się preferować krótkie wietrzenie uderzeniowe kilkakrotnie w ciągu dnia (5 10 minut przy szeroko otwartym oknie): a) Łazienka W łazience powinno się po natrysku usunąć wodę ze ścian i posadzki. Należy także po natrysku na krótko otworzyć szeroko okna w łazience (o ile istnieją). W łazienkach bez okna należy przestrzegać, aby wbudowana wentylacja kanałowa działała bez zarzutu. Zaleca się przy tym zainstalowanie mechanicznej wentylacji wyciągowej, w miarę możliwości sterowanej czujnikami wilgoci. Mokre ręczniki i ściany w łazience mogą mimo krótkiego przewietrzenia zawierać jeszcze dużo wody; dlatego też najlepiej jest suszyć ręczniki na grzejniku i pozostawić okna otwarte tak długo, aż ręczniki będą w miarę suche w dotyku (ogrzewania w łazience nie powinno się w zimie wyłączać, to znacznie przyspieszy wyschnięcie ręczników; często wystarczy wówczas kilka minut). b) Kuchnia W kuchni można usunąć z pomieszczenia wiele wilgoci przez wyciąg oparów z wyprowadzeniem wyciąganego powietrza na zewnątrz. Wyciąg taki jest też celowy z punktu widzenia odprowadzenia oparów z gotowania i w przypadku gotowania na gazie gazów spalinowych. Okapy wyciągu oparów z odprowadzeniem powietrza do otoczenia są dla zmniejszenia wilgotności powietrza w kuchni nieprzydatne. c) Pomieszczenia nieogrzewane lub słabo ogrzewane Mniej ogrzewane pomieszczenia (na przykład sypialnie) nie powinny być dogrzewane (wieczorem) za pomocą ciepłego powietrza z innych pomieszczeń. Mogłoby to spowodować tworzenie się w tym chłodniejszym pomieszczeniu wody kondensacyjnej na ścianach albo szybach okiennych. Po użytkowaniu mniej ogrzewanej sypialni powinno się przez dobre wietrzenie rano po wstaniu z łóżka zadbać o odprowadzenie wilgoci (każdy śpiący wydziela parę wodną). Pomieszczenia, które przez dłuższy czas nie są użytkowane i ogrzewane, powinny być przed wznowieniem użytkowania mocniej przewietrzone. d) Nieobecność W mieszkaniu, w którym ze względu na nieobecność mieszkańców nie można kilkakrotnie w ciągu dnia otwierać okien, powinno się przynajmniej zostawić otwarte drzwi wewnętrzne, aby ewent. jeszcze istniejąca wilgoć z łazienki i kuchni mogła się równomiernie rozdzielić na wszystkie pomieszczenia.

18 16 Możliwość usuwania wilgoci z pomieszczenia przez wietrzenie polega na tym, że powietrze w zależności od temperatury może wchłaniać różne ilości pary wodnej. Ciepłe powietrze zawiera przy tej samej wilgotności względnej o wiele więcej wody niż powietrze zimne. Zimne powietrze zewnętrzne w zimie zawiera mało wody, nawet jeśli jego wilgotność względna jest wysoka. Zimne powietrze zewnętrzne, które wpływa do wnętrza pomieszczenia podczas wietrzenia, wchłania przy ogrzewaniu się wilgoć, która wraz z ogrzanym powietrzem jest znów odprowadzana na zewnątrz. Przy bardzo zimnym powietrzu zewnętrznym można nawet przy deszczowej pogodzie uzyskać przesuszenie pomieszczenia przez wietrzenie. Im zimniejsze powietrze, tym więcej wody może ono wchłonąć przy ogrzewaniu się. Dlatego też w zimie można przez wietrzenie zimnym powietrzem zewnętrznym usunąć z pomieszczenia więcej wilgoci niż latem. W trzyosobowym gospodarstwie domowym wydzielanie pary wodnej przez ludzi (30 do 100 g/h na osobę), przez natryski, pranie, suszenie bielizny, gotowanie oraz przez rośliny, akwaria i inne źródła wilgoci uwalnia dziennie około 6 do 14 kg wody. Aby odprowadzić z pomieszczeń 10 kg wody, trzeba wprawić w ruch ok kg powietrza. Oznacza to, że trzeba średnio około 7 razy dziennie wymienić zawarte w pomieszczeniach powietrze, aby odprowadzić z nich niepożądaną wilgoć. Dla porównania: przy zamkniętych oknach i drzwiach krotności wymiany powietrza wynoszą ok. 0,2 2 wymian na godzinę (zależnie od typu okien i położenia budynku), a przy szeroko otwartych oknach krotność wymiany powietrza wzrasta do wymian na godzinę. Im gorsza jest izolacja cieplna ścian zewnętrznych albo im więcej błędów budowlanych zrobiono w konstrukcji budynku (na przykład w postaci mostków termicznych) i im gorzej ściany zewnętrzne są ogrzewane przez krążące w pomieszczeniach powietrze (na przykład za szafami lub za obudową ścian), tym niższa jest w zimie temperatura powierzchni tych ścian zewnętrznych. Odpowiednio wzrasta wówczas wilgotność względna przy powierzchni wewnętrznej ściany i niebezpieczeństwo wystąpienia wody kondensacyjnej. Ważne: Przy ścianach zewnętrznych, zwłaszcza tych zimnych, nie należy bezpośrednio ustawiać mebli ani też wieszać na nich obrazów czy ciężkich zasłon. Jako orientacyjny odstęp minimalny można przyjąć ok. 10 cm. W pomieszczeniach piwnicznych temperatura ściany od wewnątrz jest często niska także latem. Ponieważ jednak wilgotność absolutna powietrza zewnętrznego latem jest zwykle wysoka, częste wietrzenie powietrzem zewnętrznym w celu wysuszenia byłoby wtedy błędem, powodowałoby bowiem wprowadzanie do pomieszczenia coraz więcej wilgoci, która skraplałaby się na zimnych ścianach. Wietrzenie powinno się wówczas przenieść na wczesne godziny poranne.

19 17 W pomieszczeniach piwnicznych, które służą tylko za magazyny i nie są przeznaczone na dłuższy pobyt ludzi, z rozwojem grzybów pleśniowych nieraz wypada się pogodzić. Zaradzić temu można by tylko przez lepszą izolację cieplną, przez ogrzewanie lub przez suszenie powietrza w pomieszczeniu. Piwnice, w których nie udaremnia się rozwoju grzybów pleśniowych, nie powinny jednak mieć bezpośredniego połączenia z pozostałą częścią budynku np. przez schody, szyby lub nieuszczelnione otwory w stropie nad piwnicami. O NINIEJSZEJ BROSZURZE Niniejsza broszura została opracowana na podstawie stworzonej przez komisję ds. higieny powietrza we wnętrzu Federalnego Urzędu ds. Środowiska publikacji: Podręcznik zapobiegania, badania, oceny i usuwania zagrzybienia grzybami pleśniowymi we wnętrzach ( Podręcznik o grzybach pleśniowych ). (widok strony tytułowej oryginału podręcznika obok tłum.) Publikację tę można pobrać w Internecie ( lub nabyć w postaci drukowanej w Federalnym Urzędzie ds. Środowiska, Centrum Telefoniczne (nakład ograniczony). Wydawca: Federalny Urząd ds. Środowiska Wydział II 1.3, Higiena wnętrz Wydział II 1.4, Mikrobiologia skr. poczt Berlin Faks: (030) Federalny Urząd ds. Środowiska