Zarządzanie Środowiskiem i Ekologia wykłady

Transkrypt

1 Zarządzanie Środowiskiem i Ekologia wykłady Dr inż. Adam Mroziński Pokój: Bud. 3.2/p. 208 Tel.: , Sekretariat: WWW: adammroz@utp.edu.pl Wydział Inżynierii Mechanicznej Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy

2 Warunki zaliczenia fi fi fi Referat z wybranego tematu lista tematów (podwyższenie oceny) Obecności Zaliczenie końcowe - pisemne - test

3 Literatura podstawowa 1) PoskrobkoB.: Zarządzanie środowiskiem. Wydanie II zmienione, PWE, Warszawa ) Śleszyński J.: Ekonomiczne problemy ochrony środowiska, ARIES, Warszawa ) NierzwińskiW.: Zarządzanie środowiskowe, PWE, Warszawa ) Lewandowski W.M.: Proekologiczne odnawialne źródła energii, WNT Warszawa ) Bartkiewicz B: Ścieki przemysłowe, Oficyna Wydawnicza PW, Warszawa ) AllowayB.C., Ayres D.C.: Chemiczne podstawy zanieczyszczania środowiska PWN, Wwa ) Dojlido J.R.: Ekologia i ochrona środowiska, Wyd. ZPPR - Radom ) Gawroński R.: Procesy oczyszczania cieczy, Oficyna Wydawnicza PW, Warszawa ) JohansonA.: Czysta technologia - środowisko, technika, przyszłość; WNT - Warszawa ) Maciak F.: Ochrona i rekultywacja środowiska; Wyd. SGGW, Warszawa ) KaraczunZ.M., Indeka L.G.: Ochrona środowiska, Warszawa 1999

4 Podstawowe definicje

5

6

7 SYSTEMY ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKIEM Środowisko otoczenie, w którym działa Organizacja, z uwzględnieniem powietrza, wody, ziemi, zasobów naturalnych, flory, fauny, ludzi i ich wzajemnych zależności (w tym kontekście pojęcie otoczenia rozciąga się od wnętrza Organizacji do systemu globalnego). [Definicja z ISO 14001:2004]. W Organizacjach, które deklarują i pragną wykazać, że podchodzą do ochrony środowiska poważnie i że są gotowe na zmniejszanie swojego oddziaływania na środowisko, oczywistym działaniem staje się wdrożenie Systemu Zarządzania Środowiskiem (inne stosowane nazwy to: System Zarządzania Środowiskowego, System Zarządzania Ekologicznego).

8 Ochrona środowiska -zachowanie, właściwe wykorzystanie oraz odnawianie zasobów i składników przyrody, w szczególności dziko występujących roślin i zwierząt oraz kompleksów przyrodniczychiekosystemów. Sposobyochrony środowiska: - tworzenie parków narodowych, rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych,itp., -obejmowanie ochroną prawną,gatunków roślin izwierząt, -ustanawianiepomników przyrody. Ochrona środowiska to również utrzymywanie otoczenia w czystości, minimalizacja zanieczyszczeń, czy zużywania mediów takich jak woda, energiacieplna itp. Obowiązek ochrony środowiska reguluje ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 rokuprawoochrony środowiska(dz.u.nr62 poz.627)

9 Ekologia (gr. oíkos + lógos -dom +słowo, wiedza, nauka) to nauka o strukturze i funkcjonowaniu przyrody, zajmująca się badaniem oddziaływań pomiędzy organizmami, a ich środowiskiem. Określenia ekologia, ekologiczny sączęsto używane wjęzyku potocznym, mając szeroki i czasem nieprecyzyjny sens znaczeniowy, nie zawsze związanyzekologią jako nauką. Termin ten wprowadził, od słowa oecologia, niemiecki biolog i ewolucjonista Ernst Haeckel w 1869 roku, by określić badania nad zwierzętami i ich relacjami z otaczającym światem nieorganicznym jak i organicznym, ze szczególnym uzwgędnieniem interakcji, przyjaznych lub wrogich z organizmami roślinnymi i zwierzęcym z którymi wchodzą w kontakt. Ważne dla niego było także w tym rozumieniu darwinowskie pojęciewalki obyt. We współczesnym znaczeniu słowo ekologia zostało użyte w1985 roku przez Stephena Forbesa.

10 Najpopularniejszymi standardami, które definiują wymagania odnośnie Systemów Zarządzania Środowiskiem są obecnie: q ISO 14001:2004 ErvironmentalManagement Systems (EMS), czyli System Zarządzania Środowiskowego (SZŚ). [więcej...] q EMAS (Eco Management and Audit Scheme, czyli System Ekozarządzania i Audytu) Dodatkowo elementy proekologiczne znajdują się również w innych standardach, jak: q SQAS (Safety and Quality Assessment System), czyli System Badania ioceny Bezpieczeństwa i Jakości opracowany przez Europejską Izbę Przemysłu Chemicznego w celu stworzenie warunków odpowiedzialnego i bezpiecznego obrotuproduktamibranży chemicznej q SQMS (Supplier Quality Management System standard dla dostawców McDonald s) q Standardy poszczególnych globalnych koncernów (charakteryzujące się zazwyczaj bardziej rygorystycznymi wymaganiami niż te przedstawione w popularnych standardach iwymaganiach prawa poszczególnych Krajów, wktórych funkcjonują zakłady koncernów (przykładami takich koncernów sąnp.toyota,toshiba itp.)

11

12

13

14 Przesłanki do wdrażania systemów zarządzania środowiskiem: q q wzrost świadomości ekologicznej całego społeczeństwa powodowana chęcią zachowania środowiskanaturalnego wjaknajlepszymstaniedla przyszłychpokoleń zaostrzające się przepisy prawne, dotyczące korzystania ze środowiska (wzrost wysokości kar za nieprzestrzeganie prawa środowiskowego oraz corazskuteczniejsze ichegzekwowanie) q poszukiwanie różnych możliwości dofinansowywania działalności Przedsiębiorstwa (np. tańsze kredyty na inwestycje ekologiczne, dotacje rządoweiunijne) q q q zainteresowanie naszych Klientów, dostawców, udziałowców wpływem naszejdziałalnościiwyrobów na środowisko tworzeniepozytywnegowizerunku Przedsiębiorstwa wotoczeniu przywilej wynikający z "pozycji lidera" zobowiązuje do promowania ochrony środowiska

15 Korzyści, jakie przedsiębiorstwo może osiągnąć z wdrożenia Systemu Zarządzania Środowiskiem: q zwiększenie konkurencyjności firmy -lepszy wizerunek firmy w oczach potencjalnych klientów i inwestorów q poprawa wizerunku Organizacji jako odpowiedzialnej społecznie (CSR Corporate Social Responsibility) q ułatwienie dostępu do różnego rodzaju programów mających na celu dofinansowywanie działalności Przedsiębiorstwa q uporządkowanie stanu formalnoprawnego - zgodność lub większe prawdopodobieństwo zgodności z wymaganiami prawnymi q łatwiejsze uzyskiwanie pozwoleń i zatwierdzeń, dzięki spełnieniu wymagań prawa q redukcję wytwarzania zanieczyszczeń i odpadów q redukcja kosztów usuwania odpadów i kosztów energii oraz opłat za korzystanie ze środowiska q lepsza współpraca i stosunki ze społeczeństwem, władzami oraz jednostkami kontrolującymi q nacisk położony na zapobieganie, a nie na działania korygujące powoduje obniżenie ryzyka środowiskowego, a przez to obniżenie mogących wystąpić kosztów kar i odszkodowań

16

17

18

19

20 Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie? Agenda -to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz ekorozwoju wperspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski), dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którymspołecznościuczestniczą wpodejmowaniukluczowychdecyzji. Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w1992 r. Jej sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska. Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali: globalnej krajowej regionalnej lokalnej globalnaimiędzynarodoweagendy21, narodoweagendy21, regionalneagendy21, lokalneagendy21. Agenda 21 wskazuje wjaki sposób rozwój może zostać praktycznie zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych, przestrzennychipolityczno-instytucjonalnych.

21 Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie? Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko. U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu whistorii. Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej w społeczeństwach imiędzy państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od którego zależy życie na Ziemi. Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu -poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej zarządzać ekosystemami, chronić je itym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21 stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju. Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia wtworzeniu zrównoważonej gospodarki. Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny isprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie w stanie zachować swa godność.

22 Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację globalnej Agendy 21? fi Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD), najważniejsze instytucjonalne ciało powołane wwyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia wżycie Agendy21, fi Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój własny projektrealizacji transferu wiedzy itechnologii wcelu promocjiekorozwojuwkrajach rozwijającychsię; fi Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP), organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych; fi Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody IZasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in. ŚwiatowejStrategii OchronyPrzyrody, fi Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych "zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju, fi Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięciawbudowiesystemu monitorowaniaekorozwoju, fi EuropejskiBank OdbudowyiRozwoju (EBRD).

23 Ekorozwój Rozwój zrównoważony

24 Czy ekorozwój i rozwój zrównoważony to pojęcia tożsame? Wzasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne, choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony środowiska przyrodniczego. W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego. Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju.

25 Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003) fi typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka, wtechnosferze, dla człowieka fi koncepcja międzypokoleniowa fi proces integrujący wszystkie działania człowieka -aby osiągnąc cel musibyć stosowany powszechnie iprzez wszystkich fi powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska fi Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona ikształtowanie środowiska rozumiane ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy stanu środowiska przyrodniczego są elementami ekorozwoju

26 Cele ekorozwoju Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej: dobrobyt (materialny ispołeczny), sprawiedliwość, bezpieczeństwo. Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji ekologicznych środowiska przyrodniczego. Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania, nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.

27 Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju? 1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i społecznego. 2.Zasada integralności środowiska (integralnościekosystemu); jejistotą jest zalecenie, aby Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie. 3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska wkrajach OECD, łączy się zkilkoma zasadamipraktycznymi: zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta ikonsumenta - użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia), płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań ochronnych zanieczyszczającego środowisko), wspólnejodpowiedzialności, etapowania iwyboru priorytetów, uwzględniania wymogów ochrony środowiska wdziałalności planistycznej.

28 Zasady ekorozwoju cd. 4. Zasada prewencji (zapobiegania), -zasadą aktywnej polityki, lub w węższej interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła. 5. Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też -nie zawsze wsposób uzasadniony -zasadą biernejpolityki) 6. Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej), zwana też zasadą udziału społeczności wrozwiązywaniu problemów ekologicznych lubzasadą uspołecznienia. 7. Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań ochronnych do regionalnych ilokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i lokalnejwładzy wyboru narzędzi realizacji ideiekorozwoju. 8. Zasada praworządności -w warunkach polskich oznacza konieczność takiej przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów argumentacją o wyższej konieczności, interesie społecznym, lub jesteśmy za biedni na ochronę środowiska itp. 9. Zasada przestrzegania międzypokoleniowejsprawiedliwości ekologicznej, nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.

29 Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna? Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej. Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju -ekorozwój to rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb przyszłych pokoleń. Np.: Konstytucja RP wpkt. 1art. 74 Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu iprzyszłym pokoleniom Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta wustawie oprawo ochrony środowiska :Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych ispołecznych, zzachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, wcelu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak iprzyszłych pokoleń.

30 Jakie łady integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany? Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie rozszyfrowują koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu. Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów: ekologicznego -determinującego konieczność budowy polityki ekologicznej, społecznego i ekonomicznego -determinującego konieczność budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego, przestrzennego -determinującego konieczność nowego podejścia do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki przestrzennej, instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju

31 Jakie łady integruje ekorozwój? fi Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego, ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4 polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną, które wspomagane są systemem zarządzania (sfera instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych odnoszacych się do wymienionych sfer. fi Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności (przenikania).

32 Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny? fi Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych, społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym; fi Od lokalnych do globalnych zagrożeń; fi Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi; fi Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość międzypokoleniowa); fi Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą przetrwania cywilizacji ludzkiej.

33 Ekorozwój w Polsce Art. 5 Konstytucji R.P. Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń. Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992 Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia, związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...). Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe. Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".

34 Ekorozwój w Polsce Dokumenty strategiczne i akty prawne: fi Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju Polski do 2025 roku (1999) fi II Polityka Ekologiczna Państwa (2001) fi Prawo ochrony Środowiska (2001) fi Ustawa o odpadach (2001) fi Prawo wodne (RDW) (2001)

35 Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju transportu Niezrównoważony Zrównoważony fi Brak myślenia o fi Ograniczanie potrzeb w miarę kształtowaniu potrzeb możliwości fi Dominacja samochodu fi Dominacja transportu fi Ograniczanie roli kolei publicznego fi Niedostrzeganie pieszych i rowerzystów fi Wysoka ranga transportu kolejowego fi Promocja konsumpcji indywidualnej, duże zużycie fi Równoprawność dla pieszych i rowerzystów zasobów, groźne fi Promocja konsumpcji zbiorowej, zanieczyszczenia w tym mniejsze zużycie zasobów i globalne, fragmentacja mniejsza ilość zanieczyszczeń, przyrody, większe zagrożenie szansa na mniejsze życia i zdrowia ludzi, strata rozczłonkowanie cennych czasu w korkach, przyrodniczo terenów, przenoszenie kosztów na zdrowsze warunki do życia ludzi, innych, w tym przyszłe mniej korków, ponoszenie pokolenia pełnych kosztów przez tych, którzy korzystają z transportu

36 G O S P O D A R K A SPOŁECZEŃSTWO ZRÓWNOWAŻONY INTEGRACJA RÓWNOŚĆ SZANS ROZWÓJ ŚRODOWISKO I N S T Y T U C J E

37 Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003

38 Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju

39 Narzędzia edukacyjne: Narzędzia wdrażania ekorozwoju Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach człowiek-środowiska fi edukacja formalna fi szkolna fi pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.) fi edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe). Narzędzia ekonomiczne fi fi fi fi podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin) podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska Kształtowanie środowiska przyrodniczego fi fi szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych środowiska. Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.

40 Narzędzia wdrażania ekorozwoju Narzędzia organizacyjne : Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem -nowa dziedzina, która wymaga: fi fi fi fi zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców określenie odpowiedzialności za realizację zadań. Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne: fi Doskonalenie systemu planowania przestrzennego. Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych, organizacyjnych) fi fi fi zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty). Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które maksymalnie ograniczy presję na środowisko fi produkcja i produkty materiało-, energo -i transportooszczędne.

41 Bariery wdrażanie ekorozwoju

42 Geneza Systemów Zarządzania Środowiskiem

43 1. Konferencjaw Rio de Janeiro. W dniach od 3 do 14 czerwca 1992r. w wyniku niepokojących raportów dotyczących stanu środowiska naturalnego odbyła się w Rio de Janeiro Konferencja Narodów Zjednoczonych na temat "Środowisko i rozwój". Celem tej konferencji było: "...określenie nowego i sprawiedliwego partnerstwa globalnego poprzez stworzenie nowych poziomów współpracy między państwami, kluczowymi grupami stowarzyszeń i ludzi pracujących na rzecz uzgodnień międzynarodowych, które odzwierciedlają interesy wszystkich i chronią integralność globalnych systemów środowiskowych irozwojowych, uznając integralny i współzależny charakter Ziemi, naszego domu." Efektem tej konferencji było proklamowanie 27 zasad "Deklaracja z Rio" oraz zatwierdzenie przez 178 rządów tzw Agendy 21 (Globalny Program Działań)-dokumentu prezentującego uzgodnione stanowisko stron, zmierzające do zmiany istniejących polityk w kierunku ustroju, który będzie sprzyjał rozwiązywaniu światowych problemów socjalnych, ekonomicznych i środowiskowych. Można powiedzieć, że właśnie to zdarzenie zapoczątkowało tzw. "Erę ekologiczną".

44

45 2. Karta Biznesu Zrównoważonego Rozwoju. Na ciągle zwiększającą się ilość i natężeniem apeli społeczeństwa dotyczących ochrony środowiska przemysł odpowiedział w 1992r. Największe koncerny świata podpisały tzw. "Kartę Biznesu Zrównoważonego Rozwoju Międzynarodowej Izby Handlowej" (ICC Business Charter for Sustainable Development). Sygnatariusze Karty przyjęli 16pryncypiów zarządzania ekologicznego jako wytyczne do działalności przedsiębiorstw. To właśnie pierwsze z Pryncypiów stawia określone priorytety ekologiczne przed korporacjami: "...Zarządzanie środowiskiem powinno znajdować się wśród najwyższych priorytetów korporacji jako kluczowy czynnik do osiągnięcia zrównoważonego rozwoju; stworzyć politykę, programy i praktyki prowadzenia działań w sposób korzystny dla środowiska...".

46 3. EMAS. Dnia 29 czerwca 1993 weszło w życie zarządzenie Rady Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej - Unii Europejskiej nr 1836/93 "o dobrowolnym uczestnictwie przedsiębiorstw produkcyjnych w Ekosystemie Zarządzania EWG-UE oraz Programie Auditów przemysłowej Ochrony Środowiska" tzw. EMAS Nr 1836/93. Podstawowym celem EMAS jest możliwość ciągłego zmniejszania szkodliwego oddziaływania na środowisko. System Zarządzania Środowiskiem zgodny z EMAS -jest w Polsce systemem mniej popularnym niż przedstawiony poniżej w pkt. 5 zgodny z normą ISO

47 4. System Zarządzania Środowiskiem w oparciu o BS 7750:1994. W 1994r. w Wielkiej Brytani została wydana norma: Environmental Management System BS 7750:1994 (System Zarządzania Środowiskiem BS7750:1994). Wymagania podane w tej normie umożliwiają wprowadzenie efektywnego zarządzania zarówno dla zarządzania środowiskiem, jak i sposobu przeprowadzania auditów. Zawierała ona między innymi wymóg zgodności z aktualnymi przepisami prawa oraz zobowiązanie do stałej poprawy skuteczności działania, a ponadto obowiązek podania do publicznej wiadomości zarówno polityki jak i celów organizacji wobec środowiska. Norma ta była oparta na ogólnych zasadach systemu zarządzania jakością ISO 9000 /EN 29000

48 5. System Zarządzania Środowiskowego ISO W 1996r. zostały opublikowana norma ISO (przyjęta przez PKN w 1998r. PN EN ISO 14001:1998). W normie tej podane zostały wymagania dotyczące tworzenia systemu zarządzania środowiskiem w różnego rodzaju organizacjach niezależnie od jej rodzaju, wielkości czy warunków geograficznych, kulturowych czy społecznych. Podstawowym zadaniem normy ISO jest wspomaganie działań związanych zochroną środowiska oraz ograniczeniem i zapobieganiem zanieczyszczeniom, akreowany w niej model systemu oscyluje w kierunku ciągłego doskonalenia. Norma ISO przyjmuje zasady systemu zarządzania wspólne z systemami jakości wg normy ISO listopada 2004r. MiędzynarodowaOrganizacja Normalizacyjna wydała II wydanie normy "środowiskowej" -ISO 14001:2004. Od tego momentu jest ona wersją obowiązującą. Jednocześnie wyznaczono 18-miesięczny okres przejściowy na uzyskanie zgodności z normą ISO 14001:2004. Wszystkie certyfikaty wydane na zgodność z normą ISO 14001:1996 straciły ważność z dniem 15 maja 2006 roku a rozbieżności z nowymi lub zmienionymi wymaganiami są traktowane jako niezgodności.

49 W zakładach które deklarują i pragną wykazać, że podchodzą do ochrony środowiska poważnie i że są gotowe na zmniejszanie swojego oddziaływania na środowisko oczywistym działaniem staje się wdrożenie systemu zarządzania środowiskiem. inne stosowane nazwy to: System Zarządzania Środowiskowego System Zarządzania Ekologicznego

50 Przesłanki do wdrażania systemów zarządzania środowiskiem: wzrost świadomości ekologicznej całego społeczeństwa powodowana chęcią zachowania środowiska naturalnego w jak najlepszym staniedla przyszych pokoleń zaostrzające się przepisy prawne, dotyczące korzystania ze środowiska (wzrost wysokości kar za nieprzestrzeganie prawa środowiskowego oraz coraz bardziej skuteczne ich egzekwowanie)) poszukiwanie różnych możliwości dofinansowywania działalności Przedsiębiorstwa (np. tańsze kredyty na inwestycje ekologiczne, dotacje rządowe i unijne) zainteresowanie naszych Klientów, dostawców, udziałowców wpływem naszej działalności i wyrobów na środowisko tworzenie pozytywnego wizerunku Przedsiębiorstwa w otoczeniu przywilej wynikający z "pozycji lidera" zobowiązuje do promowania ochrony środowiska

51 Wdrożenie systemu i jego certyfikacja przedstawia Przedsiębiorstwo jako organizację która : realizuje w sposób kontrolowany procesy związane z istotnymi aspektami środowiskowymi realizuje zadania zmierzające do osiągnięcia określonych celów środowiskowych zobowiązała się do: utrzymywania zgodności z prawem środowiskowym zapobiegać zanieczyszczeniom dążyć do ciągłej poprawy wyników na rzecz ochrony środowiska

52 Korzyści jakie przedsiębiorstwo może osiągnąć z wdrożenia Systemu zarządzania Środowiskiem zgodnego z wymaganiami ISO zwiększenie konkurencyjności firmy - lepszy wizerunek firmy w oczach potencjalnych klientów i inwestorów, ułatwienie dostępu do różnego rodzaju programów mających na celu dofinansowywanie działalności Przedsiębiorstwa, uporządkowanie stanu formalnoprawnego - zgodność lub większe prawdopodobieństwo zgodności z wymaganiami prawnymi, łatwiejsze uzyskiwanie pozwoleń i zatwierdzeń, dzięki spełnieniu wymagań prawa. redukcję wytwarzania zanieczyszczeń i odpadów, redukcja kosztów usuwania odpadów i kosztów energii oraz opłat za korzystanie ze środowiska, lepsza współpraca i stosunki ze społeczeństwem władzami oraz jednostkami kontrolującymi, nacisk położony na zapobieganie, a nie na działania korygujące powoduje obniżenie ryzyka środowiskowego a przez to obniżenie mogących wystąpić kosztów kar i odszkodowań.

53 Podstawa prawna działań: Ustawa Prawo ochrony środowiska (Dz.U ustawa z dnia 27kwietnia 2001r) Ustawa o odpadach (Dz.U Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r.) Ustawa o wprowadzeniu ustawy -Prawo ochrony środowiska, ustawy oodpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U Ustawa z dnia 27lipca 2001r.) Ustawa Prawo wodne (Dz.U Ustawa z dnia 18 lipca 2001r.) Ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz.U Ustawa z dnia 11 maja 2001r.) Ustawa o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej (Dz.U ustawa z dnia 11 maja 2001r.)

54 Gospodarowanie odpadami Pod pojęciem gospodarki odpadami rozumie się całokształt działań zmierzających do jak najlepszego zabezpieczenia środowiska przed odpadami. Jest to więc magazynowanie, zbieranie, transport, odzysk i unieszkodliwianie odpadów oraz nadzór nad prowadzeniem tego typu działań oraz miejsc, w których odpady te są unieszkodliwiane lub odzyskiwane.;

55 Odpadem jest każda substancja lub przedmiot, których posiadacz pozbywa się, zamierza się pozbyć lub do pozbycia się jest zobowiązany. Wytwórcą odpadów jest każdy, kogo działalność lub bytowanie powoduje powstawanie odpadów, oraz każdego, kto przeprowadza wstępne przetwarzanie, mieszanie lub inne działania powodujące zmianę charakteru lub składu tych odpadów. Posiadaczem odpadów jest każdy, kto faktycznie włada odpadami (wytwórca odpadów, inna osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna jak również przedsiębiorcy zajmujący się zbieraniem, transportem, odzyskiemiunieszkodliwianiemodpadów).

56 Wyróżniamy dwapodstawowerodzaje odpadów: odpady przemysłowe i komunalne Odpady komunalne -to stałe iciekłe odpady powstające wgospodarstwach domowych, w obiektach użyteczności publicznej, to również odpady uliczne. Odpady przemysłowe -to takie, które powstały podczas produkcji, wśród nich wyróżniamy odpady: specjalne -charakterystyczne dla działalności przemysłowej, sąto odpady toksyczne lub niebezpieczne dla środowiska. Z uwagi na wysoką szkodliwość usuwanieichpodlega specjalnej kontroli; obojętne -tomiedzy innymi odpady mineralne zzakładów wydobywczych; zwykłe -swoimskładem zbliżone sądo odpadów zgospodarstw domowych. Odpady powinny być w pierwszej kolejności poddawane odzyskowi lub unieszkodliwianiu wmiejscu ich powstawania. Natomiast odpady, które nie mogą być poddane odzyskowi lub unieszkodliwieniu w miejscu ich powstawania, powinny zostać przekazane do najbliżej położonych miejsc, w których można będzie poddać jeodzyskowi lub unieszkodliwieniu.