WYNAGRODZENIE PEŁNOMOCNIKA PROCESOWEGO - w ramach umowy oraz zwrotu kosztów procesu i kosztów nieopłaconej pomocy prawnej SŁAWOMIR W.

Transkrypt

1 WYNAGRODZENIE PEŁNOMOCNIKA PROCESOWEGO - w ramach umowy oraz zwrotu kosztów procesu i kosztów nieopłaconej pomocy prawnej SŁAWOMIR W. CIUPA

2 PODSTAWOWE POJĘCIA WYNAGRODZENIE UMOWNE = CENA ZA USŁUGĘ USTALONA W UMOWIE Z KLIENTEM DO ZAPŁATY PRZEZ KLIENTA (ZOBOWIĄZANIE KLIENTA / WIERZYTELNOŚĆ RADCY PRAWNEGO) ZWROT KOSZTÓW ZASTĘPSTWA PROCESOWEGO = ROZLICZENIE PRZEZ SĄD NA PODSTAWIE USTAWY WYNAGRODZENIA I WYDATKÓW NA PEŁNOMOCNIKA I ICH ZWROT NA RZECZ WYGRYWAJĄCEGO (ZOBOWIĄZANIE PRZEGRYWAJĄCEGO / WIERZYTELNOŚĆ WYGRYWAJĄCEGO) ZWROT KOSZTÓW NIEOPŁACONEJ POMOCY PRAWNEJ Z URZĘDU = WYNGRODZENIE I WYDATKI PEŁNOMOCNIKA POKRYWANE PRZEZ SKARB PAŃSTWA NA MOCY USTAWY (ZOBOWIĄZANIE SKARBU PAŃSTWA / WIERZYTELNOŚĆ RADCY PRAWNEGO)

3 PODSTAWOWE POJĘCIA WYNAGRODZENIE UMOWNE = HONARARIUM + WYDATKI HONORARIUM = UMÓWIONA KWOTA NALEŻNA RADCY PRAWNEMU ZA NALEŻYTE WYKONANIE USŁUGI WYDATKI = WSZELKIE KOSZTY, OPŁATY I INNE CIĘŻARY ZWIĄZANE Z NALEŻYTYM WYKONYWANIEM USŁUGI OBCIĄŻAJĄCE RADCĘ PRAWNEGO ALBO KLIENTA WYNAGRODZENIE I WYDATKI UMOWNE KOSZTY PROCESU KOSZTY NIEOPŁACONEJ POMOCY PRAWNEJ

4 PODSTAWOWE POJĘCIA KOSZTY ZASTĘPSTWA PROCESOWEGO = NIEZBĘDNE I CELOWE WYNAGRODZENIE I WYDATKI JEDNEGO RADCY PRAWNEGO WYNAGRODZENIE = OPŁATA ZA CZYNNOŚCI RADCY PRAWNEGO W KWOCIE BRUTTO NIE WYŻSZA NIŻ STAWKI OPŁAT OKREŚLONE PRZEPISAMI PRAWA WYDATKI = KOSZTY BRUTTO NIEZBĘDNE DO CELOWEGO DOCHODZENIA PRAW I CELOWEJ OBRONY KLIENTA WYNAGRODZENIE BRUTTO < OPŁATA MIN. = 1 x MINIMUM ; OPŁATA MAX. = 6 x MINIMUM > WYDATKI BRUTTO = KWOTY UZNANE PRZEZ SĄD (CO DO ZASADY I WYSOKOŚCI?)

5 PODSTAWOWE POJĘCIA KOSZTY NIEOPŁACONEJ POMOCY PRAWNEJ = NIEZBĘDNE WYNAGRODZENIE I WYDATKI ZA USŁUGI RADCY PRAWNEGO Z URZĘDU WYNAGRODZENIE = OPŁATA ZA CZYNNOŚCI RADCY PRAWNEGO W KWOCIE NETTO NIE WYŻSZA NIŻ STAWKI OPŁAT OKREŚLONE PRZEPISAMI PRAWA + VAT WYDATKI = NIEZBĘDNE I UDOKUMENTOWANE WYDATKIW KWOTACH BRUTTO WYNAGRODZENIE NETTO < OPŁATA MIN. = 1 x MINIMUM + VAT ; OPŁATA MAX. = 1,5 x MINIMUM > + VAT WYDATKI BRUTTO = KWOTY UZNANE PRZEZ SĄD (CO DO ZASADY I WYSOKOŚCI?)

6 PODSTAWOWE POJĘCIA RYZYKA FINANSOWE KLIENTA = RYZYKO PROCESOWE / ALTERNATYWNE + RYZYKO KOSZTOWE RYZYKO PROCESOWE = zasady ponoszenia i zwrotu kosztów procesu (także zastępstwa procesowego), w tym także w razie przyznania nieopłaconej pomocy prawnej z urzędu w przypadku przegrania sprawy RYZYKO KOSZTOWE = szacowana kwota wydatków klienta w przypadku przegrania sprawy RYZYKO ALTERNATYWNE = szacowana kwota wydatków klienta w przypadku alternatywnego rozwiązania sporu

7 PODSTAWOWE POJĘCIA RYZYKA FINANSOWE RADCY PRAWNEGO = RYZYKO PRACY W TOKU + RYZYKO GOSPODARCZE + RYZYKO SZKODY RYZYKO PRACY W TOKU = wartość pracy wykonanej w sprawie, ale nie opłaconej oraz poniesionych tymczasowo i niezwróconych wydatków w sprawie RYZYKO GOSPODARCZE = prawdopodobieństwo straty lub nieuzyskania zakładanych efektów finansowych w związku z prowadzeniem sprawy przez radcę prawnego RYZYKO SZKODY = prawdopodobieństwo naprawienia przez radcę prawnego szkody poniesionej przez klienta

8 WYNAGRODZENIE ZA ZASTĘPSTWO PROCESOWE Sprawa I CSK 611/10 Warszawska kancelaria prawnicza i firma deweloperska współpracowały przez kilka lat w sprawach procesowych. Kancelaria wystawiała faktury za usługi, a firma je płaciła. W ostatnich 3 sprawach (dużej przed sądem arbitrażowym, mniejszej przed sądem powszechnym i zwykłej komorniczej) firma odmówiła zapłaty wynagrodzenia twierdząc, że jego wysokość nie została w zleceniu ustalona. Kancelaria pozwała firmę o zapłatę ,- PLN tytułem wynagrodzenia za zastępstwo procesowe w 3 sprawach. Sądy I i II instancji przyznały powódce wynagrodzenie w oparciu o minimalne stawki wynagrodzenia ustalone w Rozporządzeniu Sąd Najwyższy uznał jednak, ze jeżeli umowa z klientem nie określa wysokości wynagrodzenia lub sposobu jego ustalenia to powinno one odpowiadać wykonanej pracy. Można stosować stawki wynagrodzenia z Rozporządzenia, ale nie automatycznie te minimalne. Jeżeli bowiem powód wykaże wyższy nakład swojej pracy to można stosować stawki wyższe niż minimalne. Można także stosować stawki wedle, których wcześniej praca powoda była wynagradzana, o ile powód wykaże, że były one znane pozwanej i przez nią akceptowane.

9 ODPŁATNOŚĆ UMOWY O ZASTĘPSTWO PROCESOWE Przepisy prawa i zasady etyki zawodowej ustanawiają lub zakładają odpłatność umowy o zastępstwo procesowe tzn. za jej wykonanie radcy prawnemu przysługuje ustalone wynagrodzenie (art. 8 ust. 4, 22 3, 22 4 i 22 5 Ustawy z r. o radcach prawnych dalej Ustawa ; rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z r. w sprawie opłat za czynność radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu - dalej Rozporządzenie ; art. 28 ust. 3 i art. 29 ust. 2 Kodeksu Etyki Radcy Prawnego dalej KERP ) Odpłatność jest immanentną cechą zastępstwa procesowego wykonywanego w ramach umowy o pracę (i o dzieło, jeżeli dopuścić pogląd o możliwości określania w umowie nieprocesowego rezultatu - art. 627 KC). Co do zasady opłatne jest także zastępstwo procesowego wykonywane w ramach umowy o świadczenie usług, do której stosuje się odpowiednio przepisy KC o zleceniu (art. 750 w zw. z art KC) Odpłatność nie oznacza, że zawsze istnieje bezwarunkowy obowiązek zapłaty wynagrodzenia w całości lub części, gdyż przepisy prawa lub postanowienia umowy z klientem mogą przewidywać jego modyfikacje lub nawet uchylenie (np. 3 ust. 2 Rozporządzenia, art. 29 ust. 3 KERP)

10 NIEODPŁATNOŚĆ UMOWY O ZASTĘPSTWO PROCESOWE Umowa o zastępstwo procesowe może być wyjątkowo nieodpłatna, ale tylko w przypadku, gdy przepis prawa to dopuszcza i wyraźnie wynika to z jej treści (art. 750 KC w zw. z art KC). Radca prawny w przypadkach szczególnie uzasadnionych, gdy przemawia za tym sytuacja materialna lub rodzinna klienta może zrezygnować z wynagrodzenia w części lub całości ( 3 ust. 2 Rozporządzenia) W przypadku nieodpłatnej pomocy prawnej istotne jest: jaki jest jej cel (zwłaszcza podatkowo) tzn. czy ma charakter związany z prowadzeniem kancelarii jako przedsiębiorstwa (np. wizerunkowy), czy też nie np. cel charytatywny (uzasadniony trudną sytuacją materialną lub rodzinną klienta - pro bono) oraz czy nieodpłatność dotyczy honorarium, czy także wydatków Należy odróżnić nieodpłatną z istoty pomoc prawną od z istoty odpłatnej, gdzie nie pobiera się wynagrodzenia lub jego zapłata jest warunkowa (ustalenie wynagrodzenie warunkowego tzw. succes fee nie oznacza, że umowa jest nieodpłatna) W każdy przypadku nieodpłatnej pomocy prawnej należy rozpoznać jej skutki dla radcy prawnego i klienta

11 CENOWE INFROMACJE PRZEDKONTRAKTOWE W związku z informowaniem o wykonywaniu zawodu można informować klienta o zasadach kształtowania wynagrodzenia, w tym o zasadach ustalania jego wysokości (art. 24 ust. 2 lit b) KERP) UWAGA! sporne czy można rozpowszechniać cenniki lub w inny sposób podawać wysokość wynagrodzenia? W związku z pozyskiwaniem klienta (zawieraniem umowy) obowiązkowo należy uzgodnić i ustalić w propozycji zawarcia umowy wysokość wynagrodzenia albo co najmniej sposób jego ustalenia (art. 8 ust. 4 i art Ustawy; art. 28 ust. 3 i art. 29 ust. 1 KERP). Przed zawarciem umowy radca prawny podaje klientowi informację o cenie usługi (jeżeli jest ustalona) oraz na żądanie klienta o sposobie jej kalkulacji (jeżeli nie została ustalona lub nie ma możliwości jej podanie) - art. 10 ust. 1 pkt 6 i ust. 2 pkt 1 ustawy z r. o świadczeniu usług na terytorium RP W obrocie konsumenckim w przypadku zawierania tzw. umów nietypowych (poza kancelarią lub drogą elektroniczną) konsument winien być poinformowany do chwili złożenia propozycji umowy o cenie i kosztach usługi (art. 9 ust. 1 pkt 3-5 ustawy z r. o ochronie niektórych praw konsumentów). Zaniechanie w tym zakresie może być nieuczciwą praktyką rynkową (art. 6 ustawy z r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym) UWAGA! W czerwcu 2014 r. ma wejść nowa ustawa o prawach konsumenta dot. informacji cenowych w umowach typowych i nietypowych Informowanie o wynagrodzeniu nie może być sprzeczne z prawem lub z dobrymi obyczajami (np. proponowanie rażąco wysokiego lub niskiego wynagrodzenia), niezgodne z rzeczywistością lub wprowadzające w błąd (np. najtańsze usługi w mieście ), sprzeczne z godnością zawodu (np. wykorzystanie łatwowierności), ograniczające swobodę wyboru (np. nierzetelne obietnice lub gwarancje finansowe)

12 WYNAGRODZENIE PEŁNOMOCNIKA JAKO SKŁADNIK TREŚCI UMOWY Wynagrodzenie obejmuje honorarium i wydatki (art. 750 w zw. z art i 742 KC, art. 630 KC, art. 29 ust. 1 KERP) Wynagrodzenie powinno być ustalone w umowie z klientem (art. 8 ust. 4, art i 22 5 ustawy o radcach prawnych, art. 28 ust. 2 i art. 29 ust. 1 KERP). W stosunkach pracy wynagrodzenie za pracę musi być ustalone w umowie o pracę (nie dotyczy to dodatkowego wynagrodzenia radcy prawnego za zastępstwo procesowe, które może być także ustalone w państwowych jednostkach budżetowych w umowie cywilnej - art ust. 2ustawy z r. o radcach prawnych dalej Ustawa ) Jeżeli w umowie z klientem (z wyjątkiem umowy o pracę) nie określono wysokości wynagrodzenia lub sposobu jego ustalenia to w braku obowiązującej taryfy należy się wynagrodzenie odpowiadające wykonanej pracy (art. 628 KC, art. 750 w zw. z art KC) Brak ustalenia w umowie z klientem wynagrodzenia może być kwalifikowany jako przewinienie dyscyplinarne (art. 28 ust. 2 i art. 29 ust. 2 KERP) mimo tego, że na gruncie prawa umów jest dopuszczalny jako dający się uzupełnić domniemaniami

13 ZASADY KSZTAŁTOWANIA WYNAGRODZENIA W UMOWIE Istnieją dwa systemy kształtowania wynagrodzenia za zastępstwo procesowe: wolny (na zasadzie swobody umów - art. 8 ust. 4, 22 4 i 22 5 ust. 1 Ustawy), regulowany (określony przepisami prawa lub orzeczeniami właściwych organów - art i 22 5 ust. 2 Ustawy) Wynagrodzenie radcy prawnego winno być: jawne i zrozumiałe dla klienta (ustalone przed, a najpóźniej przy zawieraniu umowy co do wysokości i poszczególnych składników wraz z podatkami i innymi opłatami mającymi cenotwórczy charakter oraz sposobem ich ustalania i zasadami ew. obniżek lub podwyżek; wydatków zwrotnych) odpowiednie i uczciwe (uwzględniające obiektywne i subiektywne czynniki wpływające na wysokość wynagrodzenia w szczególności w sposób adekwatny do charakteru, rodzaju sprawy, stopnia jej zawiłości, trudności i wymaganych kwalifikacji, specjalistycznej wiedzy, nakładu i czasu pracy oraz warunków prowadzenia sprawy, korzyści i znaczenia sprawy dla klienta, reputacji lub renomy kancelarii; nie eliminujące lub nie ograniczające konkurencji rynkowej - ani rażąco wygórowane, ani rażąco niskie, nieuczciwie uzgodnione lub narzucone) skrupulatnie rozliczone (rzetelnie i z dbałością o szczegóły; np. pobieranie wynagrodzenia przed wyświadczeniem usługi, wysokość zaliczek, dokumentacja)

14 OGRANICZENIA W KSZTAŁTOWANIU WYNAGRODZENIA W UMOWIE Ograniczenia w kształtowaniu wynagrodzenia wynikają z : przepisów prawa (np. ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów, o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym, o ochronie niektórych praw konsumentów, o świadczeniu usług na terytorium RP, o świadczeniu usług drogą elektroniczną dobrych obyczajów (np. niektóre czyny nieuczciwej konkurencji lub nieuczciwe praktyki rynkowe, nieuczciwe klauzule umowne) zasad współżycia społecznego (np. wynagrodzenia rażąco wygórowane lub niskie) zasad etyki zawodowej (np. zakaz: wynagrodzenia za sukces, jednak dopuszczenie na podstawie art. 5 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym oraz przez orzecznictwo (wynagrodzenie może być ustalone w umowie w dowolnej wysokości uznanej przez strony i odpowiedniej wykonanej pracy patrz. orz. SN z II CSK 528/10) lub wynagradzania usług płatnego pośrednictwa lub dzielenia się wynagrodzeniem z osobą nieuprawnioną do świadczenia pomocy prawnej; nakaz rozliczania wynagrodzenia z innym radcom prawnym współpracującym lub od którego przejęto sprawę, a także informowania o tym klienta?) okoliczności faktycznych (np. sytuacji rynkowej) orzeczeń właściwych organów (np. Prezesa UOKiK)

15 WYBRANE NIELEGALNE PRAKTYKI CENOWE Zasadniczo nie jest nielegalne: cenowe naśladownictwo konkurencji (kształtowanie cen w odniesieniu do konkurencji), o ile stanowi działanie niezależne (paralelne) oparte na własnym monitorowaniu cen konkurencji stosowanie niskich (drapieżnych) albo wysokich cen, z wyjątkiem cen rażąco niskich albo wysokich (zwłaszcza jeżeli jest się dominatem lub monopolistą) Zasadniczo jest nielegalne (czasami również nieetyczne): wymienienie informacji cenowych z konkurencją (szczególnie stanowiących tajemnicę, aktualnych, niezagregowanych) uzgadnianie cen z konkurencją (zmowa cenowa nie jest dozwoloną reakcją także na nieuczciwą konkurencję cenową), szczególnie minimalnych lub sztywnych (w pewnych przypadkach także maksymalnych), a także cen odsprzedaży usług stosowanie antykonkurencyjnych lub nieuczciwych obniżek cen (rabaty) zawieranie cenowych zmów przetargowych (np. uzgodnione i celowo niekorzystne kształtowanie cen, konsorcja cenowe)

16 MODELE KSZTAŁTOWANIA HONORARIUM W UMOWIE MODEL WYNAGRODZENIA CZASOWY STAWKI GODZ. RYCZAŁTOWY KOSZTOWY JAKOŚCIOWO - WYNIKOWY CENA ZA NAJEM ABONAMEN- TOWY CENA STAŁA CAŁKOWITA CENA ZA JAKOŚĆ CENA ZA WYNIK CENA MAKSYMALNA CENA ZA WARTOŚĆ

17 MODELE UMOWNEGO KSZTAŁTOWANIA HONORARIUM Stawki godzinowe - iloczyn stawki wynagrodzenia za godzinę czasu pracy i liczby przepracowanych godzin; odmiana: wynagrodzenie oparte na najmie pracy określone stawką za dzień lub miesiąc Ryczałt - kwota wynagrodzenia za przyjęty okres rozliczeniowy: a) sparametryzowana i względnie zmienna (np. max. liczbą godzin, rozmiarem zadań) tzw. cena abonamentowa; b) niesparametryzowana i względnie stała (za cały okres rozliczeniowy) tzw. stała cena całkowita ustalona z góry w konkretnej stałej kwocie w przyjętym okresie rozliczeniowym lub za wykonanie konkretnego projektu i nie podlegająca zmianom; c) niesparametryzowana i stała - cena maksymalna (budżet klienta) ustalana na podstawie wartości budżetu klienta na usługę; stanowi górną granicę wynagrodzenia (cenę maksymalną), po przekroczeniu której usługi przestają być świadczone Kosztorys (formuła koszt + ) kwota kalkulowana w oparciu o wydatki ponoszone na świadczenie usług powiększona o procentowy narzut na wydatki (marża); może ulegać zmianom Cena oparta o jakość usług jest ustalana na podstawie wyceny oczekiwanych przez klienta atrybutów jakości usługi lub obsługi (np. zakres, terminowość, szybkość) Wynagrodzenie za wyniki/warunkowe zależne od spełnienia (i stopnia spełnienia) określonych warunków (wyników, korzyści, sukcesu), przy czym ich spełnienie warunkuje zapłatę wynagrodzenia; występuje w dwóch wariantach: a) wynagrodzenia zależnego wyłącznie od osiągniętego wyniku, sukcesu (procentowe) tzw. pactum de quota litis (zasada brak wyniku brak wynagrodzenia ), b) wynagrodzenia zależnego częściowo od spełnienia określonych warunków tzw. pactum de palmario (dodatkowa premia za sukces lub wynagrodzenia warunkowego, które należy się w określonych przypadkach mino braku osiągniecia wyniku - art. 29 ust. 3 Kodeksu Etyki); Wynagrodzenie wg. wartości sprawy dla klienta ustalane na bazie oszacowania korzyści lub zmniejszenia szkód, które może odnieść klient w wyniku zastosowania rozwiązania sprawy, a część z tych osiągniętych korzyści lub oszczędności określana procentowo lub kwotowo stanowi wynagrodzenie

18 MODELE UMOWNEGO KSZTAŁTOWANIA WYDATKÓW WYDATKI: - sensu stricto: koszty, opłaty lub inne ciężary związane ze sprawą klienta, które mszą być lub zostały poniesione w celu jej należytego prowadzenia lub w interesie klienta - sensu largo: wydatki sensu stricto i wydatki, które musi ponieść klient w związku z przegraniem procesu (koszty sądowe, koszty zastępstwa, opłaty, podatki, cła, koszty stawiennictwa, opłaty i prowizje bankowe za konto powiernicze klienta itd.) WYDATKI za usługi: - zewnętrzne winny być naliczane zgodnie z faktycznie poniesionymi na nie kosztami bez doliczania marży czy prowizji (dolicza się ew. podatki lub opłaty) np. koszty sądowe, opłaty, tłumaczenia, opinie rzeczoznawców, przejazdy, zakwaterowanie), a uzyskane pomniejszenia (rabaty, skonta, premie itd.) winny być przekazane klientowi - kancelarii mogą obejmować tylko koszty świadczonych bezpośrednio na rzecz klienta usług (np. komunikacja z klientem, przesyłki, przechowywanie akt itd.) WYDATKI nie obejmują normalnych kosztów prowadzenia działalności Kancelarii MODELE KOSZTOWE: - ryczałt (wydatki są w całości zawarte w honorarium) - kosztorys (honorarium i wydatki są rozliczane i naliczane odrębnie) - wydatki + (w honorarium zawarte są tylko określone wydatki, inne wydatki są rozliczane i naliczane odrębnie) - wydatki maksymalne (honorarium obejmuje tylko wydatki do określonej max. wysokości)

19 WYNAGRODZENIE PEŁNOMOCNIKA W RAMACH STOSUNKU PRACY Wynagrodzenie za zastępstwo procesowe w stosunku pracy jest co do zasady zawarte w wynagrodzeniu za pracę, które obejmuje zapłatę za wykonywanie wszystkich obowiązków pracowniczych objętych umówionym rodzajem pracy (art. 78 KP). Wynagrodzenie nie przysługuje jednak za pracę niewykonaną (chyba że przepisy prawa stanowią inaczej) lub za wadliwie wykonanie usług (art. 80 i 82 KP) Wynagrodzenie radcy prawnego nie może być niższe od wynagrodzenia przewidzianego dla stanowiska głównego specjalisty lub równorzędnego (art ust. 1 Ustawy) tj. najniższego wynagrodzenia na takich stanowiskach - gdy obowiązują tabele zaszeregowania, a w ich braku do wynagrodzenia przyznanego w regulaminie wynagradzania lub umowie o pracę (por. orz SN z r., II PK 17/11 i cyt. tam orzecznictwo SN) Radcy prawnemu przysługuje prawo do dodatkowego wynagrodzenia za zastępstwo procesowe lub prawne (w postępowaniach pozasądowych) obliczane na podstawie kosztów zastępstwa sądowego zasądzonych lub przyznanych w postępowaniach pozasądowych i egzekucyjnym, jeżeli zostały one ściągnięte od strony przeciwnej i w wysokości (art ust. 2 Ustawy): - nie niższej niż 65% w/w kosztów (?) określonej w sferze państwowych jednostek budżetowych w związanej z umową o pracę umowie cywilnej (wywodzi się z zawartej umowy, która nie wygasa z ustaniem stosunku pracy, ale w przypadku spełnienia świadczenia; można się go zrzec por. orz. SN z r., I PK 70/08), - 65 % w/w kosztów w pozostałych sferach zatrudnienia (ma charakter gwarancyjny i wywodzi się wprost z Ustawy, nie podlega zrzeczeniu się - por. orz SN z r., II PK 17/11)

20 WYNAGRODZENIE ZA ZASTĘPSTWO W ZAMÓWIENIACH PUBLICZNYCH Usługi zastępstwa procesowego (także związanego z nimi doradztwa prawnego) podlegają Ustawie z r. - Prawo zamówień publicznych ( Upzp ), z wyłączeniem zamówień podprogowych Wartość zamówienia w kwocie całkowitego wynagrodzenia wykonawcy (bez VAT, co nie oznacza, że w siwz nie można podać właściwej stawki VAT) oraz wysokość kwoty, którą zamierza przeznaczyć na sfinansowanie zamówienia ustala z należytą starannością zamawiający (art. 32 Upzp) Wynagrodzenie winno być podane w ofercie w kwocie brutto tzn. zawierać wszystkie koszty bezpośrednie, koszty pośrednie i zysk, podatki, opłaty celne, ubezpieczenia i inne elementy cenotwórcze. Obowiązek ustalenia właściwego wynagrodzenia (a zwłaszcza stawki podatku VAT) obciąża wykonawcę, a błędy w tym zakresie nie podlegają poprawie i skutkują odrzuceniem oferty, chyba że zamawiający wskazał właściwą w jego ocenie stawkę VAT w siwz lub odpowiedziach na pytania wykonawcy Wynagrodzenie ustalone jako cena rażąco niska narusza warunki konkurencji w postępowaniu i powoduje odrzucenie oferty Zmiana wysokości wynagrodzenia może być istotną lub nieistotną zmianą umowy (np. zmiana stawki VAT). Istotna zmiana umowy jest dopuszczalna jeżeli została przewidziana w jej treści wraz ze wskazaniem jej przyczyn (art. 144 Upzp) Wynagrodzenie za zamówienie dodatkowe (nieprzewidziane w siwz) lub uzupełniające (przewidziane w siwz) jest odrębne od wynagrodzenia za zamówienia podstawowe

21 RAŻĄCO NISKA CENA W ZAMÓWIENIACH PUBLICZNYCH Zamówienie Ministerstwa Finansów na doradztwo i reprezentację prawną przy projektach unijnych (KIO 2251/11): wartość szacunkowa ,22 zł; finansowanie zł 9 ofert; rozpiętość cen: zł (2 oferty z ceną zł i zł, a więc poniżej zł uznane za zawierające rażąco niską ceną; pozostałe oferty z ceną zł) KIO nie uwzględniło odwołania z ceną zł, która została uznana za rażąco niską (enigmatyczność i brak przekonywujących wyjaśnień odwołującego się) Zamówienie Zarządu Nieruchomości Komunalnych w Gdańsku na 12 m-czną obsługę prawną (KIO 207/11): wartość szacunkowa zł 16 ofert; rozpiętość cen: zł (oferta z ceną zł uznana za zawierającą rażąco niską cenę) KIO uwzględniło odwołanie z ceną zł (ok zł/m-c netto) ze względu na brak merytorycznego odniesienia się zamawiającego do wyjaśnień odwołującego się (doświadczenie z okresu poprzedniej obsługi, spodziewana większa liczb zleceń co zwiększa przychody, bliskość biur co zmniejsza koszty, oferuje cenę ok zł/m-c netto przy czystym zysku zł/c) Zamówienie Sądu Okręgowego w Warszawie na 24 m-czne zlecenie na pomoc prawną w zakresie obsługi sądu (pon-pt godz. 9-17, w tym 2 h dyżury w tygodniu i co najmniej 5 h poza dyżurami - max 540 h) (KIO 120/13): wartość szacunkowa zł 14 ofert; rozpiętość cen: 2.169, zł (6 ofert cenami zł, a wiec poniżej zł uznane za zawierające rażąco niską ceną; pozostałe oferty z ceną , zł) KIO uwzględniło odwołanie z ceną ,80 zł (ok. 140 zł/h) ze względu na brak merytorycznego odniesienia się zamawiającego do wyjaśnień odwołującego się (własny lokal, osobiste wykonanie usługi i brak pracowników, doraźne korzystanie z cudzego doświadczenia, stosowanie podobnych cen w obrocie wolnorynkowym)

22 PŁATNOŚCI Płatności mogą być określone ze względu na: czas jako płatne: z góry (przed wykonaniem usługi uwaga na obrót konsumencki!) z dołu (w trakcie lub po wykonaniu usługi) Częstotliwość jako płatne: jednorazowo (cała kwota uwaga na obrót konsumencki!) częściowo (jako zaliczki na poczet wynagrodzenia lub raty wynagrodzenia płatne w określonych terminach lub po wystąpieniu określonych zdarzeń) postać jako: gotówkowe (jako wyjątek dotyczący obrotu konsumenckiego uwaga na pranie brudnych pieniędzy!) bezgotówkowe (jako zasada w obrocie profesjonalnym) wynik jako: bezwarunkowe (niezależnie od przebiegu i wyniku sprawy oraz wykonanej pracy) warunkowe (zależenie od przebiegu i wyniku sprawy oraz wykonanej pracy uwaga na zakaz sucess fee!) wysokość płatności jako : nieobniżone (bez rabatów, bonusów, skont itd.) z obniżkami (z rabatami, bonusami, skontami uwaga na prawo konkurencji!) Przy płatnościach warto pamiętać o: obowiązkach związanych z praniem brudnych pieniędzy (typowanie ryzyka, szkolenia, rejestracja i zgłaszanie transakcji podejrzanych) wycenie produkcji w toku (wartości usług w toku świadczenia i niezafakturowanych wg. kosztów ich wytworzenia albo szacowanych wpływów z ich świadczenia wytworzenia różnica stanowi wartość dodaną) kontroli przepływów pieniężnych (historyczny, aktualny i spodziewany stan gotówki czyli różnica między jej wpływami i wypływami decyduje o ocenie możliwości finansowych oraz zdolności kredytowej)

23 WYNAGRODZENIE PEŁNOMOCNIKA UMOWNE ORAZ JAKO KOSZT PROCESU Wynagrodzenie i wydatki pełnomocnika należne mu na mocy umowy są inną kategorią niż wynagrodzenie i wydatki pełnomocnika, których zwrot jest przyznawany stronie wygrywającej przez sąd w ramach rozliczenia koszów procesu (patrz. orz. SN z r., III CZP 130/2006). Czy umówione wynagrodzenie pełnomocnika, które mieści się w granicach stawek Rozporządzenia stanowi koszt niezbędny do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (patrz orz. SN r., III CZP 40/2000)? W ocenie orzecznictwa rozliczenie wynagrodzenia i wydatków pełnomocnika w ramach kosztów procesu nie ingeruje w swobodę ustalania wynagrodzenia w umowie. Rozliczenie kosztów pełnomocnika nie ma charakteru umownego, gdyż podlega przyznaniu przez sąd na podstawie autonomicznych, choć zbliżonych do umownych zasad (zwrot kosztów nie musi uwzględniać całego wynagrodzenia umownego). Wynagrodzenie umowne nie ma zakresie zwrotu kosztów procesu decydującego znaczenia, w przeciwieństwie do stosunków między klientem, a pełnomocnikiem Stosunek prawny wynikający z obowiązku zwrotu kosztów zastępstwa ma charakter publicznoprawny. Jego adresatem nie jest jednak pełnomocnik (nie ma legitymacji do zaskarżania rozstrzygnięć o kosztach), ale strona procesowa. Źródło, czas powstania, formę zgłoszenia, prekluzję tego stosunku, składniki i wysokość wynagrodzenia, organ rozliczający określa KPC, Ustawa i Rozporządzenie, a nie umowa z klientem czy przepis prawa materialnego. Nie zmienia tego fakt, że wierzytelność z tytułu kosztów zastępstwa może być przedmiotem obrotu prywatnego (patrz SN z r., III CZP 16/11; orz. SA w W-wie z r., I ACa 671/05) Stawki określone Rozporządzeniu nie są niegodziwe lub rażąco niskie tylko z tego powodu, że ich wartość nie odnosi się rynkowej wyceny wynagrodzenia. Niezależenie od takiej wyceny wynagrodzenie godziwe to kwoty zapewniające minimalny standard życia. Ustawodawca ma więc prawo do kształtowania stawek nie tylko w oparciu o interesy pełnomocników (prawa rynku), ale także interesy obywateli (prawo do sądu i do obrony) patrz orz. TK z r., SK 23/05. RPO zarzucił jednak niekonstytucyjność Rozporządzenia, gdyż wbrew wytycznym z Ustawy uwzględnia w kształtowaniu stawek tylko rodzaj i wartość sprawy, a nie rodzaj i zawiłość sprawy oraz nakład pracy (stanowisko z r. RPO IV/ST)

24 ZASADY ZWROTU WYNAGRODZENIA I WYDATKÓW PEŁNOMOCNIKA Z WYBORU W RAMACH KOSZTÓW PROCESU POSTĘPOWANIE: PROCESOWE (art. 98 i nast. KPC) Rozliczenie: Pokrywa przegrywający Dopuszczalne zniesienie, rozdział lub obciążenie jednej strony na zasadzie słuszności lub winy NIEPROCESOWE (art. 520 KPC) Brak rozliczenia: Każdy uczestnik pokrywa sam Wyjątkowo podział lub obciążenie jednego uczestnika (zainteresowanie wynikiem, sprzeczność interesów) ZABEZPIECZAJĄCE (art. 745 KPC) Rozliczenie: Do czasu wydania orzeczenia kończącego ponoszą strony EGZEKUCYJNE (art KPC) Rozliczenie: Pokrywa dłużnik

25 ZASADY ZWROTU WYNAGRODZENIA I WYDATKÓW PEŁNOMOCNIKA Z WYBORU W RAMACH KOSZTÓW PROCESU ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA WYNIK PROCESU (art KPC) albo: WZAJEMNE ZNIESIENIE KOSZTÓW (art. 100 i KPC) ROZDZIAŁ KOSZTÓW, W TYM STOSUNKOWY (art. 100 i 102 KPC) OBCIĄŻENIE KOSZTAMI JEDNEJ STRONY (art KPC) ZASADA SŁUSZNOŚCI DYSKRECJONALNOŚĆ ZASADA SŁUSZNOŚCI DYSKRECJONALNOŚĆ ZASADA SŁUSZNOŚCI ALBO ZAWINIENIA DYSKRECJONALNOŚĆ

26 ZASADA ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA WYNIK PROCESU Wynagrodzenie i wydatki pełnomocnika zwraca przegrywający sprawę (powód, którego żądanie nie zostało uwzględnione albo pozwany, którego obrona okazała się nieskuteczna) Pozew o ustalenie został oddalony wyrokiem, a powód obciążony kosztami. Powód wniósł apelację w wyniku czego wyrok sądu I instancji został uchylony, a sprawa przekazana do ponownego rozpoznania. Po ponownym rozpoznaniu sprawy sąd I instancji uwzględnił powództwo, a pozwany został obciążony w całości kosztami postępowania. Pozwany złożył apelację w wyniku czego wyrok sądu I instancji zmieniony w ten sposób, że oddalono i uwzględniono po jednym żądania powoda. Pełnomocnik powoda wniósł skargę kasacyjną, a Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i umorzył postępowanie w sprawie z powodu następczej niedopuszczalności drogi sądowej. Jak w tej sprawie winny być rozliczone koszty procesu? ZUS decyzją stwierdził, że K. ponosi odpowiedzialność za zobowiązania z tytułu niezapłaconych składek. Na skutek odwołania K. sąd I instancji zmienił decyzję i zwolnił K. z powyższej odpowiedzialności. Sąd apelacyjny na skutek apelacji ZUS uchylił wyrok sądu I instancji i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Po ponownym rozpoznaniu sprawy sąd I instancji oddalił odwołanie K., a sąd apelacyjny oddalił apelację K. od wyroku sądu I instancji. Na skutek skargi kasacyjnej pełnomocnika K. Sąd Najwyższy uchylił wyrok sądu apelacyjnego i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania i orzekania o kosztach postępowania kasacyjnego. Sąd apelacyjny po ponownym rozpoznaniu sprawy uchylił wyrok sądu I instancji oraz poprzedzającą go decyzję ZUS i przekazał sprawę ZUS oraz zasądził od ZUS m.in. koszty zastępstwa (1 x stawka minimalna za I instancję, 2 x stawka minimalna za II instancję, 1 x stawka minimalna za postępowanie kasacyjne). Rozstrzygnięcie o kosztach zaskarżył pełnomocnik twierdząc, że winno zostać zasądzone wynagrodzenie uwzględniające jego nakład pracy tj. 2 stawki minimalna za I instancję, 3 stawki minimalne za II instancję i 1 stawka minimalna za postępowanie kasacyjne czy ma rajcę?

27 ZASADA ZNIESIENIA / ROZDZIELENIA KOSZTÓW Koszty są wzajemnie znoszenie, gdy łącznie spełnione są dwie przesłanki: strony w jednakowym lub zbliżonym stopniu przegrały sprawę, strony poniosły koszty w tej samej lub zbliżonej wysokości. Stosuje się w przypadku, gdy po rozliczeniu kosztów kwota do zwrotu na rzecz wygrywającego jest niewielka lub bliska zeru TAK przegranie sprawy (powód 49%, pozwany 51%) i poniesione koszty (powód 3450 zł, pozwany 3350 zł) NIE przegranie sprawy (powód 49%, pozwany 51%) i poniesione koszty (powód 3450 zł, pozwany 1350 zł) NIE przegranie sprawy (powód 35%, pozwany 65%) i poniesione koszty (powód 3450 zł, pozwany 3400 zł) Koszty są rozdzielane między strony w takim stopniu, w jakim każda z nich przegrała proces. Stosuje się w przypadku, gdy po rozliczeniu kosztów kwota do zwrotu na rzecz wygrywającego nie jest niewielka. Przegranie sprawy (powód 35%, pozwany 65%) i poniesione koszty (powód 6500 zł, pozwany 3500 zł = 10000zł ) Podział kosztów: powód zł x 35% = 3500 zł; pozwany zł x 65% = 6500 zł) Powód zapłacił 6500 zł, a powinien 3500 zł - do zasądzenia na rzecz powoda 3000 zł (6500 zł 3500 zł) Koszty ponosi przegrywający, gdy wygrywający nieznacznie przegrał (np. 2%). Zasądzane są tylko koszty należne wygrywającemu i wyliczone od wygranej części powództwa

28 ZASADA SŁUSZNOŚCI W wypadkach szczególnie uzasadnionych można zasądzić od przegrywającego tylko część kosztów lub nie obciążać go kosztami Do kręgu wypadków szczególnie uzasadnionych należą zarówno okoliczności : związane z samym przebiegiem procesu (sytuacje wynikające z charakteru żądania poddanego rozstrzygnięciu, jego znaczenia dla strony, subiektywne przekonanie strony o zasadności roszczeń, przedawnienie, prekluzja), leżące na zewnątrz procesu (sytuacja majątkowa i życiowa strony, z tym zastrzeżeniem, że niewystarczające jest powoływanie się jedynie na trudną sytuację majątkową, nawet jeśli była podstawą zwolnienia od kosztów sądowych i ustanowienia pełnomocnika z urzędu) - por. orz. SN z r., I CZ 155/2012; z r., IV CZ 61/13) W szczególności w orzecznictwie zaliczono do wypadków szczególnie uzasadnionych: wyjątkowo trudna sytuacja majątkowa i subiektywnie przeświadczona o słuszności dochodzonego roszczenia (orz. SN z r., III CZ 25/2012), precedensowy charakter sprawy (orz. SN z r., II PZ 24/2010), brak zawiłości sprawy i nakładu pracy pełnomocnika (orz. SN z r., I PKN 59/99; odmiennie: orz. SN z r., II PZ 35/2010; z r., II PZ 24/2010), oddalenie powództwa na podstawie art. 5 k.c. albo z powodu prekluzji (orz. SN z r., II PR 78/79), niesłuszne lub oczywiście niewłaściwe postępowanie wywołujące koszty (uchw. SN z r., II CZ 98/81)

29 WYNAGRODZENIE I WYDATKI PEŁNOMOCNIKA Z WYBORU W RAMACH KOSZTÓW PROCESU KOSZTY ZASTĘPSTWA PROCESOWEGO (art i 99 KPC) WYNAGRODZENIE JEDNEGO PEŁNOMOCNIKA WYDATKI JEDNEGO PEŁNOMOCNIKA Niezbędne i celowe Rzeczywisty i niezbędny nakład pracy, podjęte czynności, rodzaj i zawiłość sprawy i wkład w nią W granicach stawek opłat Rozporządzenia (1-6 stawek minimalnych jako kwoty brutto) Zapłacone lub zobowiązanie do zapłaty Niezbędne i celowe Ograniczone do kwot uznanych przez sąd Zapłacone lub zobowiązanie do zapłaty

30 ZASADY USTALANIA PRZEZ SĄD WYNAGRODZENIA PEŁNOMOCNIKA Z WYBORU Niezbędne (tj. tylko jednego pełnomocnika nawet jeżeli było ich kilku) i celowe do dochodzenia praw i obrony (art i 3 KPC) oraz za prowadzenie sprawy (w postępowaniu głównym i incydentalnych, ale w przypadku spraw połączonych w każdej z nich por. orz. SN z r., I UZ 67/2012) Za rzeczywisty i niezbędny nakład pracy, podjęte czynności przy uwzględnieniu charakteru sprawy i wkładu pełnomocnika w jej wyjaśnienie i rozstrzygnięcie (art KPC, 2 ust. 1 Rozporządzenia) Ograniczone do granic stawek wynagrodzenia brutto (tj. z VAT) z Rozporządzenia ( 2 ust. 2 Rozporządzenia; por. uchw. SN z r., III CZP 95/06), co nie znaczy, że umowa z klientem nie może określać takiej stawki jako wynagrodzenia netto (tj. bez VAT). Co do zasady w wysokości nie niższej niż stawka minimalna, a wyjątkowo niższej niższa (por. orz. SN: z r., I CZ 61/2009; r., I PKN 59/99, r., I PZ 27/2010; 3 ust. 2 Rozporządzenia). Wg. orzecznictwa stawka minimalna obejmuje już niezbędny nakład pracy i aktywność pełnomocnika jakiego można oczekiwać normalnie od profesjonalisty działającego w interesie klienta. Tylko nadzwyczajne okoliczności mogą uzasadniać stawkę wyższą niż minimalna, w tym maksymalną (np. szczególny rodzaj i zawiłość sprawy szczególne przyczynienie się pełnomocnika do jej wyjaśnienia por. orz. SA w: Katowicach z r, VACz639/2012; w Krakowie z r., I ACz 1922/2012) Zapłacone lub wynikające z zaciągniętego zobowiązania do jego zapłaty (co może być przedmiotem wykazania przed sądem), a brak tych elementów nie pozwala na obciążenie przegrywającego kosztami wynagrodzenia (por. orz. SN z r., I CZ 129/2010, orz. SA w Poznaniu z r., I ACa 538/2013)

31 ZASADY USTALANIA PRZEZ SĄD WYDATKÓW PEŁNOMOCNIKA Z WYBORU niezbędne i celowe do dochodzenia praw i obrony (art i 3 KPC); w praktyce pozostawione uznaniu sądu i w związku z tym mogą być w orzecznictwie sporne; sady raczej uznają wydatki na usługi obce, nie uznają natomiast wydatków na usługi własne bezsporne uznawane - koszty podróży do sądu (np. pociągiem, samolotem) i opłat skarbowych (orz. SN z , IV CZ 77/2012; z r., I UZ 84/2012) sporne opłaty pocztowe (szerzej korespondencji), koszty tłumaczeń, pewne koszty przedprocesowe (np. operatu szacunkowego) co od zasady nieuznawane (pokrywane są w ramach wynagrodzenia) koszty kserowania oraz inne niż drobne i zwykłe wydatki występujące przy okazji procesu np. opłaty za przelewy bankowe (orz. WSA w: Lublinie z r., I SA/Lu 611/2004; Gliwicach z r., III SA/Gl 1007/2007) ograniczone do kwot uznanych przez sąd poniesione lub wynikające z zaciągniętego zobowiązania do ich zapłaty obowiązek udokumentowania ich poniesienia lub zobowiązania do zapłaty (co jest przedmiotem wykazania przed sądem), a brak tych elementów nie pozwala na obciążenie przegrywającego wydatkami (por. orz. SN z r., I CZ 129/2010, orz. SA w Poznaniu z r., I ACa 538/2013)

32 KOSZTY NIEOPŁACONEJ POMOCY PRAWNEJ Z URZĘDU Pomoc prawna z urzędu jest zlecana przez sąd, ale klientem jest osoba na rzecz której pełnomocnika ustanowiono. Jej świadczenie jest obowiązkiem radcy prawnego o charakterze odpłatnym i przysługuje za nią wynagrodzenie i zwrot wydatków. Nie przeczy temu fakt, że to pełnomocnik z urzędu świadczy pomoc prawną tymczasowo nieodpłatnie, gdyż jego wynagrodzenie i wydatki stanowią element kosztów podlegających rozliczeniu i obowiązkowi zwrotu w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji, a także i to, iż wynagrodzenie może być wyjątkowo nieprzyznane jeżeli pomoc ma nieprofesjonalny charakter Stosunek prawny wynikający z obowiązku zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej z urzędu ma charakter publicznoprawny. Jego podmiotem nie jest jednak strona na rzecz której ustanowiono pełnomocnika z urzędu, ale sam pełnomocnik. Źródło, czas powstania, formę zgłoszenia, prekluzję tego stosunku, składniki i wysokość wynagrodzenia, organ rozliczający określa KPC, Ustawa i Rozporządzenie Klient nie ponosi kosztów wynagrodzenia i wydatków pełnomocnika z urzędu. Pełnomocnik ten (a nie klient ) jest stroną, której służy legitymacja do zaskarżania rozstrzygnięć sądu o kosztach pomocy prawnej z urzędu. W ocenie orzecznictwa zasady zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej ingerują w swobodę działalności gospodarczej i ograniczają prawa majątkowe pełnomocnika z urzędu Zwrot wynagrodzenia i wydatków pełnomocnika z urzędu następuje albo w ramach i na zasadach rozliczania kosztów procesu (mimo, że koszty są zasądzane na rzecz klienta to pełnomocnik może ściągnąć je od przeciwnika na zasadzie pierwszeństwa zaspokojenia), albo w ramach ich pokrycia przez Skarb Państwa (nie są wówczas elementem kosztów procesu, ale kosztami przyznanymi wprost pełnomocnikowi, a nie klientowi) Wyroki TK z: r., SK 20/11; r., SK 14/13

33 ROZLICZENIE I ZWROT KOSZTÓW NIEOPŁACONEJ POMOCY PRAWNEJ Z URZĘDU KOSZTY PEŁNOMOCNIKA Z URZĘDU SĄ ROZLICZANE I ZWRACANE JAKO: KOSZTY PROCESU DO ZWROTU PRZEZ PRZEGRYWAJĄCEGO SPRAWĘ (art. 98 i nast., 122 KPC) KOSZTY NIEOPŁACONEJ POMOCY PRAWNEJ DO ZWROTU PRZEZ SKARB PAŃSTWA (art Ustawy, Rozporządzenia) Jeżeli beneficjent pomocy z urzędu wygrał sprawę, chyba że egzekucja zwrotu kosztów z majątku przegrywającego okazała się bezskuteczna Jeżeli beneficjent pomocy z urzędu przegrał (lub wydano opinię o braku podstaw skargi kasacyjnej) lub wygrał sprawę (a nastąpiła bezskuteczna egzekucja zwrotu kosztów z majątku przegrywającego)

34 WYNAGRODZENIE I WYDATKI PEŁNOMOCNIKA Z URZĘDU W RAMACH KOSZTÓW NIEOPŁACONEJ POMOCY PRAWNEJ KOSZTY NIEOPŁACONEJ POMOCY PRAWNEJ ( 15 Rozporządzenia) WYNAGRODZENIE JEDNEGO PEŁNOMOCNIKA WYDATKI JEDNEGO PEŁNOMOCNIKA Rzeczywisty, niezbędny i profesjonalny nakład pracy, rodzaj i zawiłość sprawy W granicach stawek Rozporządzenia (1-1,5 stawek minimalnych jako kwoty netto + VAT) Niezbędne i udokumentowane Ograniczone do kwot uznanych przez sąd Zapłacone lub zobowiązanie do zapłaty

35 ZASADY USTALANIA PRZEZ SĄD WYNAGRODZENIA I WYDATKÓW PEŁNOMOCNIKA Z URZĘDU WYNAGRODZENIE: rodzaj i zawiłość sprawy oraz wymagany (rzeczywisty, niezbędny i profesjonalny) nakład pracy ( 2 ust. 3 Rozporządzenia, czy art KPC?) w granicach kosztów nieopłaconej pomocy prawnej z Rozporządzenia tj. stawek opłat netto + VAT ( 2 ust. 3 i 15 pkt 1 Rozporządzenia). Co do zasady w wysokości nie niższej niż stawka minimalna, a wyjątkowo niższej (por. orz. SN: z r., I CZ 61/2009; r., I PKN 59/99, r., I PZ 27/2010; 3 ust. 2 Rozporządzenia) i nie wyższej niż 150% stawki minimalnej. Tylko nadzwyczajne okoliczności mogą uzasadniać stawkę wyższą niż minimalna, w tym maksymalną WYDATKI: niezbędne i udokumentowane ( 15 pkt 2 Rozporządzenia); w praktyce pozostawione uznaniu sądu i w związku z tym mogą być w orzecznictwie sporne bezsporne uznawane - koszty podróży do sądu lub klienta jeżeli miejsce wykonywania zawodu mieści się poza miejscem siedziby sądu lub klient jest izolowany w innym miejscu (orz. SA w Szczecinie z r., I Aca 837/2012; SA w Katowicach z r., AKa 365/09; przeciwnie: orz. SA w Katowicach z r., II AKz 271/07) sporne opłaty pocztowe jeżeli kontakt ze stroną był niemożliwy co od zasady nieuznawane (pokrywane są w ramach wynagrodzenia) koszty kserowania oraz inne niż drobne i zwykłe wydatki występujące przy okazji procesu np. opłaty za przelewy bankowe (orz. WSA w: Lublinie z r., I SA/Lu 611/2004; Gliwicach z r., III SA/Gl 1007/2007) ograniczone do kwot uznanych przez sąd

36 WNIOSEK O ZASĄDZENIE KOSZTÓW PEŁNOMOCNIKA Z WYBORU/URZĘDU Roszczenie o zwrot kosztów pełnomocnika ma charakter procesowy, a nie materialny i nie może być dochodzone jako żądanie główne w odrębnej sprawie. Pełnomocnik z urzędu może jednak ściągnąć należne mu wynagrodzenie i wydatki z kosztów zasądzonych na rzecz strony (art. 122 KPC) Koszty zastępstwa w sprawie prowadzonej przez pełnomocnika są zasądzane wyłączenie na wniosek złożony najpóźniej do zamknięcia rozprawy w I i II instancji (także w spóźnionej odpowiedzi na apelację orz. SN z r., III CZP 1/12), a po tym terminie roszczenie wygasa. WYJĄTKI!: a) kiedy sąd wydaje orzeczenie kończące sprawę bez rozprawy do momentu wydania orzeczenia (orz. SN z r., II PZ 22/2010) ;b) w postępowaniu kasacyjnym lub innym skargowym przed SN - w skardze lub w odpowiedzi na nią (orz. SN z r., I CKN 926/00). Nieskuteczny jest wniosek złożony w danej instancji i dotyczącej wyższej instancji, czy wniosek złożony w II instancji obejmujący wszystkie instancje Wniosek może mieć postać: żądania o zasądzenie kosztów wg. norm przepisanych (co do zasady 1 x stawka minimalna - orz. SN z , I CZ 61/2009), albo złożenia spisu kosztów obejmującego pozycje składające się na całość kosztów, przy czym jeżeli nie zgłoszono wszystkich pozycji i ich nie uzupełniono we właściwym terminie roszczenie o nieujęte koszty wygasa (orz. SA w Krakowie z r., I ACa 1896/2011) ; nie trzeba załączać do spisu dowodów poniesienia kosztów (sąd może tego wymagać, gdy przeprowadza weryfikację spisu z urzędu lub na wniosek przeciwnika, w praktyce dowody wymagane przy wydatkach pełnomocnika z urzędu orz. SN z r., III CZP 13/2002; r., II CZ 202/2010); wymóg odrębnego pisma (brak możliwości zgłoszenia do protokołu lub przedstawienia tylko umowy z klientem orz. SN z r., II CK 134/2002; r., I PKN 546/99); sąd nie jest jednak związany spisem kosztów pełnomocnika z urzędu, jeżeli kosztami obciążono przeciwnika strony korzystającej z pomocy prawnej z urzędu (orz. SN z r., III CZP 40/90) Dodatkowe wymogi w przypadku pełnomocnika z urzędu: oświadczenie we wniosku, że koszty nie zostały opłacone w całości lub części / wykazanie bezskuteczności egzekucji kosztów od przeciwnika strony korzystającej z pomocy prawnej z urzędu zobowiązanego do ich zapłaty

37 WYNAGRODZENIE PEŁNOMOCNIKA W ORZECZNICTWIE Po uchyleniu wyroku i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania mamy do czynienia z postępowaniem w tym samym przedmiocie i przed sądem tej samej instancji, a nie innym (drugim) postępowaniem, a zatem zwrot kosztów należy się za sprawę bez względu ile razy sąd danej instancji w niej orzekał (orz. SN z r., I CZ 108/2010, r., IV CZ 109/2010, r., I UZ 33/2011) Niezbędny nakład pracy pełnomocnika, który prowadził sprawę od początku, jest mniejszy aniżeli nakład pracy pełnomocnika, który zgłosił swój udział na etapie postępowania odwoławczego i musi zapoznać się po raz pierwszy z zebranym materiałem oraz przygotować stanowisko w sprawie nieprawomocnie osądzonej (orz. SN z r., V CZ 125/2012) Nie jest argumentem świadczącym o zwiększonym nakładzie pracy pełnomocnika w sprawie fakt, iż dbając o ekonomię procesową powołał on wszystkie wnioski dowodowe w pierwszym piśmie procesowym (orz SA w Rzeszowie z r., III AUz 58/2012) Wadliwe oznaczenie strony, ogólnikowość zarzutów i brak nawiązania do realiów sprawy w środku zaskarżenia wniesionym przez pełnomocnika z urzędu uzasadnia odmowę przyznania mu zwrotu kosztów udzielonej w ten sposób pomocy prawnej (orz. SN z r., III CZ 69/2011) Czynności adwokata ustanowionego z urzędu, które są sprzeczne z zasadami profesjonalizmu, nie uzasadniają przyznania mu kosztów nie opłaconej pomocy prawnej (orz. SN z r., II CKN 341/99; r., IV CKN 189/2000) np. wniesienie środka prawnego oczywiście bezzasadnego (orz. SN z r., II CZ 69/2007), w tym skargi kasacyjnej (orz. SN z r., II CSK 699/2010), brak oparcia skargi o wznowienie postępowania na jej ustawowych podstawach (orz. SN z r., V CZ 66/2011)

38 WIELOŚĆ STRON I PEŁNOMOCNIKÓW Wygrywającym proces współuczestnikom, o których mowa w art pkt 1 KPC, reprezentowanym przez tego samego radcę prawnego, sąd przyznaje zwrot kosztów w wysokości odpowiadającej wynagrodzeniu jednego pełnomocnika (uchw. SN z r., III CZP 130/2006) Każdemu ze współuczestników formalnych (art pkt 2 KPC) reprezentowanych przez tego samego profesjonalnego pełnomocnika procesowego, przysługuje zwrot kosztów postępowania w pełnej wysokości (orz. SN z r., II CZ 196/2011) Opłata za czynności radcy prawnego odnosi się do prowadzenia sprawy, wobec czego, jeżeli rozpoznawane są dwie połączone sprawy, wygrywający ma prawo uzyskać od przeciwnika zwrot kosztów procesu w każdej z tych spraw, niezależnie od tego, czy zakres rozpoznania dotyczył tej samej, czy różnych spornych kwestii (orz. SN z r., I UZ 67/2012) Ocena wkładu pracy pełnomocnika w sytuacji, gdy prowadzi on równocześnie inne postępowania dotyczące tego samego problemu, może powodować ustalenie kosztów zastępstwa procesowego na poziomie niższym niż stawki minimalne (orz. SN z r., I PZ 27/2010) Jeżeli w drugiej instancji sprawę strony prowadzi kilku pełnomocników będących radcami prawnymi lub adwokatami, a jeden z nich prowadził sprawę w pierwszej instancji, nie ma podstaw do przyznania stronie zwrotu kosztów w pełnej wysokości stawki minimalnej opłat za czynności adwokackie lub radcowskie tylko dlatego, że pismo procesowe podpisał pełnomocnik ustanowiony dopiero w drugiej instancji (orz. SN z r., III CZ 35/2011) Zasada, według której w postępowaniu apelacyjnym zasądza się 75% stawki minimalnej, jeżeli w pierwszej instancji nie prowadził sprawy ten sam pełnomocnik, dotyczy jedynie sytuacji, w której pełnomocnik działający w pierwszej instancji nie jest już umocowany w kolejnym etapie postępowania, a zamiast niego, lecz nie obok, działa nowy pełnomocnik (orz. SN z r., II CZ 131/2011) Jeżeli kilku radców prowadziło sprawę to dodatkowe wynagrodzenie za pracę winno być podzielone pomiędzy nich stosownie do wykonanej pracy (patrz orz. SN z r., I PK 70/08) Przepisy prawa wspólnotowego : a) nie pozostają niezgodne z przepisami prawa krajowego, które umożliwiają ograniczenie kosztów zastępstwa z tytułu udziału w sprawie prawnika zagranicznego do poziomów kosztów, które wynikałby z udziału w sprawie prawnika krajowego.; b) uniemożliwiają stosowanie przepisów krajowych o kosztach, które wykluczałby zasądzenie zwrotu kosztów zastępstwa z tytułu udziału w sprawie prawnika zagranicznego i krajowego (orz. ETS z r.; C 289/02)

39 ROZSTRZYGNIĘCIA O WYNAGRODZNIU I WYDATKACH PEŁNOMOCNIKA Rozstrzygnięcie o wynagrodzeniu i wydatkach pełnomocnika jest oparte na zasadzie unifikacji (postanowienie w orzeczeniu kończącym sprawę art KPC lub odrębne postanowienie - art KPC lub, gdy sąd rozstrzyga o zasadach rozliczenia i pozostawia ich szczegółowe wyliczenie referendarzowi sądowemu (art KPC) i koncentracji (odnosi się do wszystkich kosztów w sprawie) Kolejne postanowienia o kosztach zawarte w orzeczeniach kończących sprawę w danej instancji w kolejnych stadiach orzekania dotyczą innego zakresu i wymiaru kosztów. W zakresie orzekania o kosztach procesu za sąd I instancji należy uznać ten sąd, który rozstrzygał w tym zakresie po raz pierwszy (por. orz. TK z: r., SK3/05 i r., SK 10/09) Sąd II instancji orzeka o wynagrodzeniu i wydatkach pełnomocnika, gdy uwzględnia apelację lub ja oddala, lub zmienia zaskarżony wyrok. W razie uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej lub kasacyjnej należy odpowiednio do sądu I lub II instancji (art KPC) Zwrot wynagrodzenia i wydatków na pełnomocnika, który podlega rozliczeniu w ramach kosztów procesu następuje na rzecz strony, z wyłączeniem pełnomocnika (art KPC). Jednakże jeżeli był to pełnomocnik z urzędu to może on z pominięciem strony ściągnąć te należności od strony zobowiązanej do ich zwrotu na zasadzie pierwszeństwa zaspokojenia (art. 122 KPC) Przyznanie wynagrodzenia i wydatków, które następuje w ramach rozliczenia kosztów nieopłaconej pomocy prawnej z urzędu następuje na rzecz pełnomocnika z urzędu z wyłączeniem strony (art Ustawy, 16 Rozporządzenia). Dotyczy to także przypadku, gdy egzekucja należności pełnomocnika od zobowiązanego do ich zwrotu w ramach kosztów procesu okazała się bezskuteczna (art KPC, 17 Rozporządzenia) Roszczenie o zapłatę kosztów procesu przedawnia się z upływem 10 lat (art KC) Art. 481 KC (odsetki) nie ma zastosowania do świadczeń pieniężnych zasądzanych prawomocnym orzeczeniem o kosztach procesu (uchw. SN z r., III CZP 16/11)

40 ZASKARŻANIE ROZSTRZYGNIĘĆ O WYNAGRODZNIU I WYDATKACH JAKO SKŁADNIKÓW KOSZTÓW PROCESU Legitymację procesową do zaskarżania rozstrzygnięć o wynagrodzeniu i wydatkach pełnomocnika ma wyłącznie strona procesu, a nie jej pełnomocnik (może to zrobić wyłączenie w imieniu strony). Strona może zaskarżyć zażaleniem zawarte w orzeczeniu rozstrzygnięcie o kosztach procesu tylko wtedy, gdy nie zaskarżyła orzeczenia co do istoty sprawy lub zaskarżenie dotyczy odrębnego postanowienia sądu. Nie występuje tu zbieg dwóch środków zaskarżenia ani możliwość wyboru przez stronę jednego z nich (orz. SN z r., III CZP 15/13). Od postanowienia referendarza o wyliczeniu kosztów przysługuje skarga na czynności referendarza Na postanowienie uwzględniające tylko część żądanych kosztów procesu, pomimo nieoddalenia wniosku w pozostałym zakresie, stronie przysługuje zażalenie (orz. SN z r., IV CZ 82/2010; z r., III CZP 69/2011) Brak rozstrzygnięcia o kosztach procesu powoduje konieczność złożenia wniosku o uzupełnienie wyroku, a dopiero od postanowienia w tym przedmiocie przysługuje zażalenie (art. 351 KPC) Na postanowienie sądu II instancji co do zwrotu kosztów procesu przysługuje zażalenie do innego składu tego sądu (art KPC). Doktryna przyjmuje, że zażaleniem poziomym nie jest objęte rozstrzygnięcie, na podstawie którego sąd II instancji orzekł o kosztach powstałych w sądzie I instancji. Innymi słowy zaskarżeniem mogą być objęte wyłącznie rozstrzygnięcia dotyczące zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego lub kasacyjnego (jeżeli SN uchylił wyrok i zwrócił sprawę do ponownego rozpoznania). Sąd II instancji w postępowaniu zażaleniowym, dotyczącym kosztów postępowania, które nie były przedmiotem rozstrzygnięcia sądu I instancji, może - na wniosek strony - zbadać te postanowienia wydawane w toku postępowania drugoinstancyjnego, które zadecydowały o ostatecznej wysokości kosztów tego postępowania, a nie były samodzielnie zaskarżalne zażaleniem (art. 380 w zw. z art KPC; por. na zasadzie analogii orz. SN z r., II CZ 79/10 - patrz. H. Pietrzkowski: Czynności procesowe zawodowego pełnomocnika w sprawach cywilnych, W-wa 2013, s. 187)

41 ZASKARŻANIE ROZSTRZYGNIĘĆ O WYNAGRODZNIU I WYDATKACH JAKO KOSZTACH NIEOPŁACONEJ POMOCY PRAWNEJ Legitymację procesową do zaskarżania rozstrzygnięć o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej ma wyłącznie pełnomocnik z urzędu, a nie strona procesu Pełnomocnikowi z urzędu przysługuje zażalenie do sądu II instancji (pionowe) na postanowienia sądu I instancji rozstrzygające o ponoszonych przez Skarb Państwa kosztach pomocy prawnej udzielonej z urzędu (art pkt 9 KPC; orz. SN z , III CZP 14/11; uchw. SN z r., III CZP 2/12) Pełnomocnikowi z urzędu przysługuje zażalenie do sądu II instancji (poziome) na postanowienia sądu II instancji rozstrzygające o ponoszonych przez Skarb Państwa kosztach pomocy prawnej udzielonej z urzędu, w tym polegającej na sporządzeniu opinii o braku podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej (art KPC; orz TK z r., SK 20/11; orz TK z r., SK 14/13; orz. SN z r., I PZ 24/2012). Doktryna przyjmuje, że obejmuje ono tylko koszty postepowania apelacyjnego lub kasacyjnego (jeżeli SN uchylił wyrok i zwrócił sprawę do ponownego rozpoznania) Kontrola postanowienia sądu II instancji o kosztach procesu, których strona nie miała obowiązku uiścić, może być przeprowadzona na wniosek przy rozpoznaniu przez sąd II instancji zażalenia, którego przedmiotem jest zwrot kosztów procesu (art. 380 KPC stosowany odpowiednio w postępowaniu zażaleniowym, wywołanym tzw. zażaleniem poziomym w zw. z art i KPC - patrz. H. Pietrzkowski: Czynności procesowe zawodowego pełnomocnika w sprawach cywilnych, W-wa 2013, s. 187).