Klub Prywatnego Przedsiębiorcy w Gdańsku

Transkrypt

1 Klub Prywatnego Przedsiębiorcy w Gdańsku Klaus F. Veil Pamięci dra Klausa F. Veila szwajcarskiego biznesmena, wielkiego przyjaciela Polaków

2

3 Klub Prywatnego Przedsiębiorcy w Gdańsku Gdańsk 2009

4 Wszystkie prawa zastrzeżone. Copyright by Fundacja Promocji Gmin Polskich Bałtycki Instytut Gmin Copyright by Zbigniew Gach Opracowanie tekstu: Zbigniew Gach: Zdjęcia: z archiwów prywatnych członków KPP ISBN Wydanie I. Gdańsk 2009 Fundacja Promocji Gmin Polskich Bałtycki Instytut Gmin, Gdańsk, ul. Feniksa 6 Pozycję wydano przy współpracy z Gdańskim Kantorem Wydawniczym oraz L&L Firmą Dystrybucyjno-Wydawniczą Druk i oprawa ARSPOL Sp. z o.o. ul. Chopina 14 Bydgoszcz

5 Dwaj gdańszczanie z matecznika liberałów: premier Jan Krzysztof Bielecki (po lewej) i Michał Górski pierwszy przewodniczący Rady Głównej Klubu Prywatnego Przedsiębiorcy.

6 Daj człowiekowi skałę na własność, a uczyni z niej ogród. [Dawne przysłowie rosyjskie]

7 Spis treści: I. Syndrom prywaciarza... 9 II. Idiotyzmy PRL-u III. Zaczyn IV. Fundament merytoryczny (1) II Forum Biznesu V. Okna na Zachód VI. Zgodnie ze statutem VII. Fundament merytoryczny (2) III Forum Biznesu VIII. Rozpędzona codzienność IX. Schyłek X. Lista członków KPP w Gdańsku, łącznie z oddziałami w Gniewinie, Malborku, Słupsku, Kartuzach, Człuchowie, Sopocie i Gdyni

8 Janusz Lewandowski Jan Szomburg Jacek Merkel Donald Tusk Liderzy gdańskich liberałów u progu lat 90. XX wieku.

9 I. Syndrom prywaciarza 9 Komunistyczna propaganda, gloryfikując obowiązującą przez czterdzieści powojennych lat gospodarkę opartą na tzw. uspołecznionych środkach produkcji, była ślepa i głucha na odczucia Polaków, mimo iż w większość z nas hołdowała wykładni: Co to jest kapitalizm? Wyzysk człowieka przez człowieka. A komunizm? Wręcz przeciwnie!. Zdławione i przymuszane do komunizmu społeczeństwo, żyjące i pracujące poniżej swoich aspiracji, nie potrafiło się aktywizować, czyli trwało w marazmie. Formalne wskaźniki i zaszeregowania nie uwzględniały bogactwa ludzkich możliwości, wobec czego wynagradzano pracowników nie za rzeczywiste wyniki, ale za przychodzenie do pracy i zajmowanie stanowisk (wszystkim znana była sentencja: Czy się stoi, czy się leży, dwa tysiące się należy ). W ówczesnej siermiężnej rzeczywistości osoby usiłujące prowadzić działalność gospodarczą na własny rachunek były traktowane niemal jak indywidua z marginesu. Partyjni propagandyści forsowali bowiem określenia, które miały się kojarzyć negatywnie ze słowami: prywaciarz, badylarz czy kułak (obok nich dostawiano epitety w rodzaju: spekulant, aferzysta czy kombinator ). Mówiąc krótko, starano się wpajać ludziom przekonanie, że bogaty to zły, a biedny

10 10 Klub Prywatnego Przedsiębiorcy w Gdańsku to dobry. Taki zaś podział miał prowadzić do akceptacji praktyki, aby zamożniejszym odbierać, a biedniejszym rozdawać (i rzeczywiście tym pierwszym zabierano, ale drugim niczego nie rozdawano). Tymczasem od tysiącleci wiadomo, że natura ludzka jest niezmienna w zakresie chęci posiadania. Czyli homo sapiens chce mieć zawsze możliwie dużo. I niczego tu nie są w stanie zmienić górnolotne hasła idealistów w rodzaju: każdemu według potrzeb. Wystawiani na cokoły przez komunistyczne władze przedstawiciele ludu pracującego miast i wsi zazwyczaj nie mieli dość wyobraźni, by sprzeciwiać się choremu ustrojowi. Część z nich zresztą wierzyła zakłamanej propagandzie, wedle której ciągle ktoś próbował się dorabiać kosztem uharowanych po szyję, na wpół obdartych mas. Między innymi pragnąc zmienić tę wizję, dynamiczna grupa gdańszczan, którzy od jesieni 1988 roku, w zmieniających się gwałtownie realiach, zaczęli przemyśliwać nad utworzeniem oficjalnej struktury zrzeszającej niezależnych prywaciarzy, postanowiła przyjąć za logo swojej przyszłej organizacji sylwetkę eleganckiego mężczyzny w garniturze i meloniku, z parasolem w prawej dłoni oraz teczką w lewej (znak dopracowała firma promocyjno-reklamowa UNIBALT Co. Ltd.). Tak skonstruowane logo pokazywało ówczesną tęsknotę młodych kapitalistów za tym, żeby się poczuć wyposażonym finansowo (czyli żeby dobrze im się wiodło), a tym samym występować z pewną elegancją. Szereg osób do dzisiaj pamięta, jak epokowym wydarzeniem była Ustawa z 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej (obowiązująca od 1 stycznia 1989 r.), okrzyknięta wkrótce przez media ustawą Wilczka, albowiem jej głównym ojcem ideowym był Mieczysław Wilczek, minister przemysłu w gabinecie Mieczysława Rakowskiego ostat-

11 I. Syndrom prywaciarza 11 nim komunistycznym rządzie polskim. M. Wilczek (rocznik 1932) trafił do resortu nie jako partyjny aparatczyk, chociaż był członkiem PZPR, lecz jako menedżer-praktyk, człowiek bardzo zamożny, właściciel szeregu patentów z dziedziny chemii. Zostawszy ministrem przemysłu, stał się rzecznikiem gruntownej reformy polskiej gospodarki, proponując m.in. likwidację tych państwowych zakładów pracy, które były nierentowne. Praktycznie to on rozpoczął na najwyższym szczeblu zmiany prawne oscylujące w stronę gospodarki wolnorynkowej. Jego ustawa podkreślająca, że dozwolone są wszelkie formy aktywności gospodarczej, których nie zabrania prawo spowodowała wyraźną aktywizację drobnych przedsiębiorców w ostatnich miesiącach istnienia tzw. Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. 30 czerwca 1989 r. krzepnący strukturalnie gdańscy liberałowie zorganizowali w Dworze Bractwa św. Jerzego ogólnopolski zjazd środowisk liberalnych i półformalnych towarzystw gospodarczych. Przybyło blisko 200 gości, w tym przedstawiciele raczkującego od blisko roku (a tym samym pierwszego w Polsce) gdańskiego Klubu Prywatnego Przedsiębiorcy, którzy opowiedzieli się za jak najszybszym wprowadzeniem: wolnej konkurencji, własności prywatnej oraz pełnej demokracji. Odtąd Gdańsk zaczęto postrzegać również jako stolicę polskiego liberalizmu. 19 listopada 1989 r. w gdańskim Ratuszu Staromiejskim odbył się II Kongres Liberałów (niemal równo rok po pierwszym), mający wymiar ogólnopolski. Nikt z jego uczestników nie wątpił, że konsekwencją będzie powołanie liberalnej partii politycznej, co rzeczywiście nastąpiło już wkrótce. Liderami nowej formacji stali się gdańszczanie: Janusz Lewandowski, Jan Krzysztof Bielecki, Donald Tusk i Dariusz Filar, a wkrótce dołączył do nich Jacek Merkel. Kilka tygodni później Janusz

12 12 Klub Prywatnego Przedsiębiorcy w Gdańsku Lewandowski, Jacek Merkel i Jan Szomburg powołali do życia pierwszą w Polsce prywatną instytucję analityczno-prognostyczną: Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową. Od końca lat 80. niewielu Polaków trzeba było przekonywać, że wprowadzona siłą przez marksistów gospodarka centralnie sterowana nie wytrzymała próby czasu i ostatecznie się skompromitowała, pogłębiając skalę niesprawiedliwości społecznych. Głównie wskutek podsycania takich problemów, jak brakoróbstwo, niegospodarność, zanik twórczych inicjatyw czy permanentny niedobór towarów konsumpcyjnych (żywność na kartki!). Tę właśnie sytuację zamierzali odmienić skrzykujący się od pewnej chwili w Gdańsku właściciele firm prywatnych. Szczególnie, gdy do ich świadomości doszły pod koniec 1989 r. założenia tzw. Planu Balcerowicza (świeżo mianowanego wicepremiera ds. gospodarczych i ministra finansów w rządzie Tadeusza Mazowieckiego), który pół roku wcześniej będąc jeszcze naukowcem SGPiS wyartykułował sześć podstawowych wytycznych dla odrodzenia polskiej ekonomii: 1/ swobodne kształtowanie cen, 2/ prywatyzacja większości przedsiębiorstw, 3/ radykalne ograniczenie wpływu państwa na strukturę produkcji, 4/ wprowadzenie wymienialności złotówki (jako jedno z posunięć proeksportowych), 5/ zainicjowanie rynku kapitałowego (banki komercyjne, giełda), 6/ zastosowanie procedury bankructwa wobec złych firm. L. Balcerowicz powtarzał, że trzeba zerwać z fałszywą grą, w której ludzie udają, że pracują, a państwo udaje, że płaci. Alternatywą powinno być życie udane zamiast udawanego. Od jesieni 1989 gdańscy liberałowie (oraz liberałofile) oznajmiali już pełnymi głosami, że dla pobudzenia inicjatyw gospodarczych decydujący jest rozwój małych i średnich firm, które z czasem, na fali zmian gospodarczych i technolo-

13 I. Syndrom prywaciarza 13 gicznych, mają szansę stać się firmami dużymi. Podkreślano, że tworzenie tzw. small-businessu przyspieszy fazę prywatyzacji firm państwowych, łagodząc trudy okresu przejściowego. Starano się trafiać do skołowanej świadomości społecznej z apelami, aby zarabiania pieniędzy nie traktować jako czegoś wstydliwego lub wręcz nagannego. Przekonywano, że własność prywatna jest fundamentem zdrowego ładu ekonomicznego i główną rękojmią wolności. A z takiego podejścia wynikały dalsze postulaty: szybka i wielotorowa prywatyzacja, reforma banków (której efektem powinna być większa dostępność kredytów), korekta polityki podatkowej sprzyjająca rozwojowi sektora prywatnego, reforma izb skarbowych itd. Podkreślano, że panująca wciąż sytuacja, w której prywatny przedsiębiorca traktowany jest jak petent zakłócający pracę urzędów i instytucji, ma charakter patologiczny. A kontynuowanie działań zniechęcających przedsiębiorców prowadzi do takich skutków, jak niepodejmowanie nowych inwestycji, niezatrudnianie kolejnych pracowników i niepłacenie większych podatków. Pytany o ocenę przełomu lat 80. i 90. ubiegłego wieku, prezes Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową dr Jan Szomburg twierdzi obecnie (lato 2009), że trójmiejska przedsiębiorczość z końca PRL była jednym z pozytywnych wyróżników regionu pomorskiego na tle kraju. Albowiem większa niż gdzie indziej skłonność do zakładania nowych, własnych firm brała się co najmniej z dwóch czynników. Pierwszym był rezerwuar doświadczeń związanych z gospodarką morską (Gdańsk i Gdynia stanowiły w okresie PRL polskie okna na świat, dzięki czemu właśnie tutaj dziesiątki tysięcy ludzi miały kontakt z gospodarką rynkową, mimo iż funkcjonowały w strukturach przedsiębiorstw państwowych). Ponadto wybuchowi trójmiejskiej przedsiębiorczości

14 14 Klub Prywatnego Przedsiębiorcy w Gdańsku w okresie transformacji sprzyjał klimat intelektualny i społeczny związany ze wzrastającą rolą gdańskich liberałów. Początki aktywności liberalnej na Wybrzeżu miały miejsce jeszcze w latach Wówczas to grupa ekonomistów związanych z Wydziałem Transportu Uniwersytetu Gdańskiego postawiła na rozwój samorządów pracowniczych, wychodząc z założenia, iż tylko taką drogą można w ustroju socjalistycznym stworzyć w miarę samodzielne firmy, zachowujące się bardziej racjonalnie niż typowe przedsiębiorstwa państwowe. Zdaniem J. Szomburga, liczył się także efekt polityczny, skoro model samorządowego przedsiębiorstwa państwowego, wywalczony dzięki ustawie z września 1981 r., wyraźnie zmniejszał władztwo nomenklatury komunistycznej. W okresie legalnej Solidarności (sierpień 1980 grudzień 1981) rozkręcono na Pomorzu najsilniejszy w Polsce ruch pracowniczy, do którego należało około 200 przedsiębiorstw. Stałe, cotygodniowe spotkania ich menedżerów stanowiły kursy praktycznej ekonomii i zarządzania. Stan wojenny zmienił podejście do reformowania przedsiębiorstw. Najbardziej kreatywni ekonomiści z UG doszli wówczas do przekonania, iż nie ma sensu dalsze naprawianie socjalizmu, tylko należy stworzyć nowe koncepcje dla prawdziwie wolnej Polski. Rzeczywistym impulsem było opracowanie około roku 1985/1986 pierwszego (gospodarczego) segmentu programowego dla Lecha Wałęsy. Wpisano tam, pośród wielu innych, znamienne sformułowanie: Czas wreszcie zdjąć odium potępienia z prywatnej przedsiębiorczości. Dziś mało kto ma świadomość, że ówcześni teoretycy nowej rzeczywistości obawiali się, czy Wałęsa-związkowiec nie zechce odrzucić takiego sformułowania, lecz on nie tylko zaakceptował wspomnianą opinię, ale wręcz ją wyróżnił. Było to w pewnym sensie historyczne i symboliczne wydarzenie, oznaczające, że lider Solidarności ocenia pozytywnie per-

15 I. Syndrom prywaciarza 15 spektywę wstąpienia Polski na drogę gospodarki rynkowej. Na szczęście, także inni liderzy związku w większości rozumieli, że prywatna własność umożliwi szybsze doganianie Zachodu, dając Polakom szanse na lepsze życie. Do roku 1988 trwały intensywne prace programowe nad przyszłym ustrojem i polityką gospodarczą Polski, oczywiście przy założeniu, że nad Wisłą nie będzie już rosyjskich czołgów. W konspiracyjnych gdańskich mieszkaniach przewijali się wówczas również warszawiacy: Leszek Balcerowicz, Stefan Kawalec, Ryszard Bugaj, Andrzej Topiński, Janusz Beksiak i wielu innych. Początkowo siłą przyciągającą ze strony grupy gdańskich ekonomistów był ich status ekspertów podziemnej Solidarności. Później, kiedy na Wybrzeżu zrodziły się nowatorskie koncepcje reform ustrojowych (m.in., w latach , program powszechnej prywatyzacji), rolę magnesu pełniła atrakcyjność rozmaitych propozycji. Okazywało się bowiem, że myśl gdańska obok dobrego osadzenia w teorii była często bardziej praktycystyczna niż pomysły warszawskie. W sumie można powiedzieć, że u progu lat 90. powstało w Trójmieście zróżnicowane wewnętrznie środowisko liberalne, łączące ludzi o talentach i pasjach naukowych, politycznych, biznesowych tudzież medialnych. Środowisko, w którym funkcjonował żywy obieg myśli i doświadczeń (zakładano przecież własne spółdzielnie i spółki), a także panował scalający je pozytywny duch. Byli to ludzie nastawieni na budowanie, na zagospodarowywanie odzyskiwanej wolności, pełni twórczej energii. A jedną z ważnych przybudówek tego gremium stała się od pewnego momentu właśnie grupa związana z oddolną inicjatywą, która ostatecznie przyjęła nazwę: KLUB PRYWATNEGO PRZEDSIĘBIORCY.

16 Andrzej Częścik oraz Grażyna Filipczuk-Szester. Piotr Zaleski ze swoją angielską maszyną do regenerowania wtrysków w silnikach wysokoprężnych.

17 II. Idiotyzmy PRL-u 17 Aby przypomnieć sobie, w jakich warunkach społecznych i prawnych przychodziło działać dawnym prywaciarzom, warto przytoczyć kilka wypowiedzi późniejszych uczestników Klubu Prywatnego Przedsiębiorcy, którzy jeszcze przed rokiem 1989 zarobkowali na własny rachunek. Michał Górski: Objawialiśmy wtedy z powodu znikomej świadomości ekonomicznej niezrozumiały lęk przed braniem kredytów, mimo iż banki stosowały niskie oprocentowanie. Prawda była też taka (w co dzisiaj trudno uwierzyć), że wielu z nas nie miało nawet konta bankowego, czyli operowaliśmy przede wszystkim gotówką gromadzoną w kieszeniach. Jeśli chodzi konkretnie o mnie, to ponieważ byłem zrzeszony jako właściciel warsztatu produkującego m.in. rozdzielnie elektryczne w spółdzielni rzemieślniczej, musiałem mieć własne konto, bo spółdzielnia tego wymagała, żeby móc śledzić obroty członków. Z drugiej strony tylko poprzez spółdzielnię rzemieślniczą mogłem uzyskać zlecenia z firm państwowych. Natomiast mimo funkcjonującej niby hurtowni rzemieślniczej, surowców i tak brakowało, dlatego nieustannie robiłem rajdy poszukiwawcze po sklepach i fabrykach kilku województw. Przy okazji zdarzało się, że kupowałem towary

18 18 Klub Prywatnego Przedsiębiorcy w Gdańsku niezwiązane z moją dziedziną, lecz pożądane przez innych, a potem je wymieniałem stosując jakby handel barterowy na potrzebne sobie przedmioty. Piotr Zaleski: Przedsiębiorstwa państwowe, stanowiące lwi procent sfery produkcyjnej, miały niemal wszystko budynki fabryczne, place magazynowe, dostęp do kredytów i pełnowartościowych surowców oraz brak limitów zatrudnienia. Natomiast osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą wywodziły się zazwyczaj ze środowisk rzemieślników (czyli tych wstrętnych kapitalistów), którzy w systemie komunistycznym byli postrzegani mało przychylnie. Jeżeli ktoś zakładał firmę mającą uskuteczniać prostą produkcję, jak moje blaszane zakrywki koronkowe (mówiąc po ludzku: kapsle do butelek), broń Boże nie powinien się obnosić ze swoim wyższym wykształceniem. To było źle widziane, choć właściwie do dziś nie wiem, dlaczego. W każdym razie ja, mimo ukończonych studiów (Wydział Mechaniczny w PG), musiałem jeszcze zdobyć uprawnienia rzemieślnicze poprzez ukończenie nużącego kursu czeladniczego. Skoro pozwalano prywaciarzom jedynie wegetować, utrudniając pozyskiwanie kredytów i surowców (bazowali głównie na materiałach odpadowych), zmuszano ich tym samym do działania w szarej strefie, co wiązało się z ukrywaniem części zysków. Efekt? Ja przez pięć lat starałem się w różnych bankach o kredyt, ale ponieważ mogłem wykazywać tylko przychody oficjalne wciąż otrzymywałem negatywne odpowiedzi z argumentem, że nie posiadam odpowiednich mocy, czyli że nie udźwignę spłat. Przedsiębiorstwo prywatne, które wreszcie wyżebrało kredyt, było od razu brane pod lupę i traktowane wyjątkowo restrykcyjnie. Przy jakichkolwiek opóźnieniach w regulowaniu rat, bank wypowiadał kredyt, żądając natychmiastowego

19 II. Idiotyzmy PRL-u 19 spłacenia reszty należności. A ponieważ było to zwykle niemożliwe, sprawa trafiała do komornika, który rozpoczynał procedurę windykacyjną, a właściwie egzekucyjną. W moim wypadku, gdy w końcu otrzymałem kredyt i po jakimś czasie zacząłem kuleć z terminowymi spłatami, bo nie dostawałem w porę pieniędzy od kontrahentów (słynne zatory płatnicze), aby się wykaraskać z kłopotów, musiałem sprzedać mieszkanie i przycupnąć na piętrze niewykończonego jeszcze nowego warsztatu, w którym zamierzałem remontować silniki. Robiąc bowiem kapsle, powoli wchodziłem także w branżę motoryzacyjną. Działalność usługowa miała być moją drugą nogą i czas pokazał, że przewidywałem właściwie, bo jak nadeszła era sprowadzania towarów zza granicy wschodniej, a głównie ze Związku Sowieckiego, produkcja polskich kapsli okazała się trzykrotnie droższa niż importowana. Zaczął się okres chudy czas największej inflacji (mówię tu mniej więcej o latach ), która jeszcze bardziej hamowała rozwój i budziła lęk przed staraniem się o kredyty. W tamtym okresie podupadło wiele polskich firm produkcyjnych, czyli siadł przemysł, ponieważ bankructwo w stylu polskim oznaczało zrównanie firmy z ziemią. Maszyny poprzez rozmaite układy były najczęściej kupowane za bezcen, podobnie jak surowce i towary, które upłynniano bokiem, sprzedając różnym znajomym z nomenklaturowego układu. Dlatego po firmie, która zbankrutowała, zostawały po kilku latach gołe mury. Przymierzając się do usług w branży motoryzacyjnej, zacząłem ciułać dolary na zakup używanej angielskiej maszyny do regeneracji wtrysków w silnikach wysokoprężnych. Ponieważ jednak niemożliwe było, jeśli się nie pracowało za granicą lub nie prowadziło eksportu, założenie konta dewizowego, a potem legalne wywiezienie dewiz, postąpiłem standardowo :

20 20 Klub Prywatnego Przedsiębiorcy w Gdańsku sprzedałem samochód i dwa motocykle, a następnie kupiłem po cenie czarnorynkowej dewizy, które żona zaszyła mi w specjalnie wymodelowanych spodniach. Tak przygotowany, łykając tabletki na uspokojenie, wyjechałem ładą do Anglii (osobna opowieść dotyczyłaby 4-miesięcznych korowodów z uzyskaniem paszportu turystycznego), skąd wróciłem szczęśliwy, bo z upragnioną maszyną. Grażyna Filipczuk-Szester: Nigdy nie byłam typową prywaciarką, bo skończyłam Politechnikę Gdańską (Wydział Elektryczny), ale także historię sztuki. Zawsze mnie jednak pchało do działania, choć jako bezpartyjna miałam trudności z wypłynięciem. W 1986 roku wygrałam konkurs na spikerkę i poszłam pracować do Radia Gdańsk. Ponieważ jednak robota spikerska mi nie wystarczała, zajęłam się również tworzeniem programu Innowacje na plan. Emitowałam tam głównie relacje o wynalazkach, które nie mogły ujrzeć światła dziennego z racji przeszkód politycznych. Pamiętam, że jednym z bohaterów był weterynarz-naukowiec z Oliwy, który odkrył ważne lekarstwo na choroby wymion krów. Ale ponieważ decydenci partyjni podpisali umowę na import podobnego lekarstwa duńskiego (o wiele droższego i bardziej niebezpiecznego dla jakości mleka), polski wynalazca, niebędący w układzie, poszedł w odstawkę. Inna sprawa w Instytucie Morskim pracował młody naukowiec, który wymyślił usprawnienie dla śrub okrętowych, eliminujące w znacznym stopniu drgania statku (mające zły wpływ co zostało dawno udowodnione na stan zdrowia psychicznego marynarzy). Japończycy się tym zachwycili, ale ponieważ do wniosku wynalazczego nie został dopisany, jako współautor, ówczesny szef IM, on właśnie sprawę utrą-

21 II. Idiotyzmy PRL-u 21 cił i nie nadał jej dalszego biegu. W dodatku wkrótce po tej audycji zlikwidowano mi program radiowy. U progu lat 90. założyłam firmę turystyczną o nazwie Graf i zjeździłam całą Polskę północną, szukając wolnego pałacu, w którym można by założyć hotel z nastawieniem na rekreację. Wreszcie znalazłam coś takiego w Sztynorcie przy szlaku wielkich jezior mazurskich, gmina Węgorzewo, ale gdy już podpisałam wstępną umowę z wójtem i załatwiłam pierwsze zagraniczne pieniądze na remont, okazało się, że miejsce to upatrzył sobie i traktuje jako własną strefę wpływów były premier Mieczysław Rakowski. Efekt jest taki, że pałac (niegdyś perła architektury wschodniopruskiej) do dzisiaj nie został odremontowany i straszy jako niszczejąca ruina. Krzysztof Zaleski: Już za młodu naprawiałem zegarki, bo czułem, że mam powołanie do mechaniki precyzyjnej. Ukończyłem w Politechnice Gdańskiej Wydział Budowy Maszyn, ale poznałem również, jako samouk, elektronikę, dzięki czemu działałem w tym zakresie początkowo jako hobbysta, a potem zawodowo. Działalność prywaciarską rozpocząłem w roku 1984, mająć 35 lat, gdy skończyłem pracę w Stoczni i zatrudniłem się u pewnego przedsiębiorcy, żeby wykonywać matryce do wtryskarek. W końcu postanowiłem założyć własny warsztat z małą produkcją elektroniczną, ale okazało się, że muszę dysponować lokalem o odpowiedniej powierzchni i wysokości do sufitu minimum 3,50 m, choć przecież elektronikę, jako produkcje czystą, można robić wręcz na biurku w domu. Znalazłem odpowiednie miejsce (starą kotłownię) i przysposobiłem je z wielkim nakładem czasu i pracy, a wtedy zjawił się tzw. inspektor z Urzędu Miasta, który, po dokonaniu obmiarów, westchnął zawiedziony: no, niestety, wysokość jest

22 22 Klub Prywatnego Przedsiębiorcy w Gdańsku dobra. To jego niestety zapamiętałem na długo, oznaczało bowiem: tu się nie da wziąć łapówki. Gdy w końcu otworzyłem warsztat, w 1986 roku, czas był taki, że udawało się sprzedać wszystko, co tylko człowiek wymyślił, bo wszystkiego brakowało na rynku. Natomiast rysował się problem: z czego produkować. Nieco później, gdy zaczęła się upiorna inflacja, sytuacja uległa zmianie, czyli wreszcie można było dostać wszelkie potrzebne surowce i prowadzić regularną produkcję, ale coraz ciężej było z jej sprzedażą (w moim konkretnym wypadku chodziło o elektroniczne przekaźniki czasowe). Andrzej Częścik: Przez długie lata byłem złotówą, jeśli więc brać pod uwagę taksówkę jako przedsiębiorstwo, zacząłem być przedsiębiorcą jeszcze przed ukończeniem studiów (administracja w UG). Czyli nigdy nie zaznałem innej pracy niźli na własny rachunek. A wówczas młody mężczyzna szedł na studia niekoniecznie po to, żeby coś osiągnąć, ale przede wszystkim żeby nie zostać wcielonym do Ludowego Wojska Polskiego (zarabianie pieniążków nie musiało się łączyć z wykształceniem). Około roku czuło się, że fizycznie przegraliśmy jako społeczeństwo, ale też że władza nie wygrała. Nastąpił pat. Głupota we władzach szerzyła się taka, że trzeszczało. Myślałem sobie: albo w końcu wyemigruję, albo zwariuję. Jednak ponieważ mocno wierzyłem, że komunizm niebawem upadnie (choć nie przypuszczałem, że tak łagodnie i bezkrwawo), nie wyjeżdżałem i czekałem. I w końcu się doczekałem. Szoferowałem przez 10 lat, a przyświecało mi hasło: na taryfie dojadę do końca komuny. Doszło do tego, że miałem 3 taksówki, którymi jeździli także podnajęci kierowcy, ale kiedy na postojach przestali czekać pasażerowie, a zaczę-

23 II. Idiotyzmy PRL-u 23 ły stać taksówki, wycofałem się i zacząłem działać w biznesie, który uprawiam do tej pory, czyli w handlu materiałami budowlanymi. Roman Kornacki: Po studiach ekonomicznych, najpierw przez pewien czas pracowałem w Uniwersytecie Gdańskim. Prywatnym przedsiębiorcą stałem się w roku 1989 już na fali zmian, ale jeszcze przed przejęciem władzy przez ludzi Solidarności. W oparciu o tzw. ustawę Wilczka, mówiącą, że co nie jest zakazane, to jest dozwolone, dość odważnie założyłem ze wspólnikiem firmę handlową. I wtedy po raz pierwszy zderzyliśmy się ze ścianą. Okazało się bowiem, że ciągle działają pewne przepisy z ery komunizmu, niepozwalające podwyższać marży handlowej powyżej 10 procent względem ceny producenta. Krótko mówiąc, kontrola z Urzędu Skarbowego zakwestionowała wszystkie nasze transakcje handlowe. Oczywiście, odwołaliśmy się do sądu i wygraliśmy, ale dopiero po dwóch latach. Generalnie powiem tak: zawsze przeszkadzała prywatnym przedsiębiorcom urzędnicza wszechwładza, którą na swój użytek nazywam kontrrewolucją biurokratyczną. Przy kolejno proponowanych reformach, choćby najpierw tej Wilczka, a potem również Balcerowicza, następował urzędniczy opór, czyli recydywa biurokratyzmu. I to jest rzecz permanentna, bo zawsze biurokracja stara się odzyskać utracone pole. Co urzędnikom zabierze jakaś regulacja (czy to handlowa, czy podatkowa, czy dotycząca zakresu ingerencji), oni potem w szczegółach usiłują odrobić, żądając np. wymyślanych przez siebie dodatkowych (a rzekomo niezbędnych ) zaświadczeń. Jak wiadomo z prawa Parkinsona, każda administracja szuka sposobu, żeby uzasadnić swoje istnienie i rozszerzyć zakres władania, a przez to się rozrastać.

24 Krystyna Zaleska Iwona Jacaszek Andrzej Voigt Marian Gawrylczyk Pierwsi pracownicy biura Klubu Prywatnego Przedsiębiorcy.

25 III. Zaczyn 25 Jak podkreśla obecny (2009 r.) europoseł dr Janusz Lewandowski były minister ds. przekształceń własnościowych w rządzie Jana Krzysztofa Bieleckiego przodującym orężem politycznym w Trójmieście od Sierpnia 80 aż do okrągłego stołu (luty-kwiecień 1989) była nieprzerwanie Solidarność. Jej lider Lech Wałęsa prezentował chłopską trzeźwość i spryt człowieka rozumiejącego, że jeśli ma zafunkcjonować w Polsce odnowiona gospodarka, to kluczem do niej musi być prywatna przedsiębiorczość. Dzięki takiemu podejściu najważniejszą specyfiką Pomorza Gdańskiego z końca lat 80. (poza tym, że niemal wszyscy tu konspirowali) była ścisła współpraca młodych środowisk uniwersytecko-ekonomicznych ze związkowymi. W połowie lat 80. ludzie z frakcji uniwersyteckiej poczuli smak przedsiębiorczości, zaczęli bowiem wdzierać się na rynek ze swoimi firmami doradczymi i usługowymi, które musiały prowadzić zwykłą księgowość, walczyć o klientów i nie załamywać się na skutek tendencyjnych kontroli skarbowych. Wszystko to rodziło przy okazji tęsknotę za organizacją skupiającą raczkujących przedsiębiorców i broniącą ich interesów. A przekonanie, że taka organizacja wkrótce formalnie zaistnieje, pomogło wielu młodym kapitalistom

26 26 Klub Prywatnego Przedsiębiorcy w Gdańsku z Pomorza w przetrwaniu najtrudniejszych pierwszych lat, oddalając m.in. pokusę emigracji. Jednym z bardziej aktywnych członków podziemia politycznego w Trójmieście był mgr inżynier elektryk Michał Górski od roku 1985 posiadacz firmy zajmującej się usługami w zakresie instalacji elektrycznych. Zgodnie z ówczesnymi standardami, firma ta miała charakter rzemieślniczy, wobec czego M. Górski najpierw musiał przejść całą gehennę związaną z jej rejestracją, a później z funkcjonowaniem (o wszystkim decydowali przełożeni izb rzemieślniczych, traktujący zwykle nowego przedsiębiorcę jako podejrzanego konkurenta). Analizując swą przynależność do spółdzielni rzemieślniczej, bez pośrednictwa której nie można było wtedy uzyskać zleceń i choćby części surowców, M. Górski już pod koniec roku 1988 a więc wkrótce po obu gdańskich strajkach, ale jeszcze przed okrągłym stołem zaczął przemyśliwać nad utworzeniem reprezentacji praktyków gospodarki rynkowej, starających się prowadzić fair-business (uczciwy interes). Najpierw z inspiracji Jana Szomburga i Janusza Lewandowskiego organizował mitingi podobnie myślących biznesmenów jako doraźne posiedzenia przy kawie, podczas których dyskutowano między innymi konieczność powołania czegoś na kształt lokalnej izby gospodarczej (chociaż wtedy nazwa izba gospodarcza zdawała się brzmieć obco). Latem 1989 r., po czerwcowych wyborach do Sejmu kontraktowego, gdy Solidarność wygrała wszystko, co aktualnie mogła, Michał Górski postanowił, że czas na sformalizowanie nowej struktury, toteż u progu września 1989 r. zorganizował spotkanie w warsztacie Krzysztofa Zaleskiego, na które zaprosił znanych sobie posiadaczy zakładów produkcyjnych lub usługowych. Byli wśród nich: Krzysztof Zaleski, Piotr

27 III. Zaczyn 27 Zaleski, Lech Bujniewicz, Tadeusz Kunda, Jan Górecki oraz kilku innych, których nazwiska trudno już dziś odtworzyć. Zebrani postanowili, że zakładają regionalną strukturę gospodarczą, dla której Krzysztof Zaleski zaproponował świeżo brzmiącą nazwę: Klub Prywatnego Przedsiębiorcy. Przyjęto ją przez aklamację, nikt bowiem nie analizował skrótu, KPP, zarezerwowanego dotychczas dla... przedwojennej Komunistycznej Partii Polski. Uzgodniono, że początkowe narady będą się odbywać w siedzibie Spółdzielni Doradca, stąd za współtwórców Klubu uważa się: późniejszego premiera Jana Krzysztofa Bieleckiego, ministra Janusza Lewandowskiego, a także lidera Kongresu Liberalno-Demokratycznego, obecnego (lato 2009) premiera Donalda Tuska. Nieco później, gdy miejscem spotkań stała się kawiarnia Parkowa w Sopocie, garstka zapaleńców (m.in. Alojzy Bartkowski, Lech Bujniewicz, Jan Górecki, Michał Górski, Tadeusz Kunda, Jarosław Mackiewicz, Kazimierz Wilk, Krzysztof Zaleski, Piotr Zaleski ) rozrosła się latem 1990 r. do grupy około 50-osobowej, ściągającej wciąż kolejnych zainteresowanych. Podstawowy cel Klubu był już wtedy jasny: nie mieć nad głowami żadnej rzemieślniczej czapy, tylko móc się swobodnie organizować, żeby sobie wzajemnie pomagać i artykułować problemy wobec nowo powstającej kadry politycznej. W tamtym czasie nie istniały jeszcze poważniejsze kontakty z zachodnioeuropejskimi organizacjami przedsiębiorców. Natomiast przychodziły wieści, że podobne do gdańskiego Klubu towarzystwa gospodarcze powstają w Warszawie i Krakowie. Przy czym tam były to na razie bardziej zgrupowania ludzi myślących o gospodarce, a nie zgromadzenia przedstawicieli firm czy przedsiębiorców.