Model wielostronnej diagnozy kompetencji ON. szansą na ich skuteczną aktywizację zawodową w Wielkopolsce

Transkrypt

1 Model wielostronnej diagnozy kompetencji ON szansą na ich skuteczną aktywizację zawodową w Wielkopolsce Badanie pogłębiające diagnozę potrzeby realizacji projektu RAPORT Poznań, wrzesień 2012 r. Autor: Agnieszka Pyszka-Dmochowska str. 1

2 Model wielostronnej diagnozy kompetencji ON szansą na ich skuteczną aktywizację zawodową w Wielkopolsce SPIS TREŚCI: Wprowadzenie... 4 Opis metodologii badania... 5 I etap badania... 5 II etap badania... 7 Wyniki wywiadu podstawowego przeprowadzonego wśród 300 niepełnosprawnych respondentów 10 Moduł 1: Wsparcie osób niepełnosprawnych Moduł 2: Samoocena kompetencji przez osoby niepełnosprawne Moduł 3: Preferencje dotyczące warunków zatrudnienia Moduł 4: Samoocena kwalifikacji zawodowych przez osoby niepełnosprawne Moduł 5: Metryczka Analiza wywiadów pogłębionych przeprowadzonych z osobami niepełnosprawnymi Wyniki wywiadu podstawowego realizowanego z pracodawcą Moduł 1: Doświadczenia ze współpracy z osobami niepełnosprawnymi Moduł 2: Warunki zatrudnienia pracowników niepełnosprawnych Moduł 3: Rekrutacja niepełnosprawnych pracowników Moduł 4: Metryczka Analiza wywiadów pogłębionych przeprowadzonych z pracodawcą Wyniki wywiadu podstawowego przeprowadzonego z pośrednikami pracy Moduł 1: Doświadczenie w pośrednictwie w zatrudnianiu osób niepełnosprawnych Moduł 2: Rekrutacja niepełnosprawnych pracowników Moduł 3: Metryczka str. 2

3 Model wielostronnej diagnozy kompetencji ON szansą na ich skuteczną aktywizację zawodową w Wielkopolsce Analiza wywiadów pogłębionych z pośrednikami pracy Podsumowanie i rekomendacje Realizacja celów badania Podsumowanie trzy perspektywy Propozycje działań: Rekomendacje Narzędzia badawcze Wywiad podstawowy: osoba niepełnosprawna Scenariusz wywiadu pogłębionego z osobą niepełnosprawną Wywiad podstawowy: pośrednik pracy Scenariusz wywiadu pogłębionego z pośrednikiem uczestniczącym w procesie zatrudniania osób niepełnosprawnych Wywiad podstawowy: pracodawca Scenariusz wywiadu pogłębionego z pracodawcą str. 3

4 Metodologia badawcza projektu Wprowadzenie Głównym celem realizacji projektu Model wielostronnej diagnozy kompetencji ON szansą na ich skuteczną aktywizację zawodową w Wielkopolsce jest opracowanie i upowszechnienie innowacyjnego modelu diagnozy kompetencji niezatrudnionych mieszkańców Wielkopolski w wieku lata, zagrożonych w wyniku braku stałego zatrudnienia wykluczeniem społecznym z uwagi na niepełnosprawność. Realizacja niniejszego badania wynika z konieczności pogłębienia diagnozy potrzeb realizacji projektu, ze względu na brak wystarczających danych umożliwiających: - bliższe poznanie sytuacji życiowej i zawodowej potencjalnych odbiorców rozwiązania będącego efektem realizacji projektu, - weryfikację postaw życiowych wobec kwestii aktywizacji zawodowej osób zmagających się z niepełnosprawnością, - określenie potrzeb oraz uwarunkowań, jakimi kierują się pracodawcy i pośrednicy pracy (potencjalni użytkownicy ww. rozwiązania) przy doborze do pracy kandydatów z orzeczoną niepełnosprawnością. Celem niniejszego raportu jest doprecyzowanie i uwypuklenie potrzeby stworzenia narzędzia łączącego niepełnosprawnych kandydatów do pracy z pracodawcami, diagnozującego kompetencje predestynujące ich do podjęcia pracy z uwzględnieniem szans i ograniczeń płynących z niepełnosprawności. Dzięki badaniu możliwe było również poznanie opinii pracodawców i pośredników pracy płynących z doświadczeń w rekrutowaniu i zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, w tym przy użyciu technik rekrutacyjnych pozwalających poznać kompetencje kandydatów. Raport na podstawie przeprowadzonego badania pozwoli także potwierdzić istnienie problemu wzajemnej dezinformacji i nieznajomości wzajemnych potrzeb u pracodawcy i kandydata do pracy i zgłębić przyczyny takiej sytuacji. Realizacja niniejszego badania pozwoli ponadto na spełnienie pierwszego celu szczegółowego projektu, tj. ustalenie przyczyn bierności zawodowej grupy odbiorców oraz określenie potencjalnych oczekiwań grupy docelowej w stosunku do nowego modelu aktywizacji zawodowej. Uwzględnienie wyników badań w procesie konstrukcji, testowania i ewaluacji nowo powstałego narzędzia pozwoli zapewnić jego wysoką skuteczność. str. 4

5 Metodologia badawcza projektu Opis metodologii badania Badanie przeprowadzono w lipcu 2012 r. jako jedno z pierwszych działań w ramach projektu. Składało się z dwóch etapów: I etap badania rozpoznanie możliwości zatrudniania osób niepełnosprawnych wśród przedstawicieli potencjalnych użytkowników i beneficjentów narzędzia, jakie powstanie w ramach projektu, poprzez opracowanie i przeprowadzenie: 50 wywiadów podstawowych metodą PAPI (paper and pencil interview wywiad bezpośredni) wśród: 15 pracodawców: osoby reprezentujące firmy z otwartego rynku pracy, które zatrudniają osoby niepełnosprawne (kierownicy zespołów, osoby odpowiedzialne za politykę personalną, osoby z działów kadr, właściciele lub prezesi). 35 pośredników pracy, reprezentujących m.in. następujące organizacje, pośredniczące w zatrudnieniu osób niepełnosprawnych: Powiatowe Urzędy Pracy Biura pośrednictwa pracy Gminne Centra Informacji Biuro Karier Osób Niepełnosprawnych Centrum Aktywizacji Zawodowej Osób Niepełnosprawnych Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON) Polską Organizację Pracodawców Osób Niepełnosprawnych Organizacje pozarządowe (fundacje, stowarzyszenia) Wywiad podstawowy przeprowadzony z pracodawcami i pośrednikami umożliwił poznanie: -doświadczeń respondentów z pracy z osobami niepełnosprawnymi -warunków zatrudniania osób niepełnosprawnych -wymagań stawianych niepełnosprawnym kandydatom do pracy -głównych przeszkód i barier, z którymi spotykają się zatrudniający osoby niepełnosprawne str. 5

6 Metodologia badawcza projektu -potrzeb informacyjnych wobec kandydatów, których potrzebują pracodawcy i pośrednicy -sposobu przeprowadzania rekrutacji (badanie ilościowe i jakościowe). 22 wywiady pogłębione metodą PAPI, zrealizowane wśród losowo wybranych spośród osób udzielających odpowiedzi na wywiad podstawowy, w tym: 7 pracodawców 15 pośredników pracy mających na celu analizę możliwości osób niepełnosprawnych, ich postrzegania przez Pracodawców oraz oczekiwań stawianych niepełnosprawnym kandydat/k/om do pracy. Wywiad pogłębiony odpowiedział przede wszystkim na pytania dotyczące: -postrzegania osób niepełnosprawnych przez pracodawców i pośredników, -opinii pracodawców i pośredników na temat korzyści płynących z zatrudnienia osób niepełnosprawnych, -mocnych stron współpracy z osobami niepełnosprawnymi. Poza zdobyciem ww. informacji, prowadzone wywiady miały posłużyć jako próba zmiany stereotypu społecznego dotyczącego postrzegania niepełnosprawnych kandydatów/ek do pracy jako potencjalnie mniej efektywnych, biernych i pasywnych pracowników, którzy nie chcą dalej rozwijać się poprzez obecność na rynku pracy i nie widzą sensu w podnoszeniu kwalifikacji i zdobywaniu nowych umiejętności. Grupa docelowa Etapu I badania to osoby mające w codziennej pracy zawodowej do czynienia z osobami niepełnosprawnymi. Ich odpowiedzi mają na celu przeciwstawienie się stereotypowi, według którego postrzega się pracowników niepełnosprawnych jako osoby szybko zniechęcające się i rezygnujące. Podjęta próba badawcza ma na celu zaprezentowanie: -opinii pracodawców na temat współpracy z osobami niepełnosprawnymi, -osób niepełnosprawnych jako pracowników efektywnych, lojalnych, zaangażowanych, takich, w których rozwój warto inwestować -pośredników pracy na temat barier w procesie rekrutacji i kompetencji niepełnosprawnych kandydatów/ek do pracy. str. 6

7 Metodologia badawcza projektu I etap badania udzielił tym samym odpowiedzi na kluczowe pytania, dotyczące rynku pracy osób niepełnosprawnych oraz postrzegania ich przez Pracodawców i pośredników. II etap badania Przeprowadzenie wywiadów podstawowych (300) i pogłębionych (50) z osobami niepełnosprawnymi zamieszkałymi na terenie województwa wielkopolskiego w wieku lata, w tym: - 52% (155) kobiet, 48% (145) mężczyzn, - 88 osób (29% respondentów) ze znacznym stopniem niepełnosprawności, 143 osoby z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności (48%), co stanowi nieznaczne odchylenie od założeń przyjętych przed badaniem i wynika z faktu, iż badanie realizowało kilkunastu niezależnych ankieterów, - 100% osób pozostających bez zatrudnienia (w tym osoby nieaktywne zawodowo tj. niezarejestrowane we właściwych urzędach pracy oraz osoby zarejestrowane w PUP jako poszukujące pracy bądź bezrobotne) - mieszkańcy zarówno obszarów wiejskich (23%), jak i miejskich (13% zam. miasta poniżej mieszkańców, 63% zamieszkujących miasta powyżej mieszkańców); dobór próby nie był uzależniony od miejsc zamieszkania ze względu na fakt koncentracji działań badawczych na niepełnosprawności; wynikające zeń problemy są uniwersalne dla mieszkańców całej Wielkopolski (z uwagi na wysoki rozwój gospodarczy całego regionu), i nieznacznie łatwiejsze do rozwiązania w przypadku mieszkańców większych miast. Grupę docelową dobrano tak, aby była reprezentatywna pod kątem struktury niepełnosprawności 1. Ze względu na udział w projekcie Partnera: Polski Związek Głuchych, grupę osób z dysfunkcjami słuchu nadreprezentowano w stosunku do całości próby badawczej. Badanie objęło następujące grupy docelowe: 1. Osoby niewidome i niedowidzące 55 osób (17%) 1 Według Badanie stanu zdrowia ludności Polski 2009 w grupie wiekowej lat (brak przedziałów wiekowych adekwatnych do zapisanych w projekcie) osoby z uszkodzeniami i chorobami narządu ruchu stanowiły 37% ogółu osób niepełnosprawnych w tym wieku, osoby z dysfunkcjami wzroku 16%, osoby z dysfunkcjami słuchu 7% ( w tej kategorii w projekcie ujęto osoby ze schorzeniami głosu, mowy i słuchu), schorzenia neurologiczne 34%, układu krążenia 11%, inne 23% str. 7

8 Metodologia badawcza projektu 2. Osoby niesłyszące i niedosłyszące 53 osoby (17%) 3. Osoby z ograniczoną sprawnością ruchową 105 osób (33%) 4. Osoby z epilepsją (5%), schorzeniami układu oddechowego i krążenia (5%), pokarmowego (6%), moczowo-płciowego (2%), schorzeniami neurologicznymi (15%) i innymi łącznie 110 osób (35%). Koncepcja badania dopuszczała odchylenia w ww. próbie o +/- 5% na rzecz każdej z ww. grup w stosunku do zaplanowanych w metodologii badawczej wartości ze względu na uniwersalny charakter produktu finalnego. Odchylenie tego rodzaju nie miało bowiem wpływu na przebieg badania. Przeprowadzone zostały dwa narzędzia badawcze: wywiad podstawowy wśród 300 respondentów (cel: bliższe poznanie respondenta), skład: -samoocena kompetencji i kwalifikacji twardych przez osoby niepełnosprawne -preferencje dotyczące warunków zatrudnienia -postrzeganie siebie przez osoby niepełnosprawne -oceny dostępnego wsparcia osób niepełnosprawnych -metryczki. Zakres pytań dotyczył: - wykształcenia, - nabytych uprawnień, - dotychczasowej kariery zawodowej (badanie ilościowe) - oceny przez osoby niepełnosprawne swoich umiejętności, kompetencji oraz przewagi konkurencyjnej (pytania jakościowe). wywiad pogłębiony z elementami wywiadu behawioralnego BEI (cel: poznanie planów, potrzeb, preferencji, zainteresowań i ich związku z możliwością ich zrealizowania w życiu zawodowym), który dał podstawę do rzeczywistej oceny kompetencji osoby niepełnosprawnej w oparciu o odpowiedzi na str. 8

9 Metodologia badawcza projektu pytania dotyczące największego sukcesu czy zdarzenia, które miało znaczący wpływ na życie osoby niepełnosprawnej. Analiza wyniku przeprowadzonego wywiadu podstawowego i wywiadu pogłębionego z elementami behawioralnego pozwoliła, zgodnie z założeniami, na stworzenie solidnych podstaw do pogłębienia wstępnej diagnozy potrzeby realizacji projektu w kontekście możliwości wprowadzenia innowacyjnego narzędzia oceny kompetencji, możliwości i sugerowanych obszarów rozwoju. str. 9

10 Wyniki wywiadu podstawowego osoba niepełnosprawna Wyniki wywiadu podstawowego przeprowadzonego wśród 300 niepełnosprawnych respondentów Badanie podstawowe przeprowadzono wśród 300 respondentów (dokładna struktura grupy badanej opisana jest w części Metryczka). Moduł 1: Wsparcie osób niepełnosprawnych Odpowiedzi na pytania w ramach pierwszego modułu wywiadu pozwalają dowiedzieć się, z jakiego rodzaju wsparcia zawodowego korzystali dotąd respondenci. Badana grupa została przeanalizowana pod kątem dotychczasowych doświadczeń w pracy. Kluczowe jest tu pytanie o liczbę pracodawców oraz fakt zatrudnienia w zakładach funkcjonujących na tzw. otwartym rynku pracy. Zapytano także o obecną aktywność zawodową (rozumianą jako czynne poszukiwanie pracy). Ponieważ istotną rolę w kształtowaniu stosunku wobec życia zawodowego odgrywają bliscy (szczególnie u osób młodych, których dotyczyło badanie), uzyskano również informacje na temat wsparcia aktywności zawodowej przez rodzinę, przyjaciół i znajomych respondentów. Aż 65% respondentów przyznaje, iż miało w swoim życiu doświadczenia związane z pracą zawodową. W kontekście społecznego przekonania o bierności zawodowej osób niepełnosprawnych jest to wysoce pozytywny wynik, świadczący o tym, że blisko 2/3 respondentów posiada doświadczenie w pracy zarobkowej, do których może odwołać się w kształtowaniu swojej dalszej zawodowej ścieżki. Procentowy udział osób posiadających jakiekolwiek doświadczenia w pracy w badanej grupie jest zróżnicowany, kiedy przy analizie weźmie się pod uwagę wiek tej grupy. Wśród ogółu badanych udział osób, które pracowały, rośnie wprost proporcjonalnie do wieku przedstawicieli: Czy kiedykolwiek pracował/a Pan/i zawodowo? lat lat lat lata TAK 43% 50% 80% 83% NIE 57% 50% 20% 17% oraz odwrotnie proporcjonalnie do stopnia niepełnosprawności: Czy kiedykolwiek pracował/a Pan/i zawodowo? lekki umiarkowany znaczny TAK 84% 62% 55% NIE 16% 38% 45% Istotny jest także aspekt płci. W badanej grupie częściej doświadczenie zawodowe posiadali mężczyźni. Udział respondentów, którzy posiadali doświadczenie zawodowe, to 69,1%, a wśród respondentek było to aż o 10 punktów procentowych mniej: 59,3%. Dobitnie świadczy to o obecności zjawiska wielokrotnej dyskryminacji kobiet: ze względu zarówno na niepełnosprawność, jak i płeć. Wśród 92 kobiet z doświadczeniem zawodowym, 28 miało orzeczony lekki stopień str. 10

11 Wyniki wywiadu podstawowego osoba niepełnosprawna niepełnosprawności, 50 umiarkowany, 14 - znaczny. Wśród 101 mężczyzn z doświadczeniem zawodowym, 29 miało orzeczony lekki stopień niepełnosprawności, 39 - umiarkowany i aż 33 - znaczny. Stosunkowo wyrównany jest zatem udział kobiet i mężczyzn pracujących wśród osób o lekkich dysfunkcjach fizycznych. Wśród aktywnych zawodowo respondentów z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności dominują kobiety. Z kolei w grupie osób ze znacznymi dysfunkcjami zdrowotnymi zdecydowanie więcej jest mężczyzn. Na wynik badania miał wpływ również czas nabycia niepełnosprawności. Wyraźny jest częstszy brak doświadczenia zawodowego wśród osób z niepełnosprawnościa wrodzoną, które na skutek czynników społecznych przyzwyczaiły się do ograniczeń i mniej aktywnie poszukują doświadczeń zawodowych. Wśród 149 respondentów niepełnosprawnych od urodzenia, tylko nieco ponad połowa miała doświadczenia zawodowe (78 osób). Pozostałe 71 osób niepełnosprawnych od urodzenia przyznało się do braku tego rodzaju doświadczenia. Proporcja przedstawia się zupełnie inaczej wśród osób z niepełnosprawnością nabytą. Dla porównania, w grupie osób, które stały się niepełnosprawne między 18 a 25 rokiem życia (37 osób) doświadczenia zawodowe miało blisko 78% z nich. Najprawdopodobniej taka istotna różnica wynika w dużej mierze z nabycia doświadczeń zawodowych przed chorobą / wypadkiem. Oprócz samego faktu posiadania doświadczenia zawodowego, istotnym czynnikiem pozwalającym stwierdzić, czy zatrudnienie było incydentalne, czy też miało charakter permanentny, jest jego długość. Ze względu na młody wiek badanych, podzielono okres doświadczenia zawodowego na mniej niż roczny (świadczący o pracy dorywczej bądź na krótkie umowy na czas określony), trwający od roku do trzech lat (świadczący o nabyciu podstawowego doświadczenia zawodowego w pracy i posiadaniu szeregu różnorodnych umiejętności) oraz powyżej trzech lat (okres świadczący o sporym doświadczeniu zawodowym). Zgodnie z instrukcją, jaką otrzymali ankieterzy, badani mieli zsumować okresy pracy, aby w odpowiedzi podać łączny staż zawodowy. str. 11

12 Wyniki wywiadu podstawowego osoba niepełnosprawna Odpowiedzi wskazują, iż wśród 195 respondentów legitymujących się doświadczeniem zawodowym, niemal w równej proporcji udział miały osoby z krótkim, średnim, jak i długim (w rozumieniu przyjętych wyżej kryteriów) stażem pracy. Podczas przeglądu poszczególnych grup respondentów tego pytania zanalizowano następujące zależności: KRÓTKI staż pracy (poniżej 1 roku, 66 respondentów) jest charakterystyczny dla osób: - młodych; blisko połowa (30 osób) to respondenci w wieku 18-25, kolejne 18 ma między 25 a 30 lat - z umiarkowanym i znacznym stopniem niepełnosprawności (47 osób) - z niepełnosprawnością nabytą przed 18 rokiem życia (29) bądź wrodzoną (20 osób) ŚREDNI staż pracy (66 respondentów): - występuje częściej wraz ze wzrostem wieku respondentów (najwięcej u osób w wieku lat) - również najczęstszy jest u osób z niepełnosprawnością wrodzoną (37) bądź nabytą przed 18 rokiem życia (19 osób) - z umiarkowanym i znacznym stopniem niepełnosprawności (52 osoby) DŁUGI staż pracy (powyżej 3 lata, 63 respondentów): - częstszy wśród mężczyzn (39) niż wśród kobiet (24) - charakteryzuje niemal wyłącznie starsze grupy wiekowe respondentów (56 osób w wieku 25+, w tym 35 osób w wieku 30+) - w stosunkowo niewielkim stopniu jest uzależniony od stopnia niepełnosprawności str. 12

13 Wyniki wywiadu podstawowego osoba niepełnosprawna - raczej rzadko charakteryzuje osoby z niepełnosprawnością wrodzoną (17 osób). Udział kobiet z doświadczeniem zawodowym jest niższy w badanej grupie, jak również analiza długości stażu pracy wskazuje, iż częściej są one zatrudniane wyłącznie na krótkie okresy. Wśród 92 kobiet, które pracowały, aż u 74% z nich długość doświadczenia zawodowego nie przekracza trzech lat. U mężczyzn, 62% posiada krótkie i średnie doświadczenie zawodowe. Zapytano respondentów także o to, u ilu pracodawców dotąd pracowali. Udzielone odpowiedzi pozwalają zorientować się z jednej strony co do różnorodności doświadczeń zawodowych, zgromadzonych przez respondentów, jak również co do charakteru wykonywanej przez nich pracy (stała / dorywcza). Blisko połowa respondentów badania posiadających doświadczenie zawodowe (91 osób) przyznaje, iż pracowała u co najmniej trzech pracodawców. W co czwartym przypadku są to osoby z krótkim stażem pracy (25%), co świadczy o podejmowaniu przez nie prac dorywczych, krótkoterminowych. Tego rodzaju doświadczenie jest charakterystyczne dla osób w każdym wieku (najczęściej występuje u badanych mających między 18 a 25 lat, lecz często zdarza się także u trzydziestokilkulatków) i nie jest wprost zależne od płci ani od stopnia niepełnosprawności. Posiadanie trzech bądź więcej pracodawców zostało w co trzecim przypadku zadeklarowane przez osoby ze średnim stażem pracy (30%). Sytuacja ta jest najczęstsza dla osób z wrodzoną niepełnosprawnością, jednak nie jest uzależniona ani od płci, ani od wieku. Najczęściej wielu pracodawców miały osoby z ponadtrzyletnim stażem pracy. Zdecydowanie częściej są wśród nich mężczyźni: wśród 40 respondentów z dużym doświadczeniem zawodowym, pracujących dla co najmniej trzech pracodawców, 62,5% stanowili mężczyźni. Często są to osoby z niepełnosprawnością nabytą (w blisko połowie przypadków po 25 r.ż.) co pozwala stwierdzić, iż mogli oni nabyć przynajmniej część doświadczenia przed pozbawiającym ich pełnej sprawności wypadkiem bądź chorobą. str. 13

14 Wyniki wywiadu podstawowego osoba niepełnosprawna Doświadczenie z pracy z jednym pracodawcą, wskazane przez 51 respondentów, jest tym częstsze, im krótszym doświadczeniem zawodowym legitymują się badani. W połowie przypadków dotyczy osób pracujących krócej niż rok. Tylko co piąty badany (10 osób) był związany z jednym pracodawcą przez okres dłuższy niż trzy lata (i aż w ośmiu przypadkach byli to mężczyźni). Świadczy to o bardzo wysokiej niestabilności utrzymania pracy wśród osób niepełnosprawnych. Znacznie częściej pracują oni dorywczo, w krótkich okresach zatrudnienia, nie wiążąc się z jednym pracodawcą. 54 osoby posiadające średnio dwóch pracodawców najczęściej posiadały też średnio dwuletni staż pracy (42% z nich). 18 osób spośród 54 respondentów posiadających dwóch pracodawców łącznie pracowało u nich poniżej roku. Interesujących wyników dostarcza kolejne pytanie o pracodawców pochodzących spoza tzw. chronionego rynku pracy. Pytani o liczbę pracodawców respondenci udzielali także odpowiedzi, czy świadczyli pracę dla otwartych firm, nie przystosowanych w szczególny sposób dla potrzeb pracowników niepełnosprawnych. Zaledwie 32 osoby w grupie 195 respondentów mających doświadczenie zawodowe pracowało wyłącznie w takich zakładach. W blisko połowie przypadków był to ich jedyny pracodawca. Praca wyłącznie w tego rodzaju firmach jest domeną respondentów z wyższych przedziałów wiekowych: 22 osoby mające tego rodzaju doświadczenie ukończyło 25 rok życia. Udział osób pracujących wyłącznie w zakładach pracy chronionej rośnie nie tylko z wiekiem, lecz także ze stopniem niepełnosprawności. Znaczącą grupą respondentów jest 105 osób, które nigdy jeszcze nie pracowały zawodowo. 60% z nich stanowią kobiety. Przeważnie są to osoby młodsze. Respondenci poniżej 25 roku życia stanowią 72% osób bez doświadczenia zawodowego. Nigdy nie pracowało zawodowo także 29 respondentów (28%) powyżej 25 roku życia. W tej grupie osób zdecydowanie przeważały osoby z umiarkowanym (54) i znacznym (40) stopniem niepełnosprawności. Brak doświadczeń zawodowych jest zarówno charakterystyczny dla badanych z wrodzoną niepełnosprawnością, jak i jednocześnie str. 14

15 Wyniki wywiadu podstawowego osoba niepełnosprawna sporadyczny u osób z nabytym brakiem sprawności, co jest kolejnym dowodem na fakt, iż nabyli oni doświadczenie zawodowe przed sytuacją (wypadek / choroba) ograniczającą ich sprawność. Badając z kolei wpływ miejsca zamieszkania na fakt posiadania doświadczeń zawodowych, można dostrzec zależność prezentowaną w poniższej tabeli: Czy kiedykolwiek pracował/a Pan/i zawodowo? Obszar wiejski Obszar miejski do mieszkańców Obszar miejski powyżej mieszkańców TAK 60% 57% 68% NIE 40% 43% 32% Ww. tabela świadczy, iż niepełnosprawni mieszkańcy miast o populacji powyżej 25 tysięcy mają łatwiejszy dostęp do pracy niż mieszkańcy terenów wiejskich. W dalszej kolejności przeanalizowano aktywność w poszukiwaniu pracy wśród respondentów badania. W momencie badania wszyscy z nich byli osobami pozostającymi bez zatrudnienia. Mimo to, w przeciągu trzech miesięcy poprzedzających badanie, mniej niż 2/3 respondentów (186 osób) podejmowało czynności mające na celu znalezienie pracy, tj. wysyłało aplikacje w poszukiwaniu pracy bądź uczestniczyło w rozmowach kwalifikacyjnych. Identyczną aktywność w poszukiwaniu pracy wykazywało zarówno osoby już wcześniej pracujące, jak i respondenci niemający dotąd doświadczeń zawodowych. Do aktywnych działań zmierzających do poszukiwania pracy przyznawało się: - 60% kobiet i 64% mężczyzn, -54% osób poniżej 21 roku życia, 60% osób w wieku lat, 67% osób w wieku lat i 57% osób w wieku lata str. 15

16 Wyniki wywiadu podstawowego osoba niepełnosprawna - 72% respondentów z lekkim, 66,4% z umiarkowanym i zaledwie 47% ze znacznym stopniem niepełnosprawności -w poszukiwaniu pracy były najaktywniejsze osoby z wykształceniem wyższym (77% spośród 96 respondentów), średnim ogólnym bądź policealnym (61% ze 131 respondentów); wśród osób gorzej wykształconych pracy aktywnie poszukiwała tylko nieco ponad połowa osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym, 38% spośród 26 osób z średnim technicznym. Wśród nielicznie reprezentowanych osób z wykształceniem podstawowym bądź gimnazjalnym pracy poszukiwał średnio co drugi respondent. Według powszechnej opinii na decyzję osoby niepełnosprawnej co do dalszej przyszłości zawodowej silnie oddziaływać może zdanie członków rodziny, znajomych bądź przyjaciół. Dlatego zapytano respondentów o podejście ich bliskich do poszukiwania przez nich zatrudnienia. Tylko w co czwartym przypadku respondenci nie odczuwają zachęty do aktywności zawodowej ze strony bliskich. Do podjęcia pracy najczęściej nie są zachęcane osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności (40% z 88 respondentów). Dla porównania, tylko 13% osób z umiarkowanym i 20% z lekkim stopniem niepełnosprawności stwierdziło o braku zachęty od bliskich wobec poszukiwania przez nich zatrudnienia. Pytani o powody pozytywnych reakcji najbliższego otoczenia oraz wyrażanej przez nie zachęty do podejmowania aktywności zawodowej, respondenci wyjaśniają, że najczęściej zachęta wynika z faktu, iż praca jest utożsamiana przez ich bliskich jako sposób na: - nawiązywanie kontaktów z innymi ludźmi - zdobywanie nowych doświadczeń, rozwoju zawodowego str. 16

17 Wyniki wywiadu podstawowego osoba niepełnosprawna - uzyskanie stabilizacji finansowej. Jak określił to jeden z respondentów, dzięki opinii bliskich doszedł do wniosku, że: siedzenie w domu jest nudne, chcę mieć pracę, żeby spełniać marzenia. Osoby, które nie są zachęcane przez bliskich do podejmowania zatrudnienia, najczęściej uzasadniają ich zdanie: - studiami / nauką (respondenci będący w trakcie zdobywania edukacji; pojawiające się odpowiedzi wynikają z faktu, iż badanie przeprowadzono na stosunkowo młodej grupie docelowej) - stanem zdrowia niepozwalającym na wykonywanie pracy zawodowej. Sporadycznie wymieniano też inne powody: - rodzina nie pracuje ; czyli brak nawyku pracy w rodzinnym domu, bierność, - obawa przed utratą renty, co dowodzi, iż system rentowy dla osób niepełnosprawnych bywa w opinii społecznej demotywujący i zniechęca do podejmowania zatrudnienia. Moduł 2: Samoocena kompetencji przez osoby niepełnosprawne. Aby zbadać samoocenę własnych cech przez respondentów badania, zadano im szereg pytań mających na celu określenie, czy i na ile znają siebie, swoje ograniczenia i zalety w kontekście potencjalnej aktywizacji zawodowej. Aby uzyskać jednoznaczność odpowiedzi, poproszono respondentów o wskazanie, czy zgadzają bądź nie zgadzają się z wybranymi stwierdzeniami. Uzyskane odpowiedzi zaprezentowano również na poniższym wykresie. Lubię opowiadać o swoich pomysłach ludziom, którym ufam ponad 90% respondentów uznało, iż w sprzyjającym im, zaufanym otoczeniu, w którym czują się komfortowo, lubią dzielić się swoimi pomysłami, spostrzeżeniami i stwierdzeniami. Umiem się sprzeciwić innym i bronić swojego zdania około 88% respondentów uznało, że potrafi walczyć o swoje racje, nawet, jeśli wymagać to będzie wyrażenia sprzeciwu wobec innych ludzi. Świadczy to o wysokiej samoocenie, jeśli chodzi o asertywność i umiejętność dbania o własne sprawy. Komplementy sprawiają mi przyjemność 91% respondentów lubi doświadczać uznania w oczach innych. Komplementy motywują ich i dodają im pewności siebie. Wiem bardzo dobrze, w czym jestem dobry/a aż 87% respondentów twierdzi, że wie, jakie są ich silne strony, co potrafią, jakie są ich personalne atuty. Świadczy to o wysokiej samoświadomości i deklarowanej umiejętności dokonywania samooceny. Chciał/a/bym, aby ktoś mi powiedział, jakie mam zalety pomimo deklarowanej wyżej bardzo dobrej znajomości siebie i umiejętności samooceny, 86,7% respondentów chciałoby uzyskać str. 17

18 Wyniki wywiadu podstawowego osoba niepełnosprawna bezstronną diagnozę własnych zalet w kontekście wymagań rynku pracy. Świadczy to, iż mimo deklaracji, respondenci nie potrafią dokonywać samooceny w kontekście potrzeb pracodawców. Chciał/a/bym, aby ktoś mi powiedział, jakie mam wady analogicznie, 87% respondentów chciałoby dowiedzieć się, w jaki sposób są widziani na rynku pracy oczyma potencjalnych pracodawców i jakie są ich słabe strony. Kiedy coś mi się nie uda, bardzo to przeżywam blisko 63% respondentów uważa, że potrafi poradzić sobie z porażką. 37% z kolei twierdzi, iż ma duży problem z ich akceptacją. Brakuje mi wiedzy żeby pracować zawodowo respondentów pytano o to, czy na chwilę obecną czują się gotowi do podjęcia pracy zawodowej, w sensie posiadanych umiejętności technicznych, wykształcenia bądź innych cech pożądanych na rynku pracy. 55,7% stwierdziło, iż czują się wystarczająco przygotowani do podjęcia pracy. Jednocześnie znacząca część ankietowanych, tj. 44,3% uznała, że na obecną chwilę ich umiejętności nie są wystarczające, aby swobodnie podjąć pracę. Ludzie na ogół nie rozumieją, na czym polega moja niepełnosprawność z tym zdaniem zgodziło się blisko dwie trzecie osób badanych (190 osób). Najczęściej nierozumiane czują się osoby ze schorzeniami układu oddechowego i krążenia (76%), epilepsją (73%), schorzeniami neurologicznymi i narządu wzroku (po 67%). Mój wiek jest zaletą na rynku pracy ponieważ cała koncepcja projektu dotyczy osób młodych i stosunkowo młodych (do 34 r.ż.), zapytano respondentów o ich opinię w odniesieniu do zalet płynących z młodego wieku (który w powszechnej opinii jest zaletą dla pracodawców). Zdanie to podzieliło 81% badanych, twierdząc, iż ich młody wiek to przewaga. Wśród osób, które nie zgodziły się z tym stwierdzeniem, przeważają respondenci w wieku 25+ (75% wszystkich udzielających negatywnej odpowiedzi na pytanie). Z powyższych odpowiedzi można wywnioskować, iż badana grupa docelowa w większości posiada stosunkowo wysoką samoocenę na rynku pracy i świadomość własnych zalet (w tym świadomość przewagi konkurencyjnej na rynku pracy, płynącą z młodego wieku). Dobrze funkcjonuje w sprzyjającym jej środowisku. Uważa jednak, że potrzebuje bezstronnego narzędzia, które pomogłoby mu / jej określić, jakie ma atuty i wady na rynku pracy. Taka analiza dałaby respondentom możliwość ukierunkowania się na potrzeby potencjalnego pracodawcy i poznanie obszarów do rozwoju, tak, aby móc się lepiej realizować i rozwijać poprzez pracę. Znaczna część respondentów badania nie tylko czuje się niepewnie, jeśli chodzi o obiektywną ocenę na rynku pracy, lecz także diagnozuje negatywnie posiadane umiejętności zawodowe. Osobom niepełnosprawnym brakuje również wsparcia w zakresie lepszego rozumienia ich niepełnosprawności przez otoczenie. str. 18

19 Wyniki wywiadu podstawowego osoba niepełnosprawna Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, pod nadzorem Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Poznaniu str. 19

20 Wyniki wywiadu podstawowego osoba niepełnosprawna Kolejnym elementem weryfikacji umiejętności samooceny przez respondentów jest pytanie o ocenę identyfikacji siebie względem wyszczególnionych cech. pomysłowość połowa respondentów (149 osób, tj. 50%) średnio ocenia u siebie poziom tej cechy, uważa, iż nie jest to cecha, która ich w 100% charakteryzuje (czasami jestem taki/a). Druga połowa (48%) ocenia go wysoko (tak, jestem taki/a), a pojedynczy respondenci (7 osób) twierdzą, że w ogóle nie charakteryzuje ich pomysłowość. energiczność połowa respondentów (51%) uważa siebie za osoby energiczne, kolejne 43% twierdzi, iż ta cecha charakteryzuje je czasami. Mały odsetek (7%) nie postrzega siebie jako osoby energiczne. rozmowność ponad połowa respondentów (55%, 166 osób) uważa siebie za osoby rozmowne i towarzyskie. Co trzeci (35%) uważa się za osobę rozmowną tylko w niektórych sytuacjach (czasami jestem taki/a), blisko 10% w ogóle uważa się za osoby małomówne i wyciszone. umiem uważnie słuchać tego, co się do mnie mówi zdecydowana większość respondentów uważa, iż umiejętność słuchania innych w pełni ich charakteryzuje (72%, 217 osób). Oceniają oni siebie, jako dobrych słuchaczy, potrafią koncentrować się na komunikatach, jakie otrzymują od otoczenia. Ponad 60% z osób, uważających siebie za bardzo dobrych słuchaczy, uważa się także za osoby rozmowne (131 osób). Co czwarty respondent przyznaje, że jest uważnym słuchaczem w wybranych sytuacjach (24%, 73 osoby). Zaledwie 10 osób przyznaje, że ma problem ze skoncentrowaniem uwagi na uważnym słuchaniu (7 z nich posiada niepełnosprawność w postaci zaburzeń głosu, mowy i słuchu). umiem przyjmować krytykę niemal połowa respondentów (47%, 140 osób) twierdzi, iż potrafi przyjmować krytykę. Kolejne 131 osób (44%) twierdzi, iż potrafi ją przyjmować tylko w niektórych sytuacjach. Blisko 10% respondentów tj. 28 osób ma problem z przyjmowaniem krytyki. umiem dzielić się pracą z innymi ludźmi - na pytanie, dotyczące umiejętności pracy w zespole, pozytywnie odpowiedziało aż 61% respondentów. 184 badanych twierdzi, iż potrafi dzielić się pracą z innymi ludźmi. Kolejne 96 osób, to jest co trzeci badany, umie dzielić się obowiązkami w niektórych sytuacjach. 20 respondentów stwierdza, iż nie potrafi współpracować z innymi. rozumiem polecenia zdecydowana większość (245, 82%) respondentów rozumie wydawane im polecenia. 52 osoby twierdzą, iż są w stanie je zrozumieć czasami. Najwięcej jest wśród nich osób ze schorzeniami neurologicznymi (11) oraz głosu, mowy i słuchu (15), wpływających na percepcję badanych. Zaledwie trzy osoby mają problemy ze zrozumieniem poleceń. potrafię się szybko uczyć nowych rzeczy badanych (72%) według własnej samooceny potrafi szybko się uczyć nowych rzeczy. Co czwarty badany (78) uczy się szybko w niektórych sytuacjach. lubię zmiany i umiem się do nich dopasować 140 respondentów (47%) lubi zmiany i potrafi się do nich szybko przystosowywać. Kolejne 40% badanych (121) tylko w niektórych sytuacjach ma łatwość przystosowywania się do zmian. Aż 39 osób przyznaje, iż z trudnością akceptuje zmiany. str. 20

21 Wyniki wywiadu podstawowego osoba niepełnosprawna Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, pod nadzorem Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Poznaniu str. 21

22 Wyniki wywiadu podstawowego osoba niepełnosprawna Na podstawie badania deklarowanego poziomu cech, należy uznać, że respondenci z reguły wysoko oceniają swoje kompetencje interpersonalne. Największe trudności generują, w opinii badanych, odporność na krytykę oraz umiejętność przystosowywania się do zmian. Wysoko oceniają oni własne umiejętności dotyczące funkcjonowania w zespole: rozumienie poleceń, umiejętność szybkiego uczenia się nowych rzeczy bądź słuchanie tego, co się do nich mówi. Moduł 3: Preferencje dotyczące warunków zatrudnienia W kolejnym module celem pytań było poznanie preferencji respondentów co do okoliczności towarzyszących poszukiwaniu zatrudnienia. Najtrudniejsze z tych aspektów to rozmowa z pracodawcą na temat ograniczeń płynących z niepełnosprawności, rozmowa o warunkach pracy, potencjalnych ograniczeniach i szansach związanych z zatrudnieniem niepełnosprawnego pracownika. Zbadano również, czy respondenci poddawali się kiedykolwiek badaniu diagnozującemu ich umiejętności osobiste. Respondenci zostali poproszeni o wskazanie, jakiej odpowiedzi udzieliliby (potencjalnemu) pracodawcy, który zapytałby ich o niepełnosprawność np. w trakcie rozmowy kwalifikacyjnej. Respondenci mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedź. 7% uczestniczących w rozmowie, na której padłoby takie pytanie, wolałoby ukryć swoją niepełnosprawność i w ogóle nie wspominać o niej w rozmowie. Wśród osób, które podjęłyby taką decyzję, jest 6 respondentów z wadami wzroku, 5 z dysfunkcjami narządów ruchu czy układu pokarmowego. Zdecydowana większość tj. 228 respondentów, zapytana wprost, podjęłaby rozmowę z pracodawcą, mającą na celu przekonanie go, iż jest pełnoprawnym, wydajnym pracownikiem pomimo ograniczeń płynących z niepełnosprawności. 37 respondentów jednocześnie poprosiłoby o możliwość dostosowania miejsca pracy do swoich potrzeb. Sam aspekt dostosowanie miejsca pracy poruszyłoby na rozmowie rekrutacyjnej 16 respondentów. str. 22

23 Wyniki wywiadu podstawowego osoba niepełnosprawna Respondenci badania często wyjaśniali dodatkowo, jakie jeszcze kroki podjęliby, aby poprawić nastawienie pracodawcy i dodatkowo zachęcić go do zatrudnienia: - wytłumaczenie, na czym polega niepełnosprawność, - opowiedzenie o umiejętnościach, zaletach, mocnych stronach - pokazać profity: swoje mocne strony i udowodnić, że nie wpłynie to na jakość mojej pracy, jeśli będę mieć dostosowane warunki - pokazanie korzyści zewnętrznych, płynących z zatrudniania osób niepełnosprawnych (dofinansowanie, itp.) - udowodnienie, że stopień niepełnosprawności nie ma znaczącego wpływu na ograniczenia w pracy Według słów jednego z niesłyszących respondentów: to, że nie słyszę, nie znaczy, że nie mogę rozmawiać przez telefon i pracować fizycznie Aby dowiedzieć się, jakie są dotychczasowe doświadczenia uczestników badania, płynące z sytuacji życiowych (szkoła / rozmowa kwalifikacyjna do pracy / inna sytuacja) jeśli chodzi o zatajenie ograniczeń sprawności, zapytano respondentów, czy zdarzyło im się kiedykolwiek ukrywać fakt, iż są osobami niepełnosprawnymi (o ile rodzaj posiadanych problemów zdrowotnych to umożliwia). Aż co czwarty respondent przyznaje, że znalazł się w sytuacji, w której zataił swoją niepełnosprawność bądź jej aspekty. Ukrycie niepełnosprawności spowodowane było chęcią lepszej oceny w oczach pracodawcy: str. 23

24 Wyniki wywiadu podstawowego osoba niepełnosprawna - żeby być lepiej postrzeganym / postrzeganą przez Pracodawcę - z obawy przed dyskryminacją, brakiem akceptacji ze strony Pracodawców i współpracowników - z obawy przed nietolerancją i odrzuceniem aplikacji - żeby zwiększyć swoje szanse na znalezienie zatrudnienia Pojawiały się także odpowiedzi, świadczące o świadomości dyskryminującego postrzegania niepełnosprawności przez otoczenie: - aby ludzie mnie lepiej poznali - żeby nie mieć taryfy ulgowej. W innej sytuacji respondent/ka ukrywał/a niepełnosprawność z powodu świadomości, iż nie była ona istotna dla odbiorcy informacji. Zdarzyło się także, że sama osoba niepełnosprawna nie akceptowała swojej niepełnosprawności, obawiała się i wstydziła o niej mówić. W kolejnym obszarze badania zapytano respondentów o to, czego potrzebują, aby czuć się dobrze w pracy i pracować najbardziej efektywnie, jak to możliwe. Odpowiedzi respondenci udzielali w formie otwartej, bez narzucania im konieczności wyboru wśród proponowanych opcji. Najczęstsze odpowiedzi można pogrupować w trzy kategorie: dotyczące dostosowania miejsca pracy: - (dostosowanego) komputera i oprogramowania - (dostosowanego) stanowiska pracy (odpowiednie biurko, krzesło) - (dostosowania) budynku (podjazdy, windy, zlikwidowanie barier architektonicznych) dotyczące nastawienia zespołu: - dokładnego wytłumaczenia obowiązków i wyznaczenia celów w pracy - przyjaznej atmosfery, życzliwości, zrozumienia i akceptacji niepełnosprawności - poprawnych, partnerskich relacji z przełożonym - równego traktowania wszystkich pracowników dotyczące ogólnych warunków pracy: - regularnych przerw - opieki asystentki - odpowiedniego wynagrodzenia str. 24

25 Wyniki wywiadu podstawowego osoba niepełnosprawna - poczucia bezpieczeństwa i niezależności. Właściwym podsumowaniem jest wypowiedź jednego z respondentów: w pracy najważniejsze są dla mnie [ ] wzajemny szacunek, wynagrodzenie zapewniające bezpieczeństwo, równe traktowanie, spełnione warunki BHP, szacunek dla niepełnosprawności. Respondentów zapytano też, czy kiedykolwiek uczestniczyli w niezależnym badaniu swoich umiejętności i cech osobowych. Dokładnie połowa z nich (150 osób) miała okazję uczestniczyć w tego rodzaju badaniu. Były to: -rozmowa z doradcą zawodowym / testy predyspozycji zawodowych -rozmowa z psychologiem / testy psychologiczne -testy oceny kompetencji -test osobowości -Indywidualny Plan Działania -udział w badaniach w ramach projektów z POKL 84,7% zgadza się z wynikami ocen, w których uczestniczyli. 15,3% jednak nie zgadza się z nimi, uzasadniając to: - niedostosowanym narzędziem oceny - niejasnym i mało konkretnym wynikiem badań - nieotrzymaniem instrukcji, wytycznych do analizy wyników testu - brakiem wyników badania. Zdarzało się także, iż respondenci nie pamiętali wyników badań, w których uczestniczyli. Oznacza to, iż badania nie były przeprowadzone w sposób właściwy, a otrzymane wyniki nie wpłynęły w żaden sposób na zmianę życia bądź np. sposobu poszukiwania pracy przez respondentów. Ostatnim pytaniem w ramach trzeciego modułu było zbadanie, co w opinii respondentów sprawia im najwięcej trudności w poszukiwaniu pracy. Badani mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedź. Za podstawową odpowiedź uznano zbyt małą liczbę ofert pracy wskazały na nią aż 182 osoby (61%). Częściej na niską liczbę ofert pracy narzekają kobiety (ponad 64% ogółu kobiet) niż mężczyźni (56% z nich). Kolejną przeszkodą na drodze do poszukiwania pracy okazały się, zdaniem respondentów, ograniczenia związane z niepełnosprawnością. Wskazało na nie aż czterech na dziesięciu odpowiadających (120 osób). Najczęściej były one przyczyną trudności osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności (aż dla 57% z tej grupy). Nieco rzadziej wskazywano na uprzedzenia str. 25

26 Wyniki wywiadu podstawowego osoba niepełnosprawna pracodawców. Jako przyczynę trudności w poszukiwaniu pracy wskazał je co czwarty respondent badania (nieco częściej wskazują je osoby mające dysfunkcje słuchu bądź neurologiczne oraz ogółem osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności). Blisko co piątego badanego w trakcie poszukiwań pracy najbardziej paraliżuje strach przed porażką. Najrzadziej pojawiającą się przyczynę trudności, czyli brak dostępu do informacji, wskazało 8%, czyli 24 osoby. Poza odpowiedziami do wyboru, respondenci wskazywali jako główne trudności: bariery wewnętrzne: brak doświadczenia brak pewności siebie i wiary we własne umiejętności mentalność i stereotypy niewystarczające kwalifikacje i umiejętności brak energii, pewności siebie, aby przedstawić siebie w dobrym świetle, przekonać pracodawcę, pokonać uprzedzenie problemy w procesie rekrutacji: niedostosowanie ofert do potrzeb osób niepełnosprawnych brak odpowiedzi na przesłane CV brak umiejętności odpowiedniego zaprezentowania podczas rozmowy str. 26

27 Wyniki wywiadu podstawowego osoba niepełnosprawna uprzedzenia i bariery ze strony pracodawców: bariery architektoniczne, brak możliwości dojazdu obawa pracodawców przed zatrudnianiem ON obawa przed brakiem akceptacji ze strony współpracowników niskie wynagrodzenie Dziesięć osób odpowiedziało, iż obecnie nie szuka pracy. Moduł 4: Samoocena kwalifikacji zawodowych przez osoby niepełnosprawne. Respondentów zapytano także o deklarowane umiejętności zawodowe oraz zbadano ich otwartość na nową wiedzę. Potrafię obsługiwać komputer niemal wszyscy respondenci badania (289 osób) zadeklarowało umiejętność obsługi komputera. Świadczy to, iż dzięki wieloletnim programom zwiększającym dostęp osób niepełnosprawnych do sprzętu komputerowego, posługiwanie się komputerem staje się powszechne także wśród nich. Znaczenie może mieć tu także charakterystyczna dla młodego wieku badanych ciekawość świata i łatwość uczenia się, oraz szereg zalet płynących z korzystania z Internetu, szczególnie dla osób z ograniczoną sprawnością. Potrafię obsługiwać urządzenia biurowe mniej, bo 245 osób, zadeklarowało umiejętność obsługi urządzeń biurowych. Zgodnie z wyjaśnieniami, jakich udzielali badanym ankieterzy, pytanie dotyczyło umiejętności obsługi drukarki, telefonu, kserokopiarki oraz skanera. Potrafię obsługiwać specjalistyczne urządzenia na pytanie sprawdzające umiejętność obsługi wyspecjalizowanych urządzeń (produkcyjnych, biurowych np. urządzeń wielofunkcyjnych) pozytywnie odpowiedział niespełna co trzeci respondent (89 osób). Blisko 80% z nich to osoby mające już wcześniejsze doświadczenia zawodowe. Umiem porozumieć się co najmniej w jednym języku obcym znajomość co najmniej jednego języka obcego deklaruje 188 badanych. Fakt, iż tak wiele osób z niepełnosprawnościami fizycznymi uczyło się co najmniej jednego języka obcego, świadczy, iż są one otwarte na wiedzę i świadome wagi podnoszenia kwalifikacji. 41% z nich to osoby z wyższym wykształceniem, kolejne 49% to osoby z wykształceniem średnim. Świadczy to, iż osoby lepiej wykształcone chętnie korzystają z możliwości nauki języka obcego. Znajomość języka obcego deklarują także osoby z dysfunkcjami wzroku (72% z nich, tj. 40 osób z 55, zna co najmniej jeden język obcy) i słuchu (21 na 55). Interesuję się bieżącymi wiadomościami ze świata, polityki, gospodarki ciekawość świata i otwartość na nowe informacje deklaruje 79% respondentów. Pozostali, tj. nieaktywni w tym obszarze (21%) to częściej kobiety (35 z 63 respondentów deklarujących brak zainteresowania, tj. 55%), co czwarta z nich ma zaburzenia słuchu. Powodem braku zainteresowania w ich przypadku może być str. 27

28 Wyniki wywiadu podstawowego osoba niepełnosprawna konieczność koncentracji wyłącznie na słowie pisanym, co zmniejsza dostępność kanałów odbierania informacji. W przeciągu ubiegłego roku uczestniczyłem/am w co najmniej jednym szkoleniu 121 respondentów, tj. 40% badanej grupy uczestniczyło w co najmniej jednym szkoleniu na przestrzeni roku. W porównaniu z ogółem społeczeństwa jest to bardzo dobry wynik, świadczący o świadomości osób niepełnosprawnych co do konieczności podnoszenia swoich kwalifikacji. Niestety, aż sześć na dziesięć osób nie skorzystało w przeciągu ostatniego roku z żadnej dodatkowej formy kształcenia. W jednakowym stopniu są wśród nich reprezentanci osób ze wszystkich kategorii wiekowych. Chciała/a/bym podnieść swoje wykształcenie chęć poprawy wykształcenia zadeklarowało aż 78% badanych. Jest wśród nich aż 69 osób już posiadających wykształcenie wyższe (72% ogółu) i 89 osób z wykształceniem średnim ogólnokształcącym (89% ogółu). str. 28

29 Wyniki wywiadu podstawowego osoba niepełnosprawna Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, pod nadzorem Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Poznaniu str. 29

30 Wyniki wywiadu podstawowego osoba niepełnosprawna Moduł 5: Metryczka Na koniec zbadano respondentów pod kątem charakteryzujących ich cech. Wśród badanych 300 osób, 52% stanowiły kobiety (155), 48% mężczyźni (145 osób). Badaną grupę proporcjonalnie podzielono według wieku: [26 34 lata], starsza grupa wiekowa, w ramach której wydzielono osoby, które nie ukończyły 30 roku życia (28% respondentów) i osoby po 30 roku życia (23% respondentów); łącznie 51% respondentów [18-25 lat], młodsza grupa wiekowa, w ramach której wydzielono osoby do 21 roku życia (najmniej liczna grupa badanych: 12%) i osoby między 22 a 25 rokiem życia (37% badanych, najliczniejsza grupa); łącznie 49% respondentów. Zbadano także, jak dzieli się grupa docelowa pod kątem orzeczonego stopnia niepełnosprawności. W badanej grupie, zgodnie z rekomendacjami koncepcji badawczej, przeważają osoby z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności (blisko połowa, tj. 48% respondentów). Drugą co do wielkości grupą są osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności (29%). Najmniej licznie reprezentowane są w badaniu osoby z lekkim stopniem niepełnosprawności. Zarekomendowany, stosunkowo niski udział tych respondentów wynika z faktu, iż rzadziej doświadczają one typowych dla niepełnosprawności ograniczeń. Funkcjonują w sposób zbliżony do osób zdrowych częściej niż osoby z umiarkowanym i znacznym stopniem niepełnosprawności. Łatwiej także mogą ukryć swoją niepełnosprawność przed potencjalnym pracodawcą. Taka postawa mogłaby w istotny sposób wpłynąć na wyniki niniejszego badania, dając fałszywie pozytywne wyniki. str. 30

31 Wyniki wywiadu podstawowego osoba niepełnosprawna Wśród osób z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności (143) przeważają kobiety (80, tj. 55,9%). Wśród osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności (88) więcej jest z kolei mężczyzn (47, tj. 53,4%). Jeśli chodzi o miejsce zamieszkania respondentów badania, przeważają mieszkańcy obszarów miejskich. Wiąże się to z faktem, iż osoby te są łatwiej dostępne dla celów prowadzenia badania, a dzięki miejscu zamieszkania, mają więcej możliwości rozwoju w oparciu o dostępne możliwości. Ułatwia to zbadanie osób niepełnosprawnych pod kątem podejmowanych przez nie aktywności, mających na celu rozwój osobisty i znalezienie pracy. Respondentów badania zapytano o rodzaj niepełnosprawności. Zgodnie z koncepcją projektu w badaniu wzięły udział wyłącznie osoby z dysfunkcjami fizycznymi, reprezentujące dziewięć kategorii orzecznictwa o niepełnosprawności. Respondenci mogli wybrać więcej niż jeden typ niepełnosprawności, jeśli zgodnie ze stanem faktycznym występują one łącznie. Sytuacja taka wystąpiła u 24 osób. str. 31

32 Wyniki wywiadu podstawowego osoba niepełnosprawna 03-L (zaburzenia głosu, mowy i choroby słuchu) 53 osoby: 5 z lekkim, 41 z umiarkowanym, 6 ze znacznym stopniem niepełnosprawności 04-O (choroby narządu wzroku) 55 osób: 12 z lekkim, 23 z umiarkowanym, 20 ze znacznym stopniem niepełnosprawności 05-R (upośledzenie narządu ruchu) 105 osób: 16 z lekkim, 38 z umiarkowanym, 51 ze znacznym stopniem niepełnosprawności 06-E (epilepsja) 15 osób, 8 z lekkim, 6 z umiarkowanym, 1 ze znacznym stopniem niepełnosprawności 07-S (choroby układu oddechowego i krążenia) 16 osób: 9 z lekkim, 6 z umiarkowanym, 1 ze znacznym stopniem niepełnosprawności 08-T (choroby układu pokarmowego) 16 osób: 6 z lekkim, 10 z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności 09-M (choroby układu moczowo-płciowego) 7 osób: 2 z lekkim, 3 z umiarkowanym, 2 ze znacznym stopniem niepełnosprawności 10-N (choroby neurologiczne) 45 osób: 8 z lekkim, 25 z umiarkowanym, 12 ze znacznym stopniem niepełnosprawności 11-I (inne) 10 osób: 3 lekkim, 6 z umiarkowanym, 1 ze znacznym stopniem niepełnosprawności Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, pod nadzorem Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Poznaniu str. 32

33 Wyniki wywiadu podstawowego osoba niepełnosprawna Respondentów zapytano także, od kiedy posiadają dysfunkcje fizyczne. 50% respondentów posiada niepełnosprawność od urodzenia. Blisko co trzeci respondent nabył ją przed 18 rokiem życia. W badaniu uczestniczyły też osoby które nabyły niepełnosprawność po 18 roku życia: łącznie około 19% respondentów. Ostatnią badaną kategorią było wykształcenie: -podstawowe i gimnazjalne: 15 osób -zasadnicze zawodowe: 33 osoby -średnie ogólne: 100 osób -średnie techniczne: 26 osób -policealne: 31 osób -wyższe: 96 osób Wykształcenie nie stanowiło kryterium doboru grupy docelowej. W badanej grupie przeważyli respondenci z wykształceniem wyższym. Aż 80% z nich nabyło niepełnosprawność przed 18 rokiem życia bądź ma ją wrodzoną. Świadczy to, iż obecnie młode osoby wykorzystują możliwość zdobywania nauki i wykształcenia niezależnie od posiadanych ograniczeń zdrowotnych, co dowodzi coraz lepszego przygotowania uczelni wyższych do przekazywania wiedzy studentom niepełnosprawnym. Kolejne 157 osób posiada wykształcenie średnie (ogólne, techniczne bądź policealne). Osoby z niskim wykształceniem (zasadnicze zawodowe i niższe) stanowiły niewielki odsetek respondentów badania (16%). Znacznie częściej (w około 70% przypadków) są to mężczyźni. str. 33

34 Wyniki wywiadu podstawowego osoba niepełnosprawna str. 34

35 Analiza wywiadów pogłębionych osoba niepełnosprawna Analiza wywiadów pogłębionych przeprowadzonych z osobami niepełnosprawnymi Gdyby pojawiła się oferta pracy, która spełniałaby wszystkie Pana/Pani oczekiwania, jak wyglądałaby na chwilę obecną? Najważniejsze czynniki, wpływające na wybór określonej i idealnej oferty pracy przez respondentów: praca dokładnie określona z dokładnym wyjaśnieniem obowiązków chciałbym mieć jasno powiedziane co ma być zrobione, czy w tym i w tym języku, czy w tym i w tym formacie żeby to Pracodawca określił, żebym ja nie musiał wybierać pomiędzy złym a gorszym. Żeby nie było że Pan mógł to zrobić lepiej, bo istnieje taka i taka możliwość takiego połączenia, ja jednak nie wszystko wiem, a ten co ma odebrać ten projekt ode mnie ma wizję i im więcej informacji dostanę jak ma to wyglądać tym lepiej to zrobię ; odtwórczy charakter pracy, zdecydowanie, chciałbym mieć taki schemat. Instrukcję, no i żeby było powiedziane wszystko przed, co należy zrobić, konkretne wskazówki ; ja wolę jasno określone zadania, zrobić swoje i iść do domu praca w biurze umowa o pracę, ½ ¾, pełen etat praca twórcza i samodzielna chyba wolałbym pracować samemu wyznaczając sobie jakieś cele, bo nikt nie lubi być rozliczanym, wiadomo, że również przy tym się można sprawdzić. Chciałbym, aby w pracy było uwidocznione, że coś tam jednak zrobiłem, coś tam wykonałem ; kończyłem komunikację społeczną, to może kwestia jakiegoś zarządzania, czy redakcji portali internetowych, portali społecznościowych, itd. Właśnie jakaś taka praca, która by wymagała trochę właśnie takiej samodzielnej pracy. W szperaniu różnych rzeczy, w wyszukiwaniu i komunikowaniu się z innymi ludźmi ; wolałabym kreatywną pracę, żeby część zależała ode mnie, lubię swobodę działania ; raczej kreatywna, gdzie zależy więcej ode mnie, choć rzeczywiście jeśli chodzi o obowiązki wolałbym mieć jasność w tym obszarze, też określone, co do mnie konkretnie należy, ale w takich czysto formalnych sprawach str. 35

36 Analiza wywiadów pogłębionych osoba niepełnosprawna praca umożliwiająca kontakt z ludźmi taka otwartość na drugiego człowieka, poczucie, że ja mogę coś z siebie dać też, to wydaje mi się byłoby dla mnie ważne wynagrodzenie zapewniające stabilizację finansową stabilizacja zatrudnienia od firmy oczekuję stabilności, umowa o pracę, praca może być w domu, jak również w biurze i w terenie, odległość od 100 km od miejsca zamieszkania, widziałem jak pracuje się w zawodzie specjalisty ochrony środowiska i tak właśnie chciałbym pracować, sprawdziłem to i lubię kontakt z ludźmi możliwość pracy zespołowej praca blisko miejsca zamieszkania miejsce dostosowane do typu niepełnosprawności miejsce pracy powinno być odpowiednio przystosowane do wózka praca spokojna praca musiałaby być spokojna, bez stresu, jak się będę denerwować to nie będę efektywna w pracy przez moje serce. Chciałabym by było to coś spokojnego, gdzie mogłabym wykonywać swoją pracę. Wiedzieć co i jak i po prostu to robić. Naprawdę, cokolwiek bo ja nie jestem jakąś przebojową osobą, coś po prostu spokojnego, by żyć nie w jakichś luksusach, tak zwyczajnie praca przez Internet elastyczne godziny pracy: miła atmosfera w pracy oraz odpowiednie wynagrodzenie i także elastyczne godziny pracy Preferowane przez respondentów zawody, w których chcieliby podjąć zatrudnienie : grafik komputerowy pomoc biurowa kosmetyczka operator wózków widłowych fryzjer pracownik drukarni tłumacz języka migowego księgowa tłumacz języka tureckiego historyk telemarketer str. 36

37 Analiza wywiadów pogłębionych osoba niepełnosprawna recepcjonistka specjalista ochrony środowiska redaktor portali internetowych i społecznych pisarka dziennikarka/korespondentka weterynarz stanowisko referenta ds. kadr i płac rehabilitantka organizator imprez (odpowiedzialny za kontakty z mediami i promocję imprez) masażysta realizator dźwięku pakowacz magazynowy Preferowane przez respondentów branże: informatyczna transport i logistyka administracja turystyka artystyczna usługowa Wymarzona praca w opinii respondentów: Respondenci często podkreślali, że zależy im na pracy samodzielnej, kreatywnej i zapewniającej stabilizację na pewno oferta dla tłumacza. Tłumaczenia to moja pasja więc gdybym znalazł pracę w zawodzie, a do tego ta praca zdalna, więc idealna dla mnie. Bo ja w ogóle zajmuję się tłumaczeniami- napisami do filmów. Wymarzoną pracą dla części osób biorących udział w wywiadzie byłaby praca w biurze w charakterze asystentki, recepcjonistki, wsparcia administracyjnego, itp. : chciałabym pracować w biurze, w sekretariacie, na pół etatu, bez dźwigania ciężkich rzeczy, lekkie prace biurowe dla osoby niepełnosprawnością: 4 h dziennie, byłabym pierwszą osobą, która odpowie na ofertę, mogłabym pracować w biurze, lub w kancelarii; zależałoby mi żeby dojazd do pracy nie przekraczała 30 min. ; mogłabym pracować gdzieś w kąciku, schowana, niekoniecznie z ludźmi; chciałabym, żeby to była praca określona, gdzie stanąć, gdzie co zrobić. str. 37

38 Analiza wywiadów pogłębionych osoba niepełnosprawna Dla respondentów cenne są również kontakty interpersonalne : praca która spełniałaby moje oczekiwania to praca na cały etat. Jestem osobą kontaktową, sumienną i punktualną. Spełniam się jako osoba samodzielna, ale również w zespole. Pracowałam jako operator wprowadzania danych (praca w domu) i praca ta podobała mi się, poczucie bezpieczeństwa : myślę, że musiałaby by być to praca dostosowana do moich warunków i moich potrzeb, która by mi dała też otwarcie na innych, chodziłoby mi o takie stanowisko, które byłoby dostosowane do moich potrzeb, czyli np. powiedzmy parterowe pomieszczenia, takie codzienne potrzeby, żeby mi dawało takie poczucie bezpieczeństwa, żeby ta praca była stała a jednocześnie dynamiczna, żebym czuła się, że jestem w tej pracy potrzebna, żebym mogła wykorzystywać swoją wiedzę i doświadczenie, praca zgodna z wykształceniem i nabytymi kwalifikacjami: na pewno chciałbym robić coś z informatyką. Wybrałem ten kierunek, czuję się dobrze w komputerach... może nie dobrze, jeśli chodzi o programowanie Ja jestem takim bardziej grafikiem no i taką właśnie pracę chciałbym wykonywać, zajmować się grafiką i to najlepiej trójwymiarową ; najlepiej żebym mógł robić to czego się nauczyłem w szkole żeby były dobre warunki, żeby było blisko mieszkanie, no ale z domu to bym chciał wychodzić do ludzi, to bym wtedy miał duży komfort, że jest towarzystwo, żeby nie było problemu z komunikacją ani z niczym. Szef miły, wyrozumiały, dobrze płacił, praca marzeń, dająca satysfakcję i spełnienie: widzę się przy przepisywaniu wywiadów, albo,, marzeniem moim jest stanowisko pakowacza magazynowego. Mam tutaj codziennie kilka maili z jednej firmy internetowej, która wyszukuje w Poznaniu albo w okolicy Poznania takie oferty pakowacza, ale jak wysyłam do nich cv to nie odpowiadają, więc a tak mi się marzy właśnie pakowacz to taki zawód ściętej głowy dla mnie marzenie ale, nie no może kiedyś Natomiast, nieliczni z respondentów w przyszłości myślą o prowadzeniu własnej działalności gospodarczej, myślę, że byłaby to własna działalność, działalność gospodarcza znaczy się, praca samodzielna. Znaczy się z podopiecznymi, ale byłabym szefową samą dla siebie. Coś kreatywnego, twórczego. Myślałam o czymś u mnie w domu, coś o profilu opiekuńczym, lub artystycznym, np. klub malucha, lub własna pracownia Pyt. 2 Gdyby w przeciągu kilku dni podjął/podjęłaby Pan/Pani wymarzoną pracę, jaki Pana/Pani zdaniem miałoby to wpływ na Pana/Pani dalszy rozwój zawodowy? W jakim kierunku chciałby/chciałaby Pan/Pani się rozwijać w przeciągu kilku kolejnych lat? - usamodzielnienie się chciałbym odłożyć pieniądze, żeby się tak usamodzielnić, mieszkać samemu, żeby po prostu zacząć swoje życie, na pewno chciałbym się usamodzielnić, mieć własne pieniądze, marzeniem moim jest być szczęśliwym i cieszyć się z tego co osiągnąłem oraz w przyszłości str. 38

39 Analiza wywiadów pogłębionych osoba niepełnosprawna założyć rodzinę, moimi aspiracjami jest pogłębienie wiedzy z danej dziedziny, zmienia się to, że muszę dokonywać wyborów, żeby kupić coś dla siebie, uniezależniłoby mnie to finansowo - osiągnięcie stabilizacji finansowej : stałbym się w końcu niezależny, kupiłbym własny sprzęt do grafiki, robiłbym to co lubię ; finansowo, samopoczucie by się polepszyło i na lekarstwa, to przede wszystkim mogłabym wykupywać regularnie - inwestowanie we własny rozwój: chciałbym się ciągle rozwijać, aby osiągnąć maksimum swoich możliwości w tym co robię. Chciałbym zdobyć jak najbardziej dochodową posadę, na której będę się realizował i czerpał z tego przyjemność tak, aby w przyszłości móc kupić np. mieszkanie, liczę na to, że dużo się nauczę ; być co raz lepszym, kształcić się dalej, dawać ludziom więcej zadowolenia. Podnosić kwalifikacje, rozszerzać działalność, żeby ludziom zaszczepić jakąś ideę, żeby ludzie też zaczęli coś robić w tym kierunku ; zapisałabym się na dodatkowe studia, jakieś podyplomowe, lub kursy, żeby pogłębić wiedzę potrzebną do pracy ; doskonaliłaby swoje umiejętności zawodowe i interpersonalne ; zdobyłbym uprawnienia na wózek widłowy, na tokarza - możliwość realizacji marzeń : mógłbym sobie pozwolić na kupno czegoś, na co do tej pory nie mogłem sobie pozwolić, np. nowy telewizor, albo odkładać i kupić sobie mieszkanie, bo to jednak jest mój cel, żeby się usamodzielnić, chciałabym wybudować dom, wyjechać na wakacje, takie przyziemne rzeczy, żadnych wyjątkowych ; podejmuję działania w kierunku założenia rodziny, wzięcia mieszkania na kredyt i upragnione od lat wakacje ; wynajęłabym mieszkanie, założyłabym rodzinę, może jakieś podróże, kupno auta ; zakup profesjonalnego aparatu cyfrowego i założenia własnej firmy fotograficznej - wiara we własne możliwości, w siebie: moje samopoczucie poprawiłoby się, że mogę zarabiać na siebie, w pewnym sensie jakieś dowartościowanie, pomogłoby mi realizować się, zdobywać kolejne doświadczenia ; odwagę, żeby zrealizować plany, np. podróże, kursy malarskie, czy językowe ; na takim poziomie bym żyła, byłabym dowartościowana, bym się nie uważała, że jestem osobą niepełnosprawną, na wszystko by mnie było stać ; robiłabym to co kocham. Hmmm, można by powiedzieć, że jestem spełniona. W pełni ; jestem z siebie dumna, w rodzinie mnie chwalą, zazdroszczą ; str. 39

40 Analiza wywiadów pogłębionych osoba niepełnosprawna wydaje mi się, że wszystko, że moje postrzeganie świata, zmienia się postrzeganie ludzi i innych osób niepełnosprawnych na lepsze, pewnie byłabym bardziej otwarta, pewna siebie, inni też nauczyliby się pomagać, żeby ta pomoc nie była wymuszona, żeby wiedzieli, że tworzy się taką jedność myślę, że to pokazuje społeczeństwu, że można, że my jako osoby niepełnosprawne mamy mniejsze lub większe ograniczenia, ale też możemy No myślę, że jeszcze też w innej sferze może założenie rodziny, rozwój osobisty, jakiś inny wewnętrzny stan, dałoby mi to spokój, bez pracy nie wiadomo co przyniesie jutro, kolejny tydzień, dzień, miesiąc - budowanie relacji z innymi ludźmi : robiłbym to, co lubię, zarabiał pieniądze, miał kontakt z ludźmi i czułbym się wartościowy - zapewnienie bezpieczeństwa: nie muszę się martwić o przyszłość -zmiana nastawienia: zmieniłabym nastawienie do życia i rozwiązałoby to wiele moich problemów z którymi borykam się w obecnej chwili - zmiana organizacji dnia, : no co się zmienia, zmienia się strój w jakim się poruszam wychodzę z rana, wtedy już nie tak jak teraz w dresie, tylko w garniturze. Jestem zawsze tego zdania, no i dojeżdżam do pracy nie wiem czym, albo autobusem, albo tramwajem. No i co więcej, pracuję do 15 albo 16:00 no i po pracy przychodzę do domu, krótka sesja naukowa, no i albo do radia, albo do łóżka Pyt. 3 Czy pamięta Pan/Pani sytuację, która znacząco wpłynęła na rozwój Pana/Pani życia zawodowego? - szkoła średnia / podstawówka ja już wiedziałem na początku trzeciej klasy liceum. Jeszcze siostra mnie nakłoniła, bo ona też skończyła Uniwersytet Ekonomiczny ; to znaczy ja już w liceum zdecydowałam, że chcę zostać realizatorem dźwięku, bo mam bardzo dobry słuch. Zawsze się interesowałam muzyką, produkcją muzyczną, takimi właśnie rzeczami. No i poszłam na studia reżyseria dźwięku ; w szkole zacząłem marzyć, aby w przyszłości zostać grafikiem komputerowym i fotografem, część realizacji marzeń się udała, w szkole miałem przedmioty związane z grafiką komputerową, oraz w ramach projektu. wziąłem udział w kursie fotograficznym ; w gimnazjum chciałem być informatykiem, ale później w liceum ta informatyka przestała mi się podobać, ale bardzo spodobała mi się przedsiębiorczość i ta str. 40

41 Analiza wywiadów pogłębionych osoba niepełnosprawna przedsiębiorczość chyba zadecydowała ; Generalnie to wyglądało w ten sposób, że ja będą w liceum byłem dobry z niemieckiego po prostu, lubiłem ten język, zarówno kulturę języka jak i sam język. Będąc dzieckiem spędziłem trochę czasu w Niemczech, więc też nauka tego języka przychodziła mi znacznie łatwiej niż innym kolegom i koleżankom. I zaakceptowałem, czemu nie spróbować - nauczyciele licealni to zaczęło się w szkole podstawowej. Był taki Pan, który omawiał tą informatykę niesamowicie. No wiadomo, w podstawówce, w tak fantastyczny sposób to omawiał. Było nas czterech chłopaków i od tego momentu zaszczepił w nas tą ciekawość. Wtedy w moim życiu nastąpił taki punkt zwrotny i to nie było na okres tygodnia, czy dwóch lat, ale do teraz i mam nadzieję że do zawsze. I tych czterech chłopaków do dzisiaj interesuje się informatyką ; a to jest bardzo prozaiczne, bo moja nauczycielka, właśnie od historii w podstawówce, jak ona opowiadała na lekcji, to ja nie musiałam nawet do książki zaglądać, bo ja pamiętałam co ona mówi tak mi się podobało właśnie, że ona ma taki dar opowiadania i sobie pomyślałam, - kurczę ja też bym tak chciała ; To było w gimnazjum na początku, no tak w połowie pierwszej klasy i tak się zastanawiałem w szkole wymieniali komputery i dostałem, dostaliśmy nowy sprzęt. I ja przychodziłem sobie do biblioteki, zacząłem się tym bawić, skanowanie, programy, maile, poczty, itd. fora dyskusyjne, listy. Jeszcze była ta Pani, która uczyła informatyki i w sumie to ona mnie do tego zachęciła, tłumaczyła mi różne rzeczy i tak dalej. I ja później stwierdziłem, że trzeba iść w ten temat, bo on jest interesujący - dzieciństwo od małego lubiłem zwierzęta, lubiłem zwierzęta i tak w końcu do mnie dotarło, że może by tak leczyć je. No i to taki zawód lekarza weterynarii był odpowiedni. Jednak trochę przeraziła mnie na pierwszym roku nauka, ale jednak dostosowuję się, dostosowałem się ; myślę, że trochę jest to związane z tym, że patrzyłam jak rodzina pracuje i mi się to podobało ; to znaczy tak, zawsze lubiłem coś tam rysować jako dziecko, a gdy dostałem pierwszego kompa, to wtedy zaczęło się to na dobre Pasja i praca jest trudna do połączenia, ale staram się działać w tym kierunku ; Od młodości ciągnęło mnie do komputerów, moim celem było mieć związaną pracę z komputerem. Czyli naprawiać, konfigurować, później doszły sprawy graficzne i polubiłem to. Troszkę w wyborze szkoły pomogli mi rodzice ; Moja przygoda z grafiką rozpoczęła się ok. 13 roku życia, no i wtedy zacząłem już się bawić w tego typu rzeczy. Kupowałem sobie różne gazety, z różnymi str. 41

42 Analiza wywiadów pogłębionych osoba niepełnosprawna poradnikami. Spędzałem dużo czasu w Internecie czytając o tym, robiąc różne ćwiczenia, a w wieku 16 lat już sobie w ten sposób dorabiałem. Robiłem różne animacje, strony internetowe, czyli już gdzieś tak od 5 lat praktycznie. Kiedy już zdecydowałem, że jestem w tym dobry zacząłem robić bardziej profesjonalne projekty - nieszczęśliwy wypadek nie chyba marzenia, marzenia moje zostały w czasie kiedy byłem dzieckiem, bo po wypadku już stałem się takim realistą. A gdy dostałem się na filozofię, to całkowicie straciłem jakieś plany. Staram się stąpać twardo po ziemi... przez cztery lata miałem stanowisko normalne taśmowego, sortownika taśmowego czwartej taśmy. I to było takie z jednej strony, że ludzie odnosili się do Ciebie, mieli zaufanie, większe poważanie. Ale ja się w tym nie czułem, więc dwa lata później to był kryzys, no nie, nie czułem się w tym. ; zrozumiałem to po wypadku w szpitalu, po 2 miesiącach i poszedłem do szkoły, do pracy przy komputerach, elektronik informatyk. Wypadek był przełomem i napędem do zmiany czegoś w życiu i na razie małymi krokami dochodzę do celu - studia o chorobie dowiedziałem się przed klasą maturalną. Chodziłem tutaj do Ostrowa Wielkopolskiego do liceum, no i jak zdałem maturę powiedziałem rodzicom, że idę na studia do Poznania. Mama nie była zadowolona, chciała żebym poszedł tutaj do Ostrowa, albo do Kalisza. Powiedziałem nie, ja idę do Poznania ale poszedłem do Poznania, nie żałuję tego ani trochę i wytrzymałem tak jakoś. ; no myślę, że to mi się w trakcie studiów wyklarowało, to, co bym To, co mi odpowiada najbardziej. To właśnie taka praca literacko-twórcza ; na studiach wyższych podjęłam się kursu kadrowopłacowego, który później umożliwił mi pracowanie w tym zawodzie, bardzo mi się spodobało i chciałabym pracować zespołowo na takim stanowisku - praca w administracji, konkretnie w kadrach. To kierunek obrany dzięki studium biblijnym i ich ukończenia. Podobało mi się, że jest to dobra forma pracy dla osoby, która ma problem ze słuchem ; ja jestem tłumaczem migowego decyzje wyszły pod wpływem pracy - warsztat/ szkolenie/wydarzenie str. 42

43 Analiza wywiadów pogłębionych osoba niepełnosprawna dopiero na warsztacie fotograficznym czułam, że muszę się rozwijać, zdobywać wiedzę i doświadczenie w wykonywanym zawodzie ; To był rok 2006, kiedy mnie zaangażowali do festiwalu rytmu ognia i tańca etnofestiwal. Bardzo duża satysfakcja chciałabym znaleźć coś podobnego, udzielam się w branży artystycznej - podróż parę lat temu wyjechałam do Turcji na wakacje i wtedy zaczarował mnie ten świat. Ludzie, kultura, sztuka. No i do tego, tak jak mówiłam to elitarny kierunek - choroba chciałam iść na chemię, ale jestem uczulona na większość odczynników, także musiałam zmienić wybór tydzień przed złożeniem dokumentów Pyt. 4 Do jakiego doświadczenia/-eń z życia (zawodowego jeśli respondent/ka ma doświadczenie) chętnie Pan/Pani wraca i dlaczego? - doświadczenia zawodowe ten sekretariat utkwił mi w pamięci, fajne doświadczenie ; Bardzo fajnie czułem się jeszcze w szkole, głównie za sprawą znajomych i przyjaciół, a odnosząc to do pracy, to najlepiej mi się pracowało w biurze w Urzędzie Miasta. Właśnie ta praca biurowa, te kontakty, które tam zawarłem z różnymi ludźmi, wiesz ta cała struktura, bardzo mi się to spodobało ; jestem tłumaczem więc w pracy czuję się dobrze, kontakt z osobami głuchymi, praca z osobami głuchymi. Wyrażam emocje również wtedy ; lubiłem pracę z ludźmi, miałem kontakt, rozmawialiśmy sobie, było fajnie ; pracowałam na planie filmowym jako dźwiękowiec, w Krakowie, i to było fajne. Na festiwalu teatralnym Malta też nagłaśniałam spektakl, więc też super, ciekawe doświadczenie. I jeszcze jak w Krakowie mieszkałam to byłam aktorką, pracowałam w teatrze przez rok, więc to też było ciekawe. Bo to był teatr złożony tylko z ludzi niewidomych i niedowidzących, taki projekt z Unii Europejskiej. I tam właśnie się uczyliśmy takich podstawowych rzeczy jak emisja głosu, tego typu. No i potem robiliśmy spektakl, rok to trwało i takie zupełnie inne doświadczenie jednak ; bardzo lubiłem tę pracę w klinikach. No miałem kontakt ze zwierzętami. No niektóre nawet z małymi kociakami czy szczeniakami to było miłe ; a do jakich doświadczeń wracam najchętniej, to właśnie do doświadczeń ze spotkań z innymi ludźmi, z moimi znajomymi i tak dalej. Mam bardzo dużo takich str. 43

44 Analiza wywiadów pogłębionych osoba niepełnosprawna doświadczeń, że tak powiem socjalnych, społecznych jestem nadal w zrzeszeniu, zaangażowany jako organizator w różne sprawy, organizacja konferencji, szkoleń, przygotowanie warsztatów i tak dalej i na rzecz właśnie studentów z niepełnosprawnościami, tutaj na UAM. I to są takie fajne doświadczenia tej pracy z ludźmi, nie tylko towarzyskiej, ale takiej twórczej, z której coś później wychodzi, coś można przekazać dalej ; Na pewno pomoc przy prowadzeniu sklepu ogólnospożywczego rodziców. Dzięki mojej pomocy nie musieliśmy zatrudniać biura rachunkowego. To dla mnie wiele znaczy, dzięki temu czuję się potrzebna ; na pewno pisanie i tworzenie scenariuszy teatralnych, zorganizowanie koncertu zespołu Po stronie nadziei i zaprojektowanie graficzne i merytoryczne projektu warsztatów dla kobiet ; tłumaczenie. Działam w dużej grupie tłumaczącej filmy, to naprawdę świetni ludzie i świetne doświadczenie dla mnie ; tak, to praca ze studentami, generalnie praca dydaktyczna, to sprawia mi ogromną satysfakcję i przyjemność. Lubię kontakt z ludźmi generalnie, lubię uczyć, lubię nieprzewidywalność tych zajęć - doświadczenia ze szkoły średniej Pewnie ze szkoły średniej, to był taki czas kiedy poczułam, że to jest moje miejsce, mój czas i jak ja ten czas wykorzystam to on będzie bazował na przyszłość, i myślę, że miałam fajnych znajomych, poczułam się ważna i doceniona, wtedy też sama zaczęłam wracać do domu, bez mamy, to było takie fajne uczucie, że ja mogę sama, bo wiadomo rodzice są kochani, ale nie wszędzie muszą ze mną być. Zobaczyłam ile mogę z siebie dać, otoczeniu, rodzinie. Wtedy poznałam swoją pierwszą miłość, po za tym takie mocne przyjaźnie. Mama odcięła przysłowiową pępowinę, bo tam miłość jest taka zaborcza, żeby nikt mi nie zrobił krzywdy, mama wtedy odpuściła, ja sama zaczęłam decydować, to był taki mój etap wejścia w dorosłość ; najchętniej wspominam rozmowy z kolegami niesłyszącymi w Internecie, w szkole na przerwach, wspólne wyjazdy na turnusy - doświadczenia z czasów studiów Do studiów najchętniej wracam wspomnieniami, gdyż poznałem wielu wspaniałych ludzi, studia nauczyły mnie życia ; jednym z licznych przyjemnych doświadczeń z życia zawodowego jest uczestnictwo na studiach wyższych, gdzie mieliśmy zajęcia grupowe. Musieliśmy wykonywać ćwiczenia i potem je opisywać. Bardzo mi się one podobały, bo zachęcały do kreatywności, poczucia piękna, estetyki a także wymagały komunikatywności i wzajemnego zrozumienia ; pierwsze zajęcia z podstaw programowania gdzie po prostu Pani doktor fajnie tłumaczyła te zależności, wiedziałem o czym ona do mnie mówi str. 44

45 Analiza wywiadów pogłębionych osoba niepełnosprawna - doświadczenia, związane z osiąganymi sukcesami jak wygram coś, ostatnio wygrałam zestaw kosmetyków, wyniki są na stronie internetowej lub w sklepie, zaraz dzwonię do siostry i się z nią dzielę ; do każdego zdanego egzaminu, studia są ciężkie i każdy sukces mnie cieszy - doświadczenia, związane z pochwałą, uznaniem to znaczy miło było słyszeć, że jak się masowało tych ludzi to naprawdę im pomaga. Przychodziła Pani doktor i chwalili pacjenci, to było fajne ; to na pewno radość, gdy widzę swoje dzieła wykorzystywane w praktyce. Na stronach internetowych fajnie jest widzieć, że na coś się przydaje ta praca - doświadczenia, związane ze sportem jeżeli chodzi do jakiego doświadczenia życiowego wracam, wracam do sportu, będą uczniem, bardzo lubiłem sport, a dokładnie lekkoatletykę, obecni e moją nową dziedziną jest siłownia ; najlepiej się czuję, kiedy idę sobie na basen popływać albo włączę sobie ulubioną muzykę - doświadczenia, związane z wyjazdami kiedyś byłem na obozie Hot lock o nowinkach, o technologicznych nowinkach informatycznych, byłem tam przez tydzień, poznałem tam niesamowitych ludzi, dostawaliśmy nagrody ; pamiętam jak miałem 10 lat to wyjechałem do Milanówka pod Warszawą na taki tygodniowy kurs komputerowy, do obsługi programów, komputerów, takich typowych dla osób niewidomych, z niepełnosprawnością wzrokową... - doświadczenia związane z udziałem w warsztatach, szkoleniach w podyplomowym studium przygotowania pedagogicznego mieliśmy warsztaty, bardzo mi się to podobało i często wracam do tego myślami, dlatego, że otworzyło szersze horyzonty myślenia, ale też pokazało jak ważne jest poznać myślenie innych ludzi, co oni myślą ; chętnie wracałbym do warsztatu fotograficznego, aby ćwiczyć jak najwięcej fotografowanie. Dobrze bym była we własnym środowisku, czyli w świecie ciszy, bez obawy, nie musiałabym się martwić co mówią i co myślą inni ludzie, którzy nie rozumieją i boją się osób niesłyszących - doświadczenia z dzieciństwa str. 45

46 Analiza wywiadów pogłębionych osoba niepełnosprawna nie ukrywam, że czasem wracam do żniw, mój tata prowadzi gospodarstwo rolne i dużo pomagałem tacie w gospodarstwie. Jak mi się nic nie działo, to np. podczas jednej niedzieli z kolegą z gimnazjum, z jedynym z którym utrzymuję kontakt do dzisiaj, inne kontakty jakoś się pourywały, no i często wracam do tego, że podczas jednej niedzieli złożyliśmy we dwóch dziewięć przyczep zboża, to było naprawdę bardzo dużo. Tym bardziej, że tata jeszcze mówił dzisiaj jest niedziela chłopaki, sześć przyczep złożyliście, to w zupełności wystarczy, czy pięć. Ale tam jeszcze były przyczepy, więc ja mówię do kumpla, zrzucimy, co? No i zrzuciliśmy. Później pogoda się pogarszała, czuć było w powietrzu, że coś tam przyjdzie, no i z ciekawości tata zadał pytanie nie złożyliście tych przyczep? A my, tak złożyliśmy, no i tata ucieszył się i mógł dalej tam jechać w pole, żniwować. Właśnie taką sytuacje wspominam Poczucie bezpieczeństwa, zapewniają : rodzina, przyjaciele, znajomi: w domu, przy rodzinie, z przyjaciółmi, gdy gram na bębnach, przy znajomych lub członkach rodziny ; myślę, że wśród przyjaciół, ale takich naprawdę bliskich, którzy wiem, że znają mnie od dzieciństwa i oni wiedzą, jakie mam wady i zalety. Przy nich mogę wszystko, a oni mogą przy mnie ; bezpiecznie czuję się w gronie przyjaciół i wtedy mogę spokojnie wyrazić swoje emocje ; dobrze czuję się w samotności i w sytuacji kiedy otaczają mnie znani i przyjaźni ludzie, znajomi, rodzina str. 46

47 Wyniki wywiadu podstawowego: pracodawca Wyniki wywiadu podstawowego realizowanego z pracodawcą Aby zweryfikować opinię pracodawców względem ich opinii na temat zatrudniania osób niepełnosprawnych, ich kompetencji jako pracowników, przeprowadzono 15 wywiadów podstawowych z osobami reprezentującymi firmy z tzw. otwartego rynku pracy, które zatrudniają bądź zatrudniały osoby niepełnosprawne. Moduł 1: Doświadczenia ze współpracy z osobami niepełnosprawnymi Przedstawicieli pracodawców zapytano o dotychczasowe doświadczenie ze współpracy z osobami niepełnosprawnymi. Na moment badania 10 spośród 15 respondentów posiadało w zespole pracowników z dysfunkcjami zdrowotnymi. Pozostali pracodawcy posiadali doświadczenie w zatrudnianiu osób niepełnosprawnych w przeszłości. Zapytani dodatkowo o powody zakończenia współpracy z pracownikami (możliwe było wymienienie więcej niż jednego powodu) wskazali w większości przypadków wygaśnięcie umowy (trzy osoby), lecz także rezygnację pracowników (w dwóch przypadkach). U jednego pracodawcy o konieczności zakończenia współpracy zadecydowała też redukcja etatu. Zdecydowana większość (dwie trzecie) badanych należy do sektora małych firm, zatrudniających do 49 pracowników. Naturalnym jest, iż firmy te zatrudniają bądź zatrudniały małą liczbę osób niepełnosprawnych: łącznie maksymalnie do pięciu. W czterech przypadkach, również dotyczących małych firm, zatrudniały one między 6 do 15 pracowników z ograniczeniami sprawności. Zdecydowana większość firm zatrudnia osoby niepełnosprawne na tzw. najniższym szczeblu. Pracownicy z dysfunkcjami zdrowotnymi obejmują stanowiska pracowników fizycznych, produkcyjnych bądź liniowych. W przypadku pięciu firm pracują oni także jako asystenci bądź pracownicy biurowi. Dwie z tych firm należały do sektora usługowego bądź mediowego, jedna do grona firm produkcyjnych. W jednej z badanych firm, która na chwilę obecną nie zatrudnia pracowników niepełnosprawnych, obejmowały one zarówno stanowiska fizyczne, jak i biurowe. W żadnej z badanych firm nie zdarzyło się, aby osoby z dysfunkcjami fizycznymi pracowały jako specjaliści bądź jako kierownicy. Badani byli niemal jednomyślni w kwestii, iż zatrudnianie pracowników niepełnosprawnych pozytywnie wpływa na wizerunek ich firmy na rynku pracy. 40% respondentów uznało, iż tego rodzaju polityka zatrudniania jest bardzo dobra dla ich wizerunku. Tylko jeden przedstawiciel pracodawców stwierdził, iż zatrudnianie niedyskryminujące kandydatów niepełnosprawnych w żaden sposób nie przekłada się na postrzeganie firmy na zewnątrz. str. 47

48 Wyniki wywiadu podstawowego: pracodawca Na prośbę ankieterów respondenci uzasadniali szerzej swoją opinię na temat korzystnego wpływu otwartej rekrutacji postrzeganiem i wizerunkiem marki na rynku, jak również chęcią pokazania się jako otwarta firma. Inni przekonywali, iż zatrudnianie niepełnosprawnych pracowników przekłada się na wzrost liczby nowych klientów mamy więcej miejsc pracy, zyskujemy wielu klientów. Nie bez znaczenia jest także łamanie stereotypów i zwiększenie ilości miejsc pracy: otwieramy rynek pracy dla osób niepełnosprawnych, łatwiej jest nam zatrudniać osoby niepełnosprawne, są bardziej zmotywowani (chętni) by u nas. Pracodawcy, zatrudniając osoby niepełnosprawne, kierują się także takimi względami, jak wsparcie osób niepełnosprawnych, zdobycie doświadczenia oraz użytecznością społeczną dobra informacja dla biznesu, użyteczność społeczna; w branży finansowej wizerunek jest bardzo ważny. Postrzegają oni też osoby niepełnosprawne jako potencjalnych odbiorców swoich produktów bądź usług. Zatrudniając przedstawicieli osób niepełnosprawnych, chcą im tym samym przekazać jasny i czytelny komunikat, że są otwarci na potrzeby osób z dysfunkcjami i chcą poznać ich ograniczenia, aby ułatwić im dostęp do swoich produktów. Poza wpływem na wizerunek firmy, zatrudnianie osób niepełnosprawnych może być również wypadkową innych argumentów. Zapytano o nie również pracodawców. Ankietowani mogli podać więcej niż jeden powód. Zdecydowana większość (12 na 15 respondentów) decyduje się zatrudniać osoby niepełnosprawne, aby ograniczyć koszty zatrudnienia personelu. Jest to podstawowy i najistotniejszy argument za zatrudnianiem osób niepełnosprawnych, wymieniany przez pytanych. Drugimi w kolejności powodami dla pracodawców są: -aspekt finansowe: możliwość odliczenia obowiązkowej składki na PFRON, -aspekt wizerunkowy: lepsze postrzeganie firmy prowadzącej otwartą politykę zatrudniania. str. 48

49 Wyniki wywiadu podstawowego: pracodawca Co piąty pracodawca wskazuje również na lepszą integrację zespołu dzięki różnorodności. Są to firmy, które obecnie zatrudniają do pięciu osób niepełnosprawnych, i jednocześnie bardzo dobrze wypowiadają się o wpływie otwartej polityki rekrutacyjnej na wizerunek. Jeden z pracodawców, mała firma zatrudniająca między 6 a 15 pracowników, poza korzyściami finansowymi docenia także fakt, iż osoby niepełnosprawne są lojalnymi pracownikami. Respondenci wskazują także na tolerancję jako pozytywny aspekt takiej postawy. Moduł 2: Warunki zatrudnienia pracowników niepełnosprawnych Kolejna część pytań z wywiadu umożliwiła poznanie warunków zatrudnienia, jakie oferują decydenci firm zatrudniający pracowników niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy. Respondentów zapytano, czy ich firmy mają osobne schematy postępowania z pracownikami niepełnosprawnymi, które miałyby na celu ułatwienie im pracy bądź dostosowanie się do reguł panujących w firmie. Tylko troje na 15 respondentów uważa, iż dostosowuje swoje postępowanie do potrzeb pracowników niepełnosprawnych. Pracodawcy wśród elementów dostosowania wymieniają poszerzone procedury rekrutacyjne tylko jeśli chodzi o rozmowy kwalifikacyjne. Ponadto, wśród elementów dostosowania pracy, wymieniane są: elastyczny grafik i dłuższe przerwy dla kandydatów z dysfunkcjami fizycznymi. Dodatkowym elementem jest więcej szkoleń wewnętrznych, jeśli dany pracownik potrzebuje więcej czasu na przyswojenie wiedzy. Pracodawców zapytano również o to, czy i w jaki sposób zostały dostosowane miejsca pracy w ich firmach. 12 na 15 respondentów stwierdza, iż w ich firmach nie było potrzeby dostosowania miejsc pracy. W pozostałych firmach poczyniono zmiany architektoniczne (likwidacja progów) bądź zakupiono specjalną infrastrukturę (duże monitory). Nikt spośród badanych nie narzekał na uciążliwość dostosowania miejsc. Nie wyrażają tego rodzaju opinii głównie ze względu na fakt, iż nie wprowadzali tego rodzaju zmian bądź oferowane stanowiska pracy są ujednolicone i to pracownik musi się do nich dostosować. Przedstawiciele pracodawców wskazują też, że zatrudniani przez nich str. 49

50 Wyniki wywiadu podstawowego: pracodawca kierownicy są osobami otwartymi, łatwo się dostosowują, a oferowany charakter pracy (obsługa klienta) nie wymagał stworzenia specjalnych warunków. Zapytano także respondentów o to, na ile istotny jest rozwój pracowników niepełnosprawnych na tle pozostałych pracowników. Większość respondentów uznaje, iż rozwój jest istotny bądź bardzo istotny łącznie wskazuje te odpowiedzi 9 osób. Dla pozostałych rozwój jest istotny tylko w niektórych aspektach bądź tylko sporadycznie. Pytani o szczegółową tematykę szkoleń, które przydałyby się pracownikom niepełnosprawnym (przy założeniu, iż nie byłoby ograniczeń finansowych), respondenci wymieniali głównie szkolenia tzw. miękkie: z komunikacji i pracy zespołowej, radzenia sobie z konfliktami i obsługi klienta. Tylko jedna osoba wymienia konieczność edukowania osób niepełnosprawnych na temat specyfiki działalności firmy (misja, cele, produkty etc.). Niestety mimo iż 60% respondentów wysoko ocenia wagę szkoleń pracowników niepełnosprawnych, żaden z nich nie gwarantuje przeprowadzania szkoleń dla pracowników niepełnosprawnych. Jednym z powodów braku odrębnych działań podnoszących kwalifikacje może być fakt, iż sporadycznie zgłaszają oni swoje potrzeby w tym aspekcie. Tylko jeden respondent stwierdza, że zatrudniani przez nich pracownicy informują o potrzebach szkoleniowych. Zdaniem przeważającej części respondentów (8) potrzeby szkoleniowe pracowników z dysfunkcjami fizycznymi nie różnią się od potrzeb pracowników zdrowych. Spośród pięciorga respondentów, którzy twierdzą inaczej, jeden wyjaśnia, iż osoby niepełnosprawne w jego firmie są szkolone dłużej i dokładniej. Moduł 3: Rekrutacja niepełnosprawnych pracowników Pracodawców zapytano również o ich doświadczenia w zakresie prowadzenia rekrutacji pracowników niepełnosprawnych. Wśród czternaściorga respondentów, którzy udzielili odpowiedzi na to pytanie, dwanaścioro przyznaje, iż posiada doświadczenia w samodzielnym prowadzeniu tego typu rekrutacji. Z kolei pięcioro korzystało również z pomocy pośredników pracy, gdyż, jak przyznają, posiadają zbyt małe doświadczenie w doprowadzaniu do zatrudnienia osób niepełnosprawnych bądź też prowadzone przez nich procesy rekrutacyjne zakończyły się niepowodzeniem (brak odpowiedzi na ogłoszenie). Samodzielnie zatrudniający respondenci przyznają się do korzystania z portali i str. 50

51 Wyniki wywiadu podstawowego: pracodawca programów on-line. Uważają, że zlecenie rekrutacji na zewnątrz firmy byłoby dopuszczalne wyłącznie w ostateczności. Niemal wszyscy przeprowadzili dotąd poniżej 10 rekrutacji niepełnosprawnych pracowników. Tylko jedna firma zadeklarowała zrekrutowanie ponad 10 osób. Zapytano pracodawców także, jakich informacji głównie oczekują w procesie rekrutacyjnym. Oczekują oni głównie wiedzy na temat ograniczeń sprawności kandydata, poziomu jego umiejętności interpersonalnych i zawodowych. Chcieliby także poznać bezstronną ocenę jego kompetencji i umiejętności (zaangażowanie, samodzielność, umiejętność szybkiego uczenia się, komunikatywność). Osobną kwestią jest dyspozycyjność kandydata i jego wcześniejsze doświadczenia zawodowe Moduł 4: Metryczka W badaniu uczestniczyły w 73% próby małe firmy (11). Wywiad przeprowadzono także z jedną mikrofirmą, jedną średnią oraz dwiema dużymi firmami. Dziesięć firm na 15 badanych należało do sektora usługowego. W badaniu uczestniczyła także jedna firma sprzedażowa, dwie agencje ochrony, dwie placówki banku (tj. usługi). Respondenci, udzielający odpowiedzi w ramach niniejszego badania, byli w większości przypadków osobami odpowiedzialnymi za zarządzanie kadrami. W co piątej firmie wywiadu udzielał właściciel bądź prezes, w pozostałych trzech kierownik zespołu. str. 51

52 Wyniki wywiadu pogłębionego pracodawca Analiza wywiadów pogłębionych przeprowadzonych z pracodawcą 1. Czy uważa Pan/Pani, że narzędzie umożliwiające niezależną ocenę kompetencji, w tym behawioralnych, osób niepełnosprawnych wpłynęłoby na efektywność rekrutacji osób niepełnosprawnych? Jak? - narzędzie oceny predyspozycji i umiejętności miękkich wydaje mi się, że np. chęć do pracy można byłoby w ten sposób sprawdzić, czy np. czy ktoś potrafi się czegoś nauczyć, czyli pewna umiejętność bo to czy ktoś potrafi na danym stanowisku pracować to nie jest problem, ale widzę to po osobach niepełnosprawnych, które tutaj pracują, ż umiejętność uczenia się, i chęć do nauki to jest ważne, czyli musiałoby badać motywację i chęć do nauki na pewno musiałabym wiedzieć czy ta osoba będzie potrafiła współpracować, czy jest na tyle otwarta, żeby przyjąć te nowości, opanować je, czy jest samodzielną osobą, czy jest w stanie nauczyć się czegoś przy pomocy drugiej osoby i czy będzie umiała potem wykorzystać tę wiedzę ; no jeśli chodzi o osoby niepełnosprawne to właśnie te predyspozycje i umiejętności, co mogłaby taka osoba wykonywać i co chciałaby robić ; myślę, że zaangażowanie pracownika, taka samodzielność na stanowisku, czy by sobie poradził na stanowisku, no i jego komunikatywność, umiejętność zgrania się w grupie - narzędzie oceny kwalifikacji i predyspozycji zawodowych ja bym jeszcze szła w stronę doświadczenia, jakie doświadczenie zawodowe ma dana osoba, czy bardziej nadawałby się do takiej, albo innej branży - narzędzia, umożliwiającego ustalenie informacji związanych z ograniczeniami zdrowotnymi danej osoby. Pyt. 2 Jakimi pracownikami w Pana/Pani ocenie są osoby niepełnosprawne? Proszę o wskazanie konkretnych cech, którymi się wyróżniają. - większe zaangażowanie do pracy str. 52

53 Wyniki wywiadu pogłębionego pracodawca te osoby są często bardziej zaangażowane w pracę, i bardzo dobrze się z nimi współpracuje, widać, że zależy im na pracy ; mamy aktualnie kilku pracowników z których jesteśmy bardzo zadowoleni ci co zostali to pracują nie wiem czy czasem nie lepiej jak ci pełnosprawni. Ostatnio wymieniłem na lepsze stanowisko właśnie osobę niepełnosprawną, bo się bardzo dobrze sprawdza, bardzo dobrze się zaaklimatyzowała i rewelacja - większa motywacja myślę, że takie osoby mają większą motywację i chęć do pracy, ponieważ oni chcą pokazać, że niczym się różnią od osób sprawnych Motywacja o której mówię jest właśnie większa, bo nie chcą być traktowani inaczej albo porównywani do osób sprawnych - lojalność i akceptacja jak się dobrze czują to świetnie się z nich tworzy zespół, ale muszą się nawzajem zaakceptować myślę, że mniejsza jest rotacja niż pracowników zdrowych gdy siebie wzajemnie akceptują i już się osoba zaaklimatyzuje - determinacja jeżeli już chcą tą pracę to tak, szybciej się uczą, są bardziej zmotywowani do nauki Pyt. 3 Jakie pozytywne strony widzi Pan/Pani w funkcjonowaniu zespołu, w którym poza pracownikami pełnosprawnymi pracują osoby niepełnosprawne? - pracownicy stają się bardziej opiekuńczy nawet Ci pełnosprawni pracownicy są bardziej opiekuńczy, starają się pomóc, zapytać, podpowiedzieć - pracownicy są bardziej otwarci na zdobywanie nowych kompetencji, ułatwiających komunikację z osobami niepełnosprawnymi ja tutaj u nas w restauracji widzę, że dużo osób zaczęło się interesować językiem migowym i widzę kilka dziewczyn fajnie sobie radzi i nawet tak profesjonalnie - pracownicy są bardziej zaangażowani, pomocni str. 53

54 Wyniki wywiadu pogłębionego pracodawca bardziej byli zaangażowani, żeby osobom niepełnosprawnym coś przekazać, coś powiedzieć, itp. starali się bardziej i mieli bardziej wyrozumiałe podejście Pyt. 4 Jakie czynniki Pana/Pani zdaniem głównie wpływają na motywację osób niepełnosprawnych, zatrudnionych w Pana/Pani firmie? - większe poczucie własnej wartości że czują się pełnosprawni, zatrudnienie daje im poczucie wartości, znają swoje prawa - akceptacja ważne jest, że dobrze się czują, że czują akceptację ; motywuje ich również to, że są razem - pochwała, uznanie ze strony pracodawcy bardzo fajnie reagują jak kierownik pochwali ich pracę, zauważenie, poklepanie po ramieniu, uśmiech ; pochwała, ostatnio pochwaliłam dziewczynę, to widziałam później cały czas uśmiech na jej twarzy - możliwość sprawdzenia swoich możliwości i rozwój zawodowy myślę, że wynagrodzenie nie ma takiego znaczenia, są najbardziej zadowoleni jeśli się w czymś sprawdzą, przede wszystkim, że dostali szansę i się sprawdzą Motywację również buduje fakt, że mogą sobie wpisać w cv doświadczenie - dodatkowe formy wsparcia, takiej jak bony pracownicze, zniżki, stałe premie, bilety do kina - możliwość osiągnięcia stabilizacji finansowej - stabilizacja zatrudnienia i prestiż firmy motywuje ich również stała praca, stała umowa i prestiż firmy Pyt. 5 Biorąc pod uwagę Pana/Pani dotychczasowe doświadczenie, z czym osoby niepełnosprawne podejmujące pracę w Pana/Pani firmie mają największe trudności? - z adaptacją w nowej sytuacji str. 54

55 Wyniki wywiadu pogłębionego pracodawca tak z adaptacją, ale opiekują się nawzajem sobą ; może trochę z przełamaniem się, że jest się w zespole osób pełnosprawnych, trochę są zawstydzeni, mniej otwarci mają obawy, żeby się otworzyć, sprawnie komunikować z grupą jako pełnoprawni jej członkowie - w przypadku osób niesłyszących, lub niedosłyszących z blokadą językową str. 55

56 Wyniki wywiadu podstawowego: pośrednik pracy Wyniki wywiadu podstawowego przeprowadzonego z pośrednikami pracy Moduł 1: Doświadczenie w pośrednictwie w zatrudnianiu osób niepełnosprawnych Wśród badanej grupy pośredników pracy 80% z nich zajmuje się pośrednictwem pracy osób niepełnosprawnych w obecnej chwili. 20% na chwilę obecną nie zajmowało się tym. W badaniu zweryfikowano doświadczenie pośredników oraz ich skuteczność. Respondenci zostali poproszeni o informację, jak wielu osobom pomogli w znalezieniu zatrudnienia w ciągu minionego roku. Większość osób zajmuje się pośrednictwem jako częścią swoich obowiązków: 64% respondentów pośredniczyło w mijającym roku w zatrudnieniu mniej niż 20 osób. Kolejne 15% (tj. pięcioro pośredników) doprowadziło do zatrudnienia między 20 a 40 osób, kolejnych pięcioro: między 40 a 60 osób. Wysoką skuteczność w poszukiwaniu pracy uzyskało dwoje badanych pośredników, doprowadzając dzięki swojej pracy do zatrudnienia 80 bądź nawet do 100 osób. Korzystając z doświadczenia pośredników i faktu, że stykają się oni bezpośrednio z pracodawcami, zapytano ich o zdanie na temat wpływu zatrudniania niepełnosprawnych pracowników na wizerunek firmy. Pośrednicy są niemal w 100% przekonani o pozytywnym oddziaływaniu faktu zatrudniania osób niepełnosprawnych na postrzeganie firmy w jej otoczeniu biznesowym. Tylko jedna osoba jest zdania, iż tego rodzaju działanie nie wpływa w żaden sposób na str. 56

57 Wyniki wywiadu podstawowego: pośrednik pracy wizerunek przedsiębiorstwa. Aby pogłębić ten aspekt badania, poproszono respondentów o uzasadnienie swojej odpowiedzi. Zdaniem pośredników, dzięki zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, firma jest postrzegana jako otwarta, [. ] przyjazna społeczeństwu, nowoczesna, dbająca o dobro innych, odpowiedzialna społecznie. Nie bez znaczenia jest ich zdaniem również możliwość promowania firmy w kierunku społecznej odpowiedzialności biznesu, zaakcentowanie jej prospołecznego nastawienia i zorientowania na człowieka. Respondenci zauważają także, iż firma zatrudniająca pracowników niepełnosprawnych jest postrzegana jako tolerancyjna i niedyskryminująca. Zatrudnianie osób niepełnosprawnych ma pośredni wpływ na podniesienie prestiżu w oczach klientów poprzez wysoką świadomość społeczną pracodawcy, jak też dbanie o pozyskiwanie kompetentnych pracowników. Zdaniem pośredników, firma otwarta na zatrudnianie osób niepełnosprawnych daje otoczeniu wyraźny sygnał, że u niej [ ] liczą się umiejętność, doświadczenie, a nie prezencja. Respondentów zapytano także, jakie są w ich obserwacji główne obawy pracodawców, z którymi dotąd współpracowali, zniechęcające ich do zatrudniania osób niepełnosprawnych. Mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedź. Wśród najczęściej wymienianych pojawia się najczęściej zastrzeżenie co do spodziewanej niskiej wydajności osób niepełnosprawnych, wymieniana przez 51% pośredników (18 osób). Ich zdaniem, pracodawcy, decydując o zatrudnianiu pracownika z dysfunkcjami fizycznymi, często obawiają się, iż będą oni wolniejsi, mniej efektywni w pracy, dłużej niż osoby zdrowe będą wykonywać polecenia. 16 respondentów (49%) jako główną obawę podaje nieznajomość przepisów prawa pracy stosowanych w odniesieniu do pracowników niepełnosprawnych. Wg tej samej liczby respondentów, pracodawcy obawiają się konieczności dodatkowych obowiązków związanych ze sprawozdawczością wymaganą przez PFRON. W opinii 16 respondentów, obawy pracodawców wynikają z niewiedzy dotyczącej możliwości percepcyjnych, str. 57

58 Wyniki wywiadu podstawowego: pośrednik pracy fizycznych i uczenia się wśród niepełnosprawnych pracowników. Najmniej, bo tylko co czwarty pośrednik (8 osób) wskazuje, że pracodawcy obawiają się konieczności zapewniania przywilejów osobom niepełnosprawnym w postaci urlopu rehabilitacyjnego, skróconego czasu pracy etc. Zdaniem pośredników, katalog potencjalnych głównych obaw podanych w badaniu jest niewystarczający. Poszerzają go, zgodnie ze swoim doświadczeniem, także o obawę przed nieobecnością pracownika spowodowaną chorobą, opór przed inspekcją pracy, formalnościami, związanymi z zatrudnianiem osób niepełnosprawnych, częstymi zmianami przepisów ich dotyczących. Zdaniem pośredników, obawy te wynikają często ze stereotypowego myślenia o zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (postawa roszczeniowa, itp.). Generuje to także obawę barier komunikacyjnych, niezrozumienia podstawowych potrzeb osób niepełnosprawnych oraz nieumiejętności odpowiedniego przystosowania stanowiska pracy i zapewnienia opieki. Pośrednicy są podzieleni co do opinii odnośnie zasadności wymienionych przez siebie obaw pracodawców. 16 z nich (46%) uważa, że obawy te są uzasadnione, 17 osób z kolei twierdzi, iż obawy są bezzasadne. Moduł 2: Rekrutacja niepełnosprawnych pracowników Aby zweryfikować potrzeby, zgłaszane przez pracodawców pośrednikom pracy, zapytano ich o to, jakich informacji o niepełnosprawnym kandydacie/tce do pracy najczęściej poszukują pracodawcy na etapie rekrutacji. Wśród najczęściej pojawiających się odpowiedzi wymieniano: ocena kompetencji i umiejętności (zaangażowanie, samodzielność, komunikatywność). ograniczenia w zatrudnianiu osób z konkretnym schorzeniem, np. głuchych umiejętności zawodowe i techniczne ograniczenia sprawności i ich wpływ na wykonywaną pracę wykształcenie dyspozycyjność wymagania dotyczące lokalu i przystosowania miejsca pracy doświadczenie str. 58

59 Wyniki wywiadu podstawowego: pośrednik pracy rodzaj niepełnosprawności. Pośredników zapytano także o osobistą opinię na temat szeregu stwierdzeń zaprezentowanych w badaniu. Zdaniem niemal 100% pośredników, niepełnosprawny/a kandydat/ka w pracy może być tak samo efektywny jak zdrowy (pod warunkiem, że zapewni się mu/jej dostosowanie miejsca pracy, jeśli typ schorzenia tego wymaga). Większość (19 osób, 57% z udzielających odpowiedzi) pośredników zgodziła się też ze stwierdzeniem, iż osoby niepełnosprawne gorzej prezentują się podczas rozmów o pracę. 59% respondentów uznało, że osoby niepełnosprawne nie znają swoich mocnych stron, natomiast 79% stwierdza, że są świadomi swoich słabych stron. Tylko 13 pośredników pracy, tj. 39% uznało, że niepełnosprawni potrafią zaprezentować się pracodawcy w odpowiedni sposób. Wyniki badania jednoznacznie świadczą, iż osoby niepełnosprawne częściej wartościują się negatywnie, są bardziej świadome ograniczeń i wad, niż mocnych stron i zalet. str. 59

60 Wyniki wywiadu podstawowego: pośrednik pracy Moduł 3: Metryczka Wśród 35 badanych pośredników 17 było doradcami zawodowymi. Kolejne 8 osób określiło się jako pośrednicy pracy. Wśród badanych był/a też jeden urzędnik/czka. Respondenci często wyjaśniali dokładniej, jakie jest ich stanowisko pracy. Wśród respondentów badania znajdowali się: psycholog, prezes stowarzyszenia, terapeuta, specjalista zatrudniony w projekcie unijnym skierowanym do osób niepełnosprawnych, pełnomocnik ds. osób niepełnosprawnych, pedagog, kierownik ośrodka aktywizacji zawodowej, manager działu HR, referent ds. kadr, doradca i pośrednik zawodowy, pracownik administracyjny, dyrektor okręgu, tłumacz języka migowego. Reprezentowali oni szereg instytucji związanych z pomocą osobom niepełnosprawnym, w tym Towarzystwo Osób Niesłyszących, uczelnia wyższa (biuro karier), Towarzystwo Osób Głuchoniewidomych, Polski Związek Niewidomych, ośrodek szkolno-wychowawczy, Pośrednictwo Pracy, Agencja pracy tymczasowej, przedsiębiorstwo realizujące projekt skierowany do ON, publiczne służby zatrudnienia, Agencja Rozwoju Gospodarczego, Instytucja Rynku Pracy Centrum Edukacji i Pracy. Wśród respondentów był też jeden pracownik niezależny. Połowa badanych pośredników pracy pochodziła ze środowiska organizacji pozarządowych, reprezentując fundacje i stowarzyszenia. Co piąty pośrednik reprezentował biuro pośrednictwa pracy. Wśród 7 osób, które na chwilę obecną nie pośredniczyły czynnie w poszukiwaniu pracy, 4 reprezentowały organizacje pozarządowe. str. 60

61 Wyniki wywiadu podstawowego: pośrednik pracy str. 61