Postać zgryzu i dynamika wyrzynania zębów stałych u dzieci urodzonych z ciąż pojedynczych i bliźniaczych*

Transkrypt

1 Czas. Stomatol., 2006, LIX, 12, Polish Stomatological Association Postać zgryzu i dynamika wyrzynania zębów stałych u dzieci urodzonych z ciąż pojedynczych i bliźniaczych* Type of malocclusion and dynamics of tooth eruption in twins and children from unifoetal pregnancies Grażyna Śmiech-Słomkowska, Marta Krzywańska-Karolewska Z Zakładu Ortodoncji UM. w Łodzi Kierownik: prof. dr hab. G. Śmiech-Słomkowska Streszczenie Wprowadzenie: badania porównawcze bliźniąt i dzieci urodzonych z ciąż pojedynczych dostarczają ważnych informacji o wpływie czynników genetycznych i środowiskowych na rozwój dzieci. W ortodoncji polegają one na analizie cech charakteryzujących zgryzy dzieci należących do tych grup. Cel pracy: próba oceny rozwoju narządów jamy ustnej u bliźniąt na podstawie postaci zgryzu i tempa wyrzynania zębów stałych. Materiał i metody: grupę badaną stanowiło 35 par bliźniąt w wieku 7 lat. Zgryz oceniano według polskich zasad diagnostycznych. Zaawansowanie wyrzynania zębów stałych było obliczane na podstawie ich liczby i rodzaju. Wyniki: wadami zgryzu najczęściej występującymi były zgryzy krzyżowe. Zęby stałe wyrzynały się wcześniej u dziewcząt niż u chłopców a pierwszymi stałymi zębami były dolne przyśrodkowe zęby sieczne. Wyrzynanie zębów stałych u bliźniąt jest opóźnione w stosunku do dzieci z ciąż pojedynczych. Wniosek: wysoka częstość wad zgryzu i opóźnienie wyrzynania zębów mogą być charakterystyczne dla bliźniąt. Summary Introduction: Comparative studies of twins and children from unifoetal pregnancies provide very important information on the influence of genetic and environmental factors on children development. In orthodontics, these studies are based on the analysis of occlusal features in these groups of children. Aim of the study: To evaluate the development of oral cavity organs in twins based on the type of occlusion and the rate of permanent teeth eruption. Material and methods: The study group consisted of 35 pairs of twins aged 7 years. The type of occlusion was determined on the basis of Polish diagnostic principles. The progress of permanent teeth eruption was evaluated by the number and type of erupted teeth. Results: Cross-bite has been found to be the most common type of malocclusion. Permanent teeth tended to erupt earlier in girls than in boys and the first teeth to erupt were central incisors. Tooth eruption in twins is delayed in comparison with children from unifetal pregnancies. Conclusion: High incidence of malocclusion and delayed tooth eruption may be characteristic for twins. HASŁA INDEKSOWE: bliźnięta, wady zgryzu, wyrzynanie zębów stałych KEYWORDS: twins, malocclusion, eruption of permanent teeth *Praca finansowana przez Uniwersytet Medyczny w Łodzi z funduszy przeznaczonych na prace własne Nr

2 2006, LIX, 12 Dynamika wyrzynania zębów stałych u dzieci Wstęp Z opublikowanych wyników badań dotyczących zaburzeń zgryzowych w okresie rozwojowym wynika, że zaburzenia te występują, bez względu na stosowane kryteria, u ponad połowy badanych. Zaburzenia dotyczące nieprawidłowego ustawienia zębów oraz odpowiedniego dostosowania dolnego łuku zębowego do górnego zakłócają czynności jamy ustnej a ponadto wpływają niekorzystnie na warunki estetyczne. Nieprawidłowości te mogą kształtować się w różnych okresach rozwoju jako zmiany budowy i/lub czynności. Często są one wynikiem równoczesnego działania czynników środowiskowych (zewnątrzpochodnych) i genetycznych określanych także jako wewnętrzne. Nowoczesne kierunki badań, jakimi są badania z zakresu genetyki molekularnej oraz wzrastające doświadczenie kliniczne w leczeniu wad zgryzu, umożliwiają modyfikację poglądów na etiologię zaburzeń w obszarze części twarzowej czaszki i narządów jamy ustnej. Niewątpliwie ważnym źródłem informacji w badaniach wpływu czynników dziedzicznych i środowiskowych na kształtowanie twarzy i rozwój narządów jamy ustnej są badania dzieci urodzonych z ciąż mnogich (dwuzygotycznych). Należy jednakże pamiętać, że ciąża mnoga nie jest zjawiskiem naturalnym dla gatunku ludzkiego. Potwierdzają to przedwczesne porody oraz liczne powikłania bezpośrednio wpływające na wysokie ryzyko zachorowalności i umieralności okołoporodowej noworodków. Wzrost częstości występowania ciąż mnogich jest wiązany z hormonalną terapią niepłodności oraz ze sztucznymi metodami prokreacji (4-8, 13, 16, 17). Mimo to badania dzieci urodzonych z ciąż mnogich stanowią cenne źródło informacji dotyczących wpływu czynników dziedzicznych i środowiskowych na rozwój. Są także pomocne w poznawaniu przyczyn wad w obszarze twarzy i narządów jamy ustnej. Wiadomo, że wpływ czynników genetycznych zaznacza się już w czasie zapłodnienia i takie zaburzenia jak wady zębowe i zgryzowe ujawniają się po urodzeniu w postaci cech osobniczych (fenotypowych). W ortodoncji badania związków między wpływami dziedzicznymi i środowiskowymi opierają się głównie na badaniach dotyczących występujących cech. Dziedziczenie poszczególnych cech może być dokumentowane na podstawie porównań cech występujących u bliźniąt. W badaniach nad dziedzicznością określonych cech u bliźniąt pewne ograniczenie stanowi ustalenie zygotyczności i potwierdzenie jednakowego wpływu czynników środowiskowych na badane osoby (1, 2, 8, 9, 10, 13). Cel badań Ponieważ wady zębowo zgryzowo twarzowe stanowią relatywnie rosnący problem społeczny, podjęto próbę oceny rozwoju narządów jamy ustnej u dzieci z ciąż mnogich na podstawie postaci zgryzu i stopnia zaawansowania wyrzynania zębów stałych. Materiał i metody Podstawową grupę badań stanowiło 35 par bliźniąt urodzonych w Instytucie Centrum Zdrowia Matki Polki w Łodzi. Wśród badanych dzieci 14 par było płci żeńskiej, 11 par płci męskiej a 10 par to dzieci obojga płci. Grupę porównawczą stanowiło 200 dzieci (104 dziewczęta i 96 chłopców) urodzonych z ciąż pojedynczych. Wiek badanych dzieci wynosił 7 lat. Postać zgryzu oceniano zgodnie z polskimi zasadami diagnostycznymi, przy czym w obliczeniach były uwzględniane wady najbar- 877

3 G. Śmiech-Słomkowska, M. Krzywańska-Karolewska Czas. Stomatol., dziej upośledzające warunki morfologiczne i czynnościowe (12). Ze względu na stosunkowo małą liczbę dzieci urodzonych z ciąż bliźniaczych, dane o częstości wad zgryzu przedstawione są w wartościach bezwzględnych. Stopień zaawansowania wyrzynania zębów stałych obliczano na podstawie liczby i rodzaju zębów stałych obecnych w jamie ustnej. Uznano, że ząb wyrznięty to taki, którego jakakolwiek część korony klinicznej jest widoczna w jamie ustnej. Zaawansowanie wyrzynania określonej grupy zębów stałych wynosiło 100% wtedy, gdy u wszystkich badanych były wyrznięte wszystkie zęby danego typu (15). Wyniki Wśród 35 par badanych bliźniąt tylko u 13 par stwierdzono zespół cech właściwych dla pierwszego okresu wyrzynania się zębów stałych. Nieprawidłowości zgryzu występujące tylko u jednego dziecka z pary bliźniąt, podczas gdy u drugiego zgryz był w granicach normy, stwierdzono u 12 par. Nieprawidłowości tego samego typu stwierdzono u 5 par a nieprawidłowości różnego typu także u 5 par. Ogółem wśród 70 zbadanych bliźniąt wady zgryzu stwierdzono u 44 z nich. Natomiast spośród 200 dzieci stanowiących grupę porównawczą, u 110 stwierdzono zaburzenia w postaci zgryzu. Można zatem określić, że zespół cech prawidłowych, właściwych dla dzieci w 7 roku życia występował u co czwartego dziecka urodzonego z ciąży bliźniaczej i u co drugiego z grupy porównawczej. U bliźniąt najliczniejszymi nieprawidłowościami zgryzowymi były zgryzy krzyżowe częściowe boczne, które występowały u 9 dziewcząt i u 2 chłopców oraz zgryzy otwarte częściowe przednie stwierdzone u 7 dziewcząt i 6 chłopców. Wady z grupy tyłozgryzów rozpoznano u 8 chłopców i u 2 dziewcząt. Zgryz przewieszony rozpoznano u 1 dziewczynki i 2 chłopców. W grupie porównawczej wśród zaburzeń zgryzowych dominowały nieprawidłowości z grupy tyłozgryzów rozpoznane u 75 badanych. Mniej licznie, bo u 9 badanych, występował zgryz krzyżowy częściowy boczny a u 6 dzieci zgryz otwarty częściowy przedni. Podczas analizy postaci zgryzu, u części dzieci z obydwu badanych grup, stwierdzono w dolnym łuku zębowym niewielkie, do 2 milimetrów, niedobory miejsca. Stłoczenia pierwotne zaobserwowano u 20 dzieci z grupy porównawczej i u 7 dzieci z grupy badanej. Występowały one częściej u dziewcząt niż u chłopców. Ponieważ wiadomo, że dolny łuk zębowy może ukształtować się harmonijnie w następstwie powiększenia przestrzeni międzykłowej oraz dowargowego wychylenia zębów stałych, nieprawidłowość tą uznano za sytuację przejściową w kształtowaniu ostatecznej postaci zgryzu (1, 14, 15). Na podstawie liczby wyrzniętych zębów stałych można ocenić, że u bliźniąt wyrzynanie zębów stałych rozpoczynało się od wymiany dolnych zębów siecznych i było wcześniejsze u dziewcząt. Wyrznięcie 95% spośród należnej liczby dolnych przyśrodkowych zębów siecznych u dziewcząt i 87 % u chłopców może wskazywać na siekaczowy typ wyrzynania zębów stałych. U dzieci urodzonych z ciąż bliźniaczych wyrzynanie pierwszych stałych zębów trzonowych w żuchwie było bardziej nasilone u dziewcząt i sięgało 78% należnego odsetka tych zębów w jamie ustnej w porównaniu z wyrznięciem 69% tych zębów u chłopców. Natomiast górne stałe pierwsze zęby trzonowe i sieczne przyśrodkowe wyrzynały się w podobnym tempie. Zaawansowanie wyrzynania tych zębów było zbliżone i wynosiło od 56% u chłopców do 60% u dziewcząt. W 7 878

4 2006, LIX, 12 Dynamika wyrzynania zębów stałych u dzieci roku życia u bliźniąt obserwowano także wymianę bocznych mlecznych zębów siecznych na stałe, przy czym wymiana tych zębów była bardziej zróżnicowana u dziewcząt. U dziewcząt było wyrzniętych 18% dolnych stałych bocznych zębów siecznych i 42% górnych, podczas gdy u chłopców było wyrzniętych 25% dolnych i 39% górnych bocznych zębów siecznych (ryc. 1). W grupie porównawczej zaawansowanie wyrzynania zębów trzonowych i przyśrodkowych zębów siecznych w żuchwie oraz w szczęce nie wykazywało różnic związanych z płcią badanych dzieci. Obliczony wskaźnik wyrzynania wymienionych zębów stałych, który wahał się od 90% do 98% u chłopców, a u dziewcząt od 95% do 99%, wskazuje na ich wyrzynanie w jednym czasie. W 7 roku życia u dzieci z grupy porównawczej wyrzynanie stałych zębów bocznych siecznych w stosunku do ogólnie przyjętych norm, było przyspieszone. Zaobserwowano ponadto różnice między liczbą wyrzniętych stałych zębów u chłopców i u dziewcząt. U chłopców zaawansowanie wyrzynania stałych bocznych zębów siecznych było nieco mniejsze niż u dziewcząt i wynosiło 78% dolnych oraz 57% górnych zębów, podczas gdy u dziewcząt było wyrzniętych 90% dolnych i 66% górnych bocznych zębów siecznych (ryc. 2). Omówienie wyników i dyskusja Z badań wynika, że wady zgryzu występowały częściej u bliźniąt niż u dzieci z grupy porównawczej. Podobne ustalenia poczynili Biedowa i wsp. (2, 3) przy czym podobne jak u badanych przez nas bliźniąt, najczęstszą wadą były zgryzy krzyżowe. Na podstawie wykonanych badań można Ryc. 1. Wyrzynanie stałych zębów siecznych i pierwszych trzonowych u bliźniąt w 7 roku życia. 879

5 G. Śmiech-Słomkowska, M. Krzywańska-Karolewska Czas. Stomatol., Ryc. 2. Wyrzynanie stałych zębów siecznych i pierwszych trzonowych u dzieci w 7 roku życia urodzonych z ciąż pojedynczych. stwierdzić, że u bliźniąt pierwszymi stałymi zębami są dolne przyśrodkowe zęby sieczne. Porównanie dynamiki wyrzynania zębów stałych u bliźniąt i u dzieci z ciąż pojedynczych wskazuje na opóźnienie tego procesu u bliźniąt. Uzyskane wyniki są zgodne z danymi Knychalskiej-Karwan i Biedowej (10, 11). Stąd można przypuszczać, że opóźnienie wyrzynania zębów stałych u dzieci urodzonych z ciąż mnogich jest charakterystyczną cechą rozwoju bliźniąt. Wniosek Opóźnienie wyrzynania zębów stałych i liczniejsze wady zgryzu mogą być wyrazem tempa rozwoju narządów jamy ustnej właściwego dla bliźniąt. Piśmiennictwo 1. Bartczak M., Śmiech-Słomkowska G.: Zmiany szerokości międzykłowej dolnego łuku zębowego. Poradnik Stomatol., 2005, 8, 46, Biedowa J., Knychalska-Karwan Z., Radwańska E.: Obserwacje układu szczękowo-zgryzowego u bliźniąt. Czas. Stomatol., 1968, XXI, 6, Bieda J., Knychalska-Karwan Z.: Próba określenia typu bliźniactwa na podstawie badania jamy ustnej trojaczków. Czas. Stomatol., 1969, XXII, 7, Leszczyńska-Gorzelak B., Oleszczuk J., Kiczyńska A., Sawulicka-Oleszczuk H., Keith L. G.: Osobliwości ciąży mnogiej: epidemiologia. Gin. Pol., 2000, 71, 11, Leszczyńska-Gorzelak B., Oleszczuk J., Machin G. A., Sawulicka-Oleszczuk H., Kiczyńska A., Keith L. G.: Osobliwości ciąży mnogiej: embriologia. Gin. Pol., 2000, 71, 11, Leszczyńska-Gorzelak B., Oleszczuk J., Machin G.A., Sawulicka-Oleszczuk H., Kiczyńska A., Keith 880

6 2006, LIX, 12 Dynamika wyrzynania zębów stałych u dzieci L.G.: Osobliwości ciąży mnogiej: powikłania. Gin. Pol., 2000, 71, Malinowski W.: Ciąża wielopłodowa. Medipress Ginekologia 1998, 4, 2, Kamiński K., Leszczyńska- Gorzelak B., Oleszczuk J.: Wpływ leczenia niepłodności i technik wspomaganego rozrodu na częstość występowania ciąż wielopłodowych. Gin. Pol., 2000, 71, 11, Kondrat- Wodzicka H.: Dziedziczność w ortodoncji. Czas. Stomatol., 1957, 2/3, Knychalska- Karwan Z., Biedowa J.: Dynamika wyrzynania się zębów stałych u bliźniąt. Czas. Stomatol., 1969, XXII, 2, Knychalska-Karwan Z., Ciesielska M., Kwapińska H., Wasilewska H.: Występowanie wad wrodzonych w obrębie jamy ustnej u bliźniąt. Stomatologia Kliniczna, , VI, Orlik-Grzybowska A.: Podstawy ortodoncji. PZWL. Warszawa Poniedziałek- Czajkowska E., Leszczyńska-Gorzelak B., Oleszczuk J.: Powikłania ciąży wielopłodowej w II i III trymestrze. Gin. Pol., 2000, 71, 11, ProffitW.R,FieldsH.W.Jr.: Ortodoncja współczesna. Redakcja wydania polskiego G. Śmiech-Słomkowska.Wyd. Czelej Lublin Śmiech-Słomkowska G.: Dynamika wyrzynania się zębów stałych a rozwój fizyczny dzieci siedmioletnich. Czas. Stomatol., 1987, XL, 6, Wilczyński J., Nowakowska D., Jaczewski B., Wenerski J., Oszukowski P., Krasomski G.: Ryzyko porodu przedwczesnego w ciąży bliźniaczej. Gin. Pol., 2000, 71, 11, Zdebski Z., Klimek M., Marszał J., Pabian W.: Poród o czasie w ciąży bliźniaczej. Gin. Pol., 2000, 71, 11, Otrzymano: dnia 11.IX.2006 r. Adres autorek: Łódź, ul Pomorska grazyna.slomkowska@interia.pl 881