Badanie etnograficzne w barze mlecznym Prasowy prowadziłyśmy 6 grudnia 2007 roku między godziną a

Transkrypt

1 Bar mleczny Prasowy Badanie etnograficzne w barze mlecznym Prasowy prowadziłyśmy 6 grudnia 2007 roku między godziną a Zanim weszłyśmy do środka postanowiłyśmy przyjrzeć się dokładniej lokalizacji baru znajduje się on na ulicy Marszałkowskiej 10/16 między Placem Unii Lubelskiej a Placem Zbawiciela, w dość mało ruchliwej i jednocześnie mało ciekawej części ulicy Marszałkowskiej. Pomimo faktu, że miejsce to jest położone praktycznie w centrum Warszawy (a dokładniej jest to Śródmieście Południowe), w bezpośrednim sąsiedztwie dość ruchliwego Placu Unii Lubelskiej, jest tam spokojnie, na ulicy spotyka się niewielu ludzi, słychać jedynie turkot przejeżdżających co jakiś czas tramwajów. Bar znajduje się w kilkupiętrowym budynku należącym do zespołu budownictwa socrealistycznego, co bardzo dobrze komponuje się z charakterem Prasowego, można powiedzieć, że wnętrze i wygląd zewnętrzny tego miejsca tworzą niezwykle spójną i jednolitą całość. Na oknach widnieją napisy: BAR MLECZNY PRASOWY ZAPRASZAMY, ŚNIADANIA, OBIADY, KOLACJE, z naklejek można się również dowiedzieć, że bar jest czynny od poniedziałku do piątku w godzinach 8 19, ponadto pracuje także w soboty i święta jest wtedy otwarty od 10 do 17. Jak już wcześniej zostało wspomniane około godziny weszłyśmy do środka. W jednym momencie przeniosłyśmy się w przeszłość o około 30 lat. Bar wyglądał tak, jakby zatrzymał się tam czas, jakby był nie z tej epoki. Na takie wrażenie składały się praktycznie wszystkie elementy, które można było dostrzec wystrój, kucharki, podawane posiłki, a także dźwięki, które można było usłyszeć. Prawdopodobnie nie było tam żadnych większych zmian ani remontów już od wielu lat. 1

2 Rzucał się w oczy wyraźny podział na trzy części: kasę gdzie zamawia się posiłki, kuchnię gdzie mogą przebywać tylko kucharki i salę ze stolikami czyli część, do której dostęp mają wszyscy. Był to niewątpliwie podział intencjonalny, który powstał jeszcze na etapie projektowania baru. Chwilę zajęło nam zanim zorientowałyśmy się, na czym polega specyfika zamawiania posiłków. Najpierw dokładnie przyjrzałyśmy się jadłospisowi. Wisiał on tuż obok kasy; była to biała, dziurkowana dykta, do której przyczepione były paski z odręcznie napisanymi nazwami dań. Ceny posiłków znajdowały się na odrębnych karteczkach, nie były ani wydrukowane, ani napisane odręcznie, tylko wykonane przy użyciu fioletowych stempli. Jadłospis był podzielony na 6 części: napoje, pieczywo i dodatki, zupy, desery, IIgie dania, dodatki do II-gich dań. Przy każdej pozycji była podana waga w gramach. Przykładowe napoje: kompot, jogurt owocowy, roztrzepaniec. Przykładowe zupy: zupa mleczna z makaronem i cukrem, krupnik z pieczarkami, żurek na podrobach wieprzowych. Przykładowe II-gie dania: pyzy ze słoniną, kasza gryczana z masłem, gulasz z serc w sosie. Przykładowe dodatki do II-gich dań: ogórek kiszony, kapusta z pomidorami. Przykładowe desery: kisiel ze śmietaną i cukrem, ryż ze śmietaną i cukrem, makaron ze śmietaną i cukrem, omlet ze szpinakiem, omlet z pieczarkami. O stanęłyśmy w kolejce do kasy, w której otrzymuje się coś w stylu paragonu ze złożonym przez nas zamówieniem. Po około 5 minutach z paragonem w ręku stałyśmy w następnej kolejce, wzdłuż kontuaru oddzielającego kuchnię od baru. Przez szyby bardzo dobrze można było przyjrzeć się wnętrzu kuchni. Widać było parę unoszącą się znad olbrzymich kotłów, elektryczne czajniki, coś w stylu ekspozycji, prezentacji przykładowych posiłków. Niektórych dań nie udało nam się zidentyfikować, wyglądały dość nieświeżo, były trochę pozasychane. Przy okienku należy oddać paragon 2

3 i odebrać jedzenie. Stoją tam też czerwone, plastikowe pojemniki, z których należy wziąć sztućce, były to aluminiowe łyżki i widelce, i co ciekawe plastikowe noże. Kucharek było kilka, przedział wiekowy między 40 a 60 lat, wszystkie ubrane w jednakowe, białe fartuchy z czerwonymi wstawkami, czepki, kapcie lub klapki, spódnice i rajstopy. Miały mocny, czarny makijaż, krótkie, farbowane włosy i trwałą ondulację. Pracowały bardzo szybko, ciągle czymś się zajmowały, zamaszyście kroiły kopytka, zamaszyście nalewały zupę, i w końcu zamaszyście nakładały bigos. W sytuacji, gdy ktoś nie zgłaszał się po posiłek, panie krzyczały nazwę posiłku, stopniowo coraz głośniej. Tekstem, który najbardziej zapadł nam w pamięć i przypuszczamy, że długo w niej pozostanie był: schabowy na wynos!. Opis herbaty: herbata była podawana w dużym białym kubku bez ucha, który momentalnie robił się gorący. Kucharka zalała torebkę herbaty i automatycznie wsypała do niej łyżkę stołową cukru, bez pytania o to, czy herbata ma być z cukrem czy bez. Jeśli nikt akurat nie stał w kolejce, aby złożyć zamówienie, pani z kasy biegła do kuchni, żeby pomóc przy wydawaniu posiłków. Oprócz kucharek i pani z kasy była też sprzątaczka, która cały czas przecierała stoliki szmatką, jednak stoliki były potem jedynie mokre, a niekoniecznie czyste. Po odebraniu zamówienia około godziny zdecydowałyśmy się usiąść niedaleko drzwi. Około 10 stolików było poustawianych na prostokątnej sali, zajmującej powierzchnię porównywalną do kuchni. Stoliki były kwadratowe, leżały na nich obrusy w zielono białą kratę i szklane blaty, przy każdym z nich znajdowały się cztery zielone krzesła pomalowane olejną farbą. W całym barze występowało wiele zielonych elementów: krzesła, obramowania okien, drzwi, okienka do wydawania posiłków. Innym dominującym kolorem był czarny: błyszczące ściany, parapety, kratki na kaloryfery, czy też fragmenty posadzki tworzące wzorek. Białe były natomiast: podłoga, sufit i firanki (czyste!), wnętrze kuchni. Na suficie wisiały starodawne, duże wiatraki. Było dość ciemno, pomimo faktu, że nie było nawet godziny 15, wiązało się to ze słabym oświetleniem, być może też z deszczową pogodą. Jednak taka ponura atmosfera niewątpliwie pasowała, a nawet w pewnym sensie uzupełniała klimat tego miejsca. Przy ścianie znajdowały się tylko dwa wieszaki na ubrania, jeden z nich zupełnie pusty i połamany, kurtki wisiały na krzesłach, leżały na parapecie lub pozostawały na swoich właścicielach. Przy wieszaku widniała tabliczka informacyjna Za rzeczy zaginione zakład nie odpowiada. Na końcu sali znajdował się największy i do tego napisany 3

4 różnokolorową czcionką napis SMACZNEGO, w innym miejscu wisiała informacja Prosimy o niepalenie. Pod ścianą stał wózek na kółkach przeznaczony na brudne naczynia (napis - zwrot naczyń dziękujemy ). Mniej więcej co 10 minut przychodziła wcześniej wspomniana sprzątaczka i zabierała z niego wszystko. Cały obraz baru dopełniały dekoracje sztuczne słoneczniki wiszące nad drzwiami, akcenty świąteczne: duża, sztuczna choinka ze starymi ozdobami choinkowymi, kilka małych choineczek poustawianych w różnych miejscach, dwa wielkie kwiaty doniczkowe na parapecie po obu stronach drzwi. W pewnym momencie zauważyłyśmy, że w barze nie ma toalety. Dominującym dźwiękiem był brzdęk naczyń, ludzie prawie ze sobą nie rozmawiali, słychać było jedynie odgłosy smażenia, krzątania się w kuchni. Bardzo brakowało muzyki, która jest obecnie praktycznie wszechobecna, nawet jeśli jest cicha i mało absorbująca. Wyraźnie czuć było zapach jedzenia, a nawet poszczególnych potraw (np. kaszy gryczanej). Wszyscy klienci byli bardzo uprzejmi, ciągle słychać było proszę, dziękuję, czy to miejsce będzie wolne, do widzenia, smacznego itp. W czasie naszego pobytu miejsce to odwiedzili różni ludzie: bardzo biedni, być może nawet bezdomni, młodzi, prawdopodobnie studenci z Politechniki Warszawskiej, emeryci. W większości przychodzili pojedynczo, nie celebrowali posiłków, zjadali i wychodzili, chociaż nie jedli szybko i panowała odrobinę senna atmosfera. Jeden pan (około 50 lat) przyszedł o i wyjął z rękawa kurtki butelkę z jakimś alkoholem, potem podszedł do kobiety i z szacunkiem pocałował ją w rękę na przywitanie. Około godziny miała miejsce kłótnia w kolejce do odbierania jedzenia mężczyzna zarzucił stojącej przed nim kobiecie, że robi dziurę w kolejce i poprosił, żeby się 4

5 przesunęła. Pani odpowiedziała z oburzeniem, że przecież nie będzie nikomu wisieć na plecach. O przyszedł młody mężczyzna, który stał przy okienku do wydawania jedzenia, miał psa na smyczy, nic nie zamawiał, tylko co chwilę przesuwał się na koniec kolejki. Kręcił się tak dość długo, a w końcu po 10 czy 15 minutach wyszedł z baru. Około zaczepiła nas starsza pani, która pytała się czy odtwarzacz mp3 to mały i nowoczesny telefon komórkowy. Wyjaśniłyśmy jej, do czego służy to urządzenie i porozmawiałyśmy chwilę. Była bardzo miła, uśmiechnięta, sprawiała wrażenie osoby bardzo radosnej. Wykorzystałyśmy sytuację i zapytałyśmy dlaczego tu przychodzi, odpowiedziała, że ze względu na smaczne i tanie posiłki. Wcześniej usłyszałyśmy jej rozmowę z inną kobietą i podsłuchałyśmy, że jest emerytowaną prawniczką. Jeśli nie było wolnego miejsca ludzie dosiadali się do zajętych już wcześniej stolików. Około godziny do młodego chłopaka dosiadła się starsza pani, która cały posiłek jadła w berecie i szaliku, ale zdjęła płaszcz. Natomiast 5 minut później do chłopaka siedzącego przy stoliku obok nas dosiadła się młoda dziewczyna. Rozmawiali o uczelniach wyższych, ona studiowała biotechnologię, opowiadała o pisanej przez siebie pracy magisterskiej. Około przyszło dwóch policjantów w pełnym umundurowaniu z bronią, kajdankami itd., również zamówili i zjedli obiad. O do baru przyszedł młody chłopak, który wyglądał zupełnie inaczej niż ludzie, których dotychczas obserwowałyśmy. Był bardzo zadbany, opalony, ubrany w białą kurtkę z puszkiem, białą bluzę i jeansy. Zwracał uwagę innych klientów swoim wyglądem i zachowaniem. Nie pasował do tego miejsca, wyglądał jakby trafił tam przez przypadek. Niektórzy ludzie brali posiłki na wynos, mieli ze sobą albo swoje pojemniki, albo dostawali specjalne pudełka w kasie. Należy dodać, że największy ruch był około godziny 15, a przed 16 ludzi było coraz mniej. O przeprowadziłyśmy pierwszy (tym razem wynikający z naszej inicjatywy) wywiad, trwał on około 5 minut. Rozglądałyśmy się za osobami, które wyglądały na stałych bywalców, mogły i chciały powiedzieć coś na temat baru. Przy stoliku wcześniej przez nas upatrzonym siedziało trzech mężczyzn i jedna kobieta, która wcześniej rozmawiała z emerytowaną prawniczką. Podczas tamtej rozmowy udało nam się podsłuchać, że ma ona 43 lata i że robiła doktorat mając małe dziecko. W wywiadzie nie wracałyśmy do tego temu, więc nie zweryfikowałyśmy, czy to prawda. Była mocno potargana, jakby nie czesała się od 5

6 kilku dni, miała na sobie spodnie od piżamy i kożuch. Wyglądała i wypowiadała się bardzo inteligentnie, zachowywała się w stosunku do nas w sposób bardzo miły i uprzejmy. W czasie rozmowy najbardziej udzielał się jeden z mężczyzn, którego wcześniej widziałyśmy siedzącego przed barem na chodniku, a potem już w barze przysypiającego z głową na stole. Wyraźnie czuć było od niego alkohol. Mówił, że jest bezdomny, że odwiedza to miejsce codziennie, że przychodzi tu, bo jest najtaniej, a pieniądze często zbiera pod sklepem. Według niego jest to dobry, porządny lokal, ludzie są kulturalni, nikt nikogo nie wygania. Na obiad zaprosiła ich wcześniej wspomniana kobieta, jeden obiad jedli we trzech. Kobieta wypowiadała się o barze bardzo pozytywnie, powiedziała, że jest bardzo tanio, ale nie ma porównania z innymi barami mlecznymi. Ludzie są według niej kulturalni, spokojni, przychylni. Pytała się z jakiego jesteśmy wydziału. Razem powiedzieli, że nie mają zastrzeżeń do obsługi, ale po tym pytaniu spytali się czy ten wywiad jest nagrywany, kobieta powiedziała, że nawet jeśli jest, to ona nic złego na temat tego miejsca nie powiedziała. Można powiedzieć, że ten wywiad był strukturalizowany, zadawałyśmy konkretne pytania i otrzymywałyśmy konkretne odpowiedzi, natomiast następny wywiad (przeprowadzany od godziny do 16.10) był zupełnie inny, bardziej otwarty. Wynikło to z faktu, że trafiłyśmy na pana, który strasznie dużo mówił, również sam do siebie. Jak już zaczął opowiadać, to nie był w stanie skończyć. Miał około 60 lat. Na stoliku obok jedzenia leżała czapka uszatka, którą bardzo często dotykał i wskazywał jako znak rozpoznawczy, symbol komunizmu. Mówił o sobie, że jest osobą skromną, i że lubi tu przychodzić. Wspominał czasy PRLu z olbrzymim sentymentem, i właśnie z komuną kojarzyło mu się to miejsce. Jadł chleb z masłem i popijał herbatą, mówił, że codziennie tu przychodzi, nawet kilka razy, pomimo faktu, że mieszka aż przy Placu Szembeka. Według niego w Prasowym jest tanio, zupy i drugie dania są drogie, ale chleb i masło są tanie. Mówił, że kiedyś była kultura, teraz się pogorszyło, teraz to jest chamstwo i nienawiść. Kiedyś było taniej i obsługa była lepsza, była pełna kultura. Powiedział też, że komuna była lepsza, było tanio, teraz jest euro i jest drogo i jest źle i będzie tylko gorzej. Dla niego w lokalu zmieniły się tylko ceny, a miejsce pozostało to samo. Wspomniał też, że obecnie jest na rencie, że nie ma zawodu, kiedyś nie było problemów ze znalezieniem pracy, a teraz nigdzie go nie chcą, bo nie ma 6

7 wykształcenia. Dawniej wymagano od niego sprzątania, zamiatania, przestawiania, a teraz nie może już znaleźć takiej pracy. Przy swoich wypowiedziach wykonywał wiele gestów, bardzo przeżywał to, o czym opowiadał. Ze strony internetowej dowiedziałyśmy się, że akceptowanymi formami płatności w tym miejscu są: Gotówka, Czasowe bony pracownicze, Bony opieki społecznej. Znalazłyśmy też komentarze dotyczące tego miejsca. Były różne, od bardzo negatywnych, do bardzo pozytywnych. 7