W SPRAWIE BŁĘDÓW W 37. ZESZYCIE PODRĘCZNIKA DLA ELEKTRYKÓW

Transkrypt

1 W SPRAWIE BŁĘDÓW W 37. ZESZYCIE PODRĘCZNIKA DLA ELEKTRYKÓW W artykule krytycznym pt. Uwagi do Zeszytu 37. Podręcznika dla elektryków dr inż. Witold Jabłoński pisze: 1. Przedmiot uwag Niektóre fragmenty zeszytu dotyczące ochrony przeciwporażeniowej, związanej z nią terminologii i bibliografia wymagają korekty i uzupełnienia. 2. Wybór omawianych tematów dotyczących ochrony przeciwporażeniowej Uważam, że wobec ograniczenia objętości tekstu dotyczącego ochrony przeciwporażeniowej należało, dla dobra przeciętnego elektryka, ograniczyć tekst rozdziału 1 i 2, a rozszerzyć wiadomości dotyczące realizacji ochrony. Rozdziały 1, 2 i 3 zajmują 33 strony w tym rozdziałom 1 i 2 poświęcono 10 stron, czyli około 30%. Rozdziały 1 i 2 zawierają informacje, które nie są najważniejsze dla realizacji ochrony. Tymczasem wiele istotnych zagadnień dotyczących realizacji ochrony zostało pominiętych (np. dotyczących połączeń wyrównawczych, uziemień, zasad ochrony w liniach nn, a także zasad łączenia uziemień niskiego i wysokiego napięcia). Zasady realizacji ochrony przeciwporażeniowej w obiektach wysokiego napięcia zostały prawie pominięte (poświęcono im tylko 3 strony) i to podając na półtora strony wiadomości o mniejszym znaczeniu, a nie podano kryteriów, jakie powinny być spełnione, aby ochrona była skuteczna. Uważam, że pierwsze dwa rozdziały (nie więcej niż 5 stron) powinny były zawierać krótkie informacje dotyczące zagrożeń związanych z eksploatacją urządzeń niskiego i wysokiego napięcia oraz wiadomości takie jak: kod IP, klasy ochronności urządzeń, oznaczenia barwami, symbolami i alfanumerycznie przewodów i zacisków. W rozdziale 3 proponuję podać za aktualnymi publikacjami, założenia jakie przyjęto przy ustalaniu kryteriów skuteczności ochrony (w tym kryteria skuteczności ochrony przeciwporażeniowej podane w raporcie IEC ), przewidziane do stosowania środki ochrony przeciwporażeniowej i pełne wiadomości o środku ochrony (strukturę i krótki opis działania), szczegółowe wymagania dotyczące ochrony przez samoczynne wyłączenia zasilania (systemu) w instalacjach i liniach niskiego napięcia oraz ochrony w obiektach wysokiego napięcia. 3. Terminologia Szczegółowe wymagania stawiane ochronie przeciwporażeniowej są zawarte w normach opracowanych przez CENELEC (HD, EN) lub IEC, a w Polsce przyjęto niezbyt właściwą zasadę dosłownego tłumaczenia tych norm. W rezultacie w tekstach polskojęzycznych norm europejskich i międzynarodowych mamy terminologię, która nie zawsze pokrywa się z terminologią stosowaną od wielu lat w Polsce. Dla jednoznacznego rozumienia postanowień tych nowych norm czytelnik powinien znać nową terminologię, która powinna też być stosowana w Podręczniku.... Oto kilka przykładów stosowanych w podręczniku terminów i odpowiednich terminów stosowanych w tłumaczonych na język polski normach IEC i CENELEC: 74

2 Nr 150 Listy do i od Redakcji -prąd rażeniowy (np. str. 16, 19, 20), w nowych normach prąd dotykowy, prąd rażeniowy (otuch current), -napięcie dotykowe (np. str. 16, 18, 22), w nowych normach napięcie dotykowe spodziewane (prospective touch voltage), -napięcie rażeniowe (np. str. 22, 34), w nowych normach napięcie dotykowe (rzeczywiste), napięcie dotykowe rażeniowe ((effective) touch voltage) Uwaga: w polskojęzycznych normach często opuszczany jest nawias słowa (rzeczywiste) -ochrona dodatkowa (np. str. 25, 28, 35), w nowych normach ochrona przy uszkodzeniu, (ochrona przy dotyku pośrednim) (fault protection), -równoczesna ochrona przed dotykiem bezpośrednim i pośrednim, równoczesna ochrona podstawowa i dodatkowa (np. str. 26, 27), w nowych normach ochrona wzmocniona, napięcie bardzo niskie (SELV i PELV). -szybkie wyłączenie (np. str. 24, 25, 28). W nowych normach nie ma takiego terminu: należy pisać wyłączenie w wymaganym czasie, -napięcie bezpieczne U L (str. 30), w nowych normach napięcie dotykowe graniczne umowne, napięcie dotykowe dopuszczalne długotrwale (conventional touch voltage limit), Uwaga: IEC już w połowie lat 90. ubiegłego wieku postanowiło nie używać słowa bezpieczne w tłumaczeniu skrótu SELV (Safety Extra-Lov Voltage). Stwierdzono, że należy stosować termin system SELV bez rozwijania skrótu. Jeżeli jednak ktoś by domagał się wyjaśnienia skrótu, to zalecono wyjaśnić, że chodzi tu o separowane bardzo niskie napięcie. ). -uziemienie otwarte (str. 23), w nowych normach nie stosuje się takiego terminu i nie jest rozpatrywany układ przedstawiony w Podręczniku... na rys 3.3 f. Również definicje niektórych terminów przytoczone na str. 22 nie są aktualne. Wystarczy porównać definicję napięcia dotykowego z definicją napięcia dotykowego spodziewanego, którą można znaleźć, np. w normie PN-EN lub PN-IEC Należy też zauważyć, że w aktualnych normach oznaczenia literowe niektórych ww. terminów są w normach inne niż w Podręczniku.... Na przykład: napięcie dotykowe rażeniowe oznacza się U T, napięcie dotykowe spodziewane U ST, a napięcie krokowe U S (oznaczenia te proszę porównać z oznaczeniami na str. 22 Podręcznika... ). 4. Przywołane przepisy, normy i inne publikacje Nieliczne przywołania (głównie przepisów) w tekście rozdziałów 1, 2 i 3 dotyczą w zasadzie aktualnych publikacji. Uważam, że należałoby zaznaczać na podstawie jakich norm lub przepisów podano poszczególne wymagania. Niestety wśród tych nielicznych spotkałem niezgodność powołanego przepisu cytowanymi postanowieniami. Na str. 14 przywołane jest rozporządzenie MG, PiPS z 2003 r. dotyczące poświadczeń kwalifikacji osób zajmujących się dozorem i eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci elektrycznych, a następnie cytowane są pewne wymaganie jakoby tego rozporządzenia (str. 14 Podręcznika... ). Użyłem słowa jakoby, bo cytowane zapisy pochodzą z nieaktualnej wersji rozporządzenia z 1998 r. 75

3 Autor Podręcznika na końcu rozdziału 3 zamieścił spis aż 34 norm PN-HD znajdujących się w katalogu PKH, co sugeruje, że na tych normach oparł wiadomości zawarte w ww. rozdziale. Niestety około 95% tekstów rozpatrywanych rozdziałów nie jest oparta na postanowieniach tych norm. Jeżeli jednak celem autora było przedstawienie norm, których postanowienia powinny być znane każdej osobie chcącej poszerzyć swoje wiadomości z zakresu ochrony przeciwporażeniowej poza ramy przyjęte w Podręczniku, to mogę jedynie stwierdzić, że część tych norm jest dla tych celów nieprzydatna, a brakuje w spisie wielu potrzebnych norm. 5. Nieaktualne lub nieprawdziwe wymagania zawarte w rozpatrywanym tekście Podręcznika... Poniżej zestawiono uwagi dotyczące aktualności wiadomości zawartych w rozdziałach 2 i 3 Podręcznika... w kolejności stron. str. 13 Nieprawdziwe jest stwierdzenie umieszczone na dole strony odbiorników klasy 0 nie wolno używać w pomieszczeniach mieszkalnych i podobnych. W tablicy 1 w normie PN-EN (str. 32) znajduje się informacja, że urządzenia klasy 0 można stosować, gdy stosowana jest ochrona przez zastosowanie środowiska nieprzewodzącego (izolowanego stanowiska) lub ochrony za pomocą separacji elektrycznej. Należy również przyjąć, że urządzenia klasy 0 mogą być stosowane, gdy znajdują się one poza zasięgiem ręki. W rzeczywistości są one stosowane w starych instalacjach domowych (np. poniemieckich), w których było przyjęte, że instalacja znajduje się w środowisku nieprzewodzącym. str. 14 i 15 Jak to już wspomniano wcześniej zapis dotyczący postanowień rozporządzenia MG, PiPS jest nieaktualny. str. 22 Stwierdzenie, że W zakresie ochrony przeciwporażeniowej w instalacjach do 1 kv obowiązują postanowienia normy PN-HD nie jest w chwili obecnej prawdziwe, ponieważ nie wszystkie części ww. normy zastąpiły odpowiednie części normy PN- IEC Można to stwierdzić sięgając do załącznika 1 aktualnej wersji rozporządzenia MI w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. str. 22 Nieaktualna jest już podana odległość pomiędzy dwoma przewodzącymi przedmiotami. Oddzielonymi odstępem powietrznym 2 m. W aktualnej normie PN-HD (załącznik C) ta odległość została wydłużona do 2,5 m. str. 23 Nieprawdziwe jest stwierdzenie, że Jako warunki normalne przyjmuje się: temperaturę w granicach 25 C do + 25 C; wilgotność względną nie większą niż 75%. 76

4 Już od 2009 warunki normalne są podane w normie PN-HD (załącznik ZA). W załączniku tym podano, że warunki normalne charakteryzują się temperaturą 5 C do + 40 C (w warunkach tych mogą być w niektórych przypadkach potrzebne specjalne środki ostrożności), a bez tej uwagi +5 C do +40 C, a wilgotność względna może wynosić 95% z uwagą jw., lub 85% bez uwagi jw. str. 23 Stwierdzenie, że w pomieszczeniach normalnych nie istnieje niebezpieczeństwo porażenia i dla sprawnych technicznie odbiorników na napięcie do 250 V wymagana jest tylko izolacja robocza lub zastosowanie odpowiednich osłon nie jest prawdziwe. Sugeruje ono, że w takich pomieszczeniach każda izolacja robocza może być środkiem ochrony podstawowej, czyli jest izolacją podstawową oraz że w takich pomieszczeniach można nie stosować ochrony przy uszkodzeniu dla odbiorników o napięciu do 250 V (?). Uważam, że lepiej byłoby napisać, że w takich pomieszczeniach należy spełnić wymagania zawarte w normie PN-HD str. 24 Uważam, że należy w podręczniku zamieścić rysunki podstawowych uziemień układów sieciowych oparte na rysunkach zamieszczonych w normie obligatoryjnej PN-HD , bo są to rysunki o dużych walorach dydaktycznych. Należy przy tym zauważyć, że w normie nie ma rysunku odpowiadającego rys. 3.3 f zamieszczonego w Podręczniku.... Stosowanie takich układów uznano, bowiem za nieuzasadnione. W normie zamieszczono natomiast rysunek układu IT z połączonym punktem N z ziemią przez dostatecznie dużą impedancję. Układy te są w wielu krajach coraz częściej stosowane. str. 25 Podana w tab. 3.1 struktura (rodzaje) ochron i środków ochrony przeciwporażeniowej w urządzeniach niskiego napięcia nie uwzględnia postanowień aktualnych norm. Nowa struktura jest trudna do zrozumienia i warto ją w Podręczniku podać i objaśnić chociażby na przykładzie ochrony najczęściej stosowanej, tj. ochrony przez samoczynne wyłączenie zasilania. Ochrona (system ochrony nazywany w nowych normach środkiem ochrony) składa się wg aktualnej normy PN-HD (w oparciu o normę PN-EN 61140) ze środka ochrony podstawowej oraz środka ochrony przy uszkodzeniu lub zastępującego wymieniane środki środkiem ochrony wzmocnionej (dawniej nazywanej równoczesną ochroną przed dotykiem bezpośrednim i pośrednim). Środek ochrony podstawowej i środek ochrony przy uszkodzeniu mogą lub powinny być uzupełnione środkiem ochrony uzupełniającej. Na rysunku 1 przedstawiono strukturę (linią przerywaną) i elementy ochrony przez samoczynne wyłączenie zasilania (system, ale w normie jest on też nazywany środkiem ochrony). str. 25 Brak jest podstawowego postanowienia dotyczącego środków ochrony przeciw-porażeniowej (wprowadzonego przez normę PN-HD ) dotyczącego zakresu stosowania poszczególnych środków ochrony. Norma dopuszcza do powszechnego Nr

5 Środek ochrony przeciwporażeniowej = Środek ochrony podstawowej + Środek ochrony przy uszkodzeniu + + Środek ochrony uzupełniającej Środek ochrony uzupełniającej Samoczynne wyłączenie zasilania = Izolacja podstawowa, odmiany: izolacja podstawowa stała, przegroda lub obudowa, przeszkoda, umieszczenie poza zasięgiem ręki. Wysokoczuły wyłącznik różnicowoprądowy + Samoczynne wyłączenie zasilania (Samoczynne wyłącznie zasilania w wymaganym czasie + połączenia wyrównawcze ochronne + uziemienia ochronne) + + Wysokoczuły wyłącznik różnicowoprądowy dla obwodów zasilających: gniazda wtyczkow o I n < 20 A urządzenia ruchome o I n < 32 A na zewnątrz pomieszczenia lub uzupełniające połączenia wyrównawcze ochronne dla instalacji lub ich części wg wymagań części 7 PN IEC Rys. 1. Środki ochrony przez samoczynne wyłączenie zasilania (środki ochrony podstawowej zapisane na szarym tle mogą być stosowane, gdy instalację eksploatują osoby wykwalifikowane, poinstruowane lub nadzorowane przez nie osoby postronne) stosowania 4 z 7 środków ochrony przeciwporażeniowej. Pozostałe 3 środki mogą być stosowane tylko wówczas, gdy instalacja jest pod nadzorem osób wykwalifikowanych lub poinstruowanych tak, że nieautoryzowane zmiany nie mogą być dokonywane. str. 26 Zgodnie ze wskazówkami IEC i CENELEC nie należy tłumaczyć skrótu SELV. Przyczyny patrz uwaga do terminu SELV w p. 3 niniejszego opracowania. str. 26 Na rys należy zlikwidować część c rysunku i wraz z odpowiednim tekstem (dotyczącym układu FELV przenieść do rozdziału poświęconego ochronie przeciwporażeniowej przez samoczynne wyłączenie zasilania. Należy to zrobić, bo rysunek i odpowiedni tekst nie mają nic wspólnego z ochroną omawianą w p. 3.3 Podręcznika... (tak jak to zrobiono w normie PN-HD ). str. 27 do 34 Tekst zamieszczony w p. 3.4 i 3.5 zawiera informacje o rodzajach środków ochrony podstawowej i przy uszkodzeniu będące powtórzeniem wiadomości podanych w tab. 3.1 oraz postanowienia dotyczące wymagań stawianym tym środkom. Są to informacje i postanowienia zaczerpnięte z nieaktualnych norm i do tego nie są one wystarczające dla właściwego zrozumienia działania środków. Na przykład pominięto istotne wymagania stawiane połączeniom wyrównawczym głównym i połączeniom wyrównawczym dodatkowym oraz uziemieniom przewodów PEN w sieciach zasilających TN dla zapewnienia ochrony przeciwporażeniowej w instalacjach odbiorczych. 78

6 Uważam, że w tekście Podręcznika... dotyczącym ochrony przeciwporażeniowej w instalacjach niskiego napięcia nie tylko należałoby podać wymagania zaczerpnięte z aktualnych norm PN-HD , ale i przypisać je poszczególnym środkom (systemom) ochrony. Konstrukcja p. 3.5 jest niezrozumiała i niewłaściwie ponumerowana. Zasadą jest, że tytuł pierwszego podpunktu (3.5.1) nie powinien być oddzielony tekstem od tytułu punktu 3.5 (ze względu na możliwość jednoznacznego powołania się na część tekstu). Po drugie tekst znajdujący się pod tytułem p 3.5 jest omawiany zarówno w p. 3.5, jak i 3.6. Po trzecie z tytułów pp , i nie wynika jaki środek ochrony przy uszkodzeniu jest omawiany. Podobna sytuacja do ostatniej ww. jest z tytułem p Tytuł ten dotyczy tylko jednego środka z trzech omawianych środków w tym punkcie. str. 34 i 35 Punkt 3.7 zawiera nie całkiem aktualne wiadomości (tab. 3.4). Należy te wiadomości rozszerzyć o oznaczenia przewodów barwami. Wszystkie te wiadomości należy zaczerpnąć z aktualnych norm PN-EN 60445, PN-EN i PN-HD Proponuję omawiane w p. 3.7 wymagania umieścić w punkcie, w którym znajdą się też informacje o kodzie IP i klasach ochronności urządzeń (przed omawianiem środków ochrony). str. 34 do 37 Tekst p. 3.8 dotyczący ochrony przeciwporażeniowej w urządzeniach wysokiego napięcia został potraktowany zdawkowo i nie daje możliwości ewentualnym czytelnikom, aby w pełni mieć pojęcie o zasadach tej ochrony. Należy podać kryteria pierwotne i wtórne dla projektowania i badania skuteczności ochrony przeciwporażeniowej w stacjach i w liniach wysokiego napięcia i podać informacje jak należy wykonywać uziemienia ochronne tych obiektów. 6. Wniosek końcowy Wiadomości dotyczące ochrony przeciwporażeniowej zawarte w Podręczniku INPE nr 37 są w większości nieaktualne, tzn. nie uwzględniają postanowień aktualnych przepisów i norm i budzą zastrzeżenia co do zakresu i sposobu ich przedstawienia. Uważam, że takich wiadomości nie należy przekazywać elektrykom. dr inż. Witold Jabłoński Od Redaktora naczelnego Wstrzymano wysyłkę Zeszytu 37. Podręcznika.... Wszystkim, którzy otrzymali ten zeszyt zostaną wysłane uwagi dra inż. W. Jabłońskiego, a także zamieszczone na stronie na podstronie Zeszyty Podręcznika... w zakładce Erraty i uzupełnienia (pkt 3). Nie wyklucza się opublikowania poprawionego i uzupełnionego wydania zeszytu 37. Nr