NUNCJUSZ APOSTOLSKI ANGELO RONCALLI WOBEC PROBLEMÓW POLSKIEJ EMIGRACJI WE FRANCJI PO ZAKOŃCZENIU II WOJNY ŚWIATOWEJ

Transkrypt

1 STUDIA POLONIJNE T. 34. Lublin 2013 MICHA K AKUS NUNCJUSZ APOSTOLSKI ANGELO RONCALLI WOBEC PROBLEMÓW POLSKIEJ EMIGRACJI WE FRANCJI PO ZAKOŃCZENIU II WOJNY ŚWIATOWEJ Niespodziewanie, na mocy osobistej decyzji Piusa XII 1, w grudniu 1944 roku 2 dotychczasowy przedstawiciel Stolicy Apostolskiej w Turcji i Grecji Angelo Giuseppe Roncalli zosta mianowany nuncjuszem apostolskim we Francji. 30 grudnia 1944 roku przyby do kraju nad Sekwan a. Pierwsze wraz enie nie pozostawia o z udzeń, zw aszcza w sytuacji, kiedy dymisja jego poprzednika, biskupa Valerio Valeri zosta a wymuszona przez Charles a de Gaulle a 3. Na lotnisku w Villacoublay (20 km na po udniowy zachód od Paryz a) nie przewidziano specjalnego powitania legata papieskiego. Jego trwaj aca trzy lata misja we Francji polega a na uspokojeniu nastrojów w sytuacji, kiedy w adza cywilna domaga a sie dymisji trzydziestu biskupów (ostatecznie uda o sie zredukować ich liczbe do trzech: Aix, Mende oraz Ks. dr MICHA K AKUS duszpasterz wśród Polaków we Francji; 73, Av. Victoire, Toulon (Francja); mklakus@poczta.onet.pl, mich780@wp.pl 1 F.Ricossa,Le pape du Concile, Sixième partie: nonce à Paris ( ); la politique, (Extrait de la revue Sodalitium n. 27 de mars 1992 pp. 12 sqq.), eu/index.php?pid=95 [doste p: 31 maja 2013]. Pierwotnie mia być mianowany arcybiskup Giuseppe Fietta, nuncjusz apostolski z Argentyny. Jednakz e ze wzgle du na z y stan zdrowia odmówi zmiany placówki. P. Blet,Pie XII et la France en guerre, Revue d histoire de l Église de France 69(1983), nr 183, s. 229; E. Fouilloux,Extraordinaire ambassadeur? Mgr Roncalli à Paris ( ), Revue historique 1988, nr 565, s Decyzja papiez a o mianowaniu nuncjuszem we Francji mia a być przedstawiona biskupowi Angelo Roncallemu w depeszy z 5 grudnia. Dnia 13 grudnia zosta a zaakceptowana przez Roncallego. Blet,Pie XII, s Charles de Gaulle nie uzna ambasadorów państw rezyduj acych w czasie wojny przy rz adzie w Vichy, w tym nuncjusza apostolskiego. Blet,Pie XII, s. 229.

2 40 Micha K akus Arras) z jednej 4 i zachowania decyduj acego wp ywu szefa misji dyplomatycznej Watykanu na nominacje nowych biskupów z drugiej strony. W czasie tej pos ugi odby on, cze sto nie informuj ac urze dników ministerstwa spraw zagranicznych, 48 podróz y do wielu diecezji tego kraju. W jakim stopniu by o to moz liwe, pragn a być bardziej proboszczem Francji niz dyplomat a, dlatego tez jak pisze Étienne Fouilloux sposób prowadzenia przez niego dyplomacji by niezrozumia y dla obserwatorów 5. Dotychczas na temat z ycia i pos ugi Angelo Roncallego jako nuncjusza we Francji wydano kilka publikacji naukowych. Prócz Dziennika duszy 6 ukaza o sie wje zyku francuskim kilka wartościowych publikacji biograficznych zawieraj acych równiez informacje na temat jego dzia alności we Francji 7. Najwaz niejszymi dotychczas opublikowanymi pracami naukowymi dotycz acymi tamtego okresu s a zbiór przemówień i listów nuncjusza Roncallego w czasie jego pobytu we Francji 8 oraz wydane najpierw w je zyku w oskim, a naste pnie prze oz one na je zyk francuski krytyczne wydanie dzienników przysz ego papiez a Jana XXIII 9. Warto przypomnieć, z e pocz awszy od roku 1905 (rok po świe ceniach kap ańskich) az do 1963 (data śmierci), Angelo Roncalli prowadzi prywatny dziennik, który sk ada sie z 3000 zapisanych stron 10. Zawar w nich nie tylko informacje o spotkaniach, wizytach, planie kaz dego dnia, ale znalaz y sie w nim równiez subiektywne 11 uwagi i odczucia dotycz ace tych spotkań. 4 Tamz e, s Fouilloux,Extraordinaire ambassadeur?, s. 107, Jean XXIII, Journal de l âme. Ecrits spirituels, Paris: Cerf J.Neuvecelle,Jean XXIII une vie, Paris: Grasset W tej licz acej 500 stron ksi az ce okresowi francuskiemu poświe cono nie wie cej niz 65 stron. T. Cahill,Jean XXIII, Québec: Les Editions Fides 2003; Ph. Chenaux,Les enseignements de Jean XXIII, Saint Maurice: Editions sunt-augistin 2000; G. Alberigo,Jean XXIII devant l histoire, Seuil 1989; P. Hebblethwaite,Jean XXIII. Le Pape du Concile, Paris: Bayard Jean XXIII, Angelo Giuseppe Roncalli. Souvenirs d un nonce, cahiers de France, , Roma G.A.Roncalli(Giovanni XXIII), Anni di Francia. 1: Agende del nunzio , ed. É. Fouilloux, Bolonia: Istituto per le scienze religiose 2005; t e n z e, Anni di Francia. 2: Agende del nunzio, , ed. É. Fouilloux, Bolonia: Istituto per le scienze religiose 2006; [t umaczenia na j. francuski:] G. A. Roncalli, Journal de France. I: , Paris 2006, [dalej cyt.: Journal I]; t e n z e,journal de France. II: , Paris 2008, [dalej cyt.: Journal II]. 10 R.Kriegel,Mgr A.G. Roncalli: Le Nonce et l'epuration, Journal de France I, Paris: Cerf 2006, de_lecture/roncalli.pdf [doste p: 20 maja 2013]. 11 Dla przyk adu po spotkaniu z przedstawicielem prezydenta USA Myronem Taylorem

3 Nuncjusz apostolski Angelo Roncalli 41 Kulisy wyboru Angelo Roncallego na nuncjusza we Francji oraz jego g ówne dokonania opisa P. Blet 12. Jego dzia alność na tym stanowisku zosta a takz e omówiona w artyku ach É. Fouilloux 13, M. Demarle 14 oraz R. Kriegela, be d acym krótk a analiz a pierwszego tomu dziennika hierarchy 15. Szefowi misji dyplomatycznej Stolicy Apostolskiej we Francji nieobce by y problemy 16 i sprawy emigracji polskiej. Jak pisze ówczesny rektor Polskiej Misji Katolickiej, ks. Franciszek Cegie ka, arcybiskup Angelo Roncalli z ywi duz o sympatii dla Polski 17. W Archiwum Polskiej Misji Katolickiej zachowa a sie korespondencja mie dzy nuncjuszem a rektorem Polskiej Misji Katolickiej we Francji 18. Równiez w dziennikach Roncallego znaleźć moz na informacje na temat spotkań z polskimi dostojnikami kościelnymi. W Paryz u wielokrotnie dochodzi o do spotkań nuncjusza Angelo Roncallego z kardyna em Augustem Hlondem. Jedna z najwaz niejszych wizyt mia a miejsce 10 kwietnia 1945 roku w ambasadzie polskiej, czyli kilka dni po oswobodzeniu prymasa z niewoli w Wiedenbruck w Westfalii 19. Nie by o to z pewności a pierwsze spotkanie nuncjusza z kardyna em Hlondem, kilkakrotnie bowiem, jeszcze przed wybuchem II wojny światowej, odwiedzi on Polske. Zwierzchnik Kościo a w Polsce zrobi tak duz e wraz enie na biskupie Roncallim, który by zachwycony zachowan a pomimo represji bystrości a 6 maja 1948 roku Roncalli zanotowa : nic waz nego, kiedy Taylor tego samego dnia, zdaj ac relacje Trumanowi, napisa, z e w czasie spotkania omówiono sprawy dotycz ace groźby III wojny światowej czy sprawy polityki wobec Hiszpanii. Kriegel,Mgr A. G. Roncalli. 12 Blet,Pie XII, s Fouilloux,Extraordinaire ambassadeur?, s M.Demarle,Mon ami Angelo Giuseppe Roncalli, Nonce apostolique, le futur Jean XXIII, Paris: Éditions Saint-Germain-des Prés Kriegel,Mgr A. G. Roncalli. 16 W jednej z nich opisuje przyczyny odmowy wspó pracy Polskiej Misji Katolickiej (PMK) we Francji z dyplomatami rz adu komunistycznego w Polsce, g ównie Stanis awem Skrzeszewskim i Jerzym Putramentem, i ich zabiegi w celu sk ócenia Polonii francuskiej po II wojnie światowej. F. Cegie ka,nuncjusz apostolski A. G. Roncalli na tle zatargu Polskiej Misji Katolickiej w Paryz u z Ambasada Tymczasowego Rzadu Warszawskiego w latach , [broszura wydana w USA] 1976; t e n z e, Nuncjusz A. G. Roncalli w Paryz u, Zeszyty Historyczne 1977, nr 39, s O spotkaniach rektora PMK z przedstawicielami rz adu polskiego by na biez aco informowany kardyna August Hlond. W archiwum PMK zachowa o sie kilka protoko ów takich rozmów. Patrz: Archiwum Polskiej Misji Katolickiej we Francji [dalej cyt.: APMK], Hlond August, kard. ( ), sygn. B.III Cegie kanuncjusz A. G. Roncalli, s APMK, Nuncjatura w Paryz u, , sygn. A.IV Journal I, s

4 42 Micha K akus umys u swojego rozmówcy 20,z e zaprosi kardyna a Hlonda na kolejne spotkanie dzień później, tym razem do nuncjatury. Naste pne spotkanie, jak wynika z zapisków Roncallego, mia o miejsce równiez w nuncjaturze dwa dni później, to jest 13 kwietnia. Dnia 19 kwietnia 1945 roku nuncjusz uda sie z ks. pra atem Alfredo Pacinim 21 do ambasady polskiej, by uhonorować prymasa Polski 22. Spotkanie to jednak mia o burzliwy przebieg. Wzburzenie wśród gości, jak zanotowa legat papieski, wywo a y postanowienia konferencji ja tańskiej zakończonej dwa miesi ace wcześniej 23, podporz adkowuj acej w adze w Polsce zwierzchnictwu Zwi azku Radzieckiego. Na trzy dni przed wyjazdem z Francji, 21 kwietnia mia o miejsce ostatnie w 1945 roku spotkanie nuncjusza z prymasem Polski 24. Wizyty te zapad y tak g e boko w pamie ci nuncjusza, z e opisuj ac w swoim dzienniku pobyt w Lourdes (31 lipca 1945 roku), zanotowa, z e mieszka w tym samym pokoju, w którym przebywa w czasie wojny kardyna August Hlond 25. Kolejna okazja do rozmowy z udaj acym sie do Rzymu kardyna em Hlondem nadarzy a sie ponad rok później, 20 listopada 1946 roku 26. Korzystaj ac ze sposobności, prymas Polski w czasie tych spotkań informowa nuncjusza o stosunku w adz komunistycznych do Kościo a w Polsce, prześladowaniach duchownych oraz amaniu zasad demokracji. Angelo Roncalli wspó czu narodowi polskiemu. Po spotkaniu z udaj acym sie do Rzymu prymasem Polski, 1 stycznia 1948 roku zanotowa : Biedna, ume czona Polska. Ale dusze pozostaj a silne i wierne Chrystusowi 27. W czasie spotkań poruszano takz e tematy zwi azane z emigracj a polsk a i prowadzeniem duszpasterstwa wśród Polaków na obczyźnie. Nuncjusz Angeli Roncalli spotyka sie takz e z innymi polskimi duszpasterzami. Dzień po spotkaniu z kardyna em Augustem Hlondem w ambasadzie 20 Tamz e, s , Od 1935 roku pracowa w nuncjaturze w Warszawie. W latach roku by radc a w nuncjaturze we Francji. Mianowany zosta biskupem (1946), a naste pnie kreowany kardyna em (1967). 22 Journal I, s Trwa a od 4 do 11 lutego 1945 roku. 24 Journal I, s Tamz e, s Tamz e, s Pauvre Pologne que de tourments! Mais les ames restent cependant solides et fideles au Christ (tamz e, s. 453).

5 Nuncjusz apostolski Angelo Roncalli 43 polskiej, 19 kwietnia 1945 roku rozmawia z biskupem Józefem Gawlin a, który obok kardyna a by odpowiedzialny za organizacje duszpasterstwa polonijnego 28. Kolejne spotkanie mia o miejsce 23 kwietnia 1945 roku. Dnia 7 maja 1949 roku zosta przyje ty przez nuncjusza Roncallego biskup Józef Gawlina, zaś 11 maja tegoz roku wraz z rektorem Polskiej Misji Katolickiej, ks. Kazimierzem Kwaśnym oraz prze oz onymi polskiego Seminarium Duchownego w Paryz u legat papieski zjad obiad 29. Kolejne spotkania mia y miejsce 6 maja i 2 listopada 1952 roku 30. Równiez kilkakrotnie (3 lutego , 19 stycznia 1953 roku 32 ) nuncjusz rozmawia z rektorem Polskiej Misji Katolickiej w Paryz u. Szczególn a sympati a arcybiskup Angelo Roncalli darzy Marie Winowsk a 33, pisz ac o niej w swoich dziennikach jako o tej, która zajmuje sie bardzo Polakami 34, a w szczególności udziela gościnności i opiekuje sie biednymi polskimi studentkami 35.Byćmoz e zosta a ona przedstawiona nuncjuszowi przez kardyna a Augusta Hlonda, który jeszcze w czasie wojny be d ac w Lourdes wspó pracowa z ni a 36. Innym duchownym polskim, który nawi a maja 1931 roku kardyna Hlond otrzyma dekret, na mocy którego papiez mianowa go protektorem, czyli duchowym opiekunem emigracji polskiej. W rzeczywistości funkcje te sprawowa biskup Gawlina, choć oficjalnie dopiero na mocy dekretu Kongregacji dla Spraw Nadzwyczajnych, N. 619/49, z dnia 28 stycznia 1949 roku Józef Felix Gawlina otrzyma urz ad protektora i kierownika Opieki Duchownej nad Polakami za granic a. Patrz: APMK, Józef Gawlina, Gawlina do Kwaśnego, Rzym, 15 lutego 1949, sygn. B.IV. 29 Journal II, s Tamz e, s. 520, Journal I, s Journal II, s Maria Winowska pisarka i dziennikarka pochodzenia polskiego (ur. w 1904 roku w Ska acie w Galicji Wschodniej). W czasie II wojny światowej cz onkini francuskiego ruchu oporu, aktywna dzia aczka emigracji polskiej we Francji. Odbywa a regularne spotkania w Lourdes z kardyna em Ch. Lavigerie. Pod pseudonimem Pierre Lenert opublikowa a w 1962 roku ksi az ke poświe con a prześladowaniu Kościo a w Polsce w okresie stalinowskim oraz do roku 1962 redagowa a L Église catholique en Pologne. By a to zebrana seria artyku ów publikowanych w La croix w lutym 1962 roku. /nd/polonica-w-lourdes [doste p: 26 czerwca 2013]; P. Lenert,L Église catholique en Pologne, Paris: Éditions du Centurion 1962, s Journal II, s Journal II, s APMK, Hlond August, kard. ( ), Hlond do Rogaczewskiego, Lourdes, 21 września 1940, sygn. B.III.1.

6 44 Micha K akus za kontakt z arcybiskupem Roncallim, by ks. Augustyn Jakubisiak 37, który spotka sie z nuncjuszem 12 marca 1945 roku 38. Liczba odbytych spotkań z kardyna em Augustem Hlondem, biskupem Józefem Gawlin a, jak równiez z ks. Franciszkiem Cegie k a i jego naste pc a, ks. Kazimierzem Kwaśnym nie dziwi, zwaz ywszy na problemy, z jakimi musia a sobie radzić Polska Misja Katolicka w Paryz u po II wojnie światowej, zw aszcza z e sposób ich rozwi azania by konsultowany z nuncjatur a w Paryz u. Warto przypomnieć, z e po II wojnie światowej emigracja polska we Francji liczy a oko o osób. Pracowa o tam 140 ksie z y oraz 100 sióstr zakonnych 39. Dzie ki wsparciu udzielonemu rektorowi Polskiej Misji Katolickiej przez nuncjusza, uda o sie po zakończeniu II wojny światowej utrzymać w mocy umowe z 1924 roku (Reglement des Aumôniers Polonais), precyzuj ac a zasady pracy duszpasterskiej ksie z y polskich we Francji i utrzymuj ac a zwierzchnictwo rektora Polskiej Misji Katolickiej nad duchownymi z Polski duszpasterzuj acymi wśród emigracji polskiej 40. Sprawa by a o tyle istotna, z e cze ść duchowieństwa francuskiego sprzeciwia a sie istnieniu odre bnych duszpasterstw narodowych, argumentuj ac to potrzeb a unifikacji pracy pastoralnej na parafii francuskiej, niezalez nie od pochodzenia parafian. W 1950 roku ks. Kazimierz Kwaśny informowa biskupa Józefa Gawline : Najboleśniejsz a jest sprawa nieprzychylnego ustosunkowania sie Episkopatu Francuskiego do ksie z y polskich. G ow a tej akcji jest przewodnicz acy Komisji Episkopalnej, Kardyna Lienart z Lille, który twierdzi, z e juz najwyz szy czas, aby zjednoczyć parafie francusk a wokó jednego proboszcza, którym ma być ksi adz francuski wyznaczony przez swego Ordynariusza 41. Poparcie udzielone przez nuncjusza nie dziwi, zw aszcza z e (dzie ki spotkaniom z polskimi dostojnikami kościelnymi) sposób prowadzenia duszpasterstwa polskiego krytykowa powojenne zmiany w liturgii à la française (nieprzestrzegania zasad liturgicznych, traktowanie 37 Augustyn Jakubisiak ( ), ukończy studia filozoficzno-teologiczne uwieńczone przyje ciem świe ceń kap ańskich w 1907 roku w Warszawie. W 1910 roku wyjecha do Francji. Studiowa na Sorbonie, gdzie uzyska tytu doktora filozofii. Kapelan Francuskiej Misji Wojskowej. Po II wojnie światowej delegat Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Rz adu Londyńskiego na Francje. 38 Journal I, s J.Klechta,Najstarsza w świecie. Polska Misja Katolicka we Francji , Paryz : Polska Misja Katolicka we Francji 2006, s Tamz e, s APMK, Józef Gawlina, Kwaśny do Gawliny, Paryz, 8 grudnia 1950, sygn. B.IV.

7 Nuncjusz apostolski Angelo Roncalli 45 sprawowania obrze dów jako gry aktorskiej, a samego naboz eństwa jako koncertu) 42. Innym problemem poruszanym w czasie spotkań z arcybiskupem Angelo Roncallim, by a sprawa harmonogramu celebracji niedzielnej mszy świe tej dla robotników oraz jurysdykcji rektora Polskiej Misji Katolickiej do sprawowania sakramentu spowiedzi wśród Polaków. W lutym 1946 roku ks. Franciszek Cegie ka zwróci sie z prośb a, by polscy kapelani mogli odprawiać msze świe te niedzielne w godzinach popo udniowych i wieczornych, mie dzy godz a Chodzi o o umoz liwienie uczestniczenia we mszy świe tej polskim robotnikom, górnikom i rolnikom, którzy nie mogli w niedziele przybyć dokościo a przed po udniem z powodu pracy i zaje ć miejscowych ksie z y mieszkaj acych w Albi, Amiens, Annecy, Arras, Autun, Bayeux, Beauvais, Besançon, Bordeuax, Bourges, Cambrai, Carcassones, Chalons-sur-Marne, Clermont-Ferrand, Dijon, Le Mans, Lille, Lyon, Marseille, Meaux, Metz, Nantes, Nice, Nimes, Orleans, Paris, Rennes, Rodez, Rouen, Soissons, Saint- Brieuc, Saint-Flour, Strasburg, Toulouse, Tours, Troyes, Verdun, Versailles, czyli tam, gdzie istnia y duz e skupiska ludności polskiej lub obozy dla uchodźców 43. Problem sprawowania niedzielnych mszy świe tych w godzinach popo udniowych dotyczy g ównie zachowania postu eucharystycznego. Wed ug zasady Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1917 roku, post obejmowa równiez przyjmowanie wszelkich napojów, w tym wody. Ze wzgle du na post trwaj acy od pó nocy, msza świe ta niedzielna rozpoczyna a sie zazwyczaj oko o godz. 9.00, co mog o być przeszkod a dla robotników pracuj acych w gospodarstwach rolnych z powodu rannych prac przy trzodzie 44. Pewien k opot mog a sprawiać reakcja biskupów francuskich, zw aszcza z e ks. Franciszek Cegie ka, znaj ac nastawienie biskupów francuskich co do kwestii organizacji duszpasterstwa polonijnego, nie konsultowa z nimi tych propozycji. Jednak, licz ac na sentyment, jakim nuncjusz Angelo Roncalli darzy kardyna a Augusta Hlonda, rektor Polskiej Misji Katolickiej we Francji wspomnia, z e propozycje u oz enia duszpasterstwa polonijnego by y konsultowane z prymasem Polski i biskupem Józefem Gawlin a. By zaznaczyć specjaln a pozycje polskiego duszpasterstwa polonijnego we Francji, ks. Cegie ka 42 Kriegel,Mgr A. G. Roncalli. 43 APMK, Nuncjatura w Paryz u, , Roncalli do Cegie ki, Paryz, 9 marca 1946, sygn. A.IV Ostatecznie papiez Pius XII wyda pozwolenie na przyjmowanie pokarmu p ynnego (z wyj atkiem alkoholu) dla robotników prac niezbe dnych Konstytucja Apostolska Christus Dominus, AAS 45(1953), s

8 46 Micha K akus wspomnia równiez o swoich prerogatywach w stosunku do kapelanów polskich (prze oz ony Misji Polskiej móg przenosić i mianować kapelanów, jak równiez zabiegać u miejscowych ordynariuszy o niezbe dne zezwolenia). Chc ac unikn ać pos adzeń o zgode na tworzenie podwójnego polskiego i francuskiego duszpasterstwa w parafiach francuskich, nuncjusz chcia znać stopień zintegrowania robotników i uchodźców polskich z innymi narodowościami oraz wiedzieć, czy kapelan polski pe ni sta a pos uge w obozach dla Polaków, czy tylko przyjez dz a odprawić naboz eństwo 45. Okaza o sie, z e kapelani polscy przebywaj a w polskich osadach robotniczych, zaś sami pracownicy zachowuj a jedność i tym samym nie mieszaj a sie z ludźmi innych narodowości 46. Ostatecznie ks. Franciszek Cegie ka, nie chc ac stawiać nuncjusza w k opotliwym po oz eniu (z yczliwość, jak a darzy Polaków z jednej oraz obiekcje biskupów francuskich z drugiej strony), doprecyzowa, z e zgoda na sprawowanie mszy świe tej po po udniu dotyczy aby tylko Polaków, którzy zamierzaj a powrócić do kraju 47,zaśjego zabiegi nie maj a na celu tworzenia konkurencyjnego do francuskiego duszpasterstwa, gdyz jurysdykcji do spowiadania i asystowania przy ma z eństwach udziela by jak dotychczas miejscowy ordynariusz 48. W konsekwencji Stolica Apostolska wyda a rektorowi Polskiej Misji Katolickiej personaln a zgode na sprawowanie sakramentu spowiedzi i Eucharystii dla Polaków mieszkaj acych we Francji. Jednakz e nuncjusz, by nie zaogniać sytuacji prosi, z eby rektor wyjaśnia sytuacje ordynariuszom miejsca 49. Ksi adz Franciszek Cegie ka stara sie równiez u nuncjusza o dyspense od postu eucharystycznego dla robotników polskich w przypadku komunii świe tej rozdzielanej po godz Biskup Angelo Roncalli radzi jednak, by w tej sprawie zwrócić sie bezpośrednio do Rzymu APMK, Nuncjatura w Paryz u, , Roncalli do Cegie ki, Paryz, 25 lutego 1946, sygn. A.IV Tamz e, Cegie ka do Roncallego, Paryz, 28 lutego W 1946 roku powróci o do kraju oko o reemigrantów. acznie szacuje sie, z e po II wojnie powróci o oko o reemigrantów. Klechta, Najstarsza w świecie, s APMK, Nuncjatura w Paryz u, , Roncalli do Cegie ki, Paryz, 9 marca 1946, sygn. A.IV Tamz e, Roncalli do Cegie ki, Paryz, 16 maja 1946; Cegie ka do Roncallego, Paryz, 27 marca 1947; Roncalli do Kwaśnego, Paryz, 16 maja Tamz e, Cegie ka do Roncallego, Paryz,3października Tamz e, Nuncjatura (Liwio Addi?) do Polskiej Misji Katolickiej, Paryz, 5 października 1946.

9 Nuncjusz apostolski Angelo Roncalli 47 Prócz problemów zwi azanych z organizacj a duszpasterstwa, przedstawiciele Polskiej Misji Katolickiej w Paryz u informowali szefa misji dyplomatycznej Stolicy Apostolskiej o polskich katolickich instytucjach we Francji, jednocześnie zwracaj ac sie za pośrednictwem nuncjatury w Paryz u do Stolicy Apostolskiej o wsparcie materialne tych dzie 52. Polska Misja Katolicka ponosi a szczególne obci az enia finansowe zwi azane z dzia alności a polskiego Seminarium Duchownego w Paryz u przy 5, rue des Irlandais 53, polskiego gimnazjum w Chevilly (Loiret) 54, zapewniaj acemu nauczanie 150 uczniom, oraz polskiego sierocińca w Osny (Seine-et-Oise) utrzymuj acego 43. podopiecznych, g ównie z rodzin ofiar wojny. Ponadto w adze Polskiej Misji Katolickiej przekazywa y dotacje dla zarz adzanej przez Siostry Mi osierdzia św. Wincentego à Paulo z eńskiej szkole (Dom Świe tego Kazimierza, rue du Chevaleret, Paryz ) zapewniaj acej schronienie 45 dziewcze tom, wśród których znaczn a liczbe stanowi y sieroty. W placówce tej uczy y sie one prac domowych, szycia i gotowania. Wspomagano takz e prowadzon a przez polskie sercanki szko e w Hindisheim w Alzacji. Jak wynika o ze statystyki przekazanej do nuncjatury, we Francji w 1946 roku studiowa o oko o 600 polskich studentów, z czego znaczna cze ść by y to dzieci Polaków, dla których powrót do Polski w ówczesnych warunkach by niemoz liwy. Znaczna ich liczba nie otrzymywa a wsparcia od w adz polskich. W roku akademickim 1946/47 oko o 400 spośród nich zwróci o sie o pomoc do rektora Polskiej Misji Katolickiej. Dlatego choć w latach uda o sie pozyskać wsparcie Polonii amerykańskiej, która za pośrednictwem w adz kościelnych w Paryz u przekaza- a 150 stypendiów, to środki te w porównaniu do potrzeb by y niewystarczaj ace. Wliście do nuncjatury ks. Franciszek Cegie ka wspomina równiez o dotacji (100 tys. franków) dla Caritas pomagaj acej polskim zes ańcom 55. W wyniku dzia ań biskupa Angelo Roncallego, pozyskano kilkaset intencji mszalnych dla kapelanów polskich 56. Dla przyk adu w 1952 roku otrzymali oni za pośrednictwem nuncjatury w Paryz u 500 stypendiów 57. Przedsta- 52 Tamz e, Cegie ka do Roncallego, Paryz, 24 sierpnia Powsta o w 1945 roku z inicjatywy Prymasa Polski i za zgod a arcybiskupa Paryz a Emmanuela Suharda. Pierwszym rektorem zosta ks. Antoni Banaszak. Klechta,Najstarsza wświecie, s Gimnazjum to istnia o cztery lata, zosta o zlikwidowane w 1950 roku. Jak pisze Kwaśny do Gawliny, za oz ono je w miejscu zupe nie sie do tego nienadaj acym. APMK, Nuncjatura w Paryz u, , Kwaśny do Gawliny, Paryz, 8 grudnia 1950, sygn. A.IV Mowa o tzw. Polskim Caritas, którego prezesem by Szymon Jaxa-Konarski. Klechta,Najstarsza w świecie, s APMK, Nuncjatura w Paryz u, , Zalewski do Roncallego, Paryz, 30 września 1952, sygn. A.IV.1 57 Tamz e, Zalewski do Roncallego, Paryz, 31 października 1952.

10 48 Micha K akus wiciel Stolicy Apostolskiej we Francji wspomaga równiez finansowo w formie daru polskie inicjatywy we Francji. W grudniu 1948 roku i w roku naste pnym legat papieski ofiarowa na potrzeby Polskiej Misji Katolickiej franków, jako dar dla petentów 58. W adze Polskiej Misji Katolickiej zaprasza y nuncjusza na uroczystości kościelne oraz spotkania organizowane przez polskich ksie z y we Francji. By on cze stym gościem w polskim Seminarium Duchownym przy 5, rue des Irlandais, gdzie prawie co roku (1947, 1948, ) 59 udziela świe ceń alumnom. W czasie tych spotkań arcybiskup Roncalli z ywo interesowa sie wiadomościami z Polski. Pod dat a 3 maja 1951 roku zanotowa, z e o godz w polskim seminarium wyświe ci czterech diakonów i czterech subdiakonów, jednakz e bardzo przygne bi y go wiadomości o komunistycznych prześladowaniach duchowieństwa w Polsce 60. Bardzo z yczliwie wspomina wizyte w domu Sióstr Nazaretanek w Paryz u, gdzie 7 stycznia 1951 roku o godz razem z ks. Witoldem Kiedrowskim 61 odprawi msze świe t a, a naste pnie wraz z innymi polskimi ksie z mi, mie dzy innymi z Kazimierzem Kwaśnym zasiedli do wspólnego obiadu 62. Arcybiskup Roncalli by informowany o zjazdach ksie z y polskich 63. Mia uczestniczyć w zjeździe, który odby sie 9 listopada 1945 roku w Clamart. Jednakz e nie móg tam przybyć z powodu nag ego wyjazdu z Paryz a 64. Corocznie sk adano mu z yczenia z okazji Świ at Boz ego Narodzenia i Wielkanocy 65. Odpowiadaj ac na nie dopisywa, z e pamie ta o Polsce. Moje myśli jed- 58 Tamz e, Roncalli do Kwaśnego, Paryz, 29 grudnia 1948; Roncalli do Kwaśnego, Paryz, 25 grudnia Klechta,Najstarsza w świecie, s Journal II, s Ks. Witold Kiedrowski ( ), świe cenia kap ańskie otrzyma w 1935 roku dla diecezji che mińskiej. Bra udzia w kampanii wrześniowej 1939 roku. Jako cz onek AK, aresztowany przez gestapo, by wie źniem Majdanka i Oświe cimia, Buchenwaldu i Dachau. Od 1947 roku przebywa we Francji. By wyk adowc a w polskim Seminarium Duchownym w Paryz u, wspó pracownikiem Radia France Intern, kapelanem Zgromadzenia Sióstr Nazaretanek przy rue Vaugirard prowadz acych stancje dla dziewcz at. 62 Journal II, s APMK, Nuncjatura w Paryz u, , Kwaśny do Roncallego, Paryz, 13 października 1949, sygn. A.IV.1; Roncalli do Kwaśnego, Paryz, 28 października Cegie ka,nuncjusz A. G. Roncalli, s APMK, Nuncjatura w Paryz u, , Kwaśny do Roncallego, Paryz, 22 grudnia 1949, sygn. A.IV.1; Roncalli do Kwaśnego, Paryz, 25 grudnia 1949; Kwaśny do Roncallego, Paryz, 28 kwietnia 1950; Kwaśny do Roncallego, Paryz, 18 grudnia 1950.

11 Nuncjusz apostolski Angelo Roncalli 49 nocz a sie z waszymi, pamie taj ac o licznych trudnościach waszych braci w Polsce pisa w grudniu 1950 roku do rektora Polskiej Misji Katolickiej 66. W czerwcu 1947 roku, w zwi azku ze śmierci a prezydenta RP na uchodźstwie W adys awa Raczkiewicza, by zaproszony na msze świe t a sprawowan a w Paryz u w polskim kościele pw. Wniebowzie cia Najświe tszej Maryi Panny przy rue Saint-Honoré. Nie mog ac przybyć, zapewni o modlitwie za zmar ego 67. Uczestniczy natomiast we wspominanym kościele w mszy świe tej za zmar ego kardyna a Augusta Hlonda, w czasie której prócz osobistej refleksji na temat prymasa odczyta przes anie papiez a Piusa XII do zebranych 68. Jak juz wspomniano, nuncjusz apostolski we Francji zna sytuacje polityczn a w Polsce Ludowej. Dlatego odpowiadaj ac na zaproszenia kierowane przez w adze Polskiej Misji Katolickiej zw aszcza z okazji świ at narodowych, kierowa sie daleko posunie t a ostroz ności a. Tak by o w przypadku zaproszenia na uroczystość z okazji świe ta maryjnego i rocznicy Konstytucji 3 maja. W 1947 roku rektorowi Misji Polskiej bardzo zalez a o na obecności arcybiskupa Roncallego 69. Pocz atkowo, w marcu 1947 roku, zgodzi sie onnauświetnienie swoj a obecności a tej uroczystości 70. Jednak, jak wspomina ks. Franciszek Cegie ka 71, o planowanych uroczystościach i udziale w nich nuncjusza dowiedzia sie ambasador Polski we Francji Stanis aw Skrzeszewski, który zamierza wzi ać udzia we mszy świe tej. Tym samym, zgodnie z protoko em dyplomatycznym, przed kościo em znajduj acym sie przy jednej z najbardziej reprezentacyjnych ulic w Paryz u w pobliz u placu Concorde, przedstawiciel polskich w adz komunistycznych mia by być witany przez rektora Polskiej Misji Katolickiej z takimi samymi honorami co nuncjusz apostolski. By o to celowe dzia anie w adz polskich, maj ace pokazać akceptacje opinii publicznej w Paryz u, legitymizowanie przez Polonie we Francji rz adów komunistycznych w Polsce. Problemem by a równiez treść przygotowywanego kazania, gdyz ks. Franciszek Cegie ka zamierza poruszyć temat wolnej, odrodzonej Polski. Sytuacja komplikowa a sie, gdyz rektor Polskiej Misji Katolickiej odmówi powitania ambasadora Polski, jak równiez zmiany treści kazania 72. W celu 66 Tamz e, Roncalli do Kwaśnego, Paryz, 28 grudnia Tamz e, Roncalli do Cegie ki, Paryz, 10 czerwca Tamz e, Kwaśny do Roncallego, Paryz, 25 października 1948; Journal I, s APMK, Nuncjatura w Paryz u, , Cegie ka do Roncallego, Paryz, 14 marca 1947, sygn. A.IV Tamz e, Roncalli do Cegie ki, Paryz, 17 marca Cegie ka,nuncjusz A. G. Roncalli, s Tamz e.

12 50 Micha K akus uniknie cia niezre cznej sytuacji, nuncjusz postanowi w tym dniu o godz wzi ać udzia w świe ceniach kap ańskich w polskim Seminarium Duchownym. Poniewaz uroczystość w polskim kościele z okazji świe ta narodowego zaplanowano na godz , tym samym jego obecność na mszy świe tej okaza a sie niemoz liwa 73. Warto wspomnieć, z e przedstawiciele Ambasady Polski Ludowej we Francji próbowali wielokrotnie wykorzystać uroczystości zwi azane ze świe tami kościelnymi do pokazania, z e w adze komunistyczne zachowa y dobre relacje z polsk a emigracj a we Francji, a zmiany polityczne w Polsce znalaz y uznanie wśród Polonii. Zaskoczenie nuncjusza wywo a a obecność jednego z duchownych francuskich na spotkaniu boz onarodzeniowym zorganizowanym przez polsk a ambasade w Paryz u w 1949 roku. Poprosi wie c o wyjaśnienia rektora Polskiej Misji Katolickiej, ks. Kwaśnego. Okaza o sie, z e cze sto obecność ksie z y francuskich w spotkaniach, w czasie których pod nieobecność przedstawicieli Polskiej Misji Katolickiej niejednokrotnie prezentowano sztandary Polski Ludowej, mia a pokazać, jakoby przedstawicieli Kościo a z w adzami kraju komunistycznego aczy y dobre relacje, tym samym siej ac zame t i dezorientacje wśród Polaków. Ksie z y tych, nieznaj acych realiów w Polsce, przekonywano, z e uczestnicz ac w tych spotkaniach zachowaj a dobre stosunki z polskimi mieszkańcami swoich parafii 74. Wydarzenie to pozwoli o nuncjuszowi na w aściw a ocene metod dzia ań polskich w adz komunistycznych w stosunku do Polonii francuskiej. Nuncjatura w Paryz u na prośbe rektora Polskiej Misji Katolickiej pośredniczy a w uzyskaniu przez emigrantów z Polski wizy potrzebnej na wyjazd do W och. Tak by o w przypadku delegacji polskiego uniwersyteckiego stowarzyszenia katolickiego Veritas, którego kilku cz onków, mie dzy innymi profesora Boles awa Buriana i Andrzeja Ruszkowskiego zaproszono na konferencje organizowan a w Rzymie od 7 do 14 kwietnia 1947 roku przez PAX Romana 75, czy doktora Konrada Sienkiewicza ze stowarzyszenia Christian-Social Movement z Londynu, który zamierza spe dzić kilka dni w Wiecznym Mieście Jeszcze 24 kwietnia 1947 roku ks. Franciszek Cegie ka próbowa bezskutecznie interweniować u nuncjusza, by ten przyby do polskiego seminarium godzine wcześniej i tym samym by oby dostatecznie duz o czasu na udzia w uroczystościach 3 maja. APMK, Nuncjatura w Paryz u, , Cegie ka do Roncallego, Paryz, 24 kwietnia 1947, sygn. A.IV Tamz e, Kwaśny do Roncallego, Paryz, 2 marca Tamz e, Cegie ka do Roncallego, Paryz, 3 marca 1947; D abrowski do Roncallego, Paryz, 18 marca Tamz e, Cegie ka do Roncallego, Paryz, 24 marca 1947.