II. PROGRAM NAUCZANIA PRZYRODY W SZKOLE PODSTAWOWEJ KLASY 4 6

Transkrypt

1 II. PROGRAM NAUCZANIA PRZYRODY W SZKOLE PODSTAWOWEJ KLASY Charakterystyka programu nauczania Ogólne cele kształcenia Szczegółowe cele kształcenia Treści nauczania, zakładane osiągnięcia ucznia i sposoby osiągania celów Treści nauczania, zakładane osiągnięcia ucznia i sposoby osiągania celów. Klasa Treści nauczania, zakładane osiągnięcia ucznia i sposoby osiągania celów. Klasa Treści nauczania, zakładane osiągnięcia ucznia i sposoby osiągania celów. Klasa Propozycje kryteriów oceny i metod sprawdzania osiągnięć ucznia

2 Program nauczania Przyroda z pomysłem 1. Charakterystyka programu nauczania Wstęp Od 1 września 2012 r. rozpocznie się wprowadzanie nowej podstawy programowej na II etapie edukacyjnym, czyli w klasach 4 6 szkoły podstawowej. Prezentujemy program nauczania przyrody opracowany do realizacji na tym etapie kształcenia. Uwzględniono w nim uwagi nauczycieli i uczniów zebrane w ciągu wieloletniej pracy dydaktycznej autorek programu. Nauczanie przyrody zgodnie z nową podstawą programową kładzie nacisk na kształcenie umiejętności ucznia zapisanych w języku wymagań szczegółowych. Treści nauczania są zgodne z aktualną wiedzą z zakresu nauk przyrodniczych, a sposób przekazu jest dostosowany do możliwości przeciętnego ucznia. Program jest skonstruowany tak, by kształtować samodzielność myślenia i postawę badawczą u uczniów. Zmiany proponowane przez podstawę programową mają zapewnić ciągłość programową wszystkich etapów edukacyjnych. Nauczyciel przyrody powinien znać treści nauczania dotyczące edukacji przyrodniczej na I etapie edukacyjnym, by móc odnieść je, do stopnia opanowania wiedzy przyrodniczej przez uczniów rozpoczynających naukę w klasie 4 szkoły podstawowej. Informacja ta jest podstawą do poznawania odpowiednich treści nauczania i nabywania umiejętności określonych na II etapie kształcenia. Niniejszy program oraz skorelowane z nim podręczniki obejmują całość materiału nauczania przyrody w szkole podstawowej. Mamy nadzieję, że przedstawiony program nauczania i podręczniki Przyroda z pomysłem wraz z obudową metodyczną, pomogą nauczycielom w nauczaniu tego niezwykłego przedmiotu, jakim jest przyroda. Założenia programu Przy opracowaniu programu przyjęto następujące założenia: 1. Program jest zgodny z podstawą programową kształce nia ogólnego dla szkół podstawowych zawartą w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz.U. z 2012 r. poz. 977). 2. Treści szczegółowe zostały dopasowane do poziomu percepcji uczniów młodszych o rok niż do tej pory. Ponadto są spójne z zasadami: uczyć najpierw tego, co bliskie czyli treści związane z najbliższym otoczeniem, a później tego co dalsze i dalekie czyli Polska, Europa i świat; uczyć najpierw tego, co łatwiejsze, a potem tego, co trudne; uczyć w układzie treści zgodnym z porami roku odpowiednio dobrane treści geograficzne i biologiczne. W klasie czwartej uczeń poznaje przyrodę wokół siebie, czyli najbliższe otoczenie, oraz swoje potrzeby. Następnie uczy się orientacji w terenie, w którym obserwuje i bada najbliższą przyrodę. Poznaje podstawy nauk przyrodniczych. Przeprowadza obserwacje i doświadczenia przyrodnicze. Odkrywa tajemnice środowiska lądowego i wodnego oraz różnorodność organizmów zamieszkujących te środowiska. W klasie piątej uczeń poznaje krajobrazy naturalne i antropogeniczne Polski. Poznaje też budowę i działanie własnego organizmu. Następnie bada zjawiska świetlne, elektryczne i magnetyczne. Ocenia stan środowiska przyrodniczego, co pozwala mu zrozumieć wzajemne zależności między człowiekiem a otaczającą go przyrodą. W klasie szóstej uczeń poznaje to, co dalsze, czyli piękno i zróżnicowanie przyrody Europy, a także pozostałych części świata oraz wszechświat, czyli świat trudno dostępny bezpośrednim obserwacjom. Następnie bada przemiany substancji, ruch i siły w przyrodzie. Na tym etapie istotne będzie wykazanie się przez ucznia myśleniem przestrzennym i matematycznym oraz myśleniem przyczynowo-skutkowym. Proponowane działy i tematy lekcji są pomyślane tak, aby sprostać ww. zasadom i nie pominąć żadnych precyzyjnie zapisanych umiejętności oczekiwanych od uczniów kończących II etap kształcenia. Główne obszary aktywności ucznia uwzględnione w programie są zgodne z nową podstawą programową: obserwowanie i mierzenie; doświadczanie; prowadzenie doświadczeń; dokumentowanie i prezentowanie; stawianie pytań i poszukiwanie odpowiedzi. Część zajęć jest realizowana w formie zajęć terenowych lub warsztatowych. Zachowano spójność i ciągłość z poszczególnymi zagadnieniami realizowanymi na poprzednim i kolejnym etapie edukacji. Program Przyroda z pomysłem proponuje dodatkowe tematy rozszerzające treści nauczania. Jeśli nauczyciel uważa, że jakiś temat jest ważny i jego uczniowie są w stanie go opanować, to może włączyć ten temat do programu, pomimo że nie jest on zapisany w podstawie. Podstawa programowa określa jedynie obowiązkowe 14 Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

3 Charakterystyka programu nauczania minimum wiedzy przeciętnego ucznia kończącego II etap edukacyjny, tak aby mógł kontynuować naukę w gimnazjum. Nauczyciel ma prawo uczyć więcej, ale nie kosztem wymagań szczegółowych określonych przez podstawę programową. Zgodnie z wymaganiami MEN dotyczącymi indywidualizacji pracy z uczniem, poniższy program został dostosowany do różnego rodzaju modyfikacji. W pracy z uczniem zdolnym można uwzględniać wszystkie treści nadobowiązkowe. W pracy z uczniem mającym trudności w nauce wymagania można ograniczyć do koniecznych i podstawowych. zaproponowane w programie są proste i nie wymagają trudno dostępnych środków dydaktycznych. Cechy zreformowanej szkoły wymuszają konieczność częstego wykorzystywania metod poszukujących, przede wszystkim problemowych. Rozwiązywanie problemów w czasie lekcji należy traktować jako wynik i jednocześnie sposób uczenia się. Program może być modyfikowany przez nauczyciela w zakresie sposobów osiągania celów, tak aby lepiej dostosować go do możliwości edukacyjnych szkoły i warunków, w których szkoła funkcjonuje. Obudowa programu 1. Podręcznik dwie części na każdy rok szkolny. Jest napisany przystępnym dla ucznia językiem. Podczas tworzenia podręcznika, uwzględniono zalecenia dotyczące realizacji podstawy programowej. Stosowane są odwołania do obserwacji ucznia. Wprowadzono elementy rozwijające zainteresowania ucznia przyrodą. W tematach są umieszczone ciekawostki. Przedstawiono opisy doświadczeń zalecanych do wykonania. Podręcznik zawiera podsumowania w formie graficznej, jasno sformułowane polecenia i pytania. Nowe pojęcia wyróżniono w tekście oraz wyjaśniono w słowniczku pojęć w podsumowaniu do każdego działu. Szata graficzna podręcznika jest bardzo atrakcyjna, a zdjęcia i rysunki właściwie dobrane do ilustrowanych zagadnień. 2. Zeszyt ćwiczeń dwie części na każdy rok szkolny. Porządkuje i systematyzuje pracę ucznia. Tematy odpowiadają tematom w podręczniku. Zastosowano stopniowanie trudności zadań ćwiczących umiejętności ucznia. 3. Elektroniczna wersja zeszytu ćwiczeń (WSiPnet) nowoczesny i atrakcyjny system ćwiczeń zapewnia lepsze efekty nauczania i oszczędność czasu. 4. Zajęcia warsztatowe dwie części na każdy rok szkolny. Publikacja przygotowana w celu kształtowania postawy badawczej ucznia. Zawiera propozycje obserwacji i doświadczeń zapisanych w podstawie programowej. Materiał podzielono na bloki tematyczne do realizacji na dwóch godzinach lekcyjnych. Każda proponowana praca badawcza zawiera instrukcję, miejsce na zapisanie wyników i wniosków. Na końcu bloku tematycznego znajduje się propozycja do samooceny ucznia. 5. Poradnik nauczyciela zawiera materiały ułatwiające pracę nauczyciela: program nauczania; plan wynikowy rozkład materiału nauczania z wymaganiami szczegółowymi na poszczególne stopnie szkolne; ciekawe pomysły na każdą lekcję z wykorzystaniem różnorodnych metod aktywizujących (np. drzewo decyzyjne, metaplan, mapa myśli); propozycję projektu edukacyjnego; sprawdziany osiągnięć ucznia z kluczem odpowiedzi (wersja A, B i C); przykładowe karty pracy do zajęć terenowych i badawczych; propozycje do wykorzystania w Przedmiotowym Systemie Oceniania (PSO); kryteria oceny wypowiedzi ustnej; kryteria oceny prezentacji; samoocenę pracy w grupie; ocenę pracy członków grupy; samoocenę projektu; propozycje wykorzystania materiałów multimedialnych; gry edukacyjne. 6. Multibook podręcznik w wersji elektronicznej. 7. Zestaw pomocy dla ucznia Badam, odkrywam. Przyroda (z kartami pracy). W zestawie znajdują się pomoce dydaktyczne przydatne do przeprowadzenia doświadczeń. Dołączono karty z opisem doświadczeń polecanych w podstawie programowej. 8. Diagnozy edukacyjne Edukompas Uwagi o realizacji programu Program jest opracowany z uwzględnieniem Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 stycznia 2012 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych. Zgodnie z tym rozporządzeniem na nauczanie przyrody w II etapie edukacyjnym przeznacza się 290 godzin dydaktycznych. Dyrektor szkoły i rada pedagogiczna decydują o organizacji oraz sposobie wykorzystania tych godzin. Program został opracowany z założeniem równomiernego rozłożenia treści podstawy programowej na trzy lata nauki, czyli po trzy godziny tygodniowo w całym cyklu nauczania. Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa

4 Program nauczania Przyroda z pomysłem Ramowy plan nauczania. KLASA 4 Nr działu Tytuł działu Liczba lekcji w podręczniku Liczba godzin ogółem (lekcje z podręcznika, sprawdziany, zajęcia warsztatowe, zajęcia terenowe) I. Poznajemy swoje potrzeby 6 7 II. Odkrywamy przyrodę w swoim otoczeniu 9 13 III. Obserwujemy zmiany pogody 8 12 IV. Badamy substancje w naszym otoczeniu 9 12 V. Wędrujemy z planem i mapą w terenie 9 13 VI. Odkrywamy życie w wodzie 9 13 VII. Poznajemy życie na lądzie VIII. Dbamy o własne zdrowie i bezpieczeństwo 9 12 Ramowy plan nauczania. KLASA 5 Nr działu Tytuł działu Suma: Liczba lekcji w podręczniku Liczba godzin ogółem (lekcje z podręcznika, sprawdziany, zajęcia warsztatowe, zajęcia terenowe) I. Wędrujemy po Polsce II. Poznajemy krajobrazy przekształcone 9 13 III. Badamy właściwości ciał 8 13 IV. Odkrywamy świat dźwięków i obrazów 8 11 V. Poznajemy swój organizm i jego działanie VI. Poznajemy etapy rozwoju człowieka 8 9 VII. Obserwujemy zmiany w środowisku Ramowy plan nauczania. KLASA 6 Nr działu Tytuł działu Suma: Liczba lekcji w podręczniku Liczba godzin ogółem (lekcje z podręcznika, sprawdziany, zajęcia warsztatowe, zajęcia terenowe) I. Wędrujemy po Europie 9 12 II. Poznajemy ruchy Ziemi i ich skutki 9 12 III. Poznajemy lądy i oceany IV. Odkrywamy krajobrazy strefy gorącej V. Odkrywamy krajobrazy strefy umiarkowanej i zimnej VI. Badamy zmienność w przyrodzie 9 12 VII. Obserwujemy ruch w przyrodzie 6 9 VIII. Powtarzamy wiadomości z przyrody przed gimnazjum 4 8 Suma: Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

5 Ogólne cele kształcenia 2. Ogólne cele kształcenia CELE NAUCZANIA PRZYRODY według podstawy programowej I. Zaciekawienie światem przyrody. stawia pytania dotyczące zjawisk zachodzących w przyrodzie, prezentuje postawę badawczą w poznawaniu prawidłowości świata przyrody przez poszukiwanie odpowiedzi na pytania: dlaczego?, jak jest?, co się stanie, gdy...? II. Stawianie hipotez na temat zjawisk i procesów zachodzących w przyrodzie i ich weryfikacja. przewiduje przebieg niektórych zjawisk i procesów przyrodniczych, wyjaśnia proste zależności między zjawiskami; przeprowadza obserwacje i doświadczenia według instrukcji, rejestruje ich wyniki w różnej formie oraz je objaśnia, używając prawidłowej terminologii. PROPONOWANE SPOSOBY REALIZACJI Głównym założeniem programu jest rozwijanie aktywności poznawczej uczniów, a tym samym kształtowanie postawy badacza przyrody i odkrywcy zjawisk przyrodniczych. Ciekawy dobór treści szczegółowych, odpowiedni do zapisanych w PP*. Prowadzenie lekcji problemowych tak, aby pozwolić uczniom na poznawanie prawidłowości świata przyrody przez poszukiwanie odpowiedzi na pytania: dlaczego?, jak jest?, co się stanie, gdy...? Inspirowanie do poszerzania wiedzy i rozwijanie zainteresowań. Koncepcja programu zakłada kształcenie umiejętności formułowania i weryfikowania hipotez w procesie poznania problemów współczesnego świata. Przewidziane są propozycje zapisanych w PP obserwacji, doświadczeń i eksperymentów, co pozwoli na kształcenie umiejętności analizy, syntezy i wnioskowania. III. Praktyczne wykorzystanie wiedzy przyrodniczej. orientuje się w otaczającej go przestrzeni przyrodniczej i kulturowej; rozpoznaje sytuacje zagrażające zdrowiu i życiu oraz podejmuje działania zwiększające bezpieczeństwo własne i innych, świadomie działa na rzecz ochrony własnego zdrowia. Treści nauczania uwzględniają właściwie opracowane wątki praktyczne i interdyscyplinarne podawanie przykładów praktycznego zastosowania wiedzy. Świadomość przydatności zdobywanej wiedzy w codziennym życiu pozwoli lepiej zmotywować ucznia do nauki. IV. Poszanowanie przyrody. zachowuje się w środowisku zgodnie z obowiązującymi zasadami; działa na rzecz ochrony przyrody i dorobku kulturowego społeczności. Dobór tematów pozwala na kształcenie umiejętności postrzegania przyrody jako integralnej całości. Nacisk jest położony na: wyjaśnianie wzajemnych zależności: przyroda człowiek; określanie przyczyn i skutków tych zależności; wskazywanie przykładów zachowań zgodnych z rozwojem zrównoważonym. V. Obserwacje, pomiary i doświadczenia. korzysta z różnych źródeł informacji (własnych obserwacji, badań, doświadczeń, tekstów, map, tabel, fotografii, filmów), wykonuje pomiary i korzysta z instrukcji (słownej, tekstowej i graficznej); dokumentuje i prezentuje wyniki obserwacji i doświadczeń; stosuje technologie informacyjno-komunikacyjne. Zaproponowane obserwacje i doświadczenia są proste i niekosztowne (z wykorzystaniem przedmiotów i substancji codziennego użytku). Zachęcą uczniów do samodzielnego zdobywania wiedzy, korzystania z różnych źródeł informacji oraz wykonywania pomiarów i prezentowania ich wyników. Propozycje metodyczne wchodzące w skład cyklu wzbogacą warsztat pracy nauczyciela i ułatwią mu indywidualizację procesu nauczania w zespołach klasowych o zróżnicowanych możliwościach edukacyjnych uczniów. * PP podstawa programowa Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa

6 Program nauczania Przyroda z pomysłem 3. Szczegółowe cele kształcenia Realizacja programu Przyroda z pomysłem umożliwi kształtowanie zawartych w podstawie programowej najważniejszych umiejętności kształcenia ogólnego (umiejętności ponad przedmiotowych), takich jak: umiejętność rozumienia, wykorzystywania i przetwarzania tekstów w zakresie umożliwiającym zdobywanie wiedzy; umiejętność korzystania z podstawowych narzędzi matematyki w życiu codziennym oraz prowadzenia elementarnych rozumowań matematycznych; umiejętność formułowania wniosków opartych na obserwacjach empirycznych, z wykorzystaniem wiadomości dotyczących przyrody i kultury; umiejętność posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjnymi i komunikacyjnymi, w tym także dla wyszukiwania i korzystania z informacji; umiejętność uczenia się jako sposobu zaspokajania naturalnej ciekawości świata, odkrywania swoich zainteresowań i przygotowania do dalszej edukacji; umiejętność pracy zespołowej. Cele szczegółowe nauczania i wychowania zawarte w programie Przyroda z pomysłem: 1. Kształcenie i rozwijanie umiejętności: obserwacji przyrodniczych, posługiwania się przyrządami pomiarowymi; projektowania i przeprowadzania doświadczenia; starannego opracowania wyników obserwacji, formułowania wniosków opartych na własnych obserwacjach; wyszukiwania i selekcjonowania informacji, czytania map, interpretowania danych liczbowych na wykresach, diagramach i tabelach. 2. Budzenie i rozwijanie motywacji do zdobywania wiedzy, rozwijanie zainteresowań otaczającym światem. 3. Nabycie nawyków staranności, rzetelności i dokładności w wypełnianiu zadań, wyciąganiu wniosków oraz przekazywaniu informacji. 4. Wdrażanie do efektywnej pracy zespołowej. 5. Kształtowanie takich cech, jak: dociekliwość, rzetelność, wytrwałość i upór w dążeniu do celu, systematyczność, dyscyplina wewnętrzna i samokontrola. 6. Prezentowanie krytycznej postawy wobec różnego typu przekazów informacji. 7. Przygotowanie do właściwego odbioru i korzystania z mediów. 8. Budzenie szacunku do przyrody i jej piękna. 9. Uświadamianie zagrożeń wynikających z nadmiernej i niewłaściwej eksploatacji zasobów przyrody. 10. Kształtowanie postawy świadomego i racjonalnego korzystania z dóbr naturalnych. 11. Kształtowanie świadomości potrzeby ochrony środowiska przyrodniczego w Polsce i na świecie. 4. Treści nauczania, zakładane osiągnięcia ucznia i sposoby osiągania celów Organizując zajęcia z uczniami, nauczyciele dobierają odpowiednie treści kształcenia, metody nauczania i środki dydaktyczne. Od nich zależą wyniki uczenia się, poziom i trwałość opanowania treści oraz umiejętności. Program Przyroda z pomysłem daje nauczycielom możliwości zindywidualizowania nauczania, stawiania klasie wymagań dostosowawczych do możliwości uczniów słabych, zdolnych i przeciętnych. Szczególną uwagę zwrócono na odpowiedni dobór treści nauczania i dopasowanie czasu na jego opanowanie. Podstawa programowa, która będzie realizowana w klasie czwartej od roku szkolnego 2012/2013, ułatwi nauczycielom wybór treści oraz sposobów ich realizacji, ponieważ: zawiera jasno określone wymagania osiągnięć ucz nia; podaje precyzyjne wskazówki dla nauczyciela jakie umiejętności powinien kształtować u uczniów; kładzie nacisk na wyzwalanie twórczej aktywności uczniów. Preferowanym stylem nauczania powinno być traktowanie ucznia jako badacza problemów, korzystającego z wielości źródeł, oraz uczenie poprzez stawianie pytań: dlaczego? jak jest? co się stanie, gdy...? 18 Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

7 Treści nauczania, zakładane osiągnięcia ucznia i sposoby osiągania celów Treści nauczania, zakładane osiągnięcia ucznia i sposoby osiągania celów. KLASA 4 Zalecane z komentarza do NPP*: uczeń poznaje swoją pracownię przyrodniczą i nauczyciela przedmiotu; poznaje, o czym będzie się uczył na lekcjach przyrody 4.1) rozpoznaje w terenie przyrodnicze (nieożywione i żywe) oraz antropogeniczne składniki krajobrazu i wskazuje zależności między nimi 1.1) wymienia czynniki pozytywnie i negatywnie wpływające na samopoczucie w szkole oraz w domu i proponuje sposoby eliminowania czynników negatywnych 1.2) wyjaśnia znaczenie odpoczynku (w tym snu), odżywiania się i aktywności ruchowej w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu 9.6) wyjaśnia znaczenie ruchu i ćwiczeń fizycznych w utrzymaniu zdrowia 1.3) wymienia zasady prawidłowego uczenia się i stosuje je w życiu 1.4) opisuje prawidłowo urządzone miejsce do nauki ucznia szkoły podstawowej * NPP nowa podstawa programowa Elementy przyrody żywej (ożywionej) i nieożywionej Czynniki niezbędne do życia organizmów Pojęcia: organizmy, przyroda żywa (ożywiona), przyroda nieożywiona Samopoczucie a zachowanie ucznia w szkole i w domu Czynniki wpływające na samopoczucie ucznia na co dzień Sposoby poprawy samopoczucia ucznia Pojęcia: samopoczucie Wpływ odżywiania się na zdrowie i samopoczucie ucznia Wpływ aktywności fizycznej na młody organizm Znaczenie odpoczynku i snu Pojęcia: składniki odżywcze, aktywność ruchowa Czynniki pomagające w nauce Czynniki utrudniające naukę w domu i w szkole Miejsce do nauki ucznia szkoły podstawowej Zasady prawidłowego uczenia się Pojęcia: motywacja, koncentracja, systematyczność DZIAŁ I. POZNAJEMY SWOJE POTRZEBY wyjaśnia pojęcie przyroda rozróżnia elementy przyrody żywej (ożywionej) i nieożywionej w najbliższej okolicy podaje przykłady wytworów działalności człowieka określa wzajemne zależności między elementami środowiska wymienia czynniki niezbędne organizmom do życia określa wpływ samopoczucia na zachowanie ucznia w szkole i w domu wymienia czynniki wpływające na samopoczucie ucznia wskazuje sposoby radzenia sobie w sytuacjach trudnych w szkole wymienia sposoby poprawy samopoczucia na co dzień uzasadnia konieczność spożywania pierwszego i drugiego śniadania przez ucznia szkoły podstawowej wymienia przykłady zdrowych przekąsek dla ucznia wymienia skutki złych nawyków żywieniowych dzieci i młodzieży w wieku szkolnym omawia przyczyny i skutki małej aktywności fizycznej młodego organizmu wyjaśnia, na czym polega wypoczynek czynny i bierny określa czynniki sprzyjające wypoczynkowi nocnemu opisuje skutki ograniczania ilości snu w okresie nauki szkolnej wymienia czynniki utrudniające koncentrację uwagi podczas nauki określa warunki sprzyjające uczeniu się opisuje prawidłowo urządzone miejsce do nauki określa zasady prawidłowego uczenia się Określenie zasad współpracy na lekcjach przyrody Mapa myśli do pojęcia przyroda Swobodne wypowiedzi uczniów na podstawie własnych obserwacji, dotyczące wzajemnych zależności między przyrodą żywą (ożywioną) i nieożywioną Pogadanka na temat czynników niezbędnych do życia Burza mózgów: określenie znaczenia pojęcia samopoczucie Pogadanka na temat zależności między samopoczuciem a zachowaniem uczniów Poszukiwanie odpowiedzi na pytania o przyczyny przygnębienia lub stresu ucznia oraz omawianie sposobów radzenia sobie w sytuacjach trudnych w szkole Analizowanie czynników negatywnie i pozytywnie wpływających na samopoczucie ucznia praca w grupach Wspólne tworzenie spisu sposobów na poprawę własnego samopoczucia w szkole i w domu Metaplan: Co zrobić, aby zmienić nawyki żywieniowe dzieci i młodzieży w wieku szkolnym? Pogadanka na temat przyczyn i skutków małej aktywności fizycznej uczniów Przygotowanie posteru na temat: Potrzeby młodego organizmu Dyskusja na temat czynników sprzyjających koncentracji uwagi i przeszkadzających podczas nauki Pokaz na temat: Jak właściwie zorganizować miejsce do nauki dla ucznia? Pogadanka na temat zasad skutecznego uczenia się Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa

8 Program nauczania Przyroda z pomysłem 1.5) uzasadnia potrzebę planowania zajęć w ciągu dnia i tygodnia; prawidłowo planuje i realizuje swój rozkład zajęć w ciągu dnia 1.6) nazywa zmysły człowieka i wyjaśnia ich rolę w poznawaniu przyrody 1.7) podaje przykłady przyrządów ułatwiających obserwację przyrody (lupa, mikroskop, lornetka), opisuje ich zastosowanie, posługuje się nimi podczas prowadzonych obserwacji 3.1) obserwuje wszystkie fazy rozwoju rośliny, dokumentuje obserwacje; Zalecane w komentarzu do NPP przeprowadza doświadczenie wykazujące wymagania życiowe wybranej rośliny doniczkowej Zasady planowania dnia z uwzględnieniem potrzeb i możliwości ucznia szkoły podstawowej Pojęcia: plan dnia wymienia swoje obowiązki domowe i szkolne opisuje skutki niewłaściwego zaplanowania obowiązków szkolnych i domowych oraz czasu wolnego uzasadnia konieczność planowania rozkładu zajęć w ciągu dnia i tygodnia planuje swoje zajęcia, uwzględniając własne potrzeby i możliwości Rola zmysłów w poznawaniu przyrody Źródła wiedzy przyrodniczej Pomoce i przyrządy przyrodnika Pojęcia: lornetka, lupa, mikroskop, źródła wiedzy przyrodniczej DZIAŁ II. ODKRYWAMY PRZYRODĘ W SWOIM OTOCZENIU wymienia sposoby poznawania przyrody określa rolę poszczególnych zmysłów podczas poznawania przyrody wymienia źródła wiedzy przyrodniczej rozpoznaje i podaje nazwy przyrządów służących do obserwacji przyrodniczych dobiera techniki obserwacji do obserwowanego obiektu wymienia cechy obserwowanych obiektów Rola obserwacji w poznawaniu świata przyrody Zasady planowania i prowadzenia obserwacji przyrodniczych Zasady bezpieczeństwa podczas obserwacji terenowych Sposoby dokumentowania obserwacji przyrodniczych Pojęcia: obserwacja, zajęcia terenowe, zielnik wymienia cechy dobrego obserwatora przyrody przedstawia rolę obserwacji w poznawaniu świata przyrody wyjaśnia, jak zaplanować obserwację przyrodniczą określa zasady bezpiecznego obserwowania przyrody zakłada hodowlę roślin planuje i przeprowadza według instrukcji obserwację faz rozwoju rośliny dokumentuje własne obserwacje przyrodnicze Budowa i działanie mikroskopu Zasady mikroskopowania Pojęcia: preparat mikroskopowy rozróżnia elementy mikroskopu opisuje budowę i działanie mikroskopu określa główne zasady prowadzenia obserwacji mikroskopowych wymienia części i cechy preparatu mikroskopowego wykonuje zgodnie z instrukcją prosty preparat mikroskopowy przeprowadza obserwację gotowego preparatu zgodnie z instrukcją dokumentuje wyniki obserwacji w postaci rysunku Swobodne wypowiedzi uczniów na temat planowania własnych zajęć obowiązkowych i dodatkowych Pogadanka na temat przyczyn i skutków niewłaściwego zaplanowania dnia Ćwiczenia w planowaniu zajęć w ciągu dnia i tygodnia Pogadanka na temat sposobów zdobywania wiedzy przyrodniczej Pokaz pomocy i przyrządów przyrodnika Ćwiczenia praktyczne: wykorzystanie różnych zmysłów do obserwacji przyrodniczych, określanie cech obserwowanych obiektów, zastosowanie pomocy i przyrządów do badań przyrodniczych Pogadanka na temat zasad bezpiecznego obserwowania przyrody Założenie hodowli i prowadzenie dzienniczka obserwacji faz rozwoju rośliny fasoli w uprawie hydroponicznej Ćwiczenia praktyczne: wykonanie zielnika według instrukcji Obserwacje zmian w przyrodzie związanych ze zmianą pory roku Zajęcia warsztatowe: Poznaję świat niewidoczny gołym okiem: obserwacje mikroskopowe wybranych preparatów trwałych wykonywanie preparatów nietrwałych, np. ze skórki liści spichrzowych cebuli dokumentowanie wyników obserwacji 20 Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

9 Treści nauczania, zakładane osiągnięcia ucznia i sposoby osiągania celów 2.1) wyznacza kierunki na widnokręgu za pomocą kompasu, gnomonu 2.2) obserwuje widomą wędrówkę Słońca w ciągu doby, miejsca wschodu, górowania i zachodu Słońca, w zależności od pory roku, wskazuje zależność między wysokością Słońca a długością cienia Doświadczenie jako metoda badawcza Zasady prowadzenia doświadczeń przyrodniczych Pojęcia: doświadczenie, pytanie badawcze, próba kontrolna, próba badawcza Widnokrąg Główne i pośrednie kierunki geograficzne Wyznaczanie kierunków za pomocą kompasu Wyznaczanie kierunków za pomocą gnomonu Żywe kompasy Pojęcia: widnokrąg, główne i pośrednie kierunki geograficzne, kompas, gnomon Codzienna,,wędrówka Słońca po niebie Zmiany wysokości Słońca i długości cienia w ciągu dnia. Pojęcia: wschód, górowanie i zachód Słońca Zmiany miejsca wschodu i zachodu Słońca Zmiany długości cienia w południe w ciągu roku Zmiany długości dnia i nocy w ciągu roku Pojęcia: równonoc jesienna, przesilenie zimowe, równonoc wiosenna, przesilenie letnie rozróżnia pytanie badawcze, próbę kontrolną i badawczą w doświadczeniu przyrodniczym wymienia etapy doświadczenia określa zasady prowadzenia doświadczeń przyrodniczych opisuje przebieg przykładowego doświadczenia wykazującego wymagania życiowe wybranej rośliny doniczkowej przeprowadza samodzielnie doświadczenie według instrukcji dokumentuje własne obserwacje podczas doświadczenia badającego wpływ światła na wzrost roślin, np. rzeżuchy formułuje wniosek z doświadczenia wyjaśnia, czym jest widnokrąg wyznacza kierunki geograficzne (główne i pośrednie) przy użyciu kompasu i gnomonu stosuje oznaczenia kierunków (skróty i pełne nazwy) wyznacza kierunki geograficzne za pomocą obiektów przyrodniczych porównuje zmiany wysokości Słońca w ciągu doby i długości cienia wyjaśnia, czym jest górowanie Słońca wskazuje na widnokręgu miejsca wschodu i zachodu Słońca wymienia daty rozpoczęcia pór roku wyjaśnia różnice długości dnia i nocy w ciągu roku wymienia przyczyny zmiany wysokości Słońca i różnego ogrzania Ziemi w poszczególnych porach roku Omówienie etapów doświadczenia przyrodniczego na wybranym przykładzie Założenie hodowli rzeżuchy i wykonanie doświadczenia według instrukcji z podręcznika Mapa myśli na temat: Zasady prowadzenia doświadczeń przyrodniczych Ćwiczenia w posługiwaniu się kompasem Wyznaczanie kierunków za pomocą kompasu (zajęcia w klasie i w terenie) Konstruowanie własnego gnomonu Wyznaczanie kierunków na widnokręgu za pomocą gnomonu (w południe słoneczne) Ćwiczenia: obserwacja widnokręgu w terenie zabudowanym i otwartym, obserwacje żywych kompasów i wyznaczanie kierunków geograficznych Pogadanka na temat własnych obserwacji Słońca na niebie i zmian długości cienia Analizowanie rycin i schematów dotyczących dobowej i rocznej wędrówki Słońca Szukanie argumentów do hipotezy: Nagrzanie danej powierzchni Ziemi zależy od wysokości Słońca i od pory roku Zajęcia terenowe: zmiany kierunków i długości cienia, kierunki świata w terenie, obserwacje elementów przyrody żywej (ożywionej) i nieożywionej w najbliższej okolicy, obserwacje zmian miejsc wschodu i zachodu Słońca w ciągu roku, obserwacje zmian długości cienia w południe w pierwszych dniach czterech pór roku Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa

10 Program nauczania Przyroda z pomysłem 1.8) podaje przykłady roślin i zwierząt hodowanych przez człowieka, w tym w pracowni przyrodniczej i wymienia podstawowe zasady opieki nad nimi 1.9) rozpoznaje i nazywa niektóre rośliny (w tym doniczkowe) zawierające substancje trujące lub szkodliwe dla człowieka i podaje zasady postępowania z nimi 3.3) obserwuje i rozróżnia stany skupienia wody, bada doświadczalnie zjawiska: parowania, skraplania, topnienia i zamarzania (krzepnięcia) wody 3.10) wykonuje i opisuje proste doświadczenia wykazujące istnienie powietrza i ciśnienia atmosferycznego Wpływ roślin na zdrowie i samopoczucie człowieka Zasady pielęgnacji roślin doniczkowych w domu i w szkole Rośliny niebezpieczne dla człowieka Pojęcia: pielęgnacja roślin, alergia omawia rolę roślin w życiu człowieka określa zasady opieki nad roślinami hodowanymi w domu i w szkole rozpoznaje typowe rośliny doniczkowe hodowane w domu podaje przykłady roślin doniczkowych, które zawierają substancje trujące Zwierzęta hodowane w domach Zasady opieki nad zwierzętami domowymi Niebezpieczne zwierzęta w otoczeniu człowieka Pojęcia: wymagania życiowe, alergia wyjaśnia, na czym polega opieka nad zwierzętami hodowanymi w domu wymienia podstawowe wymagania życiowe wybranych zwierząt domowych określa zasady zachowania się wobec dzikich zwierząt podaje przykłady niebezpiecznych dla człowieka zwierząt z najbliższego otoczenia wymienia sposoby zabezpieczania domów i mieszkań przed zwierzęcymi intruzami Stany skupienia wody Zmiany stanów skupienia wody Pojęcia: parowanie, wrzenie, skraplanie, krzepnięcie, zamarzanie, topnienie DZIAŁ III. OBSERWUJEMY ZMIANY POGODY rozróżnia stany skupienia wody wymienia czynniki powodujące zmiany stanu skupienia wody wymienia czynniki, od których zależy szybkość parowania wody podaje temperaturę topnienia lodu i temperaturę wrzenia wody bada doświadczalnie zjawiska: parowania, skraplania, topnienia i krzepnięcia Właściwości powietrza Ciśnienie atmosferyczne Pojęcia: atmosfera, ciśnienie atmosferyczne, barometr wymienia główne składniki powietrza (azot i tlen) wykazuje doświadczalnie istnienie powietrza i ciśnienia atmosferycznego posługuje się pojęciem ciśnienie atmosferyczne zapisuje ciśnienie w odpowiednich jednostkach buduje własny barometr Pogadanka na temat zasad pielęgnowania roślin w domu i w pracowni przyrodniczej Praca z atlasem roślin, poradnikiem: rozpoznawanie roślin doniczkowych w pracowni przyrodniczej, rozpoznawanie na rysunkach lub zdjęciach roślin doniczkowych zawierających substancje trujące Pogadanka na temat zwierząt hodowanych w domach i ich wymagań życiowych Analizowanie informacji z różnych źródeł na temat niebezpiecznych zwierząt w najbliższym otoczeniu człowieka Metaplan: Dlaczego w naszych domach pojawiają się niebezpieczne zwierzęta? Plakat na temat zwierząt domowych: Mój przyjaciel i jego potrzeby Pogadanka na temat występowania wody w różnych stanach skupienia Badanie czynników wpływających na szybkość parowania Doświadczenia: topnienie lodu, zależność temperatury topnienia od rodzaju substancji, obecność pary wodnej w powietrzu, obserwacje zjawiska skraplania i krzepnięcia wody Dyskusja na temat korzyści i zagrożeń związanych ze zmianami stanów skupienia wody Burza mózgów na temat: Co to jest powietrze? Doświadczalne wykazanie istnienia powietrza Obserwacje skutków występowania ciśnienia atmosferycznego Wykazanie obecności tlenu w powietrzu Budowanie własnego barometru Zajęcia warsztatowe: Badam właściwości powietrza 22 Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

11 Treści nauczania, zakładane osiągnięcia ucznia i sposoby osiągania celów 3.11) wymienia nazwy składników pogody (temperatura powietrza, opady i ciśnienie atmosferyczne, kierunek i siła wiatru) oraz przyrządów służących do ich pomiaru, podaje jednostki pomiaru temperatury i opadów stosowane w meteorologii 3.12) obserwuje pogodę, mierzy temperaturę powietrza oraz określa kierunek i siłę wiatru, rodzaje opadów i osadów, stopień zachmurzenia nieba, prowadzi kalendarz pogody 3.10) buduje na podstawie instrukcji prosty wiatromierz i wykorzystuje go do prowadzenia obserwacji 3.2) obserwuje i nazywa zjawiska atmosferyczne zachodzące w Polsce 3.13) opisuje i porównuje cechy pogody w różnych porach roku, dostrzega zależność między wysokością Słońca, długością dnia a temperaturą powietrza w ciągu roku Pogoda i jej składniki (elementy) Obserwacje i pomiary elementów pogody Znaczenie pomiarów pogody w świecie przyrody i w życiu człowieka Pojęcia: pogoda, składniki (elementy) pogody, ogródek meteorologiczny, pomiary meteorologiczne Zmiany temperatury powietrza w ciągu doby Przyczyny powstawania wiatru Kierunek i prędkość wiatru Wykorzystywanie siły wiatru Pojęcia: wiatr, kierunek wiatru, wiatromierz Powstawanie i rodzaje chmur Chmury przynoszące opady Rodzaje opadów Pojęcia: chmura, opady atmosferyczne: deszcz, śnieg (śnieżynki), grad (gradziny) Powstawanie mgły Niebezpieczna gołoledź Rosa, szron i szadź Burze i trąby powietrzne Pojęcia: osady atmosferyczne: mgła, rosa, szadź, szron; zjawiska atmosferyczne: burza, trąba powietrzna (tornado) Zmiany temperatury powietrza w ciągu roku Zmiany pogody w ciągu roku Przewidywanie pogody Wpływ pogody na życie ludzi Pojęcia: zmienność dobowa i sezonowa temperatury, pory roku wymienia składniki (elementy) pogody wymienia przyrządy do obserwacji i pomiaru pogody zapisuje wyniki obserwacji i pomiarów w odpowiednich jednostkach odczytuje dodatnią i ujemną temperaturę powietrza wyjaśnia przyczyny powstawania wiatru określa kierunek wiatru wymienia sposoby wykorzystywania siły wiatru w praktyce buduje na podstawie instrukcji prosty wiatromierz rozpoznaje chmury pierzaste, kłębiaste i warstwowe wymienia rodzaje opadów atmosferycznych prowadzi obserwacje pogody wymienia zjawiska atmosferyczne wyjaśnia przyczyny powstawania zjawisk atmosferycznych określa skutki zachodzących w Polsce zjawisk atmosferycznych opisuje pogodę w poszczególnych porach roku wyjaśnia, w jaki sposób długość dnia i wysokość Słońca wpływają na temperaturę powietrza określa wpływ pogody na życie ludzi Pogadanka na temat zmian pogody Wyodrębnianie składników pogody Poznawanie przyrządów meteorologicznych (mogą być modele) Ćwiczenia: przyporządkowywanie składnikom pogody odpowiednich przyrządów meteorologicznych służących do ich pomiaru zapisywanie pomiarów i obserwacji meteorologicznych w odpowiednich jednostkach Odczytywanie z termometru wartości temperatury powietrza Doświadczenie pokazujące powstawanie wiatru Ćwiczenia w odczytywaniu i rozpoznawaniu kierunków wiatru, rodzajów chmur i opadów atmosferycznych Praca z planszami tematycznymi Obserwacje i pomiary meteorologiczne prowadzenie dziennika pogody indywidualna praca ucznia Tworzenie własnej mapy pogody z zastosowaniem symboli meteorologicznych Budowanie prostego wiatromierza Obserwacje i pomiary składników pogody W miarę możliwości można zorganizować wycieczkę do stacji meteorologicznej Dyskusja na temat ciekawych i groźnych zjawisk atmosferycznych Swobodne wypowiedzi uczniów wynikające z ich doświadczeń i obserwacji bezpośrednich Analizowanie zdjęć, rysunków, filmów przedstawiających zjawiska atmosferyczne Praca z tekstem źródłowym poszukiwanie informacji w różnych źródłach Analizowanie wykresów z danymi meteorologicznymi porównywanie zmian wysokości temperatur powietrza i opadów atmosferycznych w ciągu roku Analizowanie zdjęć i rysunków: charakterystyka pogody w poszczególnych porach roku w Polsce Mapa myśli na temat: Pogoda a zmiany w przyrodzie w ciągu roku odwoływanie się do wiedzy uczniów i obserwacji własnych Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa

12 Program nauczania Przyroda z pomysłem 3.4) posługuje się pojęciem drobina jako najmniejszym elementem budującym materię, prezentuje za pomocą modelu drobinowego trzy stany skupienia ciał (substancji) 3.5) opisuje skład materii jako zbiór różnego rodzaju drobin tworzących różne substancje i ich mieszaniny 3.7) podaje przykłady ruchu drobin w gazach i cieczach (dyfuzja) oraz przedstawia te zjawiska na modelu lub schematycznym rysunku 6.1) wymienia znane właściwości substancji (woda, cukier, sól kuchenna) i ich mieszanin (ocet, sok cytrynowy) występujące w jego otoczeniu 3.6) prezentuje na modelu drobinowym właściwości ciał stałych, cieczy i gazów (kształt i ściśliwość) Budowa drobinowa cieczy, gazów i ciał stałych Pojęcia: ciało fizyczne, substancja, drobina, stan skupienia, ciało stałe, ciecz, gaz DZIAŁ IV. BADAMY SUBSTANCJE W NASZYM OTOCZENIU rozróżnia ciała fizyczne i substancje opisuje budowę drobinową substancji w różnych stanach skupienia podaje przykłady ciał w stanie ciekłym, stałym i gazowym wymienia z jakich substancji zbudowane jest ciało fizyczne prezentuje za pomocą modelu drobinowego trzy stany skupienia materii Różnice między drobinami różnych substancji Mieszanie się cieczy i gazów. Zjawisko dyfuzji Pojęcia: mieszanina, mieszanina jednorodna, dyfuzja opisuje ruch drobin wyjaśnia, że drobiny różnych substancji mają różne rozmiary posługuje się pojęciem mieszanina i mieszanina jednorodna wyjaśnia przebieg dyfuzji w cieczach i gazach przedstawia za pomocą modelu zjawisko dyfuzji wyciąga wnioski z przeprowadzonych doświadczeń Właściwości substancji Powstawanie mieszanin Rozróżnianie przemian fizycznych i przemian chemicznych Pojęcia: roztwór, przemiana chemiczna, zjawisko fizyczne, przemiana odwracalna, przemiana nieodwracalna, mieszanina niejednorodna wymienia właściwości fizyczne i chemiczne wody, cukru, soli kuchennej, octu i soku cytrynowego rozróżnia przemiany fizyczne i chemiczne podaje przykłady mieszanin jednorodnych i niejednorodnych, określa zastosowanie substancji i ich mieszanin ze względu na ich właściwości Zmiany kształtu i objętości ciał w różnych stanach skupienia Pojęcia: oddziaływania między drobinami, ściśliwość omawia podstawowe właściwości ciał stałych cieczy i gazów (zmiana kształtu i objętości) wykazuje związek między budową cząsteczkową ciał a możliwością zmiany kształtu i objętości wymienia przykłady praktycznego wykorzystania ściśliwości gazów Burza mózgów: ustalenie znaczenia określenia ciało fizyczne Ćwiczenie umiejętności posługiwania się pojęciem substancja i ciało fizyczne Doświadczalne wykazanie możliwości podziału substancji na coraz mniejsze elementy Tworzenie modelu budowy drobinowej substancji (rysunek, model z plasteliny) Doświadczenie modelowe potwierdzające drobinową budowę substancji i ich mieszanie się Obserwacja zjawiska dyfuzji: w powietrzu (rozchodzenie się zapachów) w wodzie (rozchodzenie się barwnika). Doświadczenie modelowe potwierdzające ruch drobin Zajęcia warsztatowe: Badam ruchy drobin Pogadanka na temat: Czy wszystkie substancje mają smak? Doświadczenia: badanie właściwości substancji stosowanych w kuchni, badanie rozpuszczalności różnych substancji w wodzie, sporządzenie mieszanin jednorodnych i niejednorodnych Ćwiczenia: rozpoznawanie substancji i ich mieszanin w najbliższym otoczeniu rozpoznawanie przemian chemicznych i fizycznych Dyskusja na temat: Czy substancje mogą zmieniać kształt i objętość? Doświadczenia: badanie możliwości zmiany kształtu i objętości cieczy i gazów, wykazanie braku możliwości zmiany kształtu i objętości ciał stałych Ćwiczenie: Modelowanie zmiany kształtu i objętości z uwzględnieniem drobinowej budowy substancji 24 Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

13 Treści nauczania, zakładane osiągnięcia ucznia i sposoby osiągania celów 6.4) podaje przykłady przedmiotów wykonanych z substancji kruchych, sprężystych i plastycznych 6.5) podaje przykłady zastosowania różnych substancji w przedmiotach codziennego użytku, odwołując się do właściwości tych substancji 3.8) obserwuje proste doświadczenia wykazujące rozszerzalność cieplną ciał stałych oraz przeprowadza, na podstawie instrukcji, doświadczenia wykazujące rozszerzalność cieplną gazów i cieczy 3.9) podaje przykłady występowania i wykorzystania rozszerzalności cieplnej ciała w życiu codziennym 6.3) identyfikuje na podstawie doświadczenia ciała (substancje) dobrze i słabo przewodzące ciepło 6.5) podaje przykłady zastosowania różnych substancji w przedmiotach codziennego użytku, odwołując się do właściwości tych substancji Podział ciał stałych na kruche, plastyczne i sprężyste Zastosowanie kruchości, plastyczności i sprężystości Pojęcia: ciało plastyczne, ciało sprężyste, ciało kruche Rozszerzalność temperaturowa ciał Pojęcia: rozszerzalność temperaturowa ciał Zastosowanie rozszerzalności w praktyce Skutki rozszerzalności temperaturowej Pojęcia: termometr Ciała słabo i dobrze przewodzące ciepło Zastosowanie przewodnictwa cieplnego w życiu codziennym Pojęcia: przewodnik ciepła, izolator ciepła dokonuje podziału ciał stałych na kruche, sprężyste i plastyczne podaje przykłady ciał kruchych, sprężystych i plastycznych wykazuje doświadczalnie kruchość, sprężystość i plastyczność ciał stałych wymienia przykłady zastosowania kruchości, sprężystości i plastyczności ciał opisuje z jakich właściwości ciał korzystamy podczas niektórych czynności, np. lepienia pierogów, pisania ołówkiem omawia zmiany objętości ciał spowodowane zmianą temperatury określa związek między budową drobinową ciała a zmianą jego objętości przeprowadza doświadczenia pokazujące rozszerzalność cieplną cieczy i gazu przeprowadza i opisuje doświadczenie pokazujące rozszerzalność temperaturową ciała stałego formułuje wnioski z prowadzonych eksperymentów opisuje przykłady z życia potwierdzające zjawisko rozszerzalności temperaturowej ciał omawia korzystne i niekorzystne skutki rozszerzalności temperaturowej ciał podaje przykłady wykorzystania w praktyce rozszerzalności temperaturowej cieczy wyjaśnia zasadę działania termometru cieczowego opisuje rodzaje termometrów ze względu na ich przeznaczenie podaje przykłady substancji dobrze i słabo przewodzących ciepło wymienia możliwości praktycznego wykorzystania przewodnictwa cieplnego planuje i wykonuje doświadczenie w celu sprawdzenia przewodnictwa cieplnego Pogadanka na temat: Czy wszystkie ciała można potłuc? Rozpoznawanie ciał kruchych, plastycznych i sprężystych Doświadczalne badanie kruchości, plastyczności i sprężystości ciał Ćwiczenia: wskazywanie przykładów zastosowań kruchości, plastyczności i sprężystości w przedmiotach codziennego użytku Pogadanka na temat obserwacji uczniów związanych ze zmianami w przyrodzie związanymi z porami roku Doświadczenia: wykazanie rozszerzalności temperaturowej cieczy i gazów, obserwacja zjawiska rozszerzalności temperaturowej ciała stałego Symulacja: Modelowanie zjawiska rozszerzalności ciał z uwzględnieniem budowy drobinowej Gromadzenie i selekcjonowanie informacji z różnych źródeł dotyczących korzystnych i szkodliwych skutków rozszerzalności temperaturowej ciał Dyskusja na temat skutków rozszerzalności temperaturowej ciał w przyrodzie Określanie właściwości substancji wykorzystywanych do budowy termometrów Projektowanie własnego termometru Swobodne wypowiedzi uczniów na temat: Czy wszystkie ciała stają się cieplejsze w wyniku ogrzewania? Doświadczenia: rozpoznawanie substancji dobrze i słabo przewodzących ciepło, badanie przewodnictwa cieplnego substancji Debata na temat zastosowania przewodników i izolatorów ciepła Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa

14 Program nauczania Przyroda z pomysłem 2.3) orientuje plan, mapę w terenie, posługuje się legendą 2.4) identyfikuje na planie i mapie topograficznej miejsce obserwacji oraz obiekty; określa wzajemne położenie obiektów na planie, mapie topograficznej i w terenie 2.5) posługuje się podziałką liniową do określania odległości, porównuje odległość na mapie z odległością rzeczywistą w terenie 2.6) wykonuje pomiary np. taśmą mierniczą, szacuje odległości i wysokości w terenie DZIAŁ V. WĘDRUJEMY Z PLANEM I MAPĄ W TERENIE Plan wsi i miasta Legenda na planie Czytanie znaków na planie Orientowanie planu i mapy za pomocą kompasu Orientowanie planu i mapy za pomocą obiektów w terenie Pojęcia: plan, legenda, orientowanie mapy lub planu odczytuje informacje zapisane w legendzie planu i mapy odszukuje na planie wybrane obiekty wyjaśnia, na czym polega orientowanie planu lub mapy orientuje plan i mapę za pomocą kompasu i obiektów w terenie Powstawanie mapy Znaki topograficzne Mapa topograficzna Korzystanie z map topograficznych Planowanie trasy wycieczki rowerowej na podstawie mapy topograficznej Planowanie trasy wędrówek górskich na podstawie mapy turystycznej Opracowanie trasy podróży samochodem Pojęcia: znaki topograficzne, mapa topograficzna, mapa turystyczna, mapa samochodowa rozróżnia znaki topograficzne rozpoznaje obiekty przedstawione na planie za pomocą znaków topograficznych rysuje własną mapę topograficzną charakteryzuje obszar przedstawiony na mapie, uwzględniając kierunki świata korzysta z mapy topograficznej do planowania wycieczki rowerowej lub pieszej planuje trasy wędrówek górskich na podstawie mapy turystycznej posługuje się legendą mapy samochodowej Pojęcie skala Podziałka liniowa Obliczanie odległości w rzeczywistości Pojęcia: skala mianowana, podziałka liniowa wyjaśnia, czym jest skala odczytuje na mapie skalę mianowaną i podziałkę liniową oblicza odległości w terenie w linii prostej i krzywej, z zastosowaniem podziałki liniowej i skali mianowanej Pomiary odległości Pomiary wysokości względnej pagórka Wyznaczanie poziomic w terenie Odczytywanie wysokości bezwzględnych Pojęcia: pagórek, poziomica, wysokość bezwzględna, wysokość względna posługuje się taśmą mierniczą i dwukrokiem do pomiaru odległości w terenie wyznacza wysokość względną pagórka wyjaśnia, co to jest poziomica odczytuje wartości poziomic, czyli wysokości bezwzględne na rysunkach poziomicowych oblicza wysokości względne z rysunków poziomicowych Praca z mapami oraz planem miasta i wsi: w klasie i w terenie Praca z mapami: w klasie i w terenie Ćwiczenia: czytanie znaków na planie i mapie, orientowanie planu i mapy Prezentacja etapów tworzenia mapy od zdjęcia satelitarnego do mapy i umownych znaków na mapie Planowanie i tworzenie przez uczniów własnej mapy topograficznej z wykorzystaniem poznanych znaków Zajęcia terenowe z mapą topograficzną: identyfikacja obiektów na mapie na podstawie obiektów w terenie swojej najbliższej okolicy, obliczanie odległości z wykorzystaniem podziałki liniowej, orientowanie mapy, określanie miejsca pobytu, planowanie trasy wycieczki Ćwiczenia na mapach: odczytywanie skali mianowanej i podziałki liniowej w legendzie map, obliczanie odległości w linii prostej za pomocą linijki Obliczanie odległości w linii krzywej z użyciem nitki Zajęcia terenowe: Z mapą w terenie: pomiary odległości za pomocą taśmy mierniczej oraz dwukroku, pomiary wysokości względnej pagórka z niwelatorem szkolnym, wyznaczanie poziomicy na pagórku Ćwiczenia kształcące umiejętność odczytywania wysokości na podstawie rysunków poziomicowych 26 Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

15 Treści nauczania, zakładane osiągnięcia ucznia i sposoby osiągania celów 2.7) rozróżnia w terenie i na modelu formy wypukłe i wklęsłe, wskazuje takie formy na mapie poziomicowej 4.9) rozróżnia i opisuje rodzaje wód powierzchniowych 4.10) wymienia i charakteryzuje czynniki warunkujące życie w wodzie 4.11) opisuje przystosowania budowy zewnętrznej i czynności życiowych organizmów wodnych do środowiska życia 4.12) przedstawia proste zależności pokarmowe występujące w środowisku wodnym, posługując się modelem lub schematem Wypukłe i wklęsłe formy terenu Formy terenu kształtowane przez ludzi Wykorzystywanie form terenu Formy terenu na mapie poziomicowej Stok stromy i łagodny Pojęcia: pagórek, wzgórze, góra, dolina, kotlina, mapa poziomicowa wymienia formy terenu odróżnia formy wklęsłe i wypukłe rozróżnia: pagórek, wzgórze i górę wykonuje modele form wypukłych i wklęsłych rozpoznaje formy terenu w swojej okolicy wymienia formy terenu powstałe na skutek działalności człowieka rozróżnia formy terenu na mapie poziomicowej Ilość wody na Ziemi Rodzaje wód słodkich i słonych Zanikanie jezior Sztuczne zbiorniki wodne Pojęcia: wody słodkie i słone, wody powierzchniowe i podziemne, jezioro, bagno, sztuczny zbiornik wodny Właściwości wody Zawartość tlenu w środowisku wodnym Wahania temperatury na lądzie i w wodzie Zmiana warunków życia w wodzie wraz ze wzrostem głębokości Pojęcia: opór wody Budowa roślin wodnych Przystosowania roślin wodnych do: pobierania niezbędnych substancji, rozmnażania się, obrony przed wiatrem i siłą wody, przetrwania niskich temperatur Pojęcia: rośliny wynurzone, rośliny o liściach pływających, rośliny całkowicie zanurzone DZIAŁ VI. ODKRYWAMY ŻYCIE W WODZIE wymienia rodzaje wód powierzchniowych porównuje zasoby wód słonych i słodkich wyjaśnia, dlaczego zanikają jeziora wymienia sztuczne zbiorniki wodne i podaje sposoby ich wykorzystywania opisuje obieg wody w przyrodzie wymienia właściwości wody, które mają wpływ na życie w środowisku wodnym opisuje, jak zmienia się ilość światła i tlenu w wodzie wyjaśnia, dlaczego organizmy wodne mogą przetrwać zimę określa związek między głębokością zbiornika a warunkami życia opisuje zmiany temperatury wody w zbiornikach wodnych w ciągu doby i roku wyjaśnia, dlaczego poruszanie się w wodzie wymaga dużego wysiłku lub specjalnych przystosowań w budowie ciała wymienia czynniki niezbędne do życia roślin wodnych przedstawia przykłady przystosowań w budowie ciała: rośliny wynurzonej, rośliny o liściach pływających, rośliny pływającej po powierzchni, zanurzonej w wodzie określa przystosowania roślin wodnych do: pobierania substancji, rozmnażania się, obrony przed wiatrem i siłą wody, przetrwania zimy Oglądanie krajobrazów na zdjęciach i rysunkach w podręczniku lub w dostępnych albumach rozpoznawanie naturalnych i antropogenicznych form terenu Obserwacje w terenie rozpoznawanie form terenu w najbliższej okolicy Opisywanie form terenu własnymi słowami Zajęcia warsztatowe: Czytam plany i mapy: indywidualna praca ucznia wykonanie z plasteliny modelu pagórka i formy wklęsłej, praca z mapą poziomicową, rozpoznawanie form terenu na mapie, planowanie wycieczek w góry, uwzględnianie stoków łagodnych i stromych, samodzielne rysowanie prostych rysunków poziomicowych Czytanie i interpretowanie danych liczbowych w formie diagramu: ilość wody słodkiej i słonej na Ziemi Animacja: zanikanie jezior analizowanie kolejnych etapów Burza mózgów na temat: Jakie zbiorniki wodne buduje człowiek? Jak je wykorzystujemy? Pogadanka na temat warunków życia w wodzie Doświadczenie: Jak zmienia się ciśnienie w wodzie wraz ze wzrostem głębokości? Metoda RWC (Rozważ Wszystkie Czynniki): Warunki życia w wodzie Zajęcia warsztatowe: Poznaję niezwykłe właściwości wody doświadczenia wykazujące właściwości wody, które mają wpływ na życie organizmów wodnych. Analizowanie plansz graficznych lub albumów, atlasów przyrodniczych rozpoznawanie zwierząt i roślin wodnych Obserwacja pośrednia: film przyrodniczy lub prezentacje multimedialne przedstawiające przystosowania roślin i zwierząt do życia w wodzie Portfolio: poszukiwanie informacji z różnych źródeł na temat życia organizmów wodnych. Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa

16 Program nauczania Przyroda z pomysłem 4.8) obserwuje zjawiska zachodzące w cieku wodnym, określa kierunek i szacuje prędkość przepływu wody, rozróżnia prawy i lewy brzeg 4.11) obserwuje i nazywa typowe rośliny i zwierzęta żyjące w jeziorze lub rzece, opisuje przystosowania ich budowy zewnętrznej i czynności życiowych do środowiska życia 4.5) wskazuje organizmy samożywne i cudzożywne oraz podaje podstawowe różnice w sposobie ich odżywiania się Cechy budowy ułatwiające poruszanie się w wodzie Przystosowania zwierząt wodnych do oddychania Przystosowania ryb do życia w wodzie Pojęcia: skrzela, pęcherz pławny, błona pławna, płetwy Kierunek, brzeg i nurt rzeki Prędkość wody w korycie rzeki Działalność rzeki w całym jej biegu od źródła do ujścia Przyczyny i skutki powodzi Pojęcia: źródło rzeki, koryto rzeki, nurt rzeki, bieg górny, środkowy i dolny, ujście rzeki Zmiany warunków życia w rzece od źródła do ujścia Przystosowania organizmów do życia w górnym biegu rzeki Rośliny i zwierzęta w środkowym i dolnym biegu rzeki Mieszkańcy brzegów rzek Pojęcia: żeremie Strefy życia w jeziorze Warunki życia w różnych strefach jeziora Mieszkańcy różnych stref jeziora Pojęcia: strefa przybrzeżna, strefa otwartej toni wodnej, strefa denna Zwierzęta i rośliny terenów podmokłych Przystosowania w budowie oraz czynnościach życiowych do życia na bagnach i torfowiskach Pojęcia: torowisko, torf opisuje przystosowania zwierząt do poruszania się w wodzie wyjaśnia na przykładach, w jaki sposób oddychają zwierzęta wodne wymienia przystosowania ryb do życia w wodzie wskazuje kierunek biegu rzeki, brzeg prawy i lewy oraz jej nurt wyjaśnia, dlaczego rzeka płynie z różną prędkością opisuje działalność rzeki w trzech odcinkach jej biegu wyjaśnia przyczyny powodzi opisuje zmiany warunków życia w różnych odcinkach rzeki określa, gdzie panują najtrudniejsze warunki dla organizmów żyjących w rzekach podaje przykłady organizmów żyjących w rzekach przyporządkowuje organizmy do określonych odcinków rzeki porównuje przystosowania organizmów do życia w górnym i dolnym biegu rzeki wymienia strefy życia w jeziorze porównuje warunki życia w różnych strefach jeziora przyporządkowuje organizmy do różnych stref jeziora charakteryzuje warunki życia panujące na terenach podmokłych podaje przykłady zwierząt i roślin żyjących na bagnach i torfowiskach opisuje przystosowania mchów torfowców do życia na terenach podmokłych wyjaśnia, w jaki sposób powstaje torf wyjaśnia, w jaki sposób płazy przystosowały się do życia na lądzie i w wodzie Mapa myśli na temat: Przystosowania roślin do życia w wodzie Przygotowanie posterów na temat: Przystosowania ryb do życia w wodzie Animacja: bieg rzeki Mapa myśli na temat: Niszcząca i budująca działalność rzeki Analizowanie rycin w podręczniku: działalność rzeki w całym jej biegu Pogadanka na temat: Dlaczego rzeka wylewa? Poszukiwanie informacji w dostępnych źródłach na temat powodzi w Polsce Analizowanie zdjęć w podręczniku, atlasach, albumach, rozpoznawanie organizmów mieszkających w rzece Obserwacja pośrednia: film przyrodniczy przedstawiający życie mieszkańców rzeki Portfolio: zbieranie informacji z różnych źródeł na temat mieszkańców rzeki i jeziora Mapa myśli na temat: Życie w jeziorze Zajęcia terenowe: Obserwacje nad rzeką, strumieniem: obserwacje zjawisk zachodzących w zbiorniku wodnym, obserwacje organizmów zamieszkujących wybrany zbiornik wodny, rozpoznawanie typowych organizmów żyjących w rzece lub jeziorze Praca z atlasami, albumami przyrodniczymi: rozpoznawanie zwierząt i roślin żyjących na bagnach i torfowiskach Projekcja filmu przyrodniczego na temat życia organizmów na bagnach i torfowiskach Obserwacje pośrednie i bezpośrednie budowy mchów torfowców Pogadanka na temat przystosowań zwierząt do życia na granicy dwóch środowisk Przygotowanie posterów na temat: Przystosowania płazów do życia na lądzie i w wodzie 28 Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

17 Treści nauczania, zakładane osiągnięcia ucznia i sposoby osiągania celów 4.2) wymienia i charakteryzuje czynniki warunkujące życie na lądzie 4.4) opisuje przystosowania budowy zewnętrznej i czynności życiowych organizmów lądowych do środowiska życia na przykładach obserwowanych organizmów 4.6) przedstawia proste zależności pokarmowe zachodzące między organizmami lądowymi, posługując się modelem lub schematem 4.5) wskazuje organizmy samożywne i cudzożywne oraz podaje podstawowe różnice w sposobie ich odżywiania się 4.13) rozpoznaje i nazywa skały typowe dla miejsca zamieszkania: piasek, glina i inne charakterystyczne dla okolicy Czynniki wpływające na życie organizmów lądowych: światło, temperatura i wilgotność powietrza, ciśnienie, rodzaj podłoża, inne organizmy Pojęcia: wilgotne lasy równikowe, pustynie DZIAŁ VII. POZNAJEMY ŻYCIE NA LĄDZIE wymienia czynniki warunkujące życie na lądzie porównuje warunki panujące na lądzie i w wodzie uzasadnia występowanie ogromnej różnorodności organiz mów w środowisku lądowym Wykorzystywanie światła przez rośliny Sposoby zabezpieczenia się roślin przed wysoką temperaturą i niedoborem wody Przystosowania roślin do przetrwania okresu chłodów Budowa kwiatów roślin wiatropylnych i owadopylnych Sposoby rozprzestrzeniania się roślin Pojęcia: rośliny jednoroczne, byliny, zapylenie, rośliny owadopylne, rośliny wiatropylne Przystosowania zwierząt do poruszania się Przystosowania zwierząt do zmian temperatury powietrza Przystosowania zwierząt do ochrony przed utratą wody Pojęcia: zwierzęta stałocieplne, zwierzęta zmiennocieplne, sen zimowy Przystosowania roślinożerców i drapieżników do zdobywania pokarmu Sposoby obrony przed atakiem drapieżników Łańcuch pokarmowy Pojęcia: łańcuch pokarmowy, organizm cudzożywny, organizm samożywny, producent, konsument, destruent Rodzaje skał w najbliższej okolicy Zastosowanie skał Pojęcia: skała wymienia przystosowania roślin do wykorzystywania światła określa sposoby zabezpieczenia się roślin przed wysoką temperaturą i niedoborem wody porównuje cykl życiowy roślin jednorocznych i wieloletnich porównuje budowę kwiatów roślin owadopylnych i wiatropylnych na wybranych przykładach opisuje przystosowania roślin do rozmnażania się i opanowywania nowych terenów wymienia cechy budowy ułatwiające sprawne poruszanie się na lądzie wymienia przystosowania ptaków do lotu podaje przykłady zwierząt stałocieplnych i zmiennocieplnych porównuje przystosowania tych zwierząt do zmian temperatury powietrza wymienia przystosowania zwierząt do ochrony przed utratą wody opisuje na wybranych przykładach przystosowania organiz mów roślinożernych do zdobywania pokarmu wymienia przystosowania drapieżników do polowania i ich ofiar do obrony określa rolę drapieżników w przyrodzie podaje przykłady zależności pokarmowych w najbliższym otoczeniu wyjaśnia, z czego zbudowana jest skała rozpoznaje i podaje nazwy typowych skał spotykanych w najbliższej okolicy wymienia przykłady zastosowania skał Pogadanka na temat warunków życia w wodzie i na lądzie Mapa myśli na temat: Czynniki wpływające na życie organizmów lądowych Dyskusja na temat wykształcenia przez organizmy lądowe różnych przystosowań do życia w tym środowisku Analizowanie materiałów źródłowych, poszukiwanie i selekcjonowanie informacji na temat przystosowań roślin i zwierząt lądowych Ćwiczenia: praca z atlasem przyrodniczym, albumami, przewodnikami rozpoznawanie roślin i zwierząt występujących w najbliższej okolicy Mapa myśli na temat: Zwierzęta stałocieplne i zmiennocieplne i ich przystosowania do zmian temperatury Zajęcia warsztatowe: Badam rolę wody i światła w życiu roślin doświadczalne wykazanie wpływu wody i światła na wzrost i rozwój roślin Analizowanie prostych łańcuchów pokarmowych na planszach graficznych, schematach, rysunkach Dyskusja na temat roli drapieżników w środowisku przyrodniczym Projekcja filmu na temat różnych zależności pokarmowych w przyrodzie Portfolio: zbieranie informacji z różnych źródeł na temat przystosowań drapieżników do ataku i ich ofiar do obrony Pokaz i obserwacja typowych skał litych, zwięzłych i luźnych Doświadczenie: badanie i grupowanie skał według ich właściwości Przygotowanie posterów na temat: Skały w naszym domu Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa

18 Program nauczania Przyroda z pomysłem 4.14) opisuje glebę, jako zbiór składników nieożywionych i ożywionych, wyjaśnia znaczenie organizmów glebowych i próchnicy w odniesieniu do żyzności gleby 4.7) rozpoznaje i nazywa warstwy lasu, charakteryzuje panujące w nich warunki abiotyczne 4.3) obserwuje i nazywa typowe organiz my lasu, łąki, pola uprawnego Powstawanie gleby Żyzność gleby i jej wykorzystywanie Mieszkańcy gleby Znaczenie organizmów glebowych Pojęcia: zwietrzelina, gleba, próchnica Las w różnych porach roku Warstwowa budowa lasu Warunki życia w różnych warstwach lasu Znaczenie lasów dla człowieka i całej przyrody Rodzaje lasów w Polsce Zasady zachowania się w lesie Pojęcia: korony drzew, podszyt, runo leśne, ściółka leśna, drzewa, krzewy, rośliny zielne Przykłady organizmów zamieszkujących poszczególne warstwy lasu Zależności między mieszkańcami lasów Łąka jako miejsce życia różnych roślin i zwierząt Związek między roślinami łąkowymi a owadami Sposoby wykorzystania łąk przez człowieka Zagrożenia dla organizmów łąkowych ze strony człowieka Pojęcia: pastwiska, sianokosy, źdźbło Rośliny uprawiane na polach, w sadach i ogrodach Chwasty i szkodniki roślin uprawnych Sprzymierzeńcy człowieka w walce ze szkodnikami roślin uprawnych Pojęcia: rośliny okopowe i oleiste, chwasty, szkodniki opisuje, jak powstaje gleba wymienia składniki nieożywione gleby wyjaśnia, od czego zależy żyzność gleby wymienia sposoby wykorzystywania gleby wymienia mieszkańców gleby i ich rolę opisuje zmiany w lesie w różnych porach roku wskazuje różne warstwy lasu na schemacie, planszy graficznej, rysunku porównuje warunki życia w różnych warstwach lasu wymienia zasady właściwego zachowania się podczas wycieczek do lasu uzasadnia, dlaczego lasy są skarbem naszej planety wymienia typy lasów występujące w Polsce przyporządkowuje mieszkańców lasu do poszczególnych warstw w lesie rozpoznaje typowe drzewa, krzewy i zielne rośliny leśne podaje przykłady zależności pokarmowych w lesie opisuje zmiany na łące w różnych porach roku podaje przykłady roślin i zwierząt występujących na łąkach określa wzajemne zależności między organizmami zamieszkującymi łąkę omawia znaczenie łąki dla człowieka i innych organizmów uzasadnia potrzebę ochrony zbiorowisk łąkowych wymienia rośliny uprawiane na polu uprawnym omawia szkodliwy wpływ chwastów i szkodników na inne organizmy wymienia zwierzęta, które są sprzymierzeńcami człowieka w walce ze szkodnikami wyjaśnia, jaką funkcję pełnią zadrzewienia śródpolne w walce ze szkodnikami Oglądanie rycin, zdjęć w podręczniku lub w przyrodniczych albumach dotyczących struktury gleby, organizmów gleby, uprawy na glebach słabych i żyznych Niedokończone zdania: Gleby są miejscem dla Zajęcia terenowe: Skały i gleby w mojej okolicy: rozpoznawanie skał w najbliższym otoczeniu, obserwacja sposobów użytkowania gleby w najbliższej okolicy Analizowanie schematu budowy lasu Projekcje filmów pokazujących życie organizmów leśnych Oglądanie i rozpoznawanie roślin występujących w lesie na podstawie rysunków, zdjęć i okazów liści Opracowanie kodeksu właściwego zachowania się podczas wycieczki do lasu Dyskusja na temat: Dlaczego lasy są skarbem naszej planety Zajęcia terenowe: Obserwacje mieszkańców lasu, łąki lub pola uprawnego: rozpoznawanie i obserwacje organizmów zamieszkujących wybrane środowisko w najbliższej okolicy: las, łąkę, pole uprawne lub sad Obserwacje pośrednie: film przyrodniczy, atlasy, zdjęcia organizmów łąkowych Przygotowanie posteru na temat: Łąka i jej mieszkańcy Metoda odwróconego trójkąta: problem wypalanie łąk analizowanie przyczyn i skutków Rozpoznawanie pospolitych roślin uprawnych, drzew i krzewów owocowych, określanie ich wykorzystania przez człowieka Mapa myśli na temat: Wrogowie i sprzymierzeńcy roślin uprawnych 30 Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

19 Treści nauczania, zakładane osiągnięcia ucznia i sposoby osiągania celów 9.1) podaje przykłady negatywnego wpływu wybranych gatunków zwierząt, roślin, grzybów, bakterii i wirusów na zdrowie człowieka, wymienia zachowanie zapobiegające chorobom przenoszonym i wywoływanym przez nie 9.2) wymienia zasady postępowania z produktami spożywczymi od momentu zakupu do spożycia (termin przydatności, przechowywanie, przygotowywanie posiłków) 9.4) podaje i stosuje zasady dbałości o własne ciało (higiena skóry, włosów, zębów, paznokci oraz odzieży) 9.10) wyjaśnia znaczenie symboli umieszczonych np. na opakowaniach środków czystości i korzysta z produktów zgodnie z ich przeznaczeniem Przyczyny chorób zakaźnych Drogi szerzenia się chorób zakaźnych Choroby wirusowe, bakteryjne i ich objawy Pojęcia: mikroorganizmy, drobnoustroje chorobotwórcze, choroba zakaźna, wirusy DZIAŁ VIII. DBAMY O WŁASNE ZDROWIE I BEZPIECZEŃSTWO wymienia czynniki chorobotwórcze wywołujące choroby zakaźne określa przyczyny chorób zakaźnych wymienia drogi wnikania drobnoustrojów chorobotwórczych do organizmu człowieka podaje przykłady najczęstszych chorób wirusowych i bakteryjnych wymienia objawy najczęstszych chorób zakaźnych uzasadnia konieczność dokładnego wyleczenia przeziębienia i grypy wyjaśnia, dlaczego antybiotyki i inne leki należy stosować zgodnie z zaleceniem lekarza określa związek między postępowaniem człowieka a chorobami zakaźnymi Choroby człowieka wywołane przez grzyby Pasożyty wewnętrzne człowieka Groźne choroby przenoszone przez zwierzęta Pojęcia: pasożyty, grzybice Mechanizmy obronne organizmu człowieka Sposoby wzmacniania odporności organizmu Sposoby zapobiegania chorobom przenoszonym z pokarmem, z powietrzem, przez zwierzęta Zasady dbałości o higienę skóry, włosów i paznokci Higiena jamy ustnej i zębów Higiena przygotowywania i spożywania posiłków Zasady dbania o czystość w najbliższym otoczeniu Pojęcia: higiena, próchnica, higiena otoczenia, dezynfekcja, termin przydatności do spożycia wymienia zachowania sprzyjające rozwojowi grzybicy skóry wymienia pasożyty wewnętrzne człowieka określa sposoby ochrony przed robakami pasożytniczymi podaje przykłady chorób roznoszonych przez zwierzęta uzasadnia konieczność zabezpieczania się przed kleszczami wyjaśnia, w jaki sposób organizm broni się przed drobnoustrojami chorobotwórczymi określa, na czym polega wzmacnianie odporności organizmu wyjaśnia, komu i kiedy podaje się szczepionkę wymienia sposoby zapobiegania chorobom przenoszonym z pokarmem, z powietrzem, przez zwierzęta wymienia zasady dbania o czystość skóry, paznokci i włosów uzasadnia konieczność dbania o higienę jamy ustnej i zębów przewiduje skutki nieprzestrzegania zasad higieny ciała i otoczenia wyjaśnia znaczenie symboli umieszczanych np. na opakowaniach środków czystości korzysta ze środków czystości zgodnie z ich przeznaczeniem Burza mózgów: definiowanie pojęcia choroba zakaźna Pogadanka na temat przyczyn chorób zakaźnych Swobodne wypowiedzi uczniów oparte na własnych obserwacjach na temat chorób wieku dziecięcego Zbieranie i selekcjonowanie informacji z różnych źródeł na temat grypy Przygotowanie posteru na temat: Choroby wirusowe i bakteryjne oraz ich objawy praca w grupach Analizowanie tekstów źródłowych na temat chorób pasożytniczych człowieka Pogadanka na temat: Jak uchronić się przed grzybicą skóry? Mapa myśli na temat: Sposoby zapobiegania chorobom przenoszonym z pokarmem, powietrzem i przez zwierzęta Przygotowanie ulotek na temat kleszczy Zbieranie argumentów do dyskusji na temat: Jak dbać o własne zdrowie? Pogadanka z pielęgniarką na temat higieny ucznia na co dzień Zajęcia warsztatowe: Dbam o higienę w domu: zastosowanie ekologicznych środków czystości w domu, zasady korzystania z chemicznych środków czystości Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa

20 Program nauczania Przyroda z pomysłem 9.11) wymienia podstawowe zasady bezpiecznego zachowania się w domu, w tym posługiwania się urządzeniami elektrycznymi, korzystania z gazu, wody 9.9) podaje przykłady zachowań i sytuacji, które mogą zagrażać zdrowiu i życiu człowieka (np. niewybuchy i niewypały, pożar, wypadek drogowy, jazda na łyżwach lub kąpiel w niedozwolonych miejscach) 9.7) podaje przykłady właściwego spędzania wolnego czasu, z uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa w czasie gier i zabaw ruchowych oraz poruszania się po drodze Zasady bezpiecznego korzystania z domowych urządzeń elektrycznych Niebezpieczne sytuacje zagrażające poparzeniem, zatruciem gazem, porażeniem prądem Materiały łatwopalne i wybuchowe Niebezpieczne zachowania i sytuacje podczas przebywania nad wodą Przyczyny pożarów Główne przyczyny wypadków drogowych Pojęcia: niewybuchy i niewypały, służby ratunkowe Sposoby bezpiecznego spędzania czasu wolnego Zasady bezpieczeństwa podczas gier i zabaw ruchowych Bezpieczne poruszanie się po drodze Pojęcia: elementy odblaskowe wymienia sytuacje, w których domowe urządzenia elektryczne mogą być niebezpieczne wyjaśnia, kiedy istnieje zagrożenie zatrucia gazem i poparzenia gorącymi płynami oraz substancjami chemicznymi określa zasady bezpiecznego korzystania z domowych urządzeń elektrycznych uzasadnia konieczność właściwego przechowywania środków chemicznych w domu wyjaśnia zasady postępowania w przypadku znalezienia niewybuchu lub niewypału wymienia niebezpieczne zachowania i sytuacje podczas przebywania nad wodą podaje przyczyny wypadków drogowych uzasadnia konieczność zachowania ostrożności podczas kontaktu z ogniem i materiałami wybuchowymi wymienia nieodpowiednie zabawy i miejsca do spędzania wolnego czasu wyjaśnia, jak należy zachowywać się podczas zabaw nad wodą oraz na śniegu i lodzie wymienia zasady bezpiecznego spędzania czasu wolnego uzasadnia konieczność przestrzegania zasad bezpiecznego poruszania się po drodze Swobodne wypowiedzi uczniów na temat: Jak dbać o własne bezpieczeństwo w domu? Omówienie zasad bezpiecznego obsługiwania domowych urządzeń elektrycznych Ćwiczenia w rozpoznawaniu znaków ostrzegawczych na opakowaniach środków chemicznych Spotkanie ze strażakiem lub policjantem pogadanka na temat niebezpiecznych zabaw zagrażających zdrowiu i życiu człowieka Mapa myśli na temat: Niebezpieczne zachowania na drodze praca w grupach Sporządzanie listy niebezpiecznych zachowań i sytuacji podczas przebywania nad wodą Bank pomysłów: opracowanie zasad bezpiecznego spędzania czasu wolnego Metoda współśrodkowych kół wprowadzenie do dyskusji na temat: Jak spędzać wolny czas, przestrzegając zasad bezpieczeństwa? 32 Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012