Gentleman. Mam zasady

Transkrypt

1 Gentleman A D A M G R A N V I L L E Mam zasady

2 TEKST Adam Granville PROJEKT GRAFICZNY Andrzej Barecki FOTOGRAFIE NA OK ADCE Leszek Wdowiƒski/photoo.pl (przód) Narodowe Archiwum Cyfrowe (ty ) FOTOGRAFIA NA STRONACH 4 5 Topfoto/Forum REDAKCJA Tomasz Chomiszczak KOREKTA El bieta Bia oƒ PRZYGOTOWANIE DO DRUKU Studio Rzeczy Pospolite, Warszawa DRUK OZGraf Olsztyƒskie Zak ady Graficzne S.A. Printed in Poland WYDAWCA Wydawnictwo BOSZ ISBN Wydanie pierwsze Olszanica 2011 Copyright by BOSZ 2011 Wydawnictwo BOSZ Olszanica 311 Biuro: ul. Przemys owa 14, Lesko tel fax biuro@bosz.com.pl

3 SPIS TREÂCI WST P 11 1 PIENIÑDZE I PIERWSZA åwiartka 13 Forma i treêç 13 Proleci 13 Drobnomieszczanie 13 Bobo 13 D entelmen 13 Stylowo przez ca y dzieƒ 13 Pieniàdze w yciu d entelmena 13 2 GARDEROBA 15 Istota m skiej elegancji 15 U krawca 15 Konserwacja ubraƒ i serwis krawiecki 16 Style ubiorów 17 Koszule 17 Bielizna 22 Marynarki 23 Spodnie 27 Poszetka i chusteczka do nosa 30 Krawat 32 Muszka 39 Musznik 39 Plastron 40 Fular 40 U krawca 41 Stroje formalne 43 Ubiory nieformalne 61 D insy 65 Chinos 65 Tiszert 65 Okrycia wierzchnie 65 Nakrycia g owy 68 Metki i monogramy 72 No brown after six? 73 Stroje Êlubne 73 Stroje pogrzebowe 75 3 BUTY 76 Buty miarowe 76 Elementy stylistyczne butów szkockich 79 Inne klasyczne typy obuwia m skiego 81 Dobór butów do stroju 83 Propedeutyka czyszczenia i piel gnacji butów 84 Sznurowanie butów 86 Wiàzanie sznurowade 86 Naprawy butów 87 U szewca 87 4 BI UTERIA 89 Z oto 89 Srebro 90 Platyna 90 Diamenty 91 Per y 104 Szmaragdy 106 Bi uteria m ska 107 Zasady noszenia pierêcieni i obràczek ZEGARKI 118 Mechanizm zegarka 118 Komplikacje 121 Koperta 122 Pasek/bransoleta 124 Ocena jakoêci zegarków 124 Zasady noszenia zegarków127 6 WIECZNE PIÓRA 128 Rodzaje piór 128 Elementy pióra 128 Wybór pióra PERFUMY 136 Surowce do wyrobu perfum 136 Fazy oddzia ywania zapachu 136 Perfumy m skie 136 Wybór perfum HERBY 142 Czy powinienem mieç herb? 142 Czy mam prawo do herbu? 142 Poszukiwanie szlacheckich korzeni 142 Zarys heraldyki 143 Dokumentacja szlachecka 155 Herby spó ek prawa handlowego i instytucji 155 Rejestrowanie herbów 156 Projektowanie herbów HONOR I GRZECZNOÂå 163 Egzotyka honoru 163 Honor 163 ZdolnoÊç honorowa 164 Obraza 164 àdanie zadoêçuczynienia (satysfakcji honorowej) 164 WyjaÊnianie sprawy honorowej 165 Konsekwencje obrazy 165 Zakoƒczenie sprawy honorowej 166 Wynikajàce z kodeksu honorowego zasady savoir-vivre u 166 Tytu y 171 Zwracanie si do dostojników 172 Korespondencja 172

4 10 WODA 177 Kariera wody 177 Rodzaje wód 178 Gastronomiczne cechy wody 178 Dobór wód do potraw ALKOHOLE 182 Rumy 182 Kminkówki 183 Tequile i mezcale 183 Likiery 184 Bittersy 184 D iny 184 Koniaki 185 Wódki czyste 188 Whisky 190 Piwo 197 Wino 199 Szampan 207 Wina likierowe 212 Sake 213 Koktajle KAWA 226 Gatunki kawy 226 Palenie kawy 226 Parzenie kawy 227 Czy espresso to kawa? 228 Jakà kaw piç po obiedzie? CYGARA 230 Anatomia 230 Produkcja 231 Format 231 Przechowywanie cygar 231 Problemy przy przechowywaniu cygar 232 Palenie cygar 233 Jakie cygara wybraç? RODZAJE PRZYJ å 234 Godziny posi ków 234 Rodzaje posi ków 234 Âwi ta OGÓLNE ZASADY NAKRYWANIA DO STO U 237 Uk adanie menu 237 Uk ady sto ów 239 Rozsadzenie goêci 240 Elementy nakrycia sto u POTRAWY SPOSOBY NAKRYWANIA I JEDZENIA 249 Nakrycie podstawowe 249 Befsztyki (steki) 249 Carpaccio 251 Ciel cina i jagni cina 251 Drób 251 Fondue 253 Gravad lax 254 Homary i langusty 254 Karczochy 256 Kawior 256 Matiasy 259 Ostrygi 259 Raki 260 Sery 262 Sosy 265 Szparagi 265 Szynka parmeƒska 266 Âlimaki 266 Zupy SERWOWANIE POTRAW 268 Po francusku 268 Po rosyjsku 268 Po angielsku 268 Po niemiecku 268 Który sposób wybraç? 269 Z lewej czy z prawej? 269 Tran erowanie i filetowanie 269 Flambirowanie PORCELANA 274 Etymologia 274 Historia 274 Technologia produkcji porcelany 276 Wybór porcelany SZTUåCE 280 Sztuçce sto owe 280 Sztuçce serwingowe 282 Sztuçce do tran erowania 282 Sztuçce do przyj ç bufetowych 282 Pozosta e sztuçce 282 Style sztuçców 283 Grawerowanie sztuçców KIEROWANIE PRZEBIEGIEM PRZYJ CIA 285 Sympozjarcha 285 Toasty 285 GoÊcie a alkohol 287 Scenografia i choreografia przyj cia przy stole 288 Scenografia i choreografia przyj cia bufetowego FORTEPIANY 292 Budowa fortepianu 292 Wybór marki 293 Wybór obudowy 295 Konserwacja fortepianu 298

5 22 BILARD 300 Odmiany gry 300 Stó 300 Bandy 300 Sukno 301 Bile 301 Kije 301 Elementy meblowe 301 Zakup sto u bilardowego TECZKI GOÂCI DZIECI 304 Zasady wychowywania 304 Organizacja przyj cia dla dzieci OCHRONA 306 SpecjalnoÊci zawodowe pracowników ochrony 306 Ochrona rezydencji: podstawy prawne 307 Uzbrojenie ochrony 309 Podzia rezydencji na strefy 311 Inteligentna rezydencja 316 Eskortowanie 316 Dzia ania rozpoznawcze 319 Ilu CPS-ów? 320 Wyszkolenie pracowników ochrony 321 Dylematy etyczne CPS-ów 323 Koszty ochrony REZYDENCJA 324 Podzia gospodarstwa rezydencjalnego na dzia y 324 Struktura organizacyjna gospodarstwa rezydencjalnego 324 Kucharz 325 Pokojówka 327 Sekretarka 328 Kamerdyner 330 Technik 335 Ogrodnik 335 Ogólne zasady doboru pracowników 336 Zarzàdzanie rezydencjà UNDEKALOG, CZYLI 11 PRZYKAZA D ENTELMENA 340 BIBLIOGRAFIA 341

6

7 WST P Kardyna Newman podjà swego czasu ambitnà prób zdefiniowania d entelmena: It is almost a definition of a gentleman to say, that he is one who never inflicts pain 1. W Zwiàzku Radzieckim uwa ano, e d entielmen eto mu czina, katoryj piered poce ujem enszczinu w ruku, wynimajet sigaretu izo rta 2. Jak widaç, w gruncie rzeczy chodzi o to samo. D entelmeƒskoêç, do której zalicza si tak e poszanowanie dla adwersarza, nieprzypisywanie mu z góry z ych zamiarów, jest fundamentem cywilizacji zachodniej. Na zaufaniu opiera si nowoczesna gospodarka, na poszanowaniu poglàdów innych opiera si demokracja. Czy jednak ka dy uk adny m czyzna jest automatycznie d entelmenem? Czy wystarczy byç gentle agodnym, uprzejmym, unikajàcym konfliktów i przykrych sytuacji softie? Troch zasad te si przydaje. D entelmen powinien byç twardym menem choçby w sprawach honoru czy koloru muszki do fraka; tu wszelkie ust pstwa i kompromisy sà nie do przyj cia. A wi c nareszcie mamy definicj! D entelmen to ktoê pomi dzy gentle a man! Zauwa my jednak, e pomi dzy tymi cz onami nie ma adnej kreski, adnego dywizu. D entelmeƒskoêç znów okaza a si czymê nieuchwytnym. Niech tak zostanie, zw aszcza e nadmierne zwracanie uwagi na to, czy jest si d entelmenem, jest zdecydowanie nied entelmeƒskie. D entelmen ceni tradycj, naturalne materia y, r cznà prac, slow food. Lubi to, co pokryte patynà czasu: frak po dziadku, buty, które majà ze trzydzieêci lat (nieco inne preferencje ma on tylko w stosunku do dziewczyn). Czy istnieje lepsza recepta na prze ycie na naszej ma- ej planecie bez rujnowania jej zasobów? Wi cej mo na si dowiedzieç o d entelmenie czytajàc t ksià k. Zapraszamy do slow reading. Tylko jedna uwaga: to ksià ka genderowa, pokazujàca Êwiat i kultur z m skiego punktu widzenia. Nie znaczy to, e nie powinny po nià si gaç panie: b dzie ona dla nich cennym êród em informacji o zagadkowych istotach dwuno nych zwanych m czyznami. 01 (ang) To niemal definicja d entelmena powiedzieç o kimê, e jest tym, który nigdy nie zadaje bólu (J. H. Newman, The Idea of the University, wyd. polskie Idea uniwersytetu, t. Przemys aw Mroczkowski, Warszawa 1990). Pe ne wyliczenie cech d entelmena zaj o Newmanowi bità stron, co Êwiadczy o tym, jak skomplikowanymi istotami sà m czyêni, a zw aszcza d entelmeni. 02 (ros.) D entelmen to m czyzna, który przed poca owaniem kobiety w r k wyjmuje papierosa z ust. Autorstwo tej definicji przypisuje si niekiedy Barbarze Streisand, ale bon mot ten by znany zanim jeszcze Barbara przysz a na Êwiat.

8

9 1 PIENIÑDZE I PIERWSZA åwiartka To b dzie najs abszy rozdzia w ca ej ksià ce, bo nie lubi pisaç o pieniàdzach, ale musimy przez to przebrnàç. Forma i treêç Kogo mo na nazwaç d entelmenem? Wyobraêmy sobie uk ad wspó rz dnych. Niech osià odci tych b dzie forma, a osià rz dnych treêç. Cztery çwiartki tego wykresu odpowiadajà czterem stylom ycia, które nazwaç mo na: prolet, drobnomieszczanin, bobo i d entelmen. Czym si te style wyró niajà? Proleci ycie proletów jest pozbawione zarówno formy, jak i treêci. Tragizm takiego ycia, ch tnie patroszonego w ekshibicjonistycznych widowiskach TV, mo e budziç wspó czucie, ale na szcz Êcie prolet nie czuje bólu istnienia. Ârodkiem znieczulajàcym jest jego nihilizm (równie estetyczny). Kluczowa cecha proleta: bezwstyd. Co za o y prolet do fraka: muszk ze z otego brokatu. D entelmen w uk adzie wspó rz dnych f-t. Drobnomieszczanie Drobnomieszczanie to sól tej ziemi. My wszyscy z nich. Napisanie tej ksià ki jest tak e przejawem drobnomieszczaƒstwa. Drobnomieszczanin l kliwie podglàda stojàcych wy ej od niego i stara si im dorównaç, choç nie zawsze mu to wychodzi. Kluczowa cecha drobnomieszczanina: l k. Co za o y drobnomieszczanin do fraka: czarnà muszk. Bobo Bobo (od bourgeois bohemian, mieszczaƒska cyganeria, nazwa wprowadzona przez Davida Brooksa, publicyst New York Timesa ) wybiera zawsze to, co wymaga najmniej wysi ku i dlatego musi si nieêle natrudziç, aby ominàç te dziedziny ycia, w których taki wysi ek jest wymagany. Totalna kontestacja jest doêç m czàca, dlatego wygodniej jest byç konformistà, ale zaznaczaç przy tym, e do pewnych aspektów (tych trudniejszych) jest si nastawionym krytycznie. Bobo yje pod przymusem nonkonformizmu jak to nazwa Ernst Bloch. Kluczowa cecha bobo: lenistwo. Co za o y bobo do fraka? Bobo nie za o y adnej muszki. Przyjdzie w rozpi tej koszuli, obwieszczajàc wszystkim, e jest nastawiony krytycznie do tego sztywniactwa. Tak naprawd, nie potrafi tej muszki zawiàzaç, a jest zbyt leniwy, eby si tego nauczyç. D entelmen Pierwsza çwiartka. D entelmen zna wszystkie regu y, dlatego mo e je amaç. Kluczowa cecha d entelmena: beztroska. Co za o y d entelmen do fraka: bia- à muszk. Stylowo przez ca y dzieƒ Ka dy dzieƒ rozpoczyna si w punkcie przeci cia osi wykresu f-t. Dokàd dotrzemy wieczorem? Ksià ka ta objaênia, jak poruszaç si w pierwszej çwiartce tego uk adu wspó rz dnych, zarezerwowanej dla d entelmenów. Przepraszam wszystkie panie. Nie potrafi em o nich napisaç nic sensownego. Ich pi kna i czaru nie mo na ujàç w technologiczne regu y. Pieniàdze w yciu d entelmena Na Êwiecie jest ponad dziewi ç milionów tzw. HNWI (High Net Worth Individuals), czyli osób dysponujàcych wolnymi aktywami finansowymi o wartoêci powy ej jednego miliona dolarów, w tym 95

10 narki, a d ugoêç r kawów koszuli wyznacza d ugoêç r kawów marynarki. Dlatego przed wizytà na Savile Row nale y udaç si na Jermyn Street, gdzie mieszczà si pracownie koszul 6. Najs awniejsza z nich, znajdujàca si pod numerem 71 72, to Turnbull & Asser. Koszule zamawiali tam Winston Churchill, Sean Connery, Pablo Picasso i Ronald Reagan. Przy szyciu koszul zwyczajowo zamawia si pó tuzina jednorazowo. Najpierw szyje si koszul próbnà, którà klient kilka razy nosi i spiera. Koszula próbna, po uwzgl dnieniu poprawek, jest podstawà do uszycia szeêciu koszul w wersji ostatecznej. Tylko takie, szyte z wykrojów papierowych koszule w pe ni zas ugujà na okreêlenie koszule miarowe. Koszula wytrzymuje oko o 50 praƒ. Zak adajàc, e 75% dni w roku to dni koszulowe (reszta przypada na tiszerty i tym podobne), pó tuzina odpowiada akurat rocznemu zapotrzebowaniu. Spotyka si choç rzadko koszule z przypinanymi ko nierzykami i mankietami. Takie wykonanie z dwoma kompletami ko nierzyków i mankietów kosztuje niewiele wi cej od zwyk ej koszuli, a ma trzy zalety: ywotnoêç koszuli zwi ksza si dwukrotnie (przecierajà si zawsze najpierw mankiety, a wkrótce potem ko nierzyk); ko nierzyk i mankiety mo na osobno (lekko) krochmaliç, a reszta koszuli pozostaje przyjemnie mi kka; koszula z odpi tym ko nierzykiem i mankietami wyglàda tak staroêwiecko i fascynujàco m sko, e mo na to porównaç tylko z goleniem si brzytwà, które równie dzia a na kobiety. 06 Robiàc zakupy na Jermyn Street czy Savile Row, trzeba uwa aç, aby nie wylàdowaç na Carey Street (niegdyê znajdowa si tu Bancruptcy Court sàd upad oêciowy). 18 Adam Granville GENTLEMAN Afgaƒski prezydent Hamid Karzaj w koszuli z ko nierzykiem mandaryƒskim (Teheran, 24 maja 2009). Tom Ford, creative director w firmie Gucci, nazwa Karzaja najelegantszym m czyznà na Êwiecie. Jego strój to udane po àczenie ethnic fashion z klasycznym krawiectwem m skim. Odzie owo deklasuje swego rozmówc, prezydenta Iranu Ahmadine ada. Wystarczy porównaç buty. Krój garnituru bez komentarza. Michael Douglas w oskarowej roli Gordona Gekko w filmie Wall Street (1987) w dwukolorowej koszuli z ko nierzykiem kent. Na potrzeby filmu uszyto dla niego 24 koszule miarowe ze szwajcarskiej i angielskiej bawe ny. Ta na zdj ciu mia a bia e odk adane mankiety (tylko takie mankiety sà dopuszczalne do koszuli bicolore) ze spinkami z ó tego z ota z monogramem GG (Gordon Gekko), choç z oêliwcy twierdzà, e to po prostu zwyk e spinki od Gucciego. Ko nierzyki KO NIERZYK STÓJKOWY Z KLAPKAMI Koszule z takimi ko nierzykami nosi si do fraka, akietu z plastronem i smokingu. Uwaga: do ko nierzyka stójkowego z klapkami raczej nie zak ada si krawata. Dopuszczalny jest krawat do akietu (zamiast plastronu), ale musi on byç wtedy zawiàzany na bardzo gruby w ze. KO NIERZYK MANDARY SKI Do takiego ko nierzyka nie mo na nosiç krawata ze wzgl dów czysto technicznych. Ko nierzyki takie nosi si najcz Êciej do marynarek z ko nierzem stójkowym typu clerical coat, które by y swego czasu lansowane przez Eltona Johna. Odmianà ko nierzyka mandaryƒskiego jest ko nierzyk àla Wincenty Witos (bez stójki), spotykany doêç cz sto w casual wear. KO NIERZYK KENT Jest to najcz Êciej spotykany ko nierzyk (turn-down collar). Nadaje si do akietu, alberta, stresemana, garnituru formalnego i garniturów typu business outfit. Nie powinno si go nosiç do blezera, gdy wyglàda wtedy nudno i sztywniacko. Kent powinien byç usztywniony za pomocà wyjmowanych listewek. KO NIERZYK REKINA Jest to odmiana kenta z bardzo silnie Êci tymi rogami 7. Rekin nadaje twarzy optymistyczny, uêmiechni ty wyglàd i u ywany jest do rozjaêniania ponurych, twardych rysów. Ulubiony ko nierzyk Gerharda Schrödera i ksi cia Karola. KO NIERZYK PIOTRUSIA PANA (PETER PAN COLLAR) Jest to kent z zaokràglonymi rogami, pasujàcy do business outfit. Nazywany jest tak- 07 Z ko nierzykiem rekina jest troch jak z syfilisem, który W osi nazywali chorobà francuskà (morbus gallicus), a Francuzi chorobà neapolitaƒskà (morbus napolitani). Ko nierzyki rekina nazywane sà przez Amerykanów ko nierzykami angielskimi, a przez Francuzów ko nierzykami w oskimi.

11 19 2. GARDEROBA Ko nierzyki rekin i kent. Ko nierzyk Piotrusia Pana i ko nierzyk patkowy. Ko nierzyk Piccadilly. Szpilka do ko nierzyka (Gino Venturini). Ko nierzyk button-down z otwartym zapi ciem. Ko nierzyk button-down z krytym zapi ciem. e ko nierzykiem klubowym. W Anglii zwany jest Eton, bo by noszony przez studentów tej uczelni, w Niemczech Bubi-Kragen ( ko nierzyk ch opczyka ). Dwukolorowa odmiana Piotrusia Pana (bia y ko nierzyk do niebieskiej koszuli) nazywa si ko nierzykiem po o nej. Ko nierzyk Piotrusia Pana nadaje si do business outfit i city wear. Kojarzony z gie dà, bankowoêcià, lubiany w londyƒskim City. Ko nierzyk Piotrusia Pana w klasycznej wersji (jako kent z zaokràglonymi rogami) ma ch opi cà, rozmarzonà nut. Zmi kcza to wizerunek. Takie koszule nosi cz sto austriacki polityk Alois Mock. KO NIERZYK PATKOWY (TAB COLLAR) Pod rogami takiego ko nierzyka znajduje si patka zapinana pod w z em krawata na zatrzask lub ma y guziczek. Dla osób wyst pujàcych publicznie nie ma nic gorszego ni niezaciàgni ty do koƒca w ze krawata. W ze opada cz sto przy wysokich ko nierzykach, stosowanych do optycznego skracania zbyt d ugiej i cienkiej szyi. Patka jest tu idealna, gdy blokuje w ze, eliminujàc radykalnie ten problem. W ko nierzyku patkowym jest ma o miejsca na w ze i dlatego krawat wià e si na ma e w z y, takie jak four-in-hand. Ko nierzyk ten pasuje idealnie do business outfit i do garniturów formalnych. Nie nadaje si do noszenia bez krawata! KO NIERZYK PICCADILLY Rogi tego ko nierzyka przytrzymywane sà przewleczonà przez dziurki szpilkà lub ozdobnà agrafkà. Szpilk przewleka si pod w z em krawata, a koniec szpilki zabezpiecza si nakr tkà. Ko nierzyki Piccadilly (zwane tak e pin collar lub eyelet collar) pojawi y si w 1910 roku wraz z modà na jedwabne koszule, których ko nierzyków nie mo na by o krochmaliç. Stosowane sà one równie w koszulach bawe nianych. Piccadilly ma te same zalety i wady, co ko nierz patkowy, ale do garnituru wizytowego si nie nadaje. Typowy city-look. KO NIERZYK BUTTON-DOWN Wylansowa go w 1896 roku Amerykanin John Brooks (znana amerykaƒska firma Brooks Brothers). Zainspirowali go gracze w polo, którzy przypinali rogi ko nierzyków do koszuli, aby nie fruwa y w czasie gry. Dzi ki przypinanym rogom ko nierzyk ten nie musi (i nie powinien) byç usztywniony. Button-down ma sportowy rodowód, wi c ca oêç tworzy dopiero ze sportowym mankietem (pojedynczy mankiet zapinany na dwa guziki) i z kontrafa dà na plecach. Natomiast koszule skrojone w stylu business look (mankiet na jeden guzik i dwie boczne pliski na plecach) majàce ko nierzyk button-down sà niestylowe. Button-down nadaje si do tweedowych marynarek i do blezera, bo oba te stroje majà sportowe konotacje. Button-down noszony do garnituru to jak wk adanie do garnituru adidasów. Zwisajàcy a oênie jeden róg ko nierzyka to cz sty problem, gdy nosi si koszule bez krawata. Ko nierzyk button-down (zw aszcza taki z krytymi guzikami) zapobiega takim sytuacjom.

12 Mankiety Sà one po ko nierzyku najwa niejszym elementem koszuli. Koszule na miar szyte sà tak, e na r ce z zegarkiem mankiet jest luêniejszy. W koszulach konfekcyjnych zamiast tego stosuje si mankiety z dwoma guzikami. Mankiet na r ce z zegarkiem zapina si luêniej (na pierwszy guzik). Koszule z krótkimi r kawami podobnie jak szorty sà dopuszczalne tylko w casual outfit. Koszul z takim r kawem nie powinno si w adnym wypadku nosiç pod marynarkà. Wyjàtek stanowi dinner jacket. Po zdj ciu marynarki wyglàda si jak stra nik miejski, a argumenty klimatyczne sà atwe do zbicia. Pr dzej si mo na spociç w d insach i w koszulce polo ni w koszuli z cienkiej bawe ny Sea Island i ubraniu letnim z we enki supercento od Lora Piany. R kaw przy mankiecie powinien byç plisowany, a rozci cie r kawa zapinane na osobny ma y guziczek. Najlepsze koszule poznaje si po tym, e dziurka od tego guziczka jest pozioma, a nie pionowa. Przy szyciu trudniej wtedy zgraç po o enie guziczka i dziurki, ale za to taki guzik atwiej si zapina. Brak guziczka w rozci ciu r kawa sygnalizuje konfekcj niskiej jakoêci. Kieszenie Kieszenie w koszulach pojawi y si wtedy, gdy zacz to nosiç garnitury bez kamizelek i zdejmowaç marynarki. Wszelkie koszule przeznaczone do strojów formalnych (od fraka do garnituru wizytowego) nie powinny mieç kieszeni. Mo na te przyjàç jako regu, e koszula z odk adanymi mankietami nawet noszona do marynarki sportowej nie powinna mieç kieszeni. Przy koszulach ze wzorzystych materia ów o jakoêci wykonania Êwiadczy dopasowanie wzorów tak, aby kieszeƒ by a niemal niewidoczna na tle koszuli. 20 Adam Granville GENTLEMAN Dziurki na guzik w rozci ciu r kawa koszuli. Na górze koszula konfekcyjna, na dole miarowa. Dwudziurkowe guziki zarezerwowane sà dla paƒ. Dotyczy to nie tylko guzików od koszul (nawet tych najmniejszych stosowanych do zapinania rozci ç r kawów lub przypinania rogów ko nierzyków), ale i guzików przy marynarkach, p aszczach itd. Ta stara tradycja wywodzi si stàd, i przy m skich zaj ciach, takich jak na przyk ad owy czy wojaczka, guziki by y nara one na przecià enia i dlatego musia y byç wyjàtkowo solidnie przyszyte. Wyjàtkiem od powy szej regu y sà trzydziurkowe guziki istniejàcej od 1881 roku firmy bieliêniarskiej van Laack. Ârednic guzików wyra a si w liniach (ligne), skrót L, zgodnie z tradycjà z IX wieku. Linia guzikowa to 1/40 cala. Klasyczna m ska koszula ma zapi cie na guziki 18L (czyli guziki o Êrednicy 11,4 mm), a guziczki w rozci ciu r kawów i guziczki s u- àce do przypinania rogów ko nierzyka majà 14L (8,84 mm Êrednicy). Guziki do koszuli dobrej jakoêci powinny byç wykonane z macicy per owej. Sprawdza si to stukajàc lekko guzikiem o z by macica per owa daje metaliczny odg os w odró nieniu od g uchego stuku guzika z tworzywa. Guziki z macicy per owej najwy szej klasy majà gruboêç powy ej 3,5 mm. Z macicy per owej wykonuje si te guziki kolorowe (na przyk ad bràzowe lub czarne). Koszula jest zapinana z regu y na siedem guzików. Ostatnia dziurka na dole powinna byç pozioma, co zapobiega samoczynnemu rozpinaniu si koszuli na brzuchu. Zwyk e guziki od koszuli majà charakter bieliêniany i nie powinny byç eksponowane. JeÊli koszula przeznaczona jest do noszenia z muszkà, to powinna mieç zapi cie kryte (fly front) albo jak w przypadku koszuli frakowej czy te smokingowej dziurki do guzików jubilerskich. Do smokingów nosi si koszule z mi kkim gorsem. Jest on tylko lekko usztywniony drobnymi pliskami (pleated front). Koszule z riuszkami (ruffle front) zarezerwowane sà dla szo biznesu. Zapi cie Guziki w ubiorach m skich majà zawsze cztery dziurki i powinny byç przyszyte na krzy. Plecy Ka dy cz owiek ma ramiona nierównej wysokoêci (ró nica wynosi od jednego do dwóch centymetrów, u prawor cznych prawe rami jest ni sze). Dzielone karczki (pionowy szew z ty u przez

13 Êrodek karczka), spotykane w koszulach szytych na miar, uwzgl dniajà ten fakt. Dopasowanie wzorów w tym miejscu jest dla krawca szczególnym wyzwaniem, a dzielony karczek niezbitym dowodem, e ma si do czynienia z koszulà dobrej klasy. Plecy koszul formalnych powinny mieç dwie boczne pliski, a plecy koszul sportowych powinny mieç Êrodkowà kontrafa d zewn trznà, dajàcà wi kszà swobod ruchów. Dó koszuli Zbyt krótkie koszule majà tendencj do wy- a enia ze spodni. Koszula powinna byç tak d uga, eby mo na by o schwyciç w kroku jednoczeênie jej przednià i tylnà cz Êç. Aby jednak tak d uga koszula nie wypycha a w podejrzany sposób spodni, z przodu jest ona krótsza ni z ty u (do zawini cia szynki trzeba wi cej materia u ni do zawini cia kie basy, jak z porozumiewawczym uêmieszkiem wyjaêniajà krawcy koszulowi). Powstawaniu kràg ych, wypchanych bioder zapobiegajà natomiast dwa boczne rozci cia, które wykoƒczone sà trójkàtnymi wstawkami (godetami). Manufaktura koszul Thomas Pink z Jermyn Street z godetów tych (u Pinka zawsze ró owych) uczyni a swój znak firmowy, nawiàzujàc w ten sposób do nazwiska za o yciela firmy. Ró owy uwa any jest obecnie za kolor kobiecy; na ró owo ubiera si niemowl ta dziewczynki, eby je odró niç od ubranych na niebiesko ch opców. Do oko o 1920 roku by o jednak na odwrót: ró, jako nieco z agodzonà wersj agresywnej czerwieni, uwa ano za kolor m ski (taki kolor mia a na przyk ad elegancka bielizna noszona przez Winstona Churchilla), a czysty i agodny b kit, symbolizujàcy Matk Boskà, uwa ano za kolor kobiecy. Koszule wykoƒczone sà na dole szwem zak adkowym (za wyjàtkiem koszul do konnej jazdy, które sà tylko obr bione, gdy grube szwy powodowa yby bolesne otarcia) GARDEROBA Karczek. Na górze koszula konfekcyjna, na dole miarowa. Godet (koszula szyta na miar ). Widoczna jest ró nica d ugoêci pomi dzy przodem a ty em koszuli. Szwy Obiecujàca dobrà jakoêç metka koszuli konfekcyjnej nie zawsze tej obietnicy dotrzymuje. atwo jednak to sprawdziç, oglàdajàc od lewej strony miejsce, gdzie pod pachà schodzà si szwy. Wszystkie szwy powinny byç p askie, a nie z obrzuconymi kraw dziami. Kolejnym testem jest przy o enie miarki centymetrowej do dowolnego Êciegu (na przyk ad na ko nierzyku) i policzenie iloêci wk uç na centymetr. Dobra jakoêç zaczyna si od siedmiu oêmiu wk uç, wysoka jakoêç to dwanaêcie wk uç na centymetr szwu. Tkaniny koszulowe Podczas wizyty u krawca koszulowego pr dzej czy póêniej nadchodzi moment prezentacji tkanin. Ksià eczki z próbkami nie pozwalajà na pe nà ocen, tkanin trzeba zobaczyç i dotknàç w ca oêci. Tu nie powinno byç kompromisów jakoêciowych, bo koszula jest najbli sza cia u. JeÊli krawiec oferuje tkaniny z szerokich bel, to powinny zadzwoniç dzwonki alarmowe. Tkaniny koszulowe wysokiej jakoêci tkane sà na wàskich krosnach o szerokoêci 90 cm! Nie trzeba umieç odró niaç oksfordu od panamy czy pinpointa, ale rzut oka na metk nie zaszkodzi. Przede wszystkim trzeba sprawdziç, czy do tkania u yto nici skr conej z dwóch cieƒszych nitek. Taka tkanina nazywa si two- -ply. JeÊli na metce nie ma takiego oznaczenia, to niemal na pewno jest to single-ply. Producent nie omieszka si pochwaliç, e chodzi o two-ply, bo taka tkanina jest znacznie przyjemniejsza w dotyku od materia ów typu single-ply u ywanych do produkcji masowej konfekcji. Swiss made na metce oznacza, e dalsze sprawdzanie nie jest w aêciwie potrzebne. Podobnie jak brytyjskie tweedy czy cienkie w oskie we ny, szwajcarskie tkaniny bawe niane to synonim najwy szej Êwiatowej jakoêci i nie ma ryzyka, e natrafi si na coê gorszego, bo przy tych kosztach robocizny po prostu nie op aca si produkowaç masówki. Szwajcarskie koszulówki najwy szej klasy tkane sà z Sea Island. Ta najlepsza

14 22 Adam Granville GENTLEMAN bawe na na Êwiecie ma w ókna o d ugoêci dochodzàcej do 55 mm. Jedwab pozostaje suchy w dotyku nawet wtedy, gdy wch onie du o wilgoci (do 10% swej wagi). Nie mo e si on jednak mierzyç, ani pod wzgl dem chwytu i optyki, ani pod wzgl dem w aêciwo- Êci u ytkowych, z bawe nianym szwajcarskim batystem. Koszule jedwabne sà poza tym nieco orientalne w stylu, co nie ka demu odpowiada. Indywidualny dobór kroju koszuli Dobierajàc wysokoêç stójki i szerokoêç ko nierzyka mo na korygowaç optycznie wyglàd twarzy. Do szczup ej twarzy pasuje wysoka stójka, a do masywnej niska. Zbyt d ugà szyj mo na optycznie skróciç szerszym ko nierzykiem. Majàc pe nà twarz, nie powinno si nosiç ko nierzyków Piotrusia Pana. Krótkie r ce b dà wyglàda y na d u sze, gdy spod r kawa marynarki b dzie wystawa nieco d u szy mankiet koszuli. Prasowanie koszul Koszule prasuje si na wilgotno (bez pary). Równomiernà wilgotnoêç koszuli osiàga si przez w o enie spryskanej wodà koszuli na kilka godzin do plastikowego worka. R kawy nie powinny mieç zaprasowanych kantów (prasuje si je na wàskich deskach, zwanych r kawnikami). Tak uprasowane koszule przechowuje si na wieszakach. Na podró r kawy prasuje si z kantem i koszul odpowiednio sk ada. Ciemne koszule prasuje si po lewej stronie, aby si nie wyêwieca y. Sztywne przodki koszul frakowych natryskuje si krochmalem syntetycznym w sprayu i prasuje si je po lewej stronie, aby nie z ó k y. Operacj t powtarza si kilka razy, a przodek uzyska odpowiednià sztywnoêç. W podobny sposób usztywnia si odpinane mankiety i ko nierzyki frakowe. Bielizna Bielizna m ska podobnie jak i pozosta e elementy m skiej garderoby od ponad 100 lat niewiele si zmieni a. Moda na d ugie spodnie zamiast kombinacji spodnie do kolan plus poƒczochy wprowadzona za czasów rewolucji francuskiej przez sankiulotów sprawi a, e i bielizna musia a si do tej zmiany dostosowaç. Do koƒca XIX wieku noszono (równie latem) d ugie kalesony z cienkiego p ótna wiàzane w kostkach na tasiemki, które lubi y si rozwiàzywaç i wychodziç ze spodni. Nale y pami taç, e w owych czasach ubrania nie by y nigdy prane, bo nie by o pralni chemicznych, i bielizn noszono po to, aby Jockstrap. ubranie nie brudzi o si od kontaktu z cia em. Z poczàtkiem XX wieku, kiedy pralnie chemiczne si rozpowszechni y (pierwszà pralni u ywajàcà jeszcze terpentyny za o y w Pary u Jolly Belin oko o 1825 roku), kalesony zastàpiono bia ymi bawe nianymi lub jedwabnymi spodenkami o krótkich nogawkach, które dziê nazwalibyêmy bokserkami i których krój do dziê niewiele si zmieni. Jak wykazujà badania, 70% m skiej bielizny kupujà kobiety. Ta okolicznoêç, a tak e naturalne zainteresowania badawcze kobiet w tej dziedzinie sprawiajà, e to w aênie one sà najwi kszymi specjalistkami w dziedzinie m skich majtek. Mo na tu wymieniç przyk adowo Birgit Engel, ekspertk rangi Êwiatowej, która w swojej ksià ce, poêwi conej wy àcznie m skim majtkom, na 141 stronach wnikliwie analizuje ró nice pomi dzy slipami, pantami, stringami, tangami czy jockstrapami, a tak e z pasjà badawczà przedstawia wp yw kroju na funkcj push-up tylnej bàdê przedniej cz Êci m skiego cia a. Prawdziwy d entelmen z wyrozumia oêcià odnosi si to tych damskich zainteresowaƒ, ale jednoczeênie zachowuje czujnoêç, gdy ogromna wi kszoêç takich kreacji jest sprzeczna z kanonami klasycznej m skiej elegancji. Przy braku czujnoêci mo na dostaç na imieniny od dziewczyny na przyk ad jockstrapa. Z dwojga z ego ju lepiej dostawaç wybierane wed ug damskich gustów krawaty! Jockstrap jest podobny do stringów, ale ma dwa cienkie paski po bokach, zamiast jednego Êrodkowego, wrzynajàcego si w ma- o higieniczny sposób. Jest to moda wiktoriaƒska, choç dziê widuje si jockstrapy g ównie na paradach mi oêci. Oglàdajàc XIX-wieczne pla owe zdj cia panów w obcis ych trykotowych kostiumach bez podszewki, cz sto zastanawiamy si, jak radzili oni sobie ze zjawi-

15 23 2. GARDEROBA Klasyczne bokserki: przód, ty typu frenchback, ty typu tieback. skiem, które jak na z oêç wyst puje w niezawodny sposób na pla y, podczas gdy w sypialni bywa z tym ró nie. Otó pod trykotowy kostium wk adano w aênie uszytego z mocnego p ótna jockstrapa, który w po àczeniu z solidnymi bocznymi paskami umo liwia opanowanie sytuacji. Jockstrapy nosi si tak e przy uprawianiu sportów walki takich jak kickboxing, Muay Thai czy MMA (Mixed Martial Arts). Majà one wtedy z przodu zapinanà na rzepy kieszeƒ, w którà wsuwa si odpowiednio ukszta towanà metalowà miseczk chroniàcà przed skutkami kopni cia w krocze. W Polsce takie sportowe jockstrapy nazywa si suspensorami, co jest nieêcis e, bo suspensorów u ywa si w medycynie; s u à one jak sama nazwa mówi do podtrzymywania, a nie do ochrony, i majà w odró nieniu od jockstrapów otwór na penisa, eby mo na by o atwo oddawaç mocz. Generalnie d entelmen nosi miarowe bokserki, szyte u koszulowego krawca. Tam jest du y wybór tkanin, tam mo na od razu wyhaftowaç monogram. D entelmeni nie stosujà gumek to drobnomieszczaƒskie. Obwód w pasie reguluje si za pomocà guzików (tzw. frenchback) lub wiàzanej tasiemki (tzw. tieback). Obie wersje majà z przodu po trzy guziki i dwie pliski (oczywiêcie reversed pleats, zgodnie z regu à stylistycznà opisanà przy omawianiu spodni). Klasyczne kolory to bia y i jasnoniebieski, tzw. oxford blue (tkanina o tym kolorze jest cz sto u ywana na koszule), a najlepiej bia o-niebieskie paski. Spodnie bez plisek w pasie, takie jak d insy, sà zbyt obcis e, aby nosiç pod nimi bokserki. Tu nadajà si ró nego rodzaju slipy z dzianiny bawe nianej. Za najbardziej ekskluzywnà uchodzi bielizna szwajcarska Zimmerli. A co ze skarpetkami? Ogólna zasada obowiàzujàca równie dzisiaj mówi, e nawet przy podciàgni tych nogawkach nie mogà byç widoczne go e ydki. Wykonywanie wygodnych Êciàgaczy w wyrobach dzianych nie by o dawniej technicznie opanowane i dlatego d entelmeni do bokserek nosili ciemne bawe niane poƒczochy, które trzyma y si na specjalnym pasku do poƒczoch. W ten sposób elegancki m czyzna nawet po zdj ciu spodni wyglàda bez zarzutu i nie ods ania ani centymetra go ego cia a. Takie d ugie poƒczochy by y jednak kosztowne i dlatego klasy Êrednie zadowala y si mniej eleganckimi skarpetami przypinanymi do podwiàzek noszonych pod kolanami. DziÊ, w epoce lycry wykonanie Êciàgacza nie stanowi problemu i dlatego pasków do poƒczoch si ju oczywiêcie nie nosi, ale d ugoêç skarpet nadal decyduje o elegancji. D entelmen nosi tylko skarpetki majàce tzw. executive length, czyli, mówiàc po ludzku, pó kolanówki (poêrednia d ugoêç pomi dzy kolanówkami a zwyk ymi skarpetami). Do wieczorowych strojów formalnych nosi si pó kolanówki jedwabne, do dziennych strojów formalnych pó kolanówki z egipskiej bawe ny lub na ch odniejsze dni z kaszmiru. Skarpetki, podobnie jak szelki i bieliêniane guziki koszulowe, nie powinny byç eksponowane. Stosujàc orientacyjnà regu, e skarpetki powinny mieç kolor poêredni pomi dzy kolorem spodni a butów i nie powinny mieç wzorków, nie mo na pope niç adnego stylistycznego b du. Above everything, don t wear white socks! zaklina a Emily Post 8. W Polsce uczepiono si tego zakazu, uznajàc go za jeden z dogmatów savoir-vivre u, podobnie jak zakaz jedzenia ryby czy szparagów no em. Wszystkie te regu y nie sà s uszne: bia e skarpetki noszone do chinos i mokasynów nie sà niczym zdro nym, ryby jada si no em (do ryb), a i szparagi mo na jeêç no em i widelcem. Nie nosi si nigdy skarpetek do sanda ów, mo na ich nie nosiç do mokasynów oraz do zamszowych loafersów. Marynarki Zapi cie Marynarki jednorz dowe z ko nierzem stójkowym mogà mieç nawet siedem guzików. Taki model, zwany clerical coat, Nehru-coat lub Dr. No-coat by, jak ju wspominaliêmy, swego czasu lansowany przez Eltona Johna. Klasyczne marynarki jednorz dowe majà dwa lub trzy guziki. Dla niskich, szczup ych m czyzn lepsze jest zapi cie trzyguzikowe, wysocy i masywni lepiej wyglàdajà w marynarkach zapinanych na dwa guziki. W marynarkach dwurz dowych pierwsza liczba oznacza àcznà iloêç guzików, a druga liczb guzików funkcjonujàcych. Wybierajàc sposób zapi cia marynarki dwurz dowej, powinno si go dostosowaç do typu sylwetki. 08 (ang.) Nade wszystko nie noê bia ych skarpetek!

16 W jednorz dówkach nie nale y zapinaç dolnego guzika. Jest to elazna zasada m skiej mody datujàca si ju od czasów króla Edwarda VII. Dotyczy ona zarówno marynarek, jak i kamizelek. Niezapi ty dolny guzik dodaje sylwetce harmonii, jest rodzajem entazis 9 w architekturze m skiego ubioru. Link-button to w aêciwie dwa guziki po àczone cienkim sznureczkiem d ugoêci kilku centymetrów. Guziki te wpina si do dziurek znajdujàcych si na obu brzegach marynarki, a sznureczek przebiega pod spodem. Przy takim zapi ciu brzegi marynarki nie zachodzà na siebie, tylko stykajà si bord-à-bord ( brzeg w brzeg ). Guziki przy r kawach Rozci cia przy r kawach marynarki zapinane sà z regu y na cztery guziki (standard Savile Row). Sposób wykoƒczenia dziurek jest miarà jakoêci marynarki. W marynarkach konfekcyjnych dziurki nie sà przecinane, aby mo na by o zmieniaç d ugoêç r kawów. Guziki mogà byç przyszyte w ca uski (jeden guzik styka si z drugim). Przyszywanie na zak adk (jeden guzik zachodzi na drugi) nie mieêci si w kanonach klasycznej elegancji. Dla krawców w oskich rozpinane cztery guziki to oczywistoêç. Krawcy angielscy szyjà najcz Êciej tak, e rozpinane sà tylko dwa pierwsze guziki. Angielscy d entelmeni chcieli w ten sposób zaznaczyç, e majà marynarki na miar, których r kawy mo na rozpinaç, ale jednoczeênie nie sà chirurgami 10, którzy wykorzystywali mo liwoêç rozpinania wszystkich czterech guzików przy myciu ràk i zabiegach. Czy powinno si w ogóle nosiç rozpi te guziki przy r kawach? Prolet b dzie nosi guziki zawsze rozpi te, eby wszystkim pokazaç, e ma bardzo drogi garnitur. Drobnomieszczanin pod adnym pozorem nie b dzie rozpina tych guzików, eby nie wyjêç na proleta. Dla d entelmena od pokoleƒ, który nigdy w yciu nie nosi innych ubraƒ ni miarowe, rozpinane guziki przy r kawie to oczywistoêç. W zwiàzku z tym b dzie on je traktowa jak ka de 09 Entazis (gr.) lekkie wybrzuszenie trzonu kolumny, zw aszcza poni ej Êrodka jej d ugoêci, nadajàce jej harmonijny kszta t. 10 Chirurdzy ( cyrulicy ) d ugo nie byli uwa ani za d entelmenów. Do dziê w Anglii doktora nauk medycznych tytu uje si Dr Smith, ale jeêli jest chirurgiem, to tylko Mr Smith. 24 Adam Granville GENTLEMAN Rozpinany r kaw marynarki. Warto zwróciç uwag na r cznie obr bione dziurki (najwy sza klasa elegancji). Guziki nie muszà byç obciàgane, jak w tym przypadku. Mistrz krawiecki Roman WiÊniewski, Norymberga. inne zapi cie i korzysta z niego w miar potrzeby. Taka potrzeba wyst puje cz sto przy zmianie zegarka. Do jednych krawatów lepiej pasuje zegarek z ó tego z ota, do innych zegarek z bia ego z ota lub platyny. Jedne zegarki (te z du à iloêcià komplikacji) sà masywniejsze, inne bardzo cienkie. JeÊli zmieniliêmy zegarek na grubszy, to wygodnie jest nosiç rozpi ty pierwszy guzik na r ce z zegarkiem, eby atwiej by o odczytywaç czas. Podobna sytuacja wyst puje przy trzyguzikowej jednorz dówce. JeÊli mamy akurat wypchane kieszenie na piersi, wygodniej jest nosiç górny guzik rozpi ty i nie jest to wcale mniej ani bardziej eleganckie od zapi tego guzika. Jedynym guzikiem, który ze wzgl dów symbolicznych zawsze powinien byç rozpi ty, jest dolny guzik zapi cia marynarki jednorz dowej. Butonierka Dla eleganckiego m czyzny to jedna z najwa niejszych dziurek. Umberto Angeloni, szef w oskiej firmy krawieckiej Brioni, poêwi ci jej ca à ksià k. Butonierka to dziurka w klapie marynarki s u àca do noszenia tzw. zieleni maskujàcej. Do akietu wybiera si najcz Êciej bia à chryzantem, do innych strojów formalnych i nieformalnych nosi si czerwone lub bia e goêdziki, niebieskie b awatki lub bia e gardenie. Zaletà goêdzików jest to, e wolno wi dnà. Kwiatków nie nosi si do gali orderowej. Wiecznà haƒbà okrywa si natomiast m czyzna, który sobie kwiat do klapy przypina. Jest to tzw. korsa, zarezerwowany dla paƒ. Pami tajmy o prostej regule: m czyzna zawsze wk ada do dziurki. Regu a ta dzia a i w drugà stron. Damom nie przystoi wk adanie do dziurek jakiê przedmiotów, dlatego damskie akiety zwyczajowo nie majà butonierek. JeÊli m ska marynarka nie ma dziurki w rewersie, to najwidoczniej by a szyta przez damskiego krawca. Dodajmy, e panie przypinajà sobie korsa do lewej (a nie do prawej) klapy. Marynarki miarowe z Savile Row majà tradycyjnie butonierk o d ugoêci 1 cala, czyli 29 mm. Szczególnie pracoch onne jest wykonanie dziurki w pokrytej jedwabiem klapie fraka czy dwurz dowego smokingu. Obok jakoêci wydziergania liczy si tak e po- o enie dziurki (powinna byç równoleg a do górnego brzegu klapy) i kolor nici. W marynarkach wzorzystych powinien to byç kolor b dàcy wypadkowà kolorów materia u. JeÊli smoking ma klapy szalowe, butonierki si nie stosuje. Pod klapà marynarki

17 powinna znajdowaç si szlufka do kwiatów (flower keeper) przytrzymujàca odyg noszonego w butonierce kwiatu. To jeden z tych niewidocznych detali, które odró niajà ubranie miarowe od konfekcji. JakoÊç wykoƒczenia dziurek na guziki najlepiej Êwiadczy o klasie ubrania. Butonierka to najbardziej widoczny detal marynarki, podsuwany niemal pod nos rozmówcy, i dlatego, nawet gdy chwilowo jest bez kwiatka, wiele mówi o w aêcicielu ubrania. Wydzierganà r cznie dziurk natychmiast si rozpoznaje. Taka dziurka Êwiadczy o tym, e mamy do czynienia z szytym na miar ubraniem wysokiej klasy (ubrania gorszej klasy majà dziurki obszywane maszynowo). Ubranie z Savile Row poznaje si po tym, e butonierka nie ma oczka (nie ma kszta tu dziurki od klucza), tylko jest prosta. Pi knym zwyczajem, nawiàzujàcym do staro ytnego wieƒczenia si biesiadników ró ami, jest noszenie kwiatów na przyj ciach. Mo e to mieç form kotyliona kwiatowego: przy wejêciu wr cza si paniom korsa e, a panom kwiaty do butonierek. Pary przy stole lub w taƒcu mogà si kojarzyç wed ug gatunku kwiatów. Mo na tak e ustawiç maleƒkie wazoniki z korsa ami i kwiatkami przy ka dym nakryciu. Kwiaty takie wk ada si do butonierki, siadajàc przy stole. Miniaturowe logo firmy noszone w klapie sygnalizuje: jestem pracownikiem najemnym, a nie d entelmenem. Nawet jeêli corporate dressing code takiej miniaturki wymaga, noszenie jej poza pracà jest nieeleganckie, podobnie jak pos ugiwanie si prywatnie s u bowymi wizytówkami. Dopuszczalne jest natomiast noszenie w klapie odznak organizacyjnych. Wszelkie identyfikatory z nazwiskiem u ywane na kongresach i innych tego typu spotkaniach nosi si przypi te do prawej, a nie do lewej klapy (po prawej stronie sà te naszywki lub tabliczki z nazwiskiem na mundurach wojskowych). Podyktowane jest to wygodà podajàc komuê r k, eksponuje si prawà stron cia a, co u atwia odczytanie nazwiska GARDEROBA Tweedowa dwurz dówka z pojedynczà dziurkà w klapie (prawid owo!). Na tym zdj ciu widaç, jak dominujàcym akcentem jest butonierka. adna krata (Holland &Sherry). Rozci cia Tylne rozci cie, zw aszcza w po àczeniu ze skoênymi kieszeniami, wci ciem w pasie i lekkim rozkloszowaniem do u, to typowa, wygodna marynarka do jazdy konnej. W mieêcie siod a si nie u ywa. Tylne rozci cie nie pe ni ju zatem funkcji u ytkowej pozostaje tylko ho dem z o onym tradycji. Ma ono w mieêcie swoje minusy ka de si gni cie r kà do kieszeni ods ania ma o atrakcyjne widoki, choç z drugiej strony trzeba pami taç, e perorowanie z r kami w kieszeniach uchodzi w Europie za aroganckie. Rozci cie tylne wymaga dodatkowego nak adu pracy, ale jest lubiane przez producentów konfekcji, gdy dzi ki niemu ten sam rozmiar marynarki pasuje na osoby o ró nym obwodzie w biodrach. Nieszcz - Ênicy z nieco szerszymi biodrami paradujà potem z pon tnie rozchylonym tylnym rozci ciem, nawet nie zdajàc sobie z tego sprawy. Dwurz dowe marynarki majà po y silnie zachodzàce na siebie. Przy siedzeniu po y te nie mogà rozejêç si na boki i marynarka wybrzusza si. Zapobiegajà temu rozci cia boczne. Rozci ç nie stosuje si w marynarkach letnich, niemajàcych pe nej podszewki. Z rozci ciem (rozci ciami) czy bez? Jest to kwestia wyboru. Liczby sà bezlitosne. 42% kobiet spoglàda najpierw na m skie poêladki, 39% na twarz, a 19% na d onie 11. D entelmen przy zdrowych zmys ach nie b dzie wprawdzie wpada w kompleksy, gdy nie ma poêladków jak George Clooney w Solaris i nie b dzie biega z tym problemem po chirurgach plastycznych, ale po co psuç to, co Bozia da a, a si ownia ostatecznie uformowa a? Marynarka z bocznymi rozci ciami zamienia nawet najpi kniejsze kszta ty w kwadratowy kufer z klapà. Lepsze jest ju rozci cie tylne, o ile oczywiêcie marynarka jest szyta na miar i rozci cie nie rozchyla si. JeÊli zale y nam tylko na wygodzie i musimy sp dzaç dzieƒ na wielogodzinnych posiedzeniach, to marynarka z bocznymi rozci ciami jest prawid owym wyborem. JeÊli natomiast chcemy 11 Badanie niemieckiego instytutu GEWIS dla magazynu Fit for Fun.

18 26 Adam Granville GENTLEMAN dobrze wyglàdaç, to, na litoêç boskà, adnych rozci ç! Nie ma regu, które by do tego zmusza y. Obowiàzuje tylko jedna: Marynarka dwurz dowa nie mo e mieç tylnego rozci cia. JeÊli nadal upieramy si przy rozci ciach bocznych, to lepiej ju mieç dwurz dówk, bo w niej efekt grubego kufra jest cz - Êciowo kompensowany przez ostre rewersy poszerzajàce w ramionach. Ka de rozci cie obni a uroczysty, formalny charakter ubioru o jeden odcieƒ i dlatego ani smoking, ani marynarka od garnituru wizytowego nie powinny mieç adnych rozci ç. Plecy Do fraka, akietu i alberta plecy kroi si w trojk. W niektórych marynarkach sportowych stosuje si skomplikowane kroje z karczkiem, kontrafa dà itd., ale wi kszoêç marynarek ma krój pleców z pojedynczym szwem przez Êrodek. Linia ko nierza marynarki powinna przebiegaç pó centymetra poni ej brzegu ko nierzyka koszuli, a r kaw marynarki powinien byç o jeden centymetr krótszy od r kawa koszuli. Marynarka nie mo e odstawaç i powinna zakrywaç zewn trzny brzeg ko nierzyka koszuli. JeÊli ko nierz marynarki zakrywa ca kiem ko nierzyk koszuli, to znaczy najcz Êciej, e êle skrojono koszul ma ona z ty u za wàski ko nierzyk. Jest to doêç cz sta wada. Gdy ko nierzyk jest zbyt wàski, to krawat wystaje spod niego z ty u, a gdy êle skrojono stójk ko nierzyka, w ze krawata mimo prawid owego zawiàzania stale opada ods aniajàc pierwszy guzik koszuli. Plecy powinny byç skrojone tak, aby za r kawem tworzy a si fa da zwana opatkà. Pozwala ona na wi kszà swobod ruchów. Pracownicy ochrony majà cz sto marynarki ze specjalnie powi kszonà, zaprasowanà opatkà (jest to tzw. fa da golfowa, inaczej mieszkowa). W filmach êle skrojona marynarka jest cz sto strojem arywisty. Przyk adem mo e byç Casablanca, gdzie fatalnie wszyte r kawy marynarki signora Ferrari kontrastujà z nienagannie skrojonymi ubiorami pozytywnych bohaterów: Victora Laszlo i Ricka Blaine a, czyli samego Bogarta. Kieszenie Klasyczny garnitur jednorz dowy ma 16 kieszeni. Sama kamizelka ma cztery kieszonki. Lewa dolna by a tradycyjnie zarezerwowana na zegarek kieszonkowy, a prawa dolna na kluczyk do jego nakr cania; w lewej górnej nosi si najcz Êciej wizytownik, a w prawej górnej otrzymane wizytówki. Wewn trzna kieszeƒ marynarki po prawej stronie jest przeznaczona na chustk do nosa (zgodnie z zasadami savoir-vivre u chustki nie wolno trzymaç w prawej r ce). Do wewn trznej kieszeni marynarki po lewej stronie pasuje piersiówka lub portfel (o ile nie nosi go pracownik ochrony). Wewn trzna kieszonka marynarki po lewej stronie przeznaczona jest na pióro i o ówek automatyczny do pisania na kartach wizytowych. W prawej zewn trznej kieszeni marynarki (w której nosi si banknoty spi te klamrà) jest w Êrodku ma a wewn trzna kieszonka, czyli tzw. bilonówka. Wewn trzna kieszonka marynarki poni ej pasa, po lewej stronie, wykorzystywana jest na zaskórniaki i tzw. kompromat (karteczki z poufnymi adresami i telefonami). W spodniach, ukryta w pasku po prawej stronie, jest kieszeƒ zwana zegarówkà, w której d entelmeni przechowujà najcz Êciej prezerwatywy. W prawej kieszeni spodni nosi si klucze. Kieszonka na poszetk wiadomo. Pozosta e kieszenie garnituru nie majà sta ego przydzia u. Garnitury gangsterów z okresu prohibicji umo liwia y noszenie rewolweru smith & wesson kaliber.38 w jednej kieszeni i grubego portfela w drugiej, bez deformowania sylwetki. Od tych czasów w doborze materia ów i konstrukcji marynarki nastàpi y jednak ogromne zmiany. Tam, gdzie dawniej stosowano ci kie we ny dostosowane do ogrzewania kominkowego, wywatowane ramiona, a ca y przód marynarki usztywniony by pó pancerzem z w osianki, dziê nosi si cieniutkie supercenta o gramaturze nawet poni ej 280 g/m 2, w po àczeniu z wk adami barkowymi o symbolicznej gruboêci. W takiej marynarce nawet tytanowy Centurion czy inna tego typu karta kredytowa wypycha kieszeƒ! Zmusza to do ostrej selekcji przedmiotów przeznaczonych do noszenia przy sobie. Oprócz karty kredytowej wystarcza klamra na drobne banknoty i troch bilonu w bilonówce. Portfel jest out, powinien go nosiç pracownik ochrony. Kieszenie sà wa nym elementem architektonicznym odzie- y. Weêmy na przyk ad kieszeƒ na poszetk, czyli brustasz, jak mówià starzy mistrzowie ig y. MoglibyÊmy przysiàc, e jej wykoƒczenie w postaci listwy jest poziome. JeÊli jednak w o ymy marynark szytà przez fachowca i przy o ymy do listwy poziomic, przekonamy si, e tak nie jest. Niewidzialny na pierwszy rzut oka skos powoduje, e marynarka nabiera dynamiki. W oscy krawcy idà jeszcze dalej: boczne kraw dzie listwy tej kieszeni nie sà równoleg e i listwa ta przypomina kszta tem ódk, a u krawców neapolitaƒskich nawet pok ad tej ódki jest troch wygi ty. OczywiÊcie sà to bardzo subtelne odkszta cenia. Dobrzy krawcy znajà wiele takich optycznych tricków. Na przyk ad ka dy sàdzi, e marynarka ma takà samà d ugoêç ( Êmig jak mówià krawcy) z przodu i z ty u. I znów pozio-

19 27 2. GARDEROBA mica (najlepiej laserowa) wyprowadzi nas z b du. Lekkie wyd u enie marynarki z przodu sprawia, e sylweta jej w aêciciela wydaje si bardziej dynamiczna. Marynarki w stylu angielskim majà boczne kieszenie ci te skoênie, co nadaje im lekko sportowy charakter. Zdecydowanie sportowy charakter majà natomiast kieszenie nak adane i dlatego stosuje si je tylko w marynarkach sportowych i w blezerze. Roboczo-sportowà nut majà te patki przy bocznych kieszeniach marynarek. Takie wykoƒczenie jest odpowiednie dla garnituru konferencyjnego, gdy jest to w pewnym sensie strój roboczy, natomiast Patki przy kieszeniach w garniturze wizytowym czy smokingu sà niedopuszczalne. Spodnie Nogawki Krój spodni zmienia si w zale noêci od mody, ale ogólne regu- y pozostajà niezmienne: przy przeci tnych rozmiarach szerokoêç nogawki na dole powinna wynosiç dwie trzecie d ugoêci buta. Przy du ych rozmiarach butów regu y tej nie przestrzega si, gdy spodnie by yby wtedy zbyt obszerne. Mankiety wynaleêli Anglicy. W deszczowym klimacie praktycznie by o podwinàç spodnie, aby ich nie zab ociç. Francuzi, kierujàc si anglomanià, zacz li to naêladowaç w myêl zasady: Gdy w Londynie pada, w Pary u podwija si nogawki. Mankiety stosuje si najcz Êciej w garniturach dwurz dowych. Sà one akcentem sportowym i dlatego Mankietów nie stosuje si przy spodniach do fraka, smokingu, akietu, alberta lub ubrania wizytowego. Spodnie powinny si gaç do górnej kraw dzi obcasa. Brzegi nogawek powinny byç obszyte taêmà, która nie tylko chroni je przed przetarciem, ale i obcià a materia, sprawiajàc, e lepiej si on uk ada. W lekkich garniturach letnich obszywa si czasem tylko tylnà cz Êç brzegu nogawki. W spodniach bez mankietów nogawki mogà byç ci te troch skoênie, aby lepiej uk ada y si na butach. Europejscy krawcy kontynentalni dajà podszewk si gajàcà do kolan, dzi ki czemu spodnie lepiej si uk adajà i nie wypychajà. Krawcy angielscy cz sto z tego rezygnujà. Kieszenie i rozporek W spodniach do garniturów najcz Êciej stosuje si kieszenie ci te, jednà kieszeƒ tylnà z patkà zapinanà na guzik oraz kieszeƒ do zegarka (ewentualnie z patkà). W spodniach smokingowych i frakowych stosuje si kieszenie francuskie (dochodzàce do bocznego szwu), a po ich kraw dzi przebiega lampas. Kieszenie w spodniach pojawi y si dopiero w XVI wieku. WczeÊniej spodnie (podobnie jak góralskie portki) mia y tylko zapinanà z przodu klapk. Pod klapkà upychano u ywanà do ró nych celów chusteczk, starajàc si w ten sposób zaimponowaç damom efektownym wybrzuszeniem. Rozporek wynaleziono dopiero w 1812 roku. Chcàc mieç spodnie w tradycyjnym stylu, mo na zamówiç rozporek z krytym zapi ciem guzikowym (buttoned fly), a nie na zamek b yskawiczny (zippered fly). Rozporki na zamki b yskawiczne wylansowane zosta y w 1937 roku w Pary u. Rozporek taki mia ju, uwa any za arbitra klasycznej elegancji, ksià Windsoru, choç do dziê spotyka si tradycjonalistów, którzy noszà tylko spodnie z rozporkami na guziki. Pliski Spodnie mogà byç bez plisek (tzw. flat front), z jednà pliskà, lub z dwiema pliskami z ka dej strony. Jedna z tych plisek le y zawsze w linii kantów i ma podkreêlaç ich przebieg. Prasowanie spodni w kant wymyêli przypadkowo lokaj angielski, który, chcàc, aby spodnie pana szybciej wysch y, w o y je pomi dzy materace. Spodni rekreacyjnych (d insy, chinos itp.) nie prasuje si w ten sposób 12. G ównym zadaniem drugiej pliski jest zapewnienie odpowiedniej pojemnoêci kieszeni. Jak opowiada mój by y krawiec, dawniej klienci przychodzili do zak adu krawieckiego z dwiema pó litrówkami. JeÊli mieêci y si w kieszeniach, to spodnie by y dobrze skrojone. Spodnie typu flat front sà jak sama nazwa wskazuje ma- o m skie. Spodnie z jednà pliskà sà do przyj cia, ale prawdziwy fighter nosi spodnie z dwiema pliskami z ka dej strony 13. Spodnie samurajów, czyli tzw. hakama majà nawet siedem plisek (pi ç z przodu i dwie z ty u). Symbolizujà one siedem cnót rycerskich. Obszerny strój oznacza w adc (vide królewskie szaty). Pliski w symboliczny sposób t obszernoêç sygnalizujà. Nie trzeba si przy tym obawiaç, e poszerzajà w biodrach, wr cz przeciwnie. Gdy pastuszek Êciàga luêne portki kawa kiem sznurka, to fa dy uk adajà si w naturalny sposób do Êrodka. Taki te powinien byç kierunek u o enia plisek w spodniach przeznaczonych do noszenia z paskiem. 12 Spotyka si te innà wersj, wed ug której król Edward VII rozdar sobie spodnie na gwoêdziu i musia szybko kupiç nowe, podane mu ze stosu. 13 Wyjàtek stanowià szyte z grubych tkanin spodnie rekreacyjne, takie jak d insy, gdzie plisek si nie stosuje.

20 28 Adam Granville GENTLEMAN JeÊli spodnie Êciàgane sà w pasie za pomocà bocznych sprzàczek, tak jak to ma miejsce przy szelkach, to pliski powinny byç zwrócone na zewnàtrz (sà to tzw. reversed pleats, zwane tak e drapowaniem angielskim, czyli english drape). Nieprzestrzeganie tych regu jest stylistycznym uchybieniem. Paski, szelki, kamizelki Podchodzenie do mikrofonu spr ystymi susami (najlepiej gdy mikrofon ustawiony jest par stopni wy ej), to wielokrotnie çwiczony, sta y element gry osób wyst pujàcych publicznie. Osiàgni cie efektu tygrysiego nie jest wcale takie atwe. Spodnie na pasku trzymajà si na talerzach biodrowych. Ruchy bioder przy kroczeniu przekazywane sà bezpoêrednio na pasek i stàd dalej na nogawki. Efekt koƒcowy to synkopowe (przesuni te w czasie) wzgl dem ruchu cia a poprzeczne ruchy nogawek. Tygrysa to nie przypomina! A teraz za ó my spodnie skrojone do szelek. Powinny one byç luêne w pasie na tyle, aby biodra mog y si poruszaç wzgl dem paska. Nie mówimy tu o szelkach na klipsy, tylko o profesjonalnych szelkach przypinanych na szeêç guzików (po angielsku szelki to braces, w Ameryce nazywa je si suspenders). Do wieczorowych strojów formalnych (frak i smoking) nosi si szelki jedwabne z uszkami wykonanymi z jedwabnej plecionki. Do strojów formalnych nosi si zawsze bia e szelki. Do ubiorów codziennych nosi si natomiast szelki we niane. Jest to tzw. boxcloth, czyli silnie folowana tkanina o zamszowym chwycie produkowana od 180 lat w Yorkshire Dales. Klasyczne szelki we niane majà uszka wykonane z katgutu. Wbrew swej nazwie (cat guts) nie jest on wyrabiany z wn trznoêci kota, tylko z baranich jelit. Stosowany jest on nie tylko na uszka do szelek, ale tak e na struny do instrumentów muzycznych oraz na nici chirurgiczne. Naturalny katgut ma ó tawy kolor, co nie wyglàda atrakcyjnie. Dlatego obszywa si go cz sto giemzowà skórkà w odpowiednio dobranym kolorze. Szelki z prawdziwym katgutem sà coraz rzadsze, gdy jest on wypierany przez tworzywa sztuczne. We niany boxcloth jest doêç gruby i do letniego ubrania wyglàda by zbyt ci ko. Dlatego w lecie u ywa si raczej szelek z cieƒszego materia u zwanego barathea. Szelki to wynalazek z koƒca XVIII wieku. Pierwsze szelki by- y z ty u u o one w kszta t litery H, potem zaczà dominowaç uk ad X, a od po owy XIX wieku po dziê dzieƒ obowiàzujàcym standardem klasycznych szelek jest uk ad Y. Jedwabne szelki do strojów formalnych (Albert Thurston). Dzi ki odpowiedniemu splotowi tkackiemu dajà one efekt mory (mieniàcy si wzór przypominajàcy s oje drewna). James Bond (Daniel Craig, Casino Royale) w bia ych jedwabnych szelkach wieczorowych od Thurstona. Jest to najstarszy producent szelek na Êwiecie (rok za o enia 1820).