DŻEM - historia. Amatorzy. Paweł Berger (piano) i Aleksander Wojtasiak

Transkrypt

1 DŻEM - historia Jan Skaradziński Mówi się o nich polscy Rolling Stonesi... I faktycznie - coś w tym jest. Choćby ze względu na źródła muzyki, żonglowanie stylami, konsekwencję. Ze względu na staż, pod względem którego coraz mniej mają równych. No i ze względu na skomplikowane, nie wolne od dramatów dzieje... Amatorzy Choć muzyczna Polska poznała Dżem na początku lat 80., i właśnie na ogół wtedy biorą początek jego biografie, tak naprawdę korzenie grupy sięgają dużo, dużo dalej. Aż do roku 1973, kiedy to raczej niezobowiązująco grywali ze sobą bracia Beno (gitara basowa) i Adam (gitara) Otrębowie, Paweł Berger (piano) i Aleksander Wojtasiak (perkusja). Grywali, a jeśli chodzi o trzech pierwszych, to również podśpiewywali. W domach kultury, klubach, na zabawach i potańcówkach. Takimi zespołami post-bigbeatowa Polska usiana była wzdłuż i wszerz. I niewiele lub nic nie zmieniło dojście wokalisty (grającego na harmonijce) Ryszarda Riedla. Bo zespół ani nie miał stałej bazy, ani własnego repertuaru (na swoje potrzeby adaptując przeboje zachodnich mistrzów w postaci Cream, Santany czy Stonesów właśnie), ani nawet... nazwy. Dopiero gdy sytuacja zmusiła do zapełnienia wolnego miejsca na plakacie, stanęło na nazwie Jam, bo na czymś stanąć musiało. A Jam wziął się od jammowania. Polski zapis nazwy trafił się zupełnym przypadkiem kierującym ręką organizatorki jednego z koncertów w roku Dżem nie miał też jeszcze jednej rzeczy stałego składu mianowicie. Co dotyczyło (i długo dotyczyć będzie) zwłaszcza funkcji perkusisty. Dość szybko odszedł Wojtasiak, a jeszcze szybciej jego następca Wojciech Grabiński. Co prawda przyszedł Leszek Faliński, ale zmieniać się zaczęli też basiści - wkrótce zabrakło Bena Otręby, za którego grywał Józef Adamiec. Kiedy jednak Adamca zastąpił brat Leszka Tadeusz Faliński, to z kolei Adam Otręba chyba częściej niż Dżem 1

2 z Dżemem grywał z Kwadratem, a Berger przestał grywać z Dżemem w ogóle. Po prostu skład tasował się nieustannie. Spośród tych, którzy doszli na przestrzeni lat, najważniejszy okazał się Leszek Faliński. To on wraz z Riedlem stanowił wówczas siłę napędową zespołu. To oni komponowali pierwsze oryginalne utwory zespołu (można powiedzieć, iż własny program wykluł się w lecie 1979 w mazurskich Wilkasach). To oni nalegali, by Dżem wziął udział w festiwalu w Jarocinie. I postawili na swoim. Debiutanci Dżem oficjalnie nie wygrał konkursu festiwalu Jarocin 80 (wówczas noszącego nazwę I Przeglądu Muzyki Młodej Generacji), ale okazał się największym odkryciem imprezy, zresztą nie tylko w skali 1980 roku. W Jarocinie zespół wystąpił w składzie Riedel-Falińscy-Adam Otręba-Jerzy Styczyński (gitara). Wszakże i ten skład nie utrzymał się długo, bo ledwie do występu na imprezie Muzyka Młodej Generacji towarzyszącej markowemu festiwalowi Pop Session To był po Jarocinie drugi najważniejszy występ Dżemu w 1980 roku. To było również pożegnanie z grupą braci Falińskich, którzy przestali w nią wierzyć. Ponownie zespół spróbował z początkiem 1981 roku i tym razem już nie skończyło się na zrywach. Po pierwsze: nowy - stary skład Riedel-Otrębowie- Berger-Michał Giercuszkiewicz (perkusja)-andrzej Urny (gitara) okazał się stabilny (tylko ten ostatni po pół roku ustąpił miejsca Styczyńskiemu). Po drugie: zespół znakomicie przyjął się na estradach, wywołując aplauz na takich imprezach, jak Folk Blues Meeting, Rawa Blues, Jarocin (powrót już w roli gwiazdy, a przynajmniej gwiazdki), Rock Na Wyspie czy Rockowisko. A w Jarocinie, na Rawie, na Muzycznym Campingu w Brodnicy Dżem przez lata będzie stanowić główną atrakcję! Po trzecie: zespół wreszcie zaczął nagrywać. Spośród sesji dla radia, jakie wówczas zanotował, z pewnością najważniejsza jest ta, podczas której muzycy nagrali piosenki Paw i Whisky bo Paw stał się pierwszym przebojem Dżemu, a Whisky z czasem przebojem największym w całych dziejach grupy, po prostu standardem. A spośród innych ówczesnych sesji wyróżniała się ta związana z udziałem w śpiewogrze Pozłacany warkocz Katarzyny Gaertner. Singel Paw / Whisky wyszedł w roku 1982 i narobił wiele zamieszania, niemniej Dżem jakoś nie mógł dostać się do czołówki, zyskać poklasku mediów, akceptacji włodarzy naszego show biznesu. Nie mógł nagrać longplaya, a trudno było nawet z singlami (drugi, Dzień, w którym pękło niebo / Wokół sami Dżem 2

3 lunatycy, wyszedł dopiero w 1984). Spowodowało to spadek ilości koncertów, rozluźnienie dyscypliny tak że na przełomie 1982 i 83 Adam Otręba nad Dżem przełożył granie w lokalach Bliskiego Wschodu, a Riedel zacieśniał kontakty z wówczas znacznie wyżej notowanym Krzakiem. Z pewnością jedną z przyczyn stagnacji i rozprzężenia był brak menażera sprawnego i z kontaktami, które wtedy były jeszcze ważniejsze niż dzisiaj. W każdym razie odkąd w 1984 (po Olsztyńskich Nocach Bluesowych) opiekę menażerską przejął nad grupą Marcin Jacobson, sytuacja Dżemu zmieniła się radykalnie. Przede wszystkim zespół naprawdę zaczął nagrywać coś więcej niż single... Gwiazdy Kaseta Dżem, nagrana w l984 na żywo na świnoujskiej FAMIE (a od 92 wznawiana na płytach jako Dzień, w którym pękło niebo ), dziś ze względu na nie zgrywany dźwięk ma raczej historyczne znaczenie, ale wtedy robiła wrażenie... samą swą obecnością. Natomiast nagrany i wydany w 1985 roku album Cegła to już ścisły kanon polskiego rocka, a przy okazji największy bestseller w dziejach Dżemu. No bo przecież Cegła to greatest hits utwór w utwór od nowej wersji Whisky poczynając, zaś na kolejnym wielkim hicie, Czerwonym jak cegła, kończąc. A jeszcze Oh, Słodka, Jesiony, Kim jestem... Jakby tego było mało, zespół dorzucił do puli kolejnego singla Skazany na bluesa / Mała Aleja Róż (pierwszy z tych utworów dedykując Ryszardowi Skibie Skibińskiemu). Rok 1985 był rokiem wyjątkowym również ze względu na zagraniczne wyjazdy grupy do Szwajcarii, Jugosławii i NRD. Zresztą w ogóle był to dla Dżemu wyjątkowy rok. Ale o 1986 nie da się powiedzieć nic gorszego. Wielkie koncerty (jak choćby ten w Jarocinie utrwalony we fragmencie filmu o polskim rocku My Blood Your Blood ) i takiż album Absolutely Live, zarejestrowany na żywo w krakowskim Teatrze STU. Tym razem muzycy sięgnęli głównie po utwory starsze, z najwcześniejszego okresu własnej twórczości. Wszystkie świetne, ale trzy wyjątkowe Niewinni i ja bo to dzieło kultowe, Abym mógł przed siebie iść bo to tekst-manifest programowy Riedla, Poznałem go po czarnym kapeluszu bo to jedna z koncertowych wizytówek do dziś. A albumowi towarzyszył (wydany co prawda dopiero w 1987) singel nagrany na tym samym koncercie Człowieku co się z tobą dzieje / Czerwony jak cegła. Człowieku co się z tobą dzieje zaświadczyło o udanym flircie z funky. Jeśli coś było w roku 1986 niedobrego, to tylko wyodrębnianie się w zespole frakcji narkotykowej w osobach Riedla i Giercuszkiewicza. Właśnie na tym tle Dżem 3

4 doszło podczas nagrywania kolejnej płyty do zmiany Giercuszkiewicza na czas sesji zastąpił Krzysztof Przybyłowicz, zaś potem na stałe Marek Kapłon (najbardziej znany z TSA). Z ponurych narkotykowych powodów wokalista zaczął opuszczać niektóre koncerty to z własnej winy, to karnie odsuwany. Dlatego w roku 1987 Dżem wyjątkowo często występował bez Riedla, za to z Ireneuszem Dudkiem, Moniką Adamowską i przede wszystkim z Tadeueszem Nalepą. Z tym ostatnim nawet na tak prestiżowych imprezach, jak festiwal w Jarocinie, Rawa Blues i prolog Jazz Jamboree. Z Nalepą ojcem chrzestnym polskiego bluesa Dżem także nagrywał. Ale nim Polska poznała te nagrania, mogła posłuchać kolejnych płyt Dżemu z własnym wokalistą. Przede wszystkim premierowych utworów zebranych na Zemście nietoperzy (głównie w stylu blues-rockowym, wszakże w roli głównej reggae owe Naiwne pytania ). Ale też pozycji koncertowej już numer trzy Tzw. przebojów całkiem Live. Czyli świadectwo jak Riedel śpiewa z... ostrym zapaleniem gardła. To wielka wada, ale znajdzie się i zaleta - w postaci psychodelicznej wersji Jesionów, pokazująca ile zespół potrafi na nowo wycisnąć ze swoich dawnych kompozycji... Listę płyt wydanych w 1988 uzupełnił singel studyjny z Ostatnim ciężkim rokiem i Nie jesteś taki jak dawniej ważny o tyle, iż właśnie na nim kończy się lista singli sporządzonych z winylu. Natomiast longplay Dżemu z Nalepą Numero uno okazał się jednym z lepszych w post-breakoutowym dorobku tego artysty, również dzięki towarzyszącym mu instrumentalistom. Pod koniec lat 80. Dżem zaczął coraz częściej pracować z wokalistkami. Na transmitowanym równolegle w radiu i telewizji koncercie pt. Dżem i Przyjaciele śpiewała z zespołem Małgorzata Ostrowska, w ZSRR (a dokładniej mówiąc Leningradzie i Kazachstanie) Martyna Jakubowicz. To znów było świadectwo kłopotów, jakie ma Dżem ze swoim właściwym wokalistą. To oraz album The Band Plays On... zawierający utwory instrumentalne (z Karlusem w roli głównej) przygotowane na wypadek, gdyby Riedel nie stawił się na koncert. Ale Riedel potrafił i utrudnić nagrania studyjne, czego dowodem Najemnik płyta z jednej strony niedopracowana, ale z drugiej... klasyczna dzięki obecności Modlitwy III, Wehikułu czasu, Harleya. 24 czerwca 89, niedługo przed wydaniem Najemnika, zespół dał w katowickim Spodku wielki koncert z okazji swego dziesięciolecia. Koncert ów otworzył, jak się okazało, cykl urodzinowych imprez w Spodku, ale zamknął współpracę Dżemu z Marcinem Jacobsonem. Nowym menażerem grupy został Leszek Martinek. To nie był koniec zmian, bo wtedy na przełomie dekad i ustrojów zmiany dotyczyły wszystkiego i wszystkich. Jeśli chodzi o zespół zmiany miały charakter organizacyjny (powstała Spółka Cywilna Dżem, czyli muzycy przeszli na swoje ) tudzież personalny zmienił się, oczywiście, perkusista. Nowym został Jerzy Piotrowski (najlepiej znany z SBB). Nagrany z Piotrowskim album Detox uchodzi za wyjątkowe osiągnięcie grupy. To tu jest dramatyczny List do M., tu jest hippisowski Sen o Victorii, tu jest oparty na świetnym riffie gitary Jak malowany ptak. Zresztą w tamtym okresie Dżem wyjątkowo pracowicie odrabiał fonograficzne zaległości. The Singles stanowi zbiór nagrań ze wszystkich małych płyt; Wehikuł czasu Spodek 92 stanowi zapis kolejnego urodzinowego koncertu w Spodku; Ciśnienie stanowi drugi po Numero uno album, na którym Dżem towarzyszy innemu artyście Sławkowi Dżem 4

5 Wierzcholskiemu mianowicie. A Autsajder to kolejna porcja nowych piosenek z nawiązującą do Whisky tytułową oraz z monumentalną Obłudą na czele. Na Autsajderze zagrał kolejny... perkusista Zbigniew Szczerbiński. Kolejny, ale już zamykający sztafetę za Dżemowymi bębnami. Nagrania, nagrania, nagrania bo trzeba jeszcze doliczyć sesję akustyczną z początku 1994 roku, która zaowocowała najpierw płytą Akustycznie, a później Akustycznie suplement. Stare utwory zyskały często nowy kształt dzięki zmianie aranżacji i zaproszeniu licznych gości ( Naiwne pytania!). Jednak obok nagrań koncerty, koncerty, koncerty... Wymieńmy tylko Niech Świat Się Do Nich Uśmiechnie na Stadionie Dziesięciolecia w Warszawie w 92 i trzeci benefis w Spodku rok później. Ale przecież bardzo dobrze było tylko na scenie... Bo na pewno nie ze zdrowiem wokalisty. W 1994 zdrowie Ryszarda Riedla było już bardzo złe... Zmarł 30 lipca. Przyszłość Dżemu była wtedy bardzo niepewna. Klasycy Z myślą, że będą musieli spróbować pracować bez Riedla, instrumentaliści oswajali się jeszcze za życia swego najsłynniejszego wokalisty. Wtedy powstał pomysł konkursu. Konkursu, który wygrał Jacek Dewódzki, na dużej scenie praktycznie debiutant. Wedle jednych kopia Riedla, wedle innych oryginał... Na pewno ktoś, kto chciał i umiał śmiało stawić czoła legendzie. Dewódzki zaczął od nagrania albumu Kilka zdartych płyt, przyczyniając się do przestawienia Dżemu na nowe, hardrockowe tory (choć głównymi wizytówkami płyty okazały się jednak ballady Zapal świeczkę i Dzikość mego serca ). Nowy wokalista prawdziwy chrzest przeszedł w Spodku uczestnicząc obok jedenaściorga gwiazd polskiej sceny (m.in. Jakubowicz, Ostrowskiej, Nalepy, Czesława Niemena, Wojciecha Waglewskiego, Krystyny Prońko, Ziyo) we wzruszającym koncercie zorganizowanym w wigilię pierwszej rocznicy śmierci Riedla, który to koncert został udokumentowany trzypłytowym albumem List do R. na 12 głosów. A potem mógł ponownie ruszyć koncertowy młyn. Odnowiony Dżem zadomowił się w klubach, amfiteatrach i na festiwalach (takich jak Przystanek Woodstock czy Węgorzewo). Przypieczętował to w 1997 album Pod wiatr (z koncertowym przebojem To tylko dwa piwa ), gdzie zespół wrócił do form dłuższych i nastrojów posępnych. Dżem 5

6 Wyjątkowy zresztą nie tylko w skali drugiej połowy lat 90. okazał się rok Ze względu na to, że Dżem poprzedzał na stadionie w Chorzowie samych Rolling Stonesów (dodajmy, iż dwa lata wcześniej poprzedzał w Sopocie ZZ Top); ale też ze względu na fakt, iż dał cykl koncertów prekursorski w polskich warunkach z orkiestrą i chórem w przearanżowanym repertuarze własnym. Udokumentowały to płyty Dżem w Operze (98) z piosenkami bardziej przebojowymi oraz Dżem w Operze 2 (99) z utworami rozbudowanymi; a Dżem w Operze to przy okazji tytuł jedynej oficjalnej wideokasety w dorobku formacji. Pomiędzy wydaniem obu płyt symfonicznych miał miejsce pierwszy wyjazd zespołu do Stanów Zjednoczonych (do których muzycy powracali potem regularnie). Pewne echa symfonicznej przygody zabrzmiały na płycie Być albo mieć ale tylko w sensie aranżacyjnym (wykorzystano instrumenty dęte i chórek żeński), bo płyta niosła na ogół formy krótkie, lekkie (takie jak piosenka tytułowa, chociaż w Za plecami wyraźnie zabrzmiało funky, a w Na swoim brzegu powrócił blues).w okresie wydania Być albo mieć zespół nagrał piosenkę To ja, złodziej do tak zatytułowanego filmu Jacka Bromskiego, no i zadebiutował na festiwalu w Opolu - oficjalnie z okazji swojego dwudziestolecia. Weterani Nowa dekada, nowy wiek i nowy wokalista. Płyta Być albo mieć okazała się pożegnaniem z Dżemem Dewódzkiego. Zwłaszcza, że pojawił się ktoś, kto formułę mógł odświeżyć Maciej Balcar. Ta zmiana wokalisty wywołała o ileż mniejsze emocje niż poprzednia. Również dlatego, iż trzeci wokalista tak przypomina pierwszego A pierwszy duży koncert Dżemu z Balcarem miał miejsce na Tyskim Festiwalu im. Ryśka Riedla imprezie, która stała się rokrocznym festiwalem Dżemu. Kolejny wokalista, ale długo stare utwory. Muzycy zwlekali z wydaniem nowej płyty, choć ciągle podsyłali do sklepów nowe tytuły. A to składankę (dopiero pierwszą w dorobku!) Złoty paw z popularnej serii Złota Kolekcja. A to DVD Przystanek Woodstock 2003, którego tytuł mówi wszystko (dokładnie tak jak tytuł Przystanek Woodstock 2004 ). A to wznowienia starych albumów pojedynczo lub parami (seria 2 CD w cenie 1 CD ). W lecie 2004 grupa pojechała do tak ważnego muzycznie kraju, jakim jest Wielka Brytania, a wkrótce potem wyszła owa płyta z nowym materiałem Rzeczywiście nowych jeśli chodzi o stylistykę jak w piosenkach popowosoulowych Nieproszony i Dzień świstaka ; choć Dżem przecież nie z tych, którzy wypierają się przeszłości czego dowodem Gorszy dzień czy W imię ojca. A melancholijna ballada Do kołyski sprawiła, że po latach grupa znów miała przebój na listach. Dżem 6

7 Zwłokę przy wydaniu 2004 spowodowały kłopoty zdrowotne muzyków, które do szpitala sprowadziły najpierw B. Otrębę, a później Balcara. Cóż to jednak znaczy przy tym, co zdarzyło się pod Jaworznem rankiem, 27 stycznia Bus, którym zespół wracał z koncertu w Rzeszowie, potrącony przez wyprzedzający samochód wypadł z szosy. Dla każdego był to wypadek bolesny, a dla Pawła Bergera okazał się śmiertelny Może to tak musi być, że za taką muzykę trzeba co jakiś czas płacić cenę najwyższą? W czym jak w czym, ale w stawaniu z powrotem na nogi Dżem ma wprawę. Przydała się bo znów stanął. Pierwszym poważnym zadaniem składu z nowym klawiszowcem Januszem Borzuckim był cykl koncertów promujących wejście na ekrany Skazanego na bluesa jedynego filmu fabularnego o polskim muzyku rockowym, Ryszardzie Riedlu oczywiście. W ten sposób koło się zamknęło. A potem zamknęło jeszcze w Zabrzu dokładnie w pierwszą rocznicę śmierci Bergera. Byli na koncercie pamięci pianisty goście z zewnątrz, był gość z nieodległej wprawdzie, ale jednak przeszłości Dewódzki. Bo przeszłość to dla weteranów rzecz ważna, choć nasi weterani mają jeszcze pewne plany na przyszłość. Dżem 7