AGATA DUDEK PROJEKT MASSMIX I JEGO KONCEPCJA VLEPKI W PRZESTRZENI PUBLICZNEJ

Transkrypt

1

2 AKADEMIA SZTUK PIĘKNYCH W WARSZAWIE WYDZIAŁ GRAFIKI AGATA DUDEK PROJEKT MASSMIX I JEGO KONCEPCJA VLEPKI W PRZESTRZENI PUBLICZNEJ Praca magisterkska wykonana pod kierunkiem Prof. ASP dr hab. Wojciecha Włodarczyka WARSZAWA 2010

3 SPIS TREŚCI WSTĘP...4 VLEPKA...8 HISTORIA VLEPKI...9 NURTY I TYPOLOGIA VLEPKI...16 MASSMIX...27 PODSUMOWANIE...42 BIBLIOGRAFIA

4 WSTĘP Miasta, nasze domy, miejsca pracy, rozrywki i relaksu. Uwielbiane bądź często znienawidzone. Brudne i zadymione, wciąż rozrastające się aglomeracje lub niewielkie, senne miasteczka. Na temat ich relacji z człowiekiem napisano już wiele prac, postawiono sporo pytań i sprecyzowano przynajmniej kilka definicji. Jednakże ludzie wciąż zainteresowani są zgłębianiem problemu miasta i przestrzeni publicznej. Swoje poglądy i teorie ubierają w coraz to nowe formy, szukają kontekstów i uzasadnień. Ciągle aktualna pozostaje koncepcja miasta jako wiecznie żywego organizmu. A my jako jego mieszkańcy wstępujemy w rolę kreatorów tego życia. Każda metropolia ma swoją własną historię, tradycję, kulturę i formę sztuki. Wszystko to składa się na ich indywidualny obraz i charakter. Bez tych czynników miasta stały by się bezdusznymi i zunifikowanymi skupiskami ludności. Nic nieznaczących i nie zapadających w pamięć zagłębi. Dlatego tak wielką wagę przywiązujemy do ich estetyki i kolorytu. Poprzez zabiegi związane z wzbogacaniem i ożywianiem przestrzeni, w której się znajdujemy, staje się ona nam bliższa. Jednym z takich zabiegów jest street art - sztuka ulicy. Bardzo silnie związana z miastem a wręcz jego nieodłączny twór. Tu nasuwa się pytanie: Czym jest street art i jaki jest jego związek z proponowanym przeze mnie tematem? Street art jest formą sztuki podkreślającą braki i niedoskonałości otoczenia a zarazem zwracającą uwagę na to, co w nim inspirujące i warte zapamiętania. Jest formą graficznego krzyku, komunikacji wizualnej. Zjawisko sztuki ulicy wpisało się na stałe w architekturę nowoczesnych miast. Możemy spotkać ją w każdym zakątku świata, zaczynając od Stanów Zjednoczonych a kończąc na najbardziej egzotycznych państwach czy wyspach. Rozprawiając o fenomenie tego zjawiska we współczesnym rozumieniu trzeba poznać jego początek. Za ojczyznę street art u uważa się Stany Zjednoczone. Właśnie tam w latach siedemdziesiątych ludzie zaczęli dostrzegać prace ulicznych twórców. Początkowo były to napisy wykonane farbą w spray u wykorzystywane przez gangi portorykańskie w celu zaznaczania własnych terenów. Szybko jednak możliwość ekspresji swoich emocji poprzez malowanie na murach podchwycili mieszkańcy Nowego Jorku. Sprzyjał temu unikalny charakter nowojorskich ulic gdzie slumsy Harlemu bezpośrednio sąsiadują z eleganckim światem Broadwayu, co w efekcie miesza ze sobą różne kultury i problemy klasowe. To specyficzne otoczenie zachęcało do artystycznej walki z władzą i prób wyrwania 4

5 się z nędzy i życia w getcie. Artyści tacy jak TAKI 183, Cat 161 oraz Cornbread, uważani są za pionierów amerykańskiej sztuki ulicy, która szybko rozprzestrzeniła się po świecie i oczarowała niezliczoną ilość młodych ludzi. Początkowo artyści graffiti jak i innych technik związanych ze street art em posługiwali się prawdziwymi nazwiskami i przydomkami, ale wkrótce zaczęły pojawiać się pierwsze pseudonimy. Niezwykła popularność zjawiska oraz stale zwiększająca się liczba artystów wypisujących swoje nazwiska w całym mieście, skłaniały do szukania nowych sposobów aby odróżnić część prac od innych. Od samego początku za cel ataków obrano metro, ponieważ pociągi często przejeżdżały przez całe miasto i widziały je tysiące ludzi. W połowie lat osiemdziesiątych nie było nawet jednego pociągu metra, który choć raz nie został pomalowany od góry do dołu. Zmieniło się to około 1986 roku, gdy władze Nowego Jorku podjęły kroki, żeby chronić swą własność - wznosząc płoty wokół bocznic i regularnie czyszcząc pociągi. Podróże nowojorskich street art erów sprawiły, że zjawisko sztuki ulicy rozpowszechniło się w całych Stanach Zjednoczonych, a wkrótce także w Europie pociągi stały się celem malarzy. W Europie można było spotkać obrazy i napisy na murach o wiele wcześniej, niż nadszedł amerykański trend, a artyści korzystający z szablonów działali w Paryżu na długo przed pojawieniem się pierwszych tagów. Dzięki pracom postępowych i twórczych artystów, europejska scena wpłynęła na sztukę ulicy na całym świecie. Wprowadzili oni wiele nowych koncepcji i poziomów myślenia, nowatorskie sposoby przedstawiania oraz podejście do sztuki miejskiej. Sztuka ulicy to bardzo szerokie hasło zawierające w sobie działania teatralne, sztuki wizualne - takie jak plakat czy mural oraz instalację i rzeźbę. Jako ruch niezależnych działań artystycznych w przestrzeni miejskiej narodził się przede wszystkim z technik zapożyczonych z działań dadaistów, pop artu, ruchów muralistycznych lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych, teatru guerilla 1 czy z designu. Uliczni artyści zaczerpnęli ze sztuki popularnej specyficzny stosunek do kultury masowej oraz powtarzalność ( na przykładach szablonu oraz vlepki). Realizując cele teatru guerilla artyści wyszli ze sztuką na ulicę umieszczając ją w przestrzeni i życiu codziennym. Z kontestacyjnego teatru street art zaczerpnął formułę według, której życie jest sztuką a sztuka życiem. Jest to dla artystów żyjących i tworzących w określonej przestrzeni uniwersalny język porozumiewania się. Umieszczona w tkance miejskiej sztuka ulicy ma bezpośredni kontakt z przypadkowymi obserwatorami i dociera do znacznie większego grona odbiorców. Czy tego chcemy czy nie, każdy jest tutaj traktowany jako potencjalny krytyk sztuki i ma prawo nie zgadzać się z jej treścią bądź umiejscowieniem. Jednak dopóki sam nie chwyci za odpowiednie narzędzia pozostanie w stosunku do niej bierny - ponieważ aby móc ją krytykować, musi posługiwać się tym samym językiem artystycznym. Język street art u jest równie dynamiczny, co 1. Teatr guerilla - teatr walczący, eksploatował problematykę walki, buntu i sprzeciwu wobec kapitalizmu, rasizmu,wojen 5

6 współczesne metropolie. Zmienia się wraz z nimi i musi się zmieniać. Charakter dzieł street art owych to nieustająca praca twórcza - to, co jeszcze dziś istnieje może jutro zniknąć. Brak trwałości i ciągła odnawialność wpisane są w logikę artystycznych działań na ulicy, dlatego kreatywny potencjał street art u jest niemal niewyczerpany. Podczas kiedy klasyczne rozumienie dzieła sztuki poprzez pryzmat jego trwałości wyczerpuje się i staje się bezużyteczne. Ulice żyją i tętnią, a główną kategorią tej gałęzi sztuki staje się sam fakt działania w przestrzeni publicznej. Nasza przestrzeń miejska jest bezustannie eksploatowana przez absurdalne reklamy. Umieszczane są często bez zastanowienia zasłaniając elewację budynków, miejsca pamięci narodowej i kultury. Reklamy te naruszają estetykę miejską bardziej niż działania ulicznych artystów, którzy mają na celu nic innego jak zaprezentowanie własnej twórczości czy wzbogacenie otoczenia. Cytując polskiego street art era ukrywającego się pod pseudonimem MAPED: Mimo coraz większych kar artyści ulicy tworzą w przestrzeni miejskiej z wielką determinacją. Ich celem jest przywrócenie miasta człowiekowi. Rebelianci sprzeciwiający się zastanemu prawu tworzą prace bliższe użytkownikom miast, starając się wyrwać sztukę z białego sześcianu i umieścić ją tam gdzie ich zdaniem jest jej miejsce. Sztuka wychodzi na ulice zaskakując dojrzałością formy i treści. Najbardziej zaskakujące jest jej umiejscowienie. Idąc ulicą ludzie spodziewają się natknąć na reklamę, kosz na śmieci lub ścianę, więc są zaskoczeni, kiedy zamiast tego natykają się na dzieła sztuki. 2 W przestrzeni miejskiej nagle pojawiają się znaki zostawiane przez artystów ulicy. Plakaty, vlepki, graffiti, szablony, rzeźby czy instalacje pozostawione przez twórców mają za zadanie komentować przestrzeń, społeczeństwo a także siebie wzajemnie. Street art nawiązuje do dialogu sztuki z osobowością. Dialog ten ma charakter i wymiar globalny. Stawia pytania twórcom wszystkich kontynentów. Szuka sposobu idealnego porozumiewania się a miasta jako pełne potencjalnych artystów - nośniki komunikacyjne, skutecznie ten dialog podtrzymują. Także u nas w Polsce street art zainspirował do działań twórczych wielu ludzi. Jego niczym nieograniczona dowolność pozwoliła urzeczywistnić wiele pomysłów i projektów. Na polskiej scenie street art owej wyróżnić można bardzo dużo interesujących twórców - od postulujących sztukę krytyczną do miłośników stricte dekoratorskich aranżacji. W swojej pracy chciałabym skupić się przede wszystkim na działalności składu MASSMIX - jednej z najbardziej zasłużonych i najprężniej działających polskich grup street art owych. MASSMIX swoje twórcze postulaty realizuje za pomocą vlepki. Idąc tropem pytań stawianych przez członków grupy będę starała się odpowiedzieć na pytanie: 2. Maped, Kultura Enter - Miesięcznik Wymiany Ideii, 2008 / 6

7 Czym jest MASSMIX? Para malarskim kolektywnym projektem artystycznym? Uniwersalnym kombajnem alternatywnego designu? Cyklem wystaw, warsztatów i jamów z udziałem publiczności? Ideą kolektywizmu i prefabrykacji przystrojona w streetart owe piórka? A może wszystkim powyższym plus beczką śmiechu 3 Wszystko wskazuje na to, że niezależnie od odpowiedzi MASSMIX jest niebywale interesującym i zdumiewającym tworem. Podczas rozmów z twórcami grupy postaram się zgłębić idee massmixowej vlepki, dowiedzieć się, na czym polega fenomen jej modułowego charakteru oraz co w sobie skrywa poza niewątpliwie atrakcyjną formą. Chciałabym również poznać odpowiedź na pytania, co inspiruje członków grupy, jakie są jej tradycje, jak odnajdują się w przestrzeni publicznej. MASSMIX jako otwarta grupa, zapraszająca do współpracy wielu gości i artystów zewnętrznych, organizująca liczne jam y 4, zarażająca swoją pasją do działań w przestrzeni miejskiej - jednocześnie podkreślając kompletny upadek polskiej sztuki ulicy. Jak to możliwe? Cytując grupę: Trudno jest mówić w Polsce o street arcie, jako że polski street art nie istnieje. Jest równanie w dół, graffipolo i poklepywanie po pleckach. Polskiemu street artowi brakuje myślenia i świeżości. Powtórzmy jeszcze raz. Nie ma polskiego street art u ( ) Mówiło się kiedyś o warszawskim stylu graffiti, rozpoznawalne są style liter z Gdańska i ze Szczecina, ale to było lat temu! Nie ma nic nowego ( ) w Warszawie trzeba zdjąć reklamy. Nie ma, co eksplorować, bo nic nie widać. Vlepki są pozaklejane reklamówkami imprez i ciuchów, a większych formatów nikt nie robi Szabloniści działają raz do roku na legalnej ścianie, a grafficiarskie hall of fame 5 wołają o pomstę do nieba. Coraz większe ekrany reklamowe kradną architekturę i zawłaszczają przestrzeń, zabierają mury, które stanowią przecież pole dla działań streetart owych. Budynki stają się puste i obce. Architektura utraciła swoją stabilność. Budynki nie są już dłużej bryłami czy formami, które można by było twórczo wykorzystywać, ale happeningami kiczu i bezmyślności. Przywróćmy ulicę! 6 Czy zatem projekt MASSMIX jest remedium na pogarszający się stan polskiej sceny street art owej? Na to i inne pytania postaram się odpowiedzieć w mojej pracy. Dołączenie galerii massmixowej twórczości oraz zmierzenie się z analizą ich sztuki da odpowiedź na nurtujące mnie pytanie - na czym polega fenomen massmixowych produkcji. Zanim jednak udzielę odpowiedzi i zgłębię świat, w którym proces twórczy jest lekki, niewymuszony i ogólnodostępny skupmy się na tym, co stanowi bazę street artowej twórczości a zarazem jest głównym środkiem ekspresji grupy MASSMIX - na vlepce. 3. Oficjalna strona grupy MASSMIX / 4. Jam (ang. jam session) - zbiorowa sesja improwizacyjna; 5. Hall of fame (ang. galeria sław) - miejsce eksponowania najlepszych graffiti; 6. A.Radecki, Street art: Berlin płonie, Warszawa też będzie! Magazyn Exklusiv

8 VLEPKA W tym rozdziale chciałabym poruszyć problem i znaczenie vlepki, która jest jedną z najbardziej charakterystycznych technik street art u - tuż obok graffiti oraz szablonu. Idąc za tropem encyklopedycznych definicji, możemy dowiedzieć się między innymi, że: wlepki zwane także vlepkami, wlepami, stickersami, wklejkami lub naklejkami to z reguły małe kawałki papieru bądź folii samoprzylepnej zawierające komunikat językowy lub obrazowy, nalepiane w miejscach publicznych, zwłaszcza w środkach komunikacji miejskiej, na przystankach, budkach kioskowych, latarniach, automatach do parkowania oraz w wielu innych miejscach. Vlepki zwykle występują w formie prostokąta lub kwadratu czasami jednak przyjmują kształty ręcznie wycinanych figur, a zamierzony mały rozmiar ułatwia ich transport, sprzyja dyskrecji podczas wlepiania oraz umożliwia wklejenie większej ilości wlepek na małej powierzchni ( ) 7 Trudno nie zgodzić się z tą definicją, jednakże w obliczu tak dynamicznie rozwijającego się zjawiska brzmi ona nieco sucho i lakonicznie. Przede wszystkim vlepka jest formą plastycznego wyrazu tworzoną z myślą o ingerencji w przestrzeń publiczną. Obecność rysunku, grafiki, zdjęcia, kolażu bądź samego tekstu czyni z niej przekaźnik wielu treści, często bardzo zaangażowanych. Vlepka nie jest zjawiskiem natrętnym, nie rzuca się w oczy już od pierwszych chwil. To raczej niepozorna forma lecz pełna potencjału. Wykorzystywana przez wielu twórców w najróżniejszy sposób, podporządkowuje się by potem zaistnieć w mieście. Vlepka zwana przez niektórych Przebłyskiem Twórczej Myśli Autora 8 ma mnóstwo ciekawych oblicz i jest według mnie wspaniałym przykładem komunikacji międzyludzkiej i wewnątrzmiejskiej. Jednak czy poruszając się po mieście i zwracając uwagę na to co dzieje się dookoła nas, zastanawiamy się skąd wzięła się vlepka i jaka jest jej geneza? Czy jest to młode zjawisko utożsamiane z modą i subkulturami, czy też może vlepka jako forma plastyczna ma bliżej określoną tradycję i historię? Jak już wspominałam wcześniej vlepka jest ściśle powiązana z nurtem sztuki ulicy. Z wielką łatwością możemy prześledzić rozwój street art u na Zachodzie, jednak odpowiednie umiejscowienie tego zjawiska w obrębie Polski może sprawić już pewną trudność. Jako, że tematem mojej pracy jest monografia polskiej grupy artystycznej, skupię się przede wszystkim na historii vlepki w naszym kraju. 7. K.Głowacka, Zrywacze vlepek zabijają kulturę. Przyczynek do analizy vlepki jako zjawiska kulturowego, str.1 / 8.S.Szabłowski, Vlepiam więc jestem, CITY Magazine 05/2000 str.32 8

9 HISTORIA Pierwsze vlepki, a raczej prototypy tego co dziś uznawane jest za vlepkę pojawiły się w okresie II Wojny Światowej i były mocno związane z działalnością grup konspiracyjnych takich jak, np. Grupa Małego Sabotażu WAWER. W 1940 roku Aleksander Kamiński twórca pojęcia mały sabotaż na łamach Biuletynu Informacyjnego umieścił artykuł, w którym namawiał do walki z okupantem za pomocą takich rozwiązań jak: umieszczanie na murach antyhitlerowskich napisów, malowanie polskich symboli narodowych m.in. Polski Walczącej, a także V (victory), rozlepianie ulotek, zrywanie niemieckich plakatów i flag, niszczenie wystaw ze zdjęciami czy symbolami hitlerowskimi, wysyłanie ostrzeżeń, ośmieszanie zarządzeń okupanta, dezintegrowanie jego akcji propagandowych. Wszystkie działania Małego Sabotażu miały charakter wyłącznie propagandowo - wychowawczy. Oddziaływanie tej grupy adresowane było zarówno do własnego społeczeństwa, jak i do nieprzyjaciela. W przypadku społeczeństwa polskiego chodziło przede wszystkim o podtrzymanie morale - danie świadectwa temu, iż istnieje ruch oporu oraz utwierdzanie wiary w ostateczne zwycięstwo. Część działań o charakterze wychowawczym - służyła zapobieganiu postawom uznawanym za niewłaściwe w okupacyjnej rzeczywistości. Jednym z prekursorskich działań jakie w przyszłości miały określić charakter Małego Sabotażu było stworzenie pierwszej oficjalnej vlepki w historii Polski. Inicjatywę podjęła w Warszawie w 1939 roku Polska Ludowa Akcja Niepodległościowa. Na afiszach obwieszczających utworzenie Generalnego Gubernatorstwa umieszczono niewielkie, drukowane na ręcznej drukarence nalepki z tekstem: Marszałek Piłsudski powiedziałby: - A MY WAS W DUPIE MAMY! 9 Z biegiem czasu, na fali kolejnych zmian ustrojowych jeszcze nie raz wykorzystano vlepkę jako medium propagandowe. Było tak między innymi w okresie PRL-u. Ówczesne władze uznały vlepki za nośniki wychowawczo - propagandowe, chwaląc kraj i polskiego robotnika oraz krytykując państwa dawnego bloku zachodniego. Znane są również żartobliwe i humorystyczne wklejki nawiązujące do PZPR. W latach 80-tych obok antykomunistycznych napisów vlepka stała się także nośnikiem haseł wolnościowych, związanych z działalnością Solidarności. Na ten sam okres czasu przypada twórczość wrocławskich performerów z pod znaku Pomarańczowej Alternatywy, na czele z Waldemarem Frydrychem. W drugiej połowie lat osiemdziesiątych sławę zdobyły graffiti krasnoludków, które stały się jej emblematem. Krasnoludki były malowane na plamach, powstałych w wyniku zamalowywania przez władze wolnościowych i antyrządowych haseł. Były one 9. Harcerki , red. K. Wyczańska, Warszawa

10 czymś co wyróżniało się w szczególny sposób na tle szarej rzeczywistości stanu wojennego. Pomarańczowa alternatywa opowiadała o problemach w sposób ironiczny i zdystansowany, walcząc z marazmem dnia codziennego. Hasła Pomarańczowej Alternatywy często parafrazowały postulaty Solidarności. Poprzez parodię miały obnażać absurdy systemu i tym samym skłaniać obywateli do myślenia. Słynne naklejki: Obywatelu, pomóż milicji, pobij się sam!, Każdy Polak postępowy pije sok pomarańczowy czy 1 maja ale jaja 10 - przetarły drogę, stając się punktem wyjścia i źródłem inspiracji dla przyszłego pokolenia polskich street art erów. W latach osiemdziesiątych sztuka ulicy była mocno zabarwiona antykomunistyczna propagandą. Wraz z transformacją ustrojową możemy zaobserwować jej swego rodzaju odpolitycznienie. Akcje Pomarańczowej Alternatywy zaostrzyły apetyt rodzimych artystów, którzy z wielkim zapałem zaczęli działać w przestrzeni miejskiej. Plakaty happeningowe z archiwum Ruchu Pomarańczowa Alternatywa. Współczesna vlepka odrodziła się po 1989 roku, najpierw w postaci naklejek informujących o podziemnych wydawnictwach płytowych i stopniowo rozszerzając swoją tematykę w kierunku życia społecznego. Największe zainteresowanie tym zjawiskiem nastąpiło w latach ale trwa ono do dzisiaj choć w nieco innej formie. W 1995 roku Mariusz Lible, Krzysztof Sidorek oraz Robert Czajka założyli jedno z pierwszych ugrupowań vlepkarskich - PINOKIO. Cytując artystów: Na początku był PINOKIO - grupa aktywnych, zbuntowanych nastolatków produkująca vlepki, szablony, plakaty, akcje. Scena vlepkowa jeszcze wtedy nie istniała, było czysto. Pomysł na tego rodzaju działalność narodził się z poszukiwania medium - taniego ale dla nas dostępnego. Dysponowaliśmy skromnymi środkami, takimi jakimi dysponują nastoletni ludzie( ) To wymagało od nas tylko pomysłu i fizycznej pracy, by go zrealizować, a później rozpowszechnić. Wykonywaliśmy dziesiątki tysięcy vlepek, jeden wzór powielaliśmy w tysiącu sztuk, nie potrzebowaliśmy dużo pieniędzy, 10. Oficjalna Strona Ruchu Pomarańczowa Alternatywa / 10

11 papier samoprzylepny jest tani. Kieszonkowe zamiast na piwo czy imprezę przeznaczaliśmy na to. Farby do sitodruku dostaliśmy za darmo, ktoś w autobusie zaproponował papier. Ludzie jak zobaczyli co robimy też rzucili się na robienie naklejek( ) 11 Prekursorskim momentem w działaniach grupy PINOKIO było umieszczenie przez ich twórców naklejki: Otwarcie sezonu długich nosów i czapeczek. Pomysł Pinokio został szybko podchwycony, a w środkach transportu miejskiego zaczęły pojawiać się robione domowym sposobem naklejki. W 1998 roku grupa PINOKIO zmieniła nazwę na TWOŻYWO, a artystyczny duet Lible-Sidorek kontynuuje street art ową formę działalności do dziś. Ich projekty podejmują różnorodne kwestie społeczno-polityczne związane m.in. z : feminizmem, konsumpcjonizmem, religią czy problemami młodego pokolenia. Członkowie grupy TWOŻYWO w znaczny sposób wpłynęli na rozwój zjawiska vlepki w Polsce. Wczesne vlepki autobusowe Grupy PINOKIO z lat / z archiwum strony Współczesne realizacje duetu TWOŻYWO / z archiwum E. Korsak, Magazyn Sztuki 30/05 11

12 Niedługo po nich w wir miejskiej sztuki wkroczyli tacy artyści jak: Bujnos, NNK, VLEP R US (Grupa Ursynowska), NAKLEJKERSI, CYBERKOT, James Stront, Klay, Uzbad Azbesta, Ziutek, VLEPSQUAD, Cartoon Crew, Dwaesha, 3 Fala i wielu innych. Warto rozwinąć kwestię dotyczącą ówczesnej działalności artystów związanych z grupą 3FALA. Sami o sobie i swojej twórczości wypowiadają się w następujący sposób: Grupa 3FALA - 3F powstała około 1998 roku. Nasza przygoda z graffiti zaczęła się jednak znacznie wcześniej. W drugiej połowie lat 80-tych w Polsce wybuchł boom na szablonowe graffiti z przekazem wolnościowym, ekologicznym, anty militarnym. Niemal wszystkie rzeczy, które wówczas pojawiały się na ścianach miały zacięcie polityczne. Było to małym ciosem w system komunistyczny. Już wtedy część naszego zespołu biegała po ulicach odbijając swoje prace na murach. Czas mijał a ulice, dzielnice, wagony, betony zalała druga fala malowania. Tagi, srebra, murale - jednym słowem Ameryka. Kolorowo ale generalnie bez angażowania się w sprawy społeczne. My tworzymy nurt trzeciej fali polskiego graffiti (stąd nazwa naszego zespołu), żywo reagującego na wydarzenia społeczno-polityczne. Staramy się dotrzeć do ludzi z naszym przekazem, by zwrócić ich uwagę na ważne sprawy i problemy. Chcemy jednocześnie być dla naszych odbiorców inspiracją do podjęcia pozytywnych działań dla dobra innych. 12 W działalności artystów z pod znaku 3 FALI łatwo można dostrzec wpływy wcześniejszych lat. Grupa działa bardzo aktywnie i na każdym kroku podkreśla swoje zaangażowanie w sprawy społeczne. Cytując: Pozostając anonimowymi twórcami bez obciachu korzystamy z nagłośnienia niektórych projektów w oficjalnych mediach. Działamy tak aby zwiększyć siłę naszego rażenia w docieraniu do ludzi z przesłaniem np. pokojowym czy antynarkotykowym. Upominaliśmy się o prawa człowieka łamane w Czeczeni i Tybecie, prosiliśmy o pomoc dla ofiar wojny w Kosowie. Wykrzyczeliśmy nasza niezgodę na rasizm, ksenofobię, wojnę w Iraku oraz na nakręcanie spirali przemocy pomiędzy Izraelem a Palestyną, czy na konsumpcyjne podejście do życia (...)Trzecia Fala z przekazem społecznym, bez ortodoksji, bez narkotyków, zawsze w podziemiu by inspirować, pomagać i tworzyć! 13 Vlepki i szablony Grupy 3 FALA / z archiwum Oficjalna Strona Internetowa Grupy 3 FALA / Oficjalna Strona Internetowa Grupy 3 FALA / 12

13 Istnieje pogląd, że vlepki podobnie jak sztuka graffiti są znakiem naszych czasów, dlatego u progu nowego milenium - vlepka, wcześniej królująca w komunikacji miejskiej, na przystankach lub stacjach, powoli znika z autobusów aby z mocniejszym uderzeniem zaistnieć w strukturze miasta. Być może jednym z powodów zmiany otoczenia były trwające od lat wojny vlepkarskie. Autobusy i tramwaje stały się polem bitew walczących ze sobą grup, które prześcigały się w zrywaniu i wzajemnym zaklejaniu prac. Z biegiem czasu komunikacja miejska przestała wystarczać rozbuchanym vlepkarzom i część z nich przeniosła swoją działalność w miasto. Początkowo vlepka odbierana jako przejaw wandalizmu spotykała się z mocno skrajnymi reakcjami, od zachwytu po głębokie oburzenie. Po pewnym czasie stała się jednak częścią miejskiego folkloru. W 2000 roku w jednej z Galerii w Białej Podlaskiej odbyła się pierwsza wystawa vlepek. Cytując jednego z organizatorów wystawy: Od tej pory vlepka awansowała z wandalizmu do sztuki ulotnej (...) vlepki są trafnym przekazem ideologicznym. Mówi się, że młode pokolenie jest bierne a to nie prawda. Vlepki są formą ich ekspresji, widać na nich jak na dłoni co młodzi ludzie myślą o współczesnym świecie, o otoczeniu, o etyce, znajdują się w nich wypowiedzi na różne tematy społeczne. 14 Aby przedłużyć żywotność vlepki w przestrzeni miejskiej, wielu twórców z całej Polski wpadło na pomysł zorganizowania odpowiednich miejsc gdzie można by prezentować swoja twórczość. Tak oto powstały VLEPKO- WISKA znane praktycznie wszystkim street art erom. Podczas spaceru po mieście natkniemy się zapewne na wiele takich ulicznych galerii. Na szybach okien, tablicach przy stacjach metra, w bramach, klatkach schodowych, czy rynnach. Inwencja vlepkowych twórców nie zna granic, a chęć zaprezentowania własnej twórczości jest silniejsza niż obawa przed złapaniem przez miejskie służby porządkowe. Do znanych na terenie Polski vlepkowisk należy poznański Rozbrat, wrocławska Galeria na Jatkach, mur przy kinie Atlantic, podziemia dworca centralnego a także szyba Wydziału Grafiki warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych, od strony ulicy Traugutta. Niektóre okna wydziału są już całkowicie zalepione vlepkami ale to zupełnie nie przeszkadza kolejnym twórcom klei się jedne na drugich. 14. M. Piwowarek, Gazeta Stołeczna , str.8 13

14 Szeregi vlepkarzy zasila alternatywna młodzież, często zajmująca się także innymi dziedzinami sztuki. Są to ludzie lubiący komunikować się i wyrażać swoje myśli poprzez niezależne kanały. To naturalne zjawisko, gdyż każdy twórca szuka możliwie jak najlepszych dla siebie sposobów artystycznego wyrazu, dbając tym samym o rozwój umiejętności. Obecnie możemy zaobserwować mały zastój w dziedzinie vlepki. Odpowiedzialne za to są trzy czynniki: wspomniana wczesniej interdyscyplinarność i chęć eksplorowania nowych twórczych terytoriów, stopniowa komercjalizacja street art u oraz działalność internetowa. Vlepki stają się coraz bardziej modne i powoli wykraczają poza tradycyjny nośnik - jakim zazwyczaj jest autobus czy tramwaj. Pojawiają się gazety o tej tematyce oraz portale internetowe zrzeszające twórców z całego świata. Za pomocą zamieszczanych adresów na dole praktycznie każdej vlepki, vlepkarze mogą oczekiwać opinii przychodzących od różnych odbiorców. Globalna sieć umożliwia komunikację pomiędzy twórcami a odbiorcami. Istnieje wiele stron internetowych, za pośrednictwem których przebiega ta komunikacja. Tworzy się więc sieć zależności. Wymiana opinii, aprobata czy inne zamieszczane treści mają na celu podtrzymanie zainteresowania tematem. Ta powszechność spowodowała, że vlepki postanowili wykorzystać również specjaliści od reklamy. Duża siła oddziaływania powoduje coraz częstsze przenikanie treści reklamowo-marketingowych do vlepki. Tym samym traci ona na autentyczności. Bowiem vlepka powinna być bezinteresowna. Może bawić, krytykować, czy nawet irytować - nigdy jednak do niczego nie nakłaniać. Vlepki zostały wykorzystane jako materiał komercyjny, a za ich pomocą przeprowadzane są liczne kampanie reklamowe. Są świetnym materiałem promocyjnym dla imprez, sklepów czy okazjonalnych wydarzeń. Zdaniem Quasera, bydgoskiego artysty: Dziś vlepianie staje się również snobistycznym zajęciem ludzi związanych z kulturą klubową, uzupełniającymi bywanie w sklepach z drogimi ciuchami czy elitarnych klubach. 15 Specjaliści od reklamy twierdzą, że hasła propagandowe drogą vlepki silniej przemawiają do wyobraźni młodych ludzi niż tradycyjne plakaty czy spoty. Vlepka coraz częściej traktowana jest jako gadżet informujący o nowych miejscach czy imprezach, w sklepach staje się dodatkiem do zakupów lub jest rozdawana na ulicach. Cytując wypowiedź Mariusza Libla z grupy TWOŻYWO: Po paru latach zmienił się kontekst vlepki, dlatego przestaliśmy pracować w autobusach i tramwajach. Chcieliśmy powiedzieć coś innym, coś o czym milczała telewizja, galerie, prasa. Potem vlepkarze zaczęli rozmawiać już tylko ze sobą, zaczęli bredzić, zapanowało niechlujstwo formalne. Teraz kontrolę nad autobusami przejęli kibice. Rządzą tam naklejki, które kupuje się gotowe na targach, drukowane na offsecie, 15. M. Piwowarek, Gazeta Stołeczna, , str.8 14

15 promujące lokalne kluby piłkarskie. Vlepki, tak jak cały street art, zaanektowała reklama (...) wiele firm zbudowało swą kampanię na vlepkach i szablonach, zatrudnili teamy grafficiarskie, zaangażowali vlepkarzy, zapłacili dobre pieniądze, wyprodukowali kilkadziesiąt tysięcy naklejek, a vlepkarze chodzili po mieście i lepili. Szablon reklamowy na chodnikach to już standard. 16 Idąc z duchem czasu nie można uniknąć stopniowej komercjalizacji sztuki. Nie oznacza to jednak, że zjawisko vlepki umarło. Nic bardziej mylnego. Vlepka nadal obecna jest w miastach choć w nieco odmiennej formie. Odpowiedzialni za to są twórcy tacy jak: Mrufig, Kwiatek, Goro, Adam-X, Truth, Dwaesha, Anna Witkowska, Pan Jarema a także główny bohater mojej pracy MASSMIX. Ich twórczość ukazuje street art w nowym świetle. Wcześniej vlepka znana raczej z niewielkich rozmiarów dziś przybiera wielkie formy przejmując często rolę plakatów. Plakat, który był kiedyś podstawowym medium komunikacji i ekspresji w przestrzeni publicznej, zadomowił się we wnętrzach galerii i mieszkań, pełniąc funkcję dekoratorską. Vlepki, murale, szablony czy t-shirty zastąpiły plakat zaangażowany i poszły o krok dalej. Street art owi artyści zestawiając ze sobą słowa vlepka i plakat stworzyli VLA- KAT. Vlakat to nic innego jak duże vlepki zrobione na zwykłym papierze lub tapecie i klejone za pomocą najróżniejszych mieszanek. Artyści działający w tej technice, wykorzystują w pracy wiele innych charakterystycznych dla street art u form. To przenikanie się technik tworzy często zaskakujące efekty. Przykładem tego jest twórczość młodego warszawskiego artysty Pana Jaremy. Jego ogromne vlakaty o nieregularnym kształcie odznaczają się bogactwem form. Kreska, która zazwyczaj wypełnia przestrzenie vlepek, w bezpośredni sposób nawiązuje do tradycyjnych technik graficznych, takich jak litografia.prace Jaremy mają dekoracyjny charakter ale przy tym są pełne swobody a także odporne na cenzurę. Tworzenie vlakatów wymaga dużego zaangażowania, ponieważ wielkość wklejanych form łączy się z utrudnieniem i predestynuje twórcę do klejenia pod osłoną nocy. Są one również często zrywane przez nadgorliwych funkcjonariuszy oczyszczania miasta, więc znalezienie odpowiedniego miejsca pod vlakat również może stanowić utrudnienie. Gdy jednak weźmiemy pod uwagę te wszystkie czynniki i uda nam się przykleić pracę, np. na słupie ogłoszeniowym czy murze, jej ekspresja i siła wyrazu na pewno zdominuje wszystko dookoła. W wizualnym śmietniku współczesnej ulicy vlakat przyciąga spojrzenia i jest swego rodzaju otrzeźwiającym kubłem zimnej wody na głowę przechodnia. Spektrum tematów poruszanych przez vlakaty jest ogromny. Dziś to zjawisko okrzyknięto mianem plakatu niezależnego. Uliczni partyzanci docierają do zwykłego przechodnia pełniąc rolę jaką kiedyś odgrywali plakaciści. 16. E. Korsak, Magazyn Sztuki 30/05 15

16 Vlakaty autorstwa Pana Jaremy / Warszawa 2009 / z archiwum Obchody XX Międzynarodowego Biennale Plakatu w Wilanowie w 2006 roku zainspirowały organizatorów do zaproszenia znanych polskich artystów sceny street art owej. Wystawa miała na celu sprowokowanie dyskusji o twórczości coraz bardziej widocznych ulicznych grafików, a także o pozycji plakatu w XXI wieku. Cytując organizatorów: (...) właśnie te formy chcemy pokazać w kontekście wielkiego przeglądu plakatów, jakim jest biennale. Chcemy sprowokować dyskusję o tożsamości i racji bytu plakatu, zaaranżować spotkanie grafików z twórcami niezależnymi, wreszcie chcemy wprowadzić trochę ożywczego zamieszania, dac do myślenia, postawić kilka ważnych pytań(...) 17 Wystawa w doskonały sposób charakteryzuje kondycje polskiego street art u a wraz z nim vlepki. Jej bezustannie zmieniająca się morfologia nie wypacza sensu jaki ze sobą niesie. Znając już rys historyczny a także tradycje z jakich się wywodzi, skupmy się bliżej na tematyce vlepki oraz na funkcjach jakie pełni. Wiedza ta pozwoli nam na dogłębne poznanie i zrozumienie twórczości grupy MASSMIX. NURTY I TYPOLOGIA VLEPKI Jak wspomniałam we wcześniejszej części na przestrzeni lat vlepka rozwijała się bardzo dynamicznie. Zachodziło w niej wiele przemian dotykających struktury formalnej a także znajdujących wyraz z tematyce. Vlepka w dużej mierze zależy od technologii w jakiej została zrobiona. A ta chcąc dostosować się do aktualnych wymogów miasta musiała ewoluować. Z czasem małe karteczki zastąpiły vlakaty z papieru i tapet a także folia magnesowa, która umożliwia łatwe odklejanie i przenoszenie vlepek z miejsca na miejsce. Nowe tendencje w street art cie wymuszają stałą obserwację zjawiska a łatwość technologiczna wywiera wpływ na zmianę filozofii vlepki i jej powszechność. Vlepka jest dobrym kanałem komunikacyjnym, poruszającym wiele tematów i zwracającym uwagę na ważne sprawy. Opisując główne nurty 17. Z archwium Muzeum Plakatu w Wilanowie. Wystawa towarzysząca 20. Międzynarodowemu Biennale Plakatu / 2006 /kur. K. Matul / 16

17 tematyczne postaram się nieco przybliżyć, najbardziej charakterystyczne dla niej cechy a także twórców skupiających się na tej formie wyrazu. Pragnę zwrócić uwagę na fakt, że vlepka nie jest bezmyślnym wandalizmem - to głos młodego pokolenia, chcącego mówić różnymi językami i skupiać uwagę na tym co ważne i ponadczasowe. Jej celem jest poruszanie wielu zagadnień, walka z ospałością przechodniów i urozmaicenie szarzyzny dnia. Mnogość nurtów ułatwia znalezienie wielu odbiorców a także pogłębia siłę oddziaływania zjawiska. Uważny obserwator może dostrzec kilka zasadniczych nurtów: środki lokomocji i obecne w nich komunikaty znakowe; autotematyczne metavlepki ; zaangażowane społecznie i zawierające motywy polityczne, religijne i kontr kulturowe; posługujące się kodami kultury popularnej i czerpiące z niej inspiracje, bądź też artystyczne i wyrażające swobodne refleksje natury filozoficznej na temat życia i świata. Wszystkie one stanowią transmisje myśli - według Katarzyny Głowackiej myśli samoprzylepnych 18. Zdaniem vlepkarzy: Trudno jest przejść obojętnie obok dobrej vlepki. Czasami mamy problem z ich odczytaniem lub interpretacją, różny bywa poziom artystyczny a z przesłaniem niektórych trudno się zgodzić, dlatego vlepce zwykle towarzyszy wiele emocji. Dzieje się tak ponieważ ich twórcy wykorzystują w swoich pracach tematy aktualne, często kontrowersyjne lub odnoszące się do kultury underground u. Aby pozostać w obszarze konkretnej ikonosfery vlepki, wezmę pod uwagę te nurty, które podkreślają jej tożsamość i charakter. Dołączona do rozdziału galeria prac pozwoli na szersze zrozumienie kontekstu, a także mam nadzieję, że lepiej zobrazuje sens przedstawionych przeze mnie przykładów. NURT KOMUNIKACYJNY Jednym z pierwszych miejsc w jakich narodziła się vlepka jest komunikacja miejska, dlatego też możemy natknąć się na wiele prac poświęconych tej tematyce. Vlepki nurtu komunikacyjnego to zazwyczaj tekstówki nie uwzględniające w swojej formie obrazu, a raczej bazujące głównie na zabawnym haśle bądź błyskotliwym spostrzeżeniu. Vlepkarze wklejający w środkach komunikacji miejskiej upodobali sobie to miejsce ze względu na dużą liczbę odbiorców poruszających się za pomocą autobusów i tramwaji. W autobusowych vlepkach nie brakuje dowcipnych komiksów, rysunków, które obejmują tematem hermetyczny świat autora. Problemy vlepkarzy często wiażą się z miejscem prezentacji, niejednokrotnie możemy spotkać vlepki, które w formie nekrologu wyrażają żal po zlikwidowaniu ulubionej linii autobusowej lub w żartobliwy sposób podkreślają brak punktualności pojazdów. Nieodzownym elementem a raczej bohaterem jest kontroler biletów. Tego typu przedstawienia wywołują uśmiech na twarzy pasażera, który doskonale wie co znaczy czekać ponad- 18. K. Głowacka, Zrywacze vlepek zabijają kulturę - przyczynek do analizy vlepki jako zjawiska kulturowego, str.1 / 17

18 programowe dziesięć minut na przystanku lub doświadczyć obcesowej konfrontacji z kanarem. Wiele vlepek traktuje o kulturze jazdy, bądź zwraca uwagę na problem jakim są zrywacze. Zrywacz w żargonie vlepkarzy jest uważany za wroga vlepek, a każdy kto ośmieli się usunąć dzieło sprzed oczu pasażerów zasługuje na to miano. Dlatego też street art owi twórcy prześcigają się w wymyślaniu pułapek na potencjalnych zrywaczypocząwszy od prześmiewczych haseł a kończąc na technologii np. zaokrąglając rogi, w celu trudniejszego odklejenia vlepki. W tym świecie jedną z głównych zasad jest poszanowanie cudzej pracy a hasło: Nie zrywaj cudzej vlepki choćby była kiepska! na stałe wryło się w uliczny kodeks. Hasła: Autobus bez vlepki jest nieważny ; Zrywanie grozi śmiercią ; Nawet niesprzyjające warunki atmosferyczne nie powstrzymają naszych vlepek! 19 pełnią funkcję komunikatów ostrzegawczych. W autobusach i tramwajach vlepia się przeważnie nad ostatnimi drzwiami pojazdu. Miejska komunikacja traktowana jest przez vlepkarzy jak galeria. Niektórzy artyści piszą na swoich stronach internetowych o legendarnych już liniach tramwajowych nr. 23, 11 i 6, w których spontanicznie powstały objazdowe vlepkowiska i galerie na szynach. Jak się okazuje naklejanie vlepek wcale nie jest tak łatwe jak mogłoby się wydawać, patrząc na ich niewielkie rozmiary. Dzieje się tak za sprawą wszechobecnego w środkach komunikacji miejskiej brudu. Vlepkarz chcący umieścić naklejkę w autobusie, musi najpierw starannie oczyścić miejsce pod nią, czym najczęściej wzbudza uwagę pasażerów i kierowców. Reakcje na te małe zjawiska bywają skrajnie różne, począwszy od przychylności poprzez dezaprobatę a kończąc na wyproszeniu z autobusu, najczęściej w asyście wyzwisk i przepychanek. Vlepkarka Bambi mówi: Vlepkowanie to mój jedyny nałóg. Marzy mi się wielka akcja vlepkarska, która przyniesie określony skutek(...) Prawdziwych vlepkarzy cieszy fakt, że pojawiają się nowi. Niektórzy wypuszczają parę naklejek, inni wciągają się. Ktoś ma komputer i trochę forsy, zrobi próbna serię i okazuje się, że już nie może tak zwyczajnie jeździć autobusem. 19. A. Grużewska, Wariacje autobusowe, Polityka nr , str.70 18

19 NURT AUTOTEMATYCZNY Niemal równie popularne co autobusowe są vlepki o vlepkach i ich twórcach. Reprezentują one nurt autotematyczny. Jego credo stanowią sentencje Vlepkare humanum est czy Vlepiam więc jestem 20. Zdarzają się również dowcipne i nieco ironiczne komentarze na temat samych vlepkowiczów: Jesteśmy fajną sektą wierząca, że ciało vlepkarza po śmierci nie gnije, tylko się rozkleja, Nie vlepiamy się tylko w damskich toaletach, Przelewaj myśli na naklejki! czy Bądź kreatywny, zerwij tę vlepkę zębami! Vlepki spod znaku autotematyki opierają się głównie na zasłyszanych sloganach i sentencjach, które potem ulegają językowej deformacji. Są one często bardzo zabawne i świadczą o inteligencji autora. Tutaj również przywołuje się obraz zrywacza, odwiecznego wroga vlepek stojącego na drodze wolności słowa. Pod jego adresem padają ironiczne teksty a nawet skandaliczne porównania. Zwraca to uwagę na duże zaangażowanie vlepkarzy jakim kierują się w swoich pracach. Jest to jak najbardziej jasna i słuszna postawa artystyczna. Autotematyczne vlepki z kolekcji grupy CARTOON CREW, ARTmwaj! oraz UZBAD AZBESTA. 20. Z archiwum portalu 19

20 NURT SPOŁECZNO POLITYCZNY Kolejnym istotnym tematem w omawianej przeze mnie typologii jest nurt społeczno-polityczny. Jest to pojemna tematyka zawierająca w sobie dużo treści światopoglądowych oraz ocierająca się o swego rodzaju manifesty. Chociaż vlepkarze przeciwni są określaniu ich mianem subkultury, to część ich twórczości sięga do specyficznej symboliki kultury alternatywnej gdzie wyodrębnia się ich wyraźny przekaz. Vlepkarze jak na twórców sztuki ulicy przystało, żywo reagują na bieżące wydarzenia i często trafnie potrafią skomentować otaczający ich świat. W nurcie społecznopolitycznym możemy natknąć się na vlepki o tematyce ekologicznej, anarchizującej, antyrasistowskiej bądź dotyczące krytyki kapitalizmu, gospodarki czy zjawisk społecznych. Nie stronią również od bezkompromisowej krytyki społecznej a ich przekaz często prosty i dobitny możemy zaobserwować na przykładach: Murzyn? Rumun? Eskimos? Latynos? Azjata? Żyd? Polak? CZŁOWIEK, To ludzka rzecz okradać 21 itp. Wiele prac nurtu społeczno-politycznego swoją stylistyką przypomina szubiennicę malowaną na murach w miejscach publicznych. Artyści umieszczali szubiennicę z powieszonymi na niej symbolami tego co było i jest im wrogie np. anarchia, gwiazda Dawida, swastyka czy flaga USA. W tego typu vlepkach wyraźne wydaje się pokrewieństwo ze sztuką graffiti, ponieważ wielu artystów nie ukrywa czerpanych z niej inspiracji. Vlepkarze chcą prowokować, poruszać tematy jakich nie dostrzega szkoła, rodzice i społeczeństwo. Zaczynają od vlepek dotyczących narkotyków a kończą na politycznych manifestach o charakterze antysystemowym. Są to bardzo częste tematy, ponieważ wielu spośród artystów street art u czuje się również obywatelami i bliższe im stają się problemy natury społecznej i obywatelskiej. Prym w tej tematyce wiedzie ugrupowanie 3Fala oraz Twożywo, jednak na każdym kroku możemy natknąć się na vlepki innych autorów. Nurt społeczno - polityczny uzmysławia nam, że vlepka nie jest tylko echem i dziwnym tworem mającym na celu dewastację przestrzeni publicznej. Jest to sztuka, której autorzy chcą być blisko wydarzeń, przedstawicielstwo swego rodzaju sztuki krytycznej z dezaprobatą patrzącej na świat i ludzi. Spora część vlepek charakteryzujących nurt społeczno-polityczny ma również wydźwięk antyinstytucjonalny. Niechęć ta bywa również kierowana w stronę organizacji promujących kulturę i sztukę. Street art owi artyści nie godzą się na zamknięcie w galeriach i utratę kontaktu z odbiorcą. Zdaniem grupy Twożywo: Galerie oraz muzea ograniczają i klasyfikują. 21. Z archiwum portalu 20