Sprawozdanie. z realizacji w latach Małopolskiego Programu Ochrony Zdrowia w latach

Transkrypt

1 Załącznik do uchwały Nr XXIII/319/04 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 30 sierpnia 2004 r. w sprawie przyjęcia sprawozdania z realizacji w latach Małopolskiego Programu Ochrony Zdrowia w latach programu wojewódzkiego Sprawozdanie z realizacji w latach Małopolskiego Programu Ochrony Zdrowia w latach Departament Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego Kraków, czerwiec 2004 r.

2 Opracowano w Departamencie Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego przez zespół w składzie: Krzysztof Kłos - Dyrektor Urszula Sanak - Z-ca Dyrektora Danuta A. Woźniak Anna Młynarczyk Maja Nuckowska W pracy nad sprawozdaniem korzystano ponadto z życzliwego wsparcia m.in.: Małopolskiego Centrum Zdrowia Publicznego w Krakowie, Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego, Małopolskiego Ośrodka Medycyny Pracy, Małopolskiego Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia, członków Małopolskiej Rady Zdrowia Publicznego, konsultantów wojewódzkich, przedstawicieli administracji samorządowej, miejskiej i powiatowej, Pełnomocnika Zarządu Województwa Małopolskiego ds. Profilaktyki i Przeciwdziałania Uzależnieniom

3 SPIS TREŚCI 1 Wprowadzenie Realizacja celów operacyjnych Małopolskiego Programu Ochrony Zdrowia...7 na lata Cel 1 Poprawa zdrowia psychicznego i redukcja szkodliwych skutków uzależnień Cel 2 Promocja zdrowia i prewencja schorzeń cywilizacyjnych Cel 3 Zwiększenie skuteczności regionalnego systemu ratownictwa medycznego Cel 4 Usprawnienie wczesnej diagnostyki i terapii chorób układu krążenia Cel 5 Poprawa wyleczalności nowotworów złośliwych Cel 6 Poprawa dostępności, ciągłości i kompleksowości świadczeń zdrowotnych oraz poziomu satysfakcji pacjentów Cel 7 Wzrost efektywności wykorzystania zasobów regionalnego systemu ochrony zdrowia oraz optymalizacja globalnych kosztów opieki stacjonarnej Małopolska Rada Zdrowia Publicznego Lista członków Małopolskiej Rady Zdrowia Publicznego Tematyka posiedzeń Małopolskiej Rady Zdrowia Publicznego Konferencje Małopolskiej Rady Zdrowia Publicznego

4 1 Wprowadzenie Małopolski Program Ochrony Zdrowia na lata , będący rozwinięciem Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego w obszarze regionalnej polityki zdrowotnej, wytycza kierunki działania na rzecz promocji i ochrony zdrowia oraz stanowi główną płaszczyznę współdziałania wszystkich instytucji zajmujących się ochroną zdrowia w województwie małopolskim. Założenia tego Programu zostały ściśle powiązane z zadaniami Narodowego Programu Zdrowia na lata oraz dokumentami Światowej Organizacji Zdrowia a zwłaszcza z programem Zdrowie dla wszystkich w XXI wieku. Realizacja Małopolskiego Programu Ochrony Zdrowia ma pozwolić na osiągnięcie celu strategicznego, jakim jest poprawa stanu zdrowia i jakości życia mieszkańców województwa małopolskiego poprzez oddziaływanie na czynniki kształtujące zdrowie, zmniejszanie różnic w zdrowiu i dostępu do świadczeń zdrowotnych oraz podnoszenie jakości i efektywności regionalnego systemu ochrony zdrowia. Dla osiągnięcia celu strategicznego w Programie sformułowano 7 celów operacyjnych oraz wskazano około 80 zadań służących ich realizacji. Realizacja Programu jest monitorowana nie rzadziej niż raz do roku. Podstawą oceny efektów realizacyjnych jest m.in. zestaw 30 wskaźników służących do monitorowania Programu. Funkcję koordynacyjną w zakresie realizacji Programu przypisano Małopolskiej Radzie Zdrowia Publicznego, kilkudziesięcioosobowemu gremium powołanemu przez Marszałka Województwa Małopolskiego spośród osób cieszących się szczególnym autorytetem w dziedzinie ochrony zdrowia oraz będących przedstawicielami instytucji zajmujących się ochroną zdrowia w województwie. Rada obraduje przynajmniej raz w kwartale i debatuje nad najważniejszymi problemami systemu ochrony zdrowia w wymiarze regionalnym i krajowym. Rolę merytorycznego i administracyjnego zaplecza Rady pełni Departament Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego. Każdego roku Sejmik Województwa Małopolskiego przyjmuje sprawozdanie Zarządu Województwa Małopolskiego z realizacji Programu w roku poprzednim. Niniejsze sprawozdanie jest drugim z kolei w dotychczasowej historii realizacji Programu. Zawiera ono odpowiedź na pytanie o stan realizacji poszczególnych zadań Programu a tym samym charakteryzuje poziom zaawansowania działań ukierunkowanych na osiągnięcie celów operacyjnych oraz celu strategicznego Programu. Szczegółowe informacje na ten temat zawarto w podsumowaniu analizy realizacji każdego z 7 celów operacyjnych Programu. Szacunkową ocenę stopnia realizacji poszczególnych celów operacyjnych oraz całego Programu przedstawiono na wykresie poniżej. Średnio, zaawansowanie Programu sięga ok. 60%; szczególnie korzystnie przebiega realizacja celu 3, 4 oraz 6. Jest to godne uwagi, ponieważ Małopolski Program Ochrony Zdrowia na lata jest realizowany w wybitnie niesprzyjających uwarunkowaniach systemowych. Dotyczy to całokształtu krajowej polityki zdrowotnej, zwłaszcza zaś takich jej aspektów jak zasady i poziom finansowania, niedostatek funkcji organizatorskich i koordynacyjnych, zaniedbań w sferze zdrowia publicznego. Tym bardziej wart jest zauważenia wysiłek podmiotów regionalnej polityki zdrowotnej oraz wszystkich publicznych i społecznych partnerów prowadzący do osiągania, w wymiarze regionalnym, ponadprzeciętnych wyników

5 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 59% 54% 71% 73% Cel 1 Cel 2 Cel 3 Cel 4 Cel 5 Cel 6 Cel 7 49% 74% średnia = 61% W tym miejscu trzeba zwrócić uwagę na prawidłowość, zgodnie z którą korzystne efekty w zakresie zdrowia populacji wszelkich programów zdrowia publicznego, a takim programem jest Małopolski Program Ochrony Zdrowia, ujawniają się niespiesznie, zwykle najwcześniej po kilku a nawet kilkunastu latach. Dlatego niezmiernie ważna jest konsekwencja w realizacji celów programowych, powszechna skala oddziaływania na najważniejsze czynniki zagrożenia, wzmacnianie tendencji pozytywnych i eliminowanie tendencji negatywnych. Te ostatnie ujawniają się w toku właściwie przeprowadzanego procesu monitorowania. W analizowanym okresie odnotowano istotne sukcesy w realizacji większości zadań stanowiących o osiągnięciu celów operacyjnych Małopolskiego Programu Ochrony Zdrowia na lata Potwierdzono dobrą współpracę wszystkich zaangażowanych instytucji i organizacji na rzecz poprawy stanu zdrowia mieszkańców województwa małopolskiego. Bardzo dobrze rozwijają się lokalne programy edukacyjne i profilaktyczne, w znacznej mierze finansowane przez jednostki samorządu terytorialnego. Stworzono podstawy programowe do wdrożenia w województwie nowoczesnego modelu psychiatrii środowiskowej. Przybliżono się do docelowych rozwiązań w zakresie profilaktyki i leczenia uzależnień. Zorganizowano Wojewódzki Ośrodek Terapii Uzależnień i Współuzależnień, rozpoczął działalność Pełnomocnik Zarządu Województwa Małopolskiego ds. Profilaktyki Uzależnień. Pod względem organizacyjnym stadium zaawansowane osiągnął regionalny system ratownictwa medycznego; jego pełne wdrożenie bez wątpienia będzie możliwe w horyzoncie czasowym określonym Programem. W celu efektywniejszego oddziaływania na główne zagrożenia epidemiologiczne w postaci chorób układu krążenia oraz chorób nowotworowych podjęto decyzję o wszczęciu prac nad specjalistycznymi programami tj. Małopolskim Programem Profilaktyki i Leczenia Chorób Układu Krążenia oraz Małopolskim Programem Zwalczania Chorób Nowotworowych. Odnotowano poprawę w zakresie terytorialnej dostępności do świadczeń zdrowotnych jednak ograniczenia finansowe tworzą bariery w postaci wydłużającego się czasu oczekiwania na niektóre, w tym epidemiologicznie istotne, świadczenia. Największym problemem a zarazem wyzwaniem jest trudna sytuacja szpitali charakteryzująca się ujemnym wynikiem finansowym tego segmentu opieki zdrowotnej, 48% - 5 -

6 narastającym zadłużeniem oraz dekapitalizacją zasobów majątkowych. W efekcie można się spodziewać załamania zdolności do właściwego sprawowania opieki szpitalnej, przynajmniej przez niektóre placówki. Brak zewnętrznych źródeł finansowania wpłynął na opóźnienia w modernizacji zasobów materialnych regionalnego systemu ochrony zdrowia. Pewne nadzieje na modernizację systemu opieki szpitalnej można wiązać z uruchomieniem na ten cel funduszy strukturalnych Unii Europejskiej. Poważnym mankamentem, zgodnie z przewidywaniami, okazała się centralizacja systemu finansowania ochrony zdrowia. Nie wyeliminowała uprzednio obserwowanych problemów, zrodziła natomiast wiele nowych. Brak dobrych mechanizmów podziału środków finansowych przeznaczonych na ochronę zdrowia pomiędzy województwa skutkował i skutkuje niekorzystnymi relacjami nakładów w województwie małopolskim. Wdrożenie przez publicznego płatnika nowego systemu rozliczeniowego opartego na wycenionych punktowo procedurach doprowadziło m.in. do załamania, wcześniej z sukcesem prowadzonego, Małopolskiego Programu Interwencyjnego Leczenia Zawału Serca. Zaprzestanie, decyzją Ministerstwa Zdrowia, finansowania programów restrukturyzacyjnych skutkowało spowolnieniem tych procesów. Nadal obserwuje się unikanie odpowiedzialności państwa za nieudolnie wprowadzoną i rujnującą, przede wszystkim system lecznictwa szpitalnego, podwyżkę wynagrodzeń pracowników służby zdrowia w drodze tzw. ustawy 203. Systemowych, ogólnokrajowych problemów nie da się rozwiązać wysiłkiem regionalnym. Pozostaje apelować do struktur państwowych o niezwłoczne rozwiązanie przynajmniej najpilniejszych problemów ochrony zdrowia. Postulat decentralizacji systemu ochrony zdrowia oraz regionalizacji polityki zdrowotnej to stałe elementy myśli politycznej organów Województwa Małopolskiego. Przedstawiając Sejmikowi Województwa Małopolskiego oraz opinii publicznej niniejsze sprawozdanie, Zarząd Województwa Małopolskiego oraz Przewodniczący Małopolskiej Rady Zdrowia Publicznego składają podziękowania wszystkim, którzy przyczynili się w analizowanym okresie do realizacji celów Małopolskiego Programu Ochrony Zdrowia i budowania szerokiego frontu wsparcia społecznego dla przedsięwzięć w zakresie ochrony zdrowia w Małopolsce

7 2 Realizacja celów operacyjnych Małopolskiego Programu Ochrony Zdrowia na lata

8 2.1 Cel 1 Poprawa zdrowia psychicznego i redukcja szkodliwych skutków uzależnień Oczekiwane efekty do roku 2005: zmniejszenie średniego spożycia alkoholu na głowę ludności o 10% w stosunku do spożycia w 2000 roku (6-7 litrów 100% alkoholu), zmniejszenie udziału alkoholi wysokoprocentowych w ogólnej strukturze spożycia napojów alkoholowych o 10% w stosunku do 2000 roku, zmniejszenie śmiertelności i uszkodzeń zdrowia u osób uzależnionych od alkoholu, zmniejszenie konsumpcji tytoniu w populacji dorosłych oraz zahamowanie tendencji wzrostowej w populacji dzieci i młodzieży, zmniejszenie odsetka palących ciężarnych do 10% (z obecnych 30%), zahamowanie tendencji wzrostowej w zakresie liczby osób uzależnionych od środków psychoaktywnych, wczesne wykrywanie i odpowiednie leczenie depresji, zmniejszenie liczby prób samobójczych i samobójstw, rozwój docelowej sieci psychiatrycznych zakładów opieki zdrowotnej. Oczekiwane korzyści zdrowotne i społeczne: zmniejszenie liczby zgonów oraz inwalidztwa związanego z alkoholem a będących skutkiem wypadków, samobójstw, zabójstw, zatruć alkoholem, marskości wątroby, nowotworów, nadciśnienia tętniczego itp., zmniejszenie skali degradacji życia rodzinnego wynikającej z przemocy, zaniedbań wychowawczych, ubóstwa, zachowań kryminalnych, zmniejszenie poziomu zaburzeń zdrowotnych (schorzeń psychosomatycznych) u członków rodzin osób uzależnionych, zmniejszenie współczynników umieralności z powodu chorób układu krążenia oraz nowotworów, zmniejszenie skali inwalidztwa spowodowanego schorzeniami odtytoniowymi, zmniejszenie szkód zdrowotnych spowodowanych przyjmowaniem substancji psychoaktywnych tj. zaburzeń psychicznych (zespoły abstynencyjne, psychozy, depresje) oraz chorób somatycznych (AIDS, wzw B, gruźlica, wyniszczenie). Zadania i analiza ich realizacji: 1. Ograniczanie dostępności do alkoholu (zwłaszcza w odniesieniu do dzieci i młodzieży) poprzez zmniejszanie liczby punktów sprzedaży i spożycia alkoholu oraz ich właściwą alokację. Ograniczanie dostępności do alkoholu jest ustawowym zadaniem gmin Zgodnie z ustawą z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. Nr 147, poz. 1231) realizowane jest poprzez określanie liczby punktów sprzedaży napojów alkoholowych powyżej 4,5% oraz podejmowanie uchwał w sprawie zasad ich rozmieszczenia. Poniższa tabela przedstawia dane dotyczące liczby - 8 -

9 wydanych i cofniętych zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych w województwie oraz łączną liczbę punktów sprzedaży napojów alkoholowych w województwie Liczba gmin, które przekazały informacje dot. sprzedaży napojów alkoholowych Liczba wydanych przez gminy zezwoleń - ogółem Liczba zezwoleń cofniętych przez gminy - ogółem Liczba punktów sprzedaży napojów alkoholowych w woj Na podstawie powyższych danych można stwierdzić, iż polityka gmin nie zmierza ku ograniczaniu dostępności do alkoholu np. poprzez zmniejszanie liczby punktów sprzedaży (wzrost na przełomie lat 2001/ 2003 wynosi 28%). Ponadto różnica pomiędzy liczbą wydanych zezwoleń a liczbą punktów sprzedaży może oznaczać niską skuteczność egzekwowania prawa miejscowego oraz prymat celów ekonomicznofinansowych nad celami zdrowotnymi. Sytuacja taka stanowi poważne wyzwanie dla gminnych i wojewódzkich służb zajmujących się profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych. W toku analizy materiałów źródłowych do cytowanego wyżej opracowania napotkano na szereg nieścisłości wynikających z niedostatecznej weryfikacji danych przez gminy. Dotychczas nie przeprowadzono w skali województwa kompleksowej analizy sieci punktów sprzedaży i spożycia alkoholu pod kątem dostępności, zwłaszcza w odniesieniu do dzieci i młodzieży. Będzie to ważne zadanie Pełnomocnika ZWM ds. profilaktyki uzależnień w kolejnych latach realizacji Programu. 2. Ścisłe egzekwowanie prawnych ograniczeń w sprzedaży i spożyciu alkoholu oraz wprowadzanie lokalnych rozwiązań w formie prawa miejscowego. Realizacja tego zadania między innymi zapisana jest w gminnych programach profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych stanowiących część strategii rozwiązywania problemów społecznych w gminie, uchwalanych zgodnie z zapisami cytowanej w zad. 1. Powołany w 2002 r. Pełnomocnik Zarządu Województwa Małopolskiego ds. Profilaktyki i Przeciwdziałania Uzależnieniom, przygotował roczne sprawozdanie z działalności samorządów gminnych w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, z którego wynika, że w 2003 roku w 16 gminach województwa zmieniano uchwały w sprawie stałego lub czasowego zakazu sprzedaży, podawania, wnoszenia oraz spożywania napojów alkoholowych na określonym obszarze gminy. Podjęto 130 interwencji w związku z naruszeniem przepisów określonych w art. 13 i art. 15 wymienionej ustawy, cofnięto 49 zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych. 1 wg danych z Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej oraz Biura Pełnomocnika Zarządu Województwa Małopolskiego ds. Profilaktyki i Przeciwdziałania Uzależnieniom, Roczne Sprawozdania z Działalności Samorządów Gminnych w Zakresie Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Małopolsce, - 9 -

10 3. Realizacja profilaktycznych programów edukacyjnych dla młodzieży i grup zwiększonego ryzyka uzależnienia od alkoholu. Wszelkie działania tego rodzaju są szczególnie istotne w obliczu niekorzystnych tendencji związanych ze spożyciem alkoholu w Polsce (patrz tabela - analiza wskaźników monitorowania i oceny wyników realizacji programu), które od czerwca 2002 do czerwca 2003 r. wzrosło o 25% z powodu obniżenia cen napojów alkoholowych. W Małopolsce w 2003 roku na terenie 143 gmin tj. 79% gmin realizowano różnego rodzaju szkolne programy profilaktyczne, łącznie objęto nimi uczniów, nauczycieli, rodziców. Powiatowe Państwowe Stacje Sanitarno- Epidemiologiczne realizowały programy dotyczące zapobiegania uzależnieniom od alkoholu, narkotyków i środków farmakologicznych np. Gorlickie dni trzeźwości. Z inicjatywy Pełnomocnika Zarządu Województwa Małopolskiego ds. Profilaktyki i Przeciwdziałania Uzależnieniom odbyło się między innymi Forum Młodzieżowych Liderów Środowiskowych, w którym uczestniczyło 161 osób 2. Szkoły i inne placówki oświatowe zobligowane są do rozwijania działań wychowawczych i zapobiegawczych wobec zagrożonych dzieci i młodzieży rozporządzeniem MEN z dnia 31 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowych form działalności wychowawczej i zapobiegawczej wśród dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniem (Dz. U. Nr 26, poz. 226) między innymi poprzez upowszechnianie wśród dzieci, młodzieży i rodziców informacji nt. dostępnych form pomocy dla zagrożonych uzależnieniem różnego rodzaju. Ponadto w ramach działań prozdrowotnych Małopolskie Centrum Zdrowia Publicznego w 2003 roku przeprowadziło szkolenia dotyczące osób uzależnionych i współuzależnionych od alkoholu, dla lekarzy i pielęgniarek poz, a także nauczycieli i kuratorów sądowych. Również MCZP było inicjatorem konferencji dla gminnych pełnomocników ds. rozwiązywania problemów alkoholowych oraz w ramach programu profilaktycznego z cyklu Wakacje bez narkotyków, alkoholu i przemocy współorganizowało spotkania dla młodzieży pn. Sztuka i taniec przeciw narkotykom i alkoholowi. 4. Wspieranie działalności środowisk wzajemnej pomocy i stowarzyszeń trzeźwościowych. W analizowanym okresie czasu środowiska wzajemnej pomocy i stowarzyszenia trzeżwościowe zasadnicze wsparcie uzyskiwały ze strony samorządów lokalnych, zwłaszcza gmin i działających w gminach komisji profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. W 2003 r. w ramach gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych działało 311 różnego rodzaju zespołów zajmujących się między innymi profilaktyką szkolną i rodzinną, przeciwdziałaniem przemocy domowej, 2 Pełny zakres podjętych działań zamieszczono w Sprawozdaniu z Realizacji Wojewódzkiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w 2003 r. sporządzonym przez Biuro Pełnomocnika Zarządu Województwa Małopolskiego ds. Profilaktyki i Przeciwdziałania Uzależnieniom, str

11 pomocą dzieciom z rodzin z problemami alkoholowymi. Ponadto działało 459 różnego rodzaju grup dla osób z problemem alkoholowym między innymi tj.: AA, AL-ANON a także funkcjonowały punkty konsultacyjne, telefony zaufania, grupy terapeutyczne i inne. Ze strony województwa wspierano działalność organizacji pozarządowych w ramach działań podejmowanych przez Pełnomocnika Zarządu ds. Przeciwdziałania Uzależnieniom oraz przez Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej poprzez dofinansowanie szkoleń, konferencji oraz realizację wspólnych projektów. 5. Zwiększenie dostępności terapii osób uzależnionych poprzez rozwój sieci powiatowych ośrodków terapii uzależnień, utworzenie Wojewódzkiego Ośrodka Terapii Uzależnień i Współuzależnień, zapewnienie możliwości stacjonarnego leczenia odwykowego w każdym z 5 subregionów województwa małopolskiego zgodnie ze wskaźnikiem 0,7 łóżka/ mieszkańców (w tym 30 łóżek detoksykacyjnych w zakresie zatruć alkoholem oraz środkami psychoaktywnymi). W 2003 został uruchomiony Wojewódzki Ośrodek Terapii Uzależnień i Współuzależnień jako samodzielna jednostka organizacyjna w Szpitalu Specjalistycznym im. J. Babińskiego w Krakowie. Ze środków województwa przeznaczono na organizację i utrzymanie WOTUW dotację w wysokości ok. 1 miliona zł. Uruchomienie WOTUW stanowi realizację jednego z priorytetów w ramach celu strategicznego A3 - Spójne, solidarne i bezpieczne społeczności Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego oraz Małopolskiego Programu Ochrony Zdrowia w latach Wskaźnik liczby łóżek w zakresie leczenia odwykowego wzrósł z poziomu 0,77 w roku 2002 do 0,92 3 w 2003 roku w skali województwa. Natomiast wyrównanie dostępności do stacjonarnego lecznictwa odwykowego w wymiarze subregionalnym nie zostało jeszcze osiągnięte z wyjątkiem subregionu krakowskiego (wskaźnik na mieszkańców wynosi 1,47) i chrzanowskiego (1,09). W subregionie nowotarskim wskaźnik jest równy 0,26 natomiast w subregionach sądecko - gorlickim i tarnowskim brak jest łóżek opieki stacjonarnej w zakresie lecznictwa odwykowego. 6. Ograniczenie palenia w instytucjach i obiektach publicznych, wśród nauczycieli, personelu służby zdrowia oraz urzędników. Ograniczanie palenia tytoniu w instytucjach i obiektach publicznych realizowane było poprzez wprowadzanie restrykcyjnych wewnętrznych zarządzeń w szkołach, szpitalach, urzędach wprowadzających m.in. zasadę palenia wyłącznie w specjalnie wydzielonych miejscach. Działalność edukacyjną prowadziło m.in. Małopolskie Centrum Zdrowia Publicznego, które było w 2003 r. inicjatorem kampanii prowadzonych w ramach obchodów Światowego Dnia bez Tytoniu w maju i Światowego Dnia bez Papierosa w listopadzie. Prowadzono także kilkudniowe działania pod hasłem Palenie szkodzi Tobie, Twojej rodzinie i otoczeniu - III edycja w dniach czerwca 2003 r. i Zamień palenie na 3 wg danych Małopolskiego Centrum Zdrowia Publicznego w Krakowie

12 aktywność fizyczną i zdrowe żywienie - III edycja w dniach listopada 2003 r. Z inicjatywy Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Brzesku odbyła się konferencja pn.: Edukacja antynikotynowa w zakładach nauczania i wychowana przeznaczona dla dyrektorów szkół i gimnazjów. W Polsce codziennie zaczyna palić około 500 nieletnich chłopców i dziewcząt, a rocznie próbuje palenia około dzieci. Szacuje się, iż dzieci w Polsce wypalają rocznie od 3 do 4 mld sztuk papierosów. W krajach Europy zachodniej obserwuje się tendencje spadkowe, w Polsce nadal obserwuje się tendencje wzrostowe w grupie młodzieży i młodych kobiet. W Polsce 47% mężczyzn i 23% kobiet w wieku 16 i więcej lat jest palaczami tytoniu Rozwój poradnictwa przeciwnikotynowego w ramach powiatowych ośrodków terapii uzależnień. Poradnictwo antynikotynowe rozwija się w funkcjonujących poradniach terapii uzależnień, nadal jednak jest ono na niewystarczającym poziomie. Funkcjonują dwie poradnie antynikotynowe w mieście Krakowie 5, co jest zdecydowanie niewystarczające. Poradnie antynikotynowe nie są kontraktowane przez publicznego płatnika w ramach ambulatoryjnego lecznictwa specjalistycznego a jedynie finansowane jako programy profilaktyczne pn.: Prewencja nikotynizmu program kompleksowego leczenia osób uzależnionych od nikotyny. 8. Trwałe umieszczenie problematyki przeciwdziałania uzależnieniom (w wymiarze edukacyjnym) w zadaniach podstawowej opieki zdrowotnej. Do szkoleń lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej oraz pielęgniarek środowiskoworodzinnych zostały wprowadzone obligatoryjne bloki edukacyjne z zakresu problematyki przeciwdziałania uzależnieniom. W 2003 roku 31 gmin dofinansowało szkolenia dla pracowników lecznictwa odwykowego. Uzależnienia ujmowane są w problematyce opieki nad szczególnymi grupami pacjentów i obejmują również inne zagadnienia wynikające z zaburzeń procesu socjalizacji. Prewencja uzależnień (alkoholizm, narkomania, lekomania, nikotynizm) została zapisana w Zakresie kompetencji lekarza poz 6, co można uznać za element realizacji niniejszego zadania. 9. Realizacja profilaktycznych programów edukacyjnych dla młodzieży i grup zwiększonego ryzyka uzależnienia od środków psychoaktywnych. Szkoły promujące zdrowie realizują w swoich działaniach programy dla młodzieży z grup zwiększonego ryzyka. Ponadto zgodnie z cytowanym wyżej (zadanie nr 3) rozporządzeniem, szkoły i placówki oświatowe są zobowiązane do umożliwienia uczestnictwa swoim wychowankom w zajęciach profilaktycznych z zakresu kształtowania postaw alternatywnych wobec zachowań ryzykownych. Oprócz wg danych Małopolskiego Centrum Zdrowia Publicznego w Krakowie 6 NFZ, Szczegółowe informacje poprzedzające zawieranie umów o udzielanie świadczeń zdrowotnych w zakresie poz dla osób ubezpieczonych w NFZ na rok 2004, Kraków

13 zagadnień związanych z uzależnieniami prowadzone są kampanie propagujące zdrowy styl życia. Kampanie były koordynowane przez Małopolskie Centrum Zdrowia Publicznego. W ramach profilaktyki szkolnej i środowiskowej 143 gminy realizowały w 2003 r. szereg szkolnych programów edukacyjnych tj.: Saper, czyli jak rozminować agresję, Znajdź właściwe rozwiązanie, Spójrz inaczej itp. i objęły nimi uczniów, nauczycieli, rodziców Wdrażanie programów detoksykacji, leczenia i rehabilitacji osób uzależnionych od środków psychoaktywnych oraz programów ograniczania szkód zdrowotnych np.: metadonowy program leczenia substytucyjnego (z wiodącą rolą Ośrodka Toksykologii Klinicznej działającego w ramach WSS. im. L. Rydygiera w Krakowie). W latach prowadzony był program detoksykacji, leczenia i rehabilitacji osób uzależnionych od środków psychoaktywnych poprzez realizację metadonowego programu leczenia substytucyjnego w Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym im. L. Rydygiera w Krakowie. Liczbę leczonych zamieszczono w tabeli poniżej 8. Liczba osób objętych leczeniem substytucyjnym w Małopolsce w latach r r r Utworzenie Małopolskiego Centrum Profilaktyki Narkomanii i Epidemii HIV (np. afiliowanego przy WOTUW). Do chwili obecnej Centrum takie nie powstało; w odniesieniu do problematyki HIV/AIDS jego rolę pełni Klinika Chorób Zakaźnych CM UJ. Z kolei profilaktyka narkomanii stała się zadaniem Pełnomocnika Zarządu Województwa ds. Profilaktyki i Przeciwdziałania Uzależnieniom, który zorganizował między innymi szkolenia dla pracowników placówek lecznictwa odwykowego oraz gminnych pełnomocników ds. profilaktyki i przeciwdziałania uzależnieniom koncentrujące się wokół pomocy osobom uzależnionym od narkotyków, psychoterapii uzależnień, psychospołecznych aspektów epidemii HIV i innych 9. 7 Biuro Pełnomocnika Zarządu Województwa Małopolskiego ds. Profilaktyki i Przeciwdziałania Uzależnieniom, Roczne Sprawozdanie z Działalności Samorządów Gminnych w Zakresie Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w 2003 roku w Małopolsce, Nowy Sącz 2004 r. str Biuro Pełnomocnika Zarządu Województwa Małopolskiego ds. Profilaktyki i Przeciwdziałania Uzależnieniom, Raport monitorowanie problemów narkotykowych w województwie małopolskim, Nowy Sącz 2004, str jw., str.22,

14 12. Organizacja lokalnych oraz regionalnych kampanii informacyjnoedukacyjnych z udziałem środków masowego przekazu oraz przedstawicieli środowisk opiniotwórczych. W 2003 roku na terenie województwa organizowane były kampanie informacyjnoedukacyjne w zakresie profilaktyki uzależnień w 4 powiatach oraz wojewódzkie konferencje organizowane przez Małopolskie Centrum Zdrowia Publicznego, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej oraz inne instytucje. W 2003 r. działania Małopolskiego Centrum Zdrowia Publicznego na rzecz profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych związane były z organizacją konferencji pn.: Sposoby rozwiązywania problemów alkoholowych przy udziale organizacji pozarządowych na terenie Małopolski dla pełnomocników ds. rozwiązywania problemów alkoholowych oraz Niepełnosprawni intelektualnie - żyjemy razem, w której wzięli udział przedstawiciele domów pomocy społecznej i warsztatów terapii zajęciowej z Małopolski. Ponadto, przy współpracy z Powiatowym Ośrodkiem Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia zorganizowano szkolenia z zakresu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych: 2 szkolenia dla pracowników podstawowej opieki zdrowotnej pn.: Program wczesnego rozpoznawania i interwencji wobec osób nadmiernie pijących oraz 2 szkolenia dla nauczycieli i kuratorów sądowych pn.: Program rozpoznawania problemów emocjonalnych osób współuzależnionych i skuteczna interwencja. Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny 10 był realizatorem kampanii medialnej pn.: Porozmawiaj o AIDS-przeszłość bywa groźna, której przedmiotem były wywiady radiowe, prasowe, artykuły, spoty reklamowe w kinach. Szacuje się, że objęła ona swoim zasięgiem mieszkańców. Z inicjatywy PWIS realizowano również happeningi i imprezy plenerowe związane ze Światowym Dniem bez Papierosa i Międzynarodowym Dniem bez Papierosa, które objęły swoim zasięgiem osób. 13. Wdrażanie programów promocji zdrowia psychicznego, szczególnie adresowanych do młodzieży, osób bezrobotnych, pracujących w warunkach stresu oraz osób starszych. Opracowano Małopolski Program Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata , który został przyjęty uchwałą nr XV/179/03 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 22 grudnia 2003 roku. Dla realizacji Programu przewidziano 5 celów operacyjnych tj.: Wdrożenie modelu środowiskowej, zintegrowanej opieki psychiatrycznej, Tworzenie sieci funkcjonalnych powiązań pomiędzy sektorami ochrony zdrowia, pomocy społecznej i rynku pracy, Promowanie społecznej integracji poprzez edukację, dialog i partnerstwo, Realizacja specjalistycznych programów opieki psychiatrycznej i promocji zdrowia psychicznego, Tworzenie efektywnych form współpracy międzynarodowej. Program stanie się m.in. podstawą realizacji zadań w zakresie promocji zdrowia psychicznego. Promocja zdrowia psychicznego została 10 Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Krakowie, Ocena Stanu Sanitarnego i Sytuacja Epidemiologiczna Chorób Zakaźnych i Zatruć Pokarmowych w Województwie Małopolskim w 2003 r., Kraków 2004 r

15 sformułowana w ramach 3 celu operacyjnego wyżej wymienionego Programu - zadanie 1 - opracowywanie i realizacja lokalnych oraz regionalnych programów edukacji zdrowotnej w zakresie ochrony zdrowia psychicznego. Ponadto w analizowanym okresie dofinansowano między innymi 20 projektów Młodzieżowych Liderów Środowiskowych dotyczących profilaktyki uzależnień oraz kampanię Narkotyki - lepiej nie wchodzić 11. W Małopolsce realizowana była również ogólnopolska kampania pn. Schizofrenia otwórzcie drzwi ; jest to program Światowego Towarzystwa Psychiatrycznego (WPA) realizowany przez Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego pod patronatem Ministerstwa Zdrowia. Bezpośrednim celem programu jest przeciwstawianie się stygmatyzacji i dyskryminacji osób chorych na schizofrenię poprzez edukację wielu grup społecznych. Bliska współpraca z mediami ma wykreować nowy, bliższy prawdzie obraz osoby chorej psychicznie w społeczeństwie. Jednym z odległych celów programu jest opracowanie i wprowadzenie regionalnych projektów zatrudnienia osób chorych psychicznie. Województwo Małopolskie wsparło realizację przez Wojewódzki Szpital Psychiatryczny w Andrychowie Programu Edukacyjnego - schizofrenia otwórzcie drzwi. Przychodnia Psychoterapii Dzieci i Młodzieży Stowarzyszenia Dobrej Nadziei realizuje systemowy program terapeutyczny dla dzieci i młodzieży z obszarów biedy i bezrobocia, członków rodzin silnie niewydolnych wychowawczo, często alkoholowych. W roku 2003 r. opieką objęto ponad 700 dzieci i około 600 osób dorosłych (rodziców lub opiekunów) zamieszkałych na terenie Krakowa. 14. Organizacja opieki psychiatrycznej według następujących zasad: - w zakresie psychiatrycznej opieki środowiskowej co najmniej 1 poradnia zdrowia psychicznego dla dorosłych na ok ludności oraz co najmniej 1 poradnia zdrowia psychicznego dla dzieci i młodzieży na ok ludności, co najmniej 1 w województwie psychiatryczna poradnia pomocy rodzinie, - w zakresie psychiatrycznych oddziałów dziennych co najmniej 1 łóżko na mieszkańców dla osób dorosłych oraz 0,5 łóżka na mieszkańców dla dzieci i młodzieży, - w zakresie psychiatrycznej i psychogeriatrycznej opieki całodobowej zapewnienie równomiernej dostępności na poziomie ok. 4 łóżek na mieszkańców przez tworzenie oddziałów w strukturach szpitali ogólnych. W wyżej wymienionym Małopolskim Programie Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata uwzględniono i rozszerzono założenia organizacyjne dla województwa małopolskiego w zakresie opieki psychiatrycznej. Opracowano dla każdego powiatu wytyczne organizacyjne uwzględniające konieczne zasoby kadrowe oraz instytucjonalne. Pierwsze efekty realizacyjne wytycznych organizacyjnych MPOZP zostaną przedstawione w kolejnej edycji niniejszego sprawozdania. W 2003 r. osiągnięto wymaganą liczbę poradni zarówno dla dorosłych jak też dla dzieci i młodzieży. W przyszłości jednak należy dążyć do dekoncentracji zasobów 11 Biuro Pełnomocnika Zarządu Województwa Małopolskiego ds. Profilaktyki i Przeciwdziałania Uzależnieniom, Raport Monitorowanie Problemów Narkotykowych w Województwie Małopolskim, Nowy Sącz 2004 r., str

16 w tym zakresie, ponieważ na 123 poradnie dla dorosłych 65 jest zlokalizowanych w mieście Krakowie, a na 35 poradni dla dzieci i młodzieży w mieście Krakowie jest zlokalizowanych 26 poradni. W kolejnych latach realizacji Programu należy również dążyć do osiągnięcia planowanych wskaźników liczby łóżek w zakresie psychiatrycznych oddziałów dziennych oraz w zakresie psychogeriatrycznej oraz psychiatrycznej opieki całodobowej. Analiza wskaźników monitorowania i oceny wyników realizacji Programu Wskaźnik Średnie spożycie wyrobów alkoholowych (w przeliczeniu na100% 6,58 6,93 7,47 alkohol) w l/mieszkańca w tym: wyroby spirytusowe 1,7 1,7 2,43 wino i miody pitne 1,26 1,34 0,92 piwo 3,62 3,89 4,11 Odsetek palaczy szt./ osobę szt./ osobę dane niedostępne w okresie sprawozdawczym Liczba uczestników programów edukacyjnych Liczba świadczeń zdrowotnych związanych z uzależnieniami wskaźnik na mieszkańców województwa 15 brak kompleksowych danych, poszczególne dane dostępne w tabelach przytoczonych w dalszych częściach niniejszego sprawozdaniu oraz cytowanych materiałach źródłowych poradnie odwykowe 21,5 uzależnienia od narkotyków i leków 4,2 poradnie odwykowe 24,4 uzależnienia od narkotyków i leków 3,1 dane niedostępne w okresie sprawozdawczym Poradnie leczenia uzależnień Liczba ośrodków terapii uzależnień Liczba łóżek w stacjonarnym lecznictwie odwykowym Ocena efektów oraz korzyści zdrowotnych i społecznych Dla osiągnięcia celu operacyjnego 1 tj. poprawa zdrowia psychicznego i redukcja szkodliwych skutków uzależnień założono realizację w 5-letnim horyzoncie czasowym 14 zadań, głównie ze sfery organizacyjnej, w mniejszym zakresie ze sfery koncepcyjnej. 12 GUS, Rocznik Statystyczny RP, Warszawa 2003, str. XLIV - LXV (dane dla Polski) GUS, Rocznik Statystyczny RP, Warszawa 2003, str. XLIV - LXV (dane dla Polski) 15 Małopolskie Centrum Zdrowia Publicznego w Krakowie, Biuletyn Statystyczno-Informacyjny Ochrony Zdrowia Województwa Małopolskiego za rok 2002, Kraków 2003 r., str

17 Osiągnięcie zakładanych korzystnych efektów zdrowotnych i społecznych nastąpi w długoterminowym horyzoncie czasowym. Wzrastająca liczba i aktywność publicznych instytucji opieki zdrowotnej oraz organizacji pozarządowych zajmujących się omawianą problematyką dobrze rokuje dla zdrowia populacji, integralności rodziny oraz ładu społecznego. Podsumowanie W analizowanym okresie realizowano liczne programy edukacyjne i profilaktyczne, zwłaszcza mające na celu przeciwdziałanie uzależnieniom. Szczególne znaczenie przypisać należy poszerzającej się sieci szkół promujących zdrowie oraz działalności Małopolskiego Centrum Zdrowia Publicznego. Duże nadzieje wiąże się z działalnością Pełnomocnika Zarządu Województwa Małopolskiego ds. Przeciwdziałania Uzależnieniom. Jego głównym zadaniem będzie koordynacja Wojewódzkiego Programu Profilaktyki i Przeciwdziałania Uzależnieniom na lata Ważną rolę do spełnienia ma zorganizowany w strukturze Szpitala Specjalistycznego im. J. Babińskiego w Krakowie Wojewódzki Ośrodek Terapii Uzależnień i Współuzależnień. Jego utworzenie stanowi osiągnięcie priorytetowego przedsięwzięcia zarówno MPOZ jak i Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego. W zakresie problematyki zdrowia psychicznego w 2003 r. skoncentrowano uwagę na przygotowaniu Małopolskiego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata Ten kompleksowy i nowoczesny program został przyjęty przez Sejmik Województwa Małopolskiego w grudniu 2003 roku. W celu koordynacji realizacji wymienionego Programu powołano Małopolską Radę Zdrowia Psychicznego, której przewodniczącym jest konsultant wojewódzki ds. psychiatrii. W myśl założeń Programu rozwijana będzie środowiskowa opieka psychiatryczna oraz reorganizowane stacjonarne lecznictwo psychiatryczne. W tych ramach przewiduje się likwidację tzw. białych plam na mapie województwa w dostępie do ośrodków diagnostyki i terapii. Stan realizacji zadań celu 1 120% 100% 80% 60% 40% 20% 0% 100% 100% 90% 80% 70% 70% 60% 50% 50% 50% 50% 40% 10% 10% C.1.1 C.1.2 C.1.3 C.1.4 C.1.5 C.1.6 C.1.7 C.1.8 C.1.9 C.1.10 C.1.11 C.1.12 C.1.13 C.1.14 średnia = 59% Stan realizacji zadań w ramach celu 1 Programu wynosi 59%

18 2.2 Cel 2 Promocja zdrowia i prewencja schorzeń cywilizacyjnych Oczekiwane efekty do 2005 roku: poprawa populacyjnych mierników zdrowia oraz samooceny stanu zdrowia mieszkańców województwa w stosunku do poziomu roku 2000, zwiększenie kompetencji w zakresie zdrowia własnego oraz umiejętności podejmowania działań na rzecz zdrowia własnego i innych, zwiększenie aktywności fizycznej mieszkańców województwa, ze szczególnym uwzględnieniem populacji dorosłych, zmiana nawyków żywieniowych mieszkańców województwa w kierunku zmniejszenia wartości energetycznej posiłków osób dorosłych, znaczącego ograniczenia udziału tłuszczów zwierzęcych w diecie, zwiększenia spożycia mleka i przetworów mlecznych, przetworów zbożowych, warzyw i owoców, zmniejszenia spożycia soli kuchennej, wyeliminowanie sytuacji niedożywienia wśród dzieci i młodzieży. Oczekiwane korzyści zdrowotne: poprawa kondycji psychofizycznej mieszkańców województwa, zmniejszenie rozpowszechnienia otyłości, schorzeń układu krążenia, chorób narządu ruchu, niektórych nowotworów, niektórych schorzeń metabolicznych, ogólny wzrost odporności na stres i choroby. Zadania i analiza ich realizacji: 1. Upowszechnianie wiedzy o głównych uwarunkowaniach zdrowia oraz możliwościach oddziaływania na własne zdrowie. Upowszechnianie wiedzy o głównych uwarunkowaniach zdrowia oraz możliwościach oddziaływania na własne zdrowie, jak wynika ze sprawozdań nt. realizacji zadań w zakresie promocji zdrowia w powiatach Małopolski, było najczęściej realizowane przez zakłady opieki zdrowotnej. Upowszechnianie wśród dzieci i młodzieży wiedzy o głównych uwarunkowaniach zdrowia oraz możliwościach oddziaływania na własne zdrowie było także realizowane przez sieć szkół promujących zdrowie. Małopolskie Centrum Zdrowia Publicznego, Państwowa Wojewódzka Stacja Sanitarno- Epidemiologiczna wraz z powiatowymi oddziałami są wiodącymi instytucjami w zakresie kreowania polityki edukacyjno-zdrowotnej. 2. Zwiększenie puli zajęć sportowych (także pozalekcyjnych) w szkołach wszystkich poziomów edukacji. Zwiększenie puli zajęć sportowych (także pozalekcyjnych) w szkołach wszystkich poziomów edukacji uzależnione jest od środków finansowych będących w dyspozycji dyrektorów szkół, co wobec znanych niedoborów jest czynnikiem hamującym ten proces. Brak jest obecnie szczegółowych danych dotyczących monitorowania tego

19 zagadnienia. W latach obowiązywało w tym zakresie rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie dopuszczalnych form realizacji czwartej i piątej godziny obowiązkowych zajęć wychowania fizycznego, które zostało zastąpione 9 grudnia 2003 r. rozporządzeniem w sprawie dopuszczalnych form realizacji czwartej godziny obowiązkowych zajęć wychowania fizycznego. Może się to odbywać między innymi w formie zajęć sportowych i rekreacyjnych, zajęć korekcyjno-wyrównawczych, aktywnych form turystyki itp. 3. Wspieranie systemu współzawodnictwa sportowego dzieci i młodzieży oraz rekreacji dorosłych na wszystkich poziomach (gminnym, powiatowym, wojewódzkim). W analizowanym okresie wydatki powiatów na kulturę fizyczną wyniosły zł w 2003 r., co oznacza istotny wzrost w stosunku do wydatków z lat ubiegłych: zł w 2002 r. oraz zł w 2001r. Środki finansowe Województwa Małopolskiego przeznaczone w 2003 r. na wspieranie systemu współzawodnictwa sportowego dzieci i młodzieży wyniosły zł. Wydatki Województwa Małopolskiego w tym zakresie omówiono poniżej (zadanie nr 5). Poniższy wykres przedstawia wysokość nakładów poniesionych przez powiaty na kulturę fizyczną % % 400% 300% % % % 100% % 4. Rozwój bazy sportowo-rekreacyjnej w województwie. Na wspieranie rozwoju bazy sportowo-rekreacyjnej Województwo Małopolskie angażuje corocznie środki finansowe pochodzące z dopłat do stawek w grach liczbowych. W 2003 r. kwota środków finansowych zaangażowanych przez Województwo Małopolskie wzrosła do zł (w 2002 r zł, w 2001 r zł. Środki te przeznaczono na dofinansowanie budowy 2 krytych pływalni, 5 hal, sportowych oraz 18 sal gimnastycznych. Środki własne inwestorów wyniosły zł. Wzrosła liczba obiektów sportowych na terenie

20 województwa małopolskiego we wszystkich analizowanych kategoriach, z wyjątkiem krytych pływalni, co uwidoczniono na poniższych wykresach. Systematycznie zmniejsza się liczba mieszkańców przypadających na poszczególne obiekty sportowe. W przypadku sal gimnastycznych osiągnięto już wynik lepszy od zalecanego, w pozostałych kategoriach wyniki systematycznie zbliżają się do zalecanych, z wyjątkiem krytych pływalni. nakłady [zł] lata liczba obiektów kryte pływalnie hale sportowe małe hale sportowe sale gimastyczne 5. Wykreowanie mody na sport i aktywny tryb życia w wyniku działalności edukacyjno-informacyjnej i promocyjnej z udziałem środków masowego przekazu oraz przedstawicieli opiniotwórczych środowisk. Rozwojowi mody na sport i aktywny tryb życia sprzyjają liczne imprezy sportowe odbywające się w gminach i powiatach województwa a także szereg imprez o wojewódzkim, krajowym i międzynarodowym charakterze. W rozwój mody na aktywny tryb życia włącza się Województwo Małopolskie finansując lub współfinansując imprezy popularyzujące zdrowy styl życia (jak w tabeli poniżej)