BIULETYN FORUM DEBATY PUBLICZNEJ NUMER 24 LUTY 2013
|
|
- Łukasz Malinowski
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1
2
3 BIULETYN FORUM DEBATY PUBLICZNEJ NUMER 24 LUTY 2013
4 Rada programowa: Olgierd Dziekoński, Sekretarz Stanu w Kancelarii Prezydenta RP (redaktor naczelny) Irena Wóycicka, Podsekretarz Stanu w Kancelarii Prezydenta RP Maciej Klimczak, Podsekretarz Stanu w Kancelarii Prezydenta RP Sekretarz redakcji: Anna Jórasz Adres redakcji: Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej ul. Wiejska 10, Warszawa (22) fax: Projekt graficzny okładki: Marcin Bogusławski Wydawca: Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej ul. Wiejska 10, Warszawa (22) fax: Redakcja zastrzega sobie prawo do dokonywania skrótów. Kopiowanie całości bądź części artykułów może odbywać się za zgodą redakcji. Biuletyn opiera się na stenogramie ze spotkania i zawiera teksty autoryzowane. Druk, oprawa: Centrum Obsługi KPRP, Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej ul. Wiejska 10, Warszawa Warszawa 2013 Biuletyny w formie elektronicznej są dostępne na oficjalnej stronie internetowej Prezydenta RP (prezydent.pl) w zakładce Forum Debaty Publicznej
5 Spis treści Od redakcji... 7 Wstęp... 8 Wybrane wypowiedzi uczestników debaty... 9 Jerzy Sosnowski, redaktor... 9 Walery Pisarek, Honorowy Przewodniczący Rady Języka Polskiego Jacek Bocheński, pisarz, członek Rady Języka Polskiego Andrzej Markowski, Przewodniczący Rady Języka Polskiego Jerzy Bralczyk, Wiceprzewodniczący Rady Języka Polskiego Katarzyna Kłosińska, Uniwersytet Warszawski Gaba Kulka, piosenkarka Marcin 'Duże Pe' Matuszewski - raper, autor tekstów, dziennikarz radiowej "Czwórki" Jerzy Sosnowski, redaktor Walery Pisarek, Honorowy Przewodniczący Rady Języka Polskiego Jacek Bocheński, pisarz, członek Rady Języka Polskiego Katarzyna Kłosińska, Uniwersytet Warszawski Jerzy Bralczyk, Wiceprzewodniczący Rady Języka Polskiego Andrzej Markowski, Przewodniczący Rady Języka Polskiego Marcin 'Duże Pe' Matuszewski - raper, autor tekstów, dziennikarz radiowej "Czwórki" Gaba Kulka, piosenkarka Jerzy Bralczyk, Wiceprzewodniczący Rady Języka Polskiego Gaba Kulka, piosenkarka Katarzyna Kłosińska, Uniwersytet Warszawski Andrzej Markowski, Przewodniczący Rady Języka Polskiego Jerzy Sosnowski, redaktor Gaba Kulka, piosenkarka Marcin 'Duże Pe' Matuszewski - raper, autor tekstów, dziennikarz radiowej "Czwórki" Jerzy Bralczyk, Wiceprzewodniczący Rady Języka Polskiego Andrzej Markowski, Przewodniczący Rady Języka Polskiego Jerzy Sosnowski, redaktor Katarzyna Kłosińska, Uniwersytet Warszawski Jacek Bocheński, pisarz, członek Rady Języka Polskiego Walery Pisarek, Honorowy Przewodniczący Rady Języka Polskiego Jerzy Sosnowski, redaktor Jadwiga Puzynina, członek Rady Języka Polskiego Jacek Fisiak, członek Rady Języka Polskiego Marek Borowski, Senator RP Halina Zgółka, kierownik Zakładu Retoryki, Pragmalingwistyki i Dziennikarstwa w Instytucie Filologii Polskiej na Wydziale Filologii Polskiej i Klasycznej na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza Mirosław Sielatycki, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej Oliwia Seth, studentka Filologii Polskiej na Uniwersytecie Warszawskim Stanisław Dubisz, członek Rady Języka Polskiego Małgorzata Marcjanik, kierownik Zakładu Retoryki Dziennikarskiej w Instytucie Dziennikarstwa na Wydziale Dziennikarstwa i Nauk Politycznych na Uniwersytecie Warszawskim Bogusław Dunaj, członek Rady Języka Polskiego Agnieszka Wolny-Hamkało Walery Pisarek, Honorowy Przewodniczący Rady Języka Polskiego
6
7 Od redakcji Biuletyn Forum Debaty Publicznej pt. Polszczyzna czterech pokoleń stanowi zbiór wystąpień uczestników dyskusji, która odbyła się w Pałacu Prezydenckim 21 lutego 2012 roku. Debata zorganizowana była we współpracy z Narodowym Centrum Kultury oraz Radą Języka Polskiego i rozpoczęła kampanię społeczno-edukacyjną promującą język polski. Celem debaty było wywołanie dyskusji na temat stanu współczesnej polszczyzny oraz wsparcie inicjatyw związanych z kształtowaniem świadomości językowej Polaków. Zapraszamy do lektury! 7
8 Wstęp Szanowni Państwo, dzisiejsze Forum Debaty Publicznej w obszarze Twórczość, dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze bogactwem Polski poświęcone będzie polszczyźnie, roli języka ojczystego w kształtowaniu tożsamości Polaków. Na podkreślenie zasługuje fakt, iż debata odbędzie się w szczególnym czasie podczas obchodów Międzynarodowego Dnia Języka Ojczystego, który w 1999 roku został ustanowiony przez UNESCO. Debata jest także częścią kampanii społeczno-edukacyjnej promującej język polski jako wartość, która objęta została honorowym patronatem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Bronisława Komorowskiego. Język to przede wszystkim instrument komunikacji, który umożliwia nam porozumiewanie się ze światem. Każdy mówi na swój sposób, indywidualnie dobiera wyrazy, ulubione zwroty, ale uczestnictwo w procesie komunikacji wiąże się z czymś szerszym określa kulturową przynależność. Używanie języka łączy się z poczuciem tożsamości narodowej. W ramach językowej różnorodności jesteśmy wspólnotą. W języku zapisana jest spuścizna poprzednich pokoleń, doświadczenia naszych przodków, ich osiągnięcia i system wartości, który chcieli nam przekazać. Dziś czerpiemy z tego dziedzictwa, czytając dzieła Jana Kochanowskiego, Adama Mickiewicza, Wisławy Szymborskiej. Szukamy ciekawych inspiracji we współczesnej sztuce, bowiem przeszłość i teraźniejszość zawarta jest w języku ojczystym tym symbolicznym przewodniku po polskiej kulturze. Uznani klasycy i młodzi twórcy młodzi użytkownicy języka tworzą spójną wartość. Język ewoluuje, zmienia się, ale wciąż pozostaje tym samym językiem ojczystym, spoiwem łączącym naród. Każdy jest odpowiedzialny za polszczyznę i każdy z nas polszczyznę tworzy. To ważne, abyśmy nie tracili językowej wrażliwości i czujności, by zawsze towarzyszyła nam dbałość o poprawne, jasne wysławianie się. Podczas debaty będziemy rozmawiać o stanie współczesnej polszczyzny, ale także o jej przemianach na przestrzeni kilku dziesięcioleci; wierzę, iż kontekst pokoleniowy pozwoli ująć zagadnienia językowe w szerokiej perspektywie; język jest tworem żywym i giętkim, ewoluował i będzie ewoluował, ale ważne, by przeciwstawiać się jego deprecjacji, aby pielęgnować jego piękno, bogactwo i różnorodność. Niech to spotkanie będzie więc apelem do różnych środowisk o wspólny wysiłek na rzecz kultury języka polskiego. Warto skłonić Polaków, żeby mówili poprawniej, by śledzili swoje błędy językowe, analizowali mechanizmy ich powstawania i dbali o jeszcze lepszą polszczyznę. Posługiwanie się poprawną, jasną, zrozumiałą polszczyzną pomaga we wzajemnych relacjach. Na Forum Debaty Publicznej zaproszeni zostali przedstawiciele władz państwowych, językoznawcy, twórcy, przedstawiciele kilku pokoleń Polaków. Chciałbym, aby w trakcie debaty udało się wypracować strategię mającą na celu wzmacnianie atrakcyjności polszczyzny jako języka oraz jako medium umożliwiającego kontakt z polską kulturą. Mam nadzieję, iż obecność tak licznej grupy użytkowników języka przyczyni się nie tylko do wywołania ciekawej dyskusji, ale zachęci także wszystkich uczestników życia publicznego do współdziałania w celu podniesienia świadomości językowej Polaków. Maciej Klimczak, Podsekretarz Stanu w Kancelarii Prezydenta RP Wypowiedź z dnia 20 lutego 2012 roku 8
9 Wybrane wypowiedzi uczestników debaty Jerzy Sosnowski, redaktor Problemy współczesnej polszczyzny wskażą reprezentanci czterech pokoleń: pokolenie pierwsze reprezentują pan Jacek Bocheński i profesor Walery Pisarek; pokolenie drugie profesorowie Jerzy Bralczyk i Andrzej Markowski; pokolenie trzecie reprezentuje doktor Katarzyna Kłosińska; pokolenie czwarte Gaba Kulka i Marcin Matuszewski, znany pod scenicznym pseudonimem Duże Pe. Na sali obecni są jeszcze: jeden pisarz, troje językoznawców i dwoje muzyków, dwie gwiazdy muzyki estradowej. Została zatem osiągnięta, jak sądzę, równowaga naukowo-artystyczna. Proszę Państwa, przygotowując się do naszego spotkania, uświadomiłem sobie, że w określeniu władać polszczyzną tkwi coś więcej niż w określeniu mówić po polsku, umieć mówić po polsku - władać oznacza bowiem także rządzić, sprawować władzę. Jak władzę nad językiem sprawują te cztery pokolenia? Czy stopniowe przekazywanie sobie tej władzy odbywa się drogą naturalnej sukcesji, czy może drogą kolejnych zamachów stanu? Czy te cztery pokolenia nie licząc dzieci walczą ze sobą, współdziałają, czy też może pozostają wobec siebie obojętne? Jak się porozumiewają? Czy odczuwają Państwo wspólnotę pokoleniową wyrażającą się w specyfice polszczyzny, a zarazem odrębność od polszczyzny innych pokoleń? W jakiej sferze języka ta wspólnota najwyraźniej się ujawnia - może np. w niechęci do specyficznych błędów? Czy Państwa zdaniem doświadczenia z ostatnich kilkudziesięciu lat historii Polski trwale odcisnęły się na polszczyźnie? Czy może jednak ślady historii są przemijające? Mam tutaj na myśli np. zalew anglicyzmów zarówno w leksyce, jak i w składni. Czy na podstawie minionych doświadczeń można się spodziewać, że to jest trwała zmiana, czy taka przelotna przypadłość? Czy Państwa zdaniem porozumienie między poszczególnymi pokoleniami Polaków nie natrafia dziś na przeszkody? Czy my, urodzeni w rozmaitych latach, rozumiemy się nawzajem? Pytam o to zaniepokojony faktem, że śledząc wpisy internetowe a należę do trzeciego z czterech pokoleń mam chwilami wrażenie, że tego czwartego, internetowego pokolenia już nie rozumiem i znaczenia wielu słów, a nawet zdań domyślam się z kontekstu. Z kolei od nauczycieli słyszałem już kilka anegdot o tym, że młodzież nawet biernie nie zna pewnych wyrazów uważanych za oczywiste jeszcze przez moją generację. Czy są to realne niepokoje, czy to jest realne zjawisko, czy też niepokoje dziennikarza i męża nauczycielki? Czy Polska, państwo polskie, ma coś jeszcze do zrobienia w sensie podejmowania nowych inicjatyw lub skuteczniejszych wysiłków, aby nie martwić się o przyszłość polszczyzny? 9
10 Walery Pisarek, Honorowy Przewodniczący Rady Języka Polskiego W sali obecni są przedstawiciele czterech pokoleń. Liczę je. Pierwsze z nich, nazwijmy je międzywojennym, obejmuje urodzonych przed II wojną światową, których można podzielić jeszcze na kohortę Kolumbów urodzonych w latach dwudziestych i kohortę pogrobowców, zwanych kiedyś pryszczatymi, którzy dojrzewali po 1944 roku, kiedy tamtej Polski już nie było. Potem przyszedł czas wyżowców, pokolenia powojennego wyżu demograficznego, u nas pokolenia małej stabilizacji i protestów społecznych; na Zachodzie bywa nazywane pokoleniem baby boomers lub pokoleniem sandwiczowym, utrzymującym zarówno swoich zmęczonych wojną rodziców, jak i własne dzieci. Pokolenie trzecie to słynne pokolenie X, pokolenie ludzi urodzonych w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych, ludzi, którym na Zachodzie podobno nic się nie chciało i niewiele udało. W Polsce to pokolenie X zbudowało Solidarność i podwaliny trzeciej Rzeczypospolitej. Po nim następuje czwarte, milenijne pokolenie pewnych siebie ludzi urodzonych w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych, które na Zachodzie nazywa się Net Generation, czyli pokoleniem sieci. A w przedszkolach, w szkołach podstawowych i gimnazjach rośnie nam piąte pokolenie, prawdziwe pokolenie trzeciego tysiąclecia. Czy mówimy tym samym językiem? Moim zdaniem na język polski składają się różne jego odmiany terytorialne, socjalne, środowiskowe czy pokoleniowe. Wszystkie składają się na bogaty, wszechstronny i wciąż wzbogacany skarbiec polszczyzny, w którym w sposób naturalny poszczególne elementy są jakoś nacechowane (a to archaicznością, a to regionalnością, a to uczonością, a to wulgarnością, a to podniosłością itd.) i zaspokajają potrzeby danego pokolenia czy danej grupy społecznej. Nie lubię podziału polszczyzny na odrębne segmenty, do czego strukturalizm nas, językoznawców, przez kilka dekad przekonywał. Żyjemy dłużej, ale także razem. Nigdy nie było tak, żeby ludzie mówili tylko językiem swojego pokolenia, nie kontaktując się z młodszymi. Myślę, że mówimy tym samym językiem i rozumiemy się nawzajem wtedy, kiedy jesteśmy razem, gdyż przedstawiciele poszczególnych pokoleń, mówiąc do wszystkich, półświadomie starają się mówić tak, żeby ich wszyscy rozumieli. Natomiast kiedy się zbierze grupa osób należących do jednego pokolenia (tak samo jak grupa mieszkańców tej samej wioski lub członków tej samej rodziny), zapewne język ich wypowiedzi będzie bardziej pokoleniowy (wioskowy czy rodzinny). Padło tu określenie, że władamy polszczyzną. Ja bym powiedziałbym raczej, że to polszczyzna nami włada. Być może, władamy obcymi językami, ale świadomością tych, dla których językiem ojczystym jest język polski, włada polszczyzna. To ona sprawia, że śmierć jest dla mnie nią, to znaczy tą kobietą, tą dziewczyną, która mnie pocałuje, gdyby mnie bagnet ukłuł, tą kostuchą, tą śmiertką, a nie tym Todem. A czego właściwie dotyczy umowa ACTA? Praw autora, czyli twórcy, czy też copyright, tzn. prawa wydawcy do egzemplarzy utworu? To samo, a inne. Jest rzeczą charakterystyczną, że w krajach zachodnich sprawa umowy ACTA nie wywołała aż takich napięć społecznych wśród młodszego i starszego pokolenia jak u nas. Na Zachodzie, zwłaszcza w krajach anglojęzycznych, skrót ACTA jest czytelny. To umowa handlowa przeciw fałszerzom. Jakże można się buntować przeciwko czemuś, co ma zwalczać fałszerstwo? Natomiast w Polsce ACTA kojarzą się z aktami sądowymi albo niesłusznie zresztą z aktami, czyli zdjęciami rozebranych panienek. Skojarzenie oczywiste: chcą nas sądzić, chcą nam tego zakazać? W konsekwencji uruchomiony został mechanizm reakcji odwołującej się do polskiej podświadomości językowej. Tak to właśnie polszczyzna włada nami, a kolejne pokolenia buntują się zawsze przeciwko władzy polszczyzny poprzedniego pokolenia, przeciwko tej polszczyźnie wapniaków, jareckich, 10
11 zgredów, próchna, nietoperzy, czy jak tam kolejne pokolenia swoich poprzedników nazywają. Buntują się, a potem sami nie wiadomo kiedy stają się wapniakami, jareckimi, zgredami, próchnem i bronią swojej polszczyzny tak samo, jak przed poprzednikami broniło się ich pokolenie. Przyjmujemy za prawdę oczywistą, że język zmienia się gruntownie wraz ze zmianami politycznymi, społecznymi, technicznymi, obyczajowymi Marr w zaświatach zaciera ręce. Ale gdyby tak było, casus Miłosza i setek tysięcy długowiecznych Miłoszów funkcjonujących względnie normalnie przez cztery pokolenia a nawet dużej nie byłby możliwy. Tymczasem język publiczny, standardowy zmienia się głównie w powierzchniowej warstwie leksykalnej. Wmawiamy sobie, że język mediów w ostatnim ćwierćwieczu zmienił się nie do poznania. Tymczasem systematyczne analizy statystyczne wykazują, że zmiany języka mediów w czasie są stosunkowo niewielkie. Rolę głównego aktora opisywanych w prasie wydarzeń odgrywał w XVII-wiecznym Merkuriuszu Polskim król, w Trybunie Ludu I sekretarz, a w Rzeczpospolitej i Gazecie Wyborczej prezydent i premier. Ale sam styl informacji prasowej zmienił się niewiele. Jakże to! Chciałoby się oburzyć. Musiał się zmienić! Może musiał, ale się dużo nie zmienił. Podobnie w szkole królowały stalówki, obsadki, zwane też rączkami, piórniki, kałamarze, kleksy i bibuła, dziś wyparte zostały przez komputery, myszki, pendrajwy, drukarki i linki. To tylko zmiany realiów, a nie języka. Zofia Cygal-Krupa i Krystyna Choińska porównały wyniki badań słownictwa młodzieży szkolnej z roku 1979 i Szczegółowe porównania nie ujawniły znacznych różnic: wyrazy matka, ojciec, babcia, dziadek nie zmieniły swoich pozycji. Prawda, telewizor zajął miejsce dywanu. Zniknęły wyrazy: kolejka, milicjant, brygadzista, meblościanka, ich miejsce zajęły wyrazy komputer, supermarket, karta bankowa, pizza. Ale to znów są zmiany raczej realiów niż języka. Jacek Bocheński, pisarz, członek Rady Języka Polskiego Moja osiemdziesięcioletnia polszczyzna uformowała się pod wpływem dwóch czynników, które do pewnego stopnia są sprzeczne. Pierwszy czynnik to nauka wyniesiona z domu, a drugi potrzeba zawodowa. Nauka wyniesiona z domu polegała na zakorzenieniu w języku staropolskim i we wszystkim, co polszczyzna kiedykolwiek wytworzyła. Mój ojciec, Tadeusz Bocheński - filolog klasyczny, poeta, zmarły dokładnie pięćdziesiąt lat temu - nie uznawał takiej kategorii w języku jak przestarzałość. Cokolwiek język stworzył - jeżeli stworzono to poprawnie pod względem etymologicznym i gramatycznym - nadawało się do użycia w mowie, a przede wszystkim w literaturze, było skarbem, czymś w rodzaju klejnotu rodowego, który nigdy nie traci wartości i nie przestaje cieszyć. Drugi czynnik to moja potrzeba zawodowa. Żyję z polszczyzny, ponieważ po polsku piszę, a żyję już dosyć długo ogarnąłem swoim życiem cztery pokolenia oznaczone przez pana redaktora Sosnowskiego. Chciałbym utrzymać łączność z czytelnikami tych kolejnych pokoleń jednocześnie. Wobec tego mój język - ten, którym piszę - musi wciąż być zrozumiały dla wszystkich. Nie wiem, czy tak jest, nie wiem, czy to w ogóle jest możliwe, czy taka polszczyzna międzypokoleniowa jeszcze istnieje padły już tutaj głosy, że niekoniecznie ale właśnie to pytanie zadajemy sobie w dzisiejszej debacie. 11
12 Pytano też o to, czy miniony ustrój i doświadczenie historyczne zostawiły ślad na naszym języku - na tym, którego obecnie używamy. Myślę, że te skutki są dosyć powierzchowne, dotyczą słownictwa, nie sięgają głębszych struktur. Z jednej strony słyszę, że Unia Europejska to europejski kołchoz albo że gdzieś działa jakiś politruk. Z drugiej strony odnotowałbym jako pozytywny przykład wynalazek, który polegał na sięgnięciu do wcześniejszych tworów języka - tak było po 1945 roku - kiedy zastąpiono rosyjskie słowo sowiecki naszym rodzimym wyrazem radziecki. Andrzej Markowski, Przewodniczący Rady Języka Polskiego Wydaje się, że nasze pokolenie, pokolenie sześćdziesięciolatków, odczuwa pewną wspólnotę. Uważam i wiem, że profesor Jerzy Bralczyk mnie popiera że język pokolenia kształtuje się właśnie wtedy, kiedy kształtuje się to pokolenie: w latach szkolnych i we wczesnej młodości. My, urodzeni w końcu lat czterdziestych, wychowywaliśmy się mówiąc językiem tamtej epoki w najlepszych latach PRL i proponowałbym dla naszego pokolenia nazwę pokolenie dzieci PRL. Mieliśmy wtedy jednolitą szkołę, z tym samym programem - nie było zróżnicowanych programów, tak jak jest teraz. Kiedy już mieliśmy telewizję, istniał jeden program telewizyjny, mieliśmy 2-3 programy radiowe i prasę, również niezróżnicowane. To niewątpliwie odcisnęło piętno na naszym języku. Poza tym w naszych czasach bardzo dużo uczyliśmy się na pamięć. Dobrym potwierdzeniem jest przykład profesora Bralczyka, który zna prawie całego Pana Tadeusza. Są pewne lektury, które zapadły nam w pamięć i do których dzisiaj też możemy wracać. Jeżeli ktoś z mojego pokolenia np. skarży się, że ma dużo pracy i używa cytatu robota tak wiele roboty, to co odpowie mu ten drugi, jeśli jest przedstawicielem tego samego pokolenia? Oczywiście: I jeszcze dziesiąty pawilon. To jest coś, co nasze pokolenie zna, ale czy młodsze pokolenie wie, kto to napisał i dla kogo, tego już nie wiem. To stwarza wspólnotę pokoleniową, chociaż oczywiście nie twierdzę, że ta wspólnota ciągle jest jednakowo trwała. W końcu jest tak, że niektórzy z nas zakładają dżinsy i językowo upodobniają się do młodzieży, a inni konserwują się i zachowują jak w czasach swojej młodości np. ciągle mówią adapter, a nie gramofon, chociaż określenie adapter było popularne tylko w latach sześćdziesiątych, natomiast gramofon był wcześniej i jest teraz. Jerzy Bralczyk, Wiceprzewodniczący Rady Języka Polskiego Pan Jacek Bocheński mówił o tym, że pisze tak, by inne pokolenia mogły go rozumieć. Jest ulubionym pisarzem mojego syna, który ma czterdzieści lat, mogę więc powiedzieć, że to, co jest trochę wyżej, było pewnego rodzaju wzorcem przynajmniej jeszcze dla trzeciego pokolenia, a na pewno dla nas. Patrzymy na tamten język jak na coś lepszego z natury, choć oczywiście wiemy, że nie nadaje się już do swobodnego używania. Mam poczucie nawiązywania kontaktu z czterdziestolatkami, czyli właśnie z pokoleniem mojego syna, ale rzeczywiście w kontakcie językowym z ludźmi, którzy mają lat dwadzieścia, pojawiają się trudności. Nie powiem, żeby te trudności były duże, ale odrębność, która przejawia się także w opóźnionej reakcji albo w ogóle braku reakcji na różne słowa, w nierozumieniu niektórych terminów, jest dosyć istotna. Za piękne uważam przedniojęzykowe ł, którego używa moja teściowa; nauczyłem się także dźwięcznego h, które 12
13 sytuuje nas nie tylko pokoleniowo. Uważam, że zróżnicowanie fonetyczne jest bardzo ważne. Pewna niedbałość artykulacyjna razi mnie, choć wiem, że pewnie niedługo przestanie razić Polaków w ogóle albo, jak to się mówi, wogle. Jesteśmy pokoleniem PRL. Specyficzna dwujęzyczność sprawiała, że z jednej strony właściwie od razu myśleliśmy o języku oficjalnym jako opisującym rzeczywistość, a z drugiej strony mieliśmy poczucie pewnego relatywizmu, że ten język tak bardzo do rzeczywistości nie przystaje. Możliwe, że wskutek tego, czasem mamy luźny stosunek do języka, który dzisiaj gruntuje się, kiedy słuchamy reklam. Ten luźny stosunek polegał także na naszym smakowaniu różnego rodzaju zabaw językowych, które w naszym pokoleniu święciły największe triumfy. Nie wiem, jak będzie dzisiaj. Kiedy czytam teksty na przykład Michała Rusinka, sekretarza Wisławy Szymborskiej, widzę, że także młode pokolenie potrafi nieźle bawić się językiem. Myślę, że ten relatywizm leżał u podstaw wszystkiego. Obserwujemy teraz jak sądzę, z pewną niechęcią zmiany etykietalne, a także zmiany głębsze, dotyczące nie tylko słownictwa, ale również szczególnie wrażliwego elementu języka, tj. zaimków osobowych. Za naszej pamięci odeszło mię w piśmie, choć w niedbałej mowie zostaje mie, w zwrotach typu: widziałeś mie. Kiedyś zapisalibyśmy to jako mię, dzisiaj już tylko jako mnie. Na naszych oczach ginie jeden z celowników zaimka ja, czyli mnie coraz więcej osób mówi: mi się wydaje. Bardzo mnie to denerwuje, ale z drugiej strony myślę, że to pewnie o czymś świadczy, podobnie jak to, że na początku zdania coraz częściej słyszę ja. Ja słyszę zamiast słyszę ; zamiast byłem niedawno, słyszę ja byłem niedawno, zamiast myślę ja myślę. To jest dowód na wpływ języka angielskiego, ale czy to nie zmienia też naszej postawy wobec języka i świata? Owszem, zmienia. Myślę, że to ja jest w pewien sposób wyraziste. Na koniec jeszcze powiem, że z pewną przykrością widzę w nowych słownikach słowa, które dla mnie są żywe, ale tam wyposażone są w kwalifikatory: książkowe, archaiczne, przestarzałe. Niestety, spotykam tam coraz więcej takich słów. Katarzyna Kłosińska, Uniwersytet Warszawski Chciałabym odnieść się do tego, co mówili moi dwaj przedmówcy, przede wszystkim profesor Markowski, który na początku powiedział, że jego pokolenie zostało ukształtowane przez PRL. Moje pokolenie zostało również ukształtowane przez PRL, ponieważ kiedy wybuchł rok 1989, byłam tuż po studiach, czyli całe dzieciństwo, młodość i czasy studenckie spędziłam w PRL, co rzeczywiście miało wielki wpływ na język. Przede wszystkim funkcjonał kanon lektur szkolnych wszyscy czytaliśmy te same książki, przez co operowaliśmy tym samym słownictwem, znaliśmy te same frazeologizmy. Ten cytat, który przywołał profesor Markowski, ja choć o pokolenie młodsza oczywiście znam. Myślę, że punktem zwrotnym były rzeczywiście przełomy polityczne i społeczne - taki przełom na pewno nastąpił w 1989 roku, co ogromnie wpłynęło na różnice językowe. Oczywiście różnice językowe między poszczególnymi pokoleniami istniały zawsze, tylko teraz to zróżnicowanie następuje o wiele szybciej, co wynika z szybszego rozwoju technologii. Czynniki wpływające na używanie języka, np. internet czy SMS-y, zmieniają się szybko, a wraz z nimi zmienia się język, który w dużej mierze zależy od kanału komunikacji. Jest to na pewno wyraźny wyznacznik najmłodszego pokolenia. Profesor Bralczyk mówił o tym, że mieliśmy świadomość, iż język nie przystaje do rzeczywistości. Ja, być może właśnie dlatego, że jestem młodsza i pewnie byłabym określana jako wnuk PRL, ukształtowałam się w takim poczuciu, że język jednak powinien 13
14 przystawać do rzeczywistości. Natomiast teraz mam wrażenie, że tak nie jest. Skoro zupełnie bezrefleksyjnie używa się pewnych form oczywiście my, językoznawcy, mówimy o tym od dwudziestu lat i osoba zupełnie obca mówi do kogoś na przykład panie Waldku zamiast proszę pana, jest to znak, że język nie przystaje do rzeczywistości. W tej chwili te zmiany etykietalne następują szybko i ma się wrażenie, że język nie oddaje charakteru relacji międzyludzkich. Kolejna niezwykle istotna sprawa to przekonanie mojego pokolenia, że język polski jest w stanie wyrazić wszystko, obsłużyć wszystkie dziedziny. Teraz natomiast okazuje się, że w niektórych dziedzinach właściwie nie da się pisać prac naukowych po polsku, ponieważ wymaga się od naukowców, żeby tworzyli w języku angielskim; niektórzy zresztą nie umieją już napisać sensownego tekstu naukowego w języku polskim. Panuje przekonanie, że w języku polskim nie da się wyrazić wszystkiego. W ostatnich latach mnożą się różne dziwaczne nazwy, jak: Poznań Półmaraton czy Ochota Ser Festiwal. Ani to po polsku, ani po angielsku! Ktoś sądzi, że jeżeli nazwie imprezę ochockim kiermaszem serów, to nie będzie miała ona należytego prestiżu. Gaba Kulka, piosenkarka Chciałabym nawiązać do określenia Ochota Ser Festiwal, ponieważ mnie to zafrapowało. Chcę zwrócić uwagę na to, że na szczęście wychodzimy z fazy, kiedy istniał obowiązek włączania do nazewnictwa firm czy imprez jakiegoś egzotycznego słowa. Ja na przykład w latach dziewięćdziesiątych chodziłam do szkoły językowej, która nosiła nazwę Activ-Action. Jednak całe szczęście jest już coraz mniej tego typu zabiegów. Chciałabym też nawiązać do oryginalnego pytania o wspólnotę językową pokolenia. Ja odczuwam bardzo silnie taką wspólnotę, ale mam wrażenie, że ona teraz bardziej niż kiedykolwiek polega na rozdrobnieniu. Nie odczuwam tego, żeby język młodych stanowił pewnego rodzaju monolit, który byłby przeciwstawiany albo stanowił wyraz buntu przeciwko jakimś uznanym formom, reprezentującym powagę, dorosłość, określony system. To wszystko ulega coraz większemu przemieszaniu, co ma swoje dobre i złe strony. Pozytywne konsekwencje polegają na tym, że nawet w gronie najbliższych znajomych, spotykając się z inną osobą, człowiek w pewien sposób dostosowuje do rozmówcy nie tylko ton głosu czy sposób mówienia, ale również w zależności od rozmówcy zmienia się rodzaj narzecza, którym się porozumiewamy. Ja to obserwuję. Wydaje się, że to nie jest złe, ponieważ w ciekawy sposób akcentuje fakt, że w języku zawarte są również pewne podprogowe wiadomości. Użycie tego, a nie innego słowa, tego, a nie innego zwrotu, nawet slangu czy wulgaryzmów, w pewnym sensie wysyła rozmówcy pewną wiadomość. Z drugiej strony można by myśleć z sentymentem o czasach, kiedy język kojarzony z dojrzałością i pewnym systemem był czymś, przeciw czemu młodzież się buntowała i z premedytacją, niemalże na złość, używała innych zwrotów. Fakt, że obecnie w publicznych kanałach komunikacji słyszymy rzeczy, które przeszkadzają nawet nam, ludziom trochę młodszym, dowodzi istnienia pewnego mętliku. Na pewno w języku naszego pokolenia funkcjonują pewne zwroty i błędy, które irytują, jednakże ta mnogość narzeczy, slangów i rodzajów komunikacji mojego pokolenia potrafi być cenna. Nie utożsamiałabym języka naszego pokolenia z nowomową Internetu. Na początku tej dyskusji padła wzmianka o tym, że w momencie, kiedy przedstawiciele jednego pokolenia rozmawiają ze sobą w izolowanym środowisku, używają swojego języka; natomiast gdy 14
15 jest to rozmowa między osobami posługującymi się innym językiem, próbują się dostosować. Internet jest w pewnym sensie hermetyczny. Osoby, które wysyłają zupełnie niezrozumiałe teksty, czują, że są w swoim gronie. Oczywiście to czasem bywa straszne. Ostatnio widziałam na wystawie w księgarni w Częstochowie książkę pt. Najpiękniejsze SMS - wesołe, świąteczne itd. W tym kontekście rozumiem, że czasem wieje grozą, ale to nie do końca jest nasz język, lecz nastąpiło pewne rozdrobnienie. Marcin 'Duże Pe' Matuszewski - raper, autor tekstów, dziennikarz radiowej "Czwórki" W latach dwudziestych XX wieku polski futurysta Bruno Jasieński w przedmowie do książki "Nogi Izoldy Morgan" pisał, że "Przyśpieszony rytm życia współczesnego, zdążającego z nieubłaganą logiką, jak po równi pochyłej, do pewnego wytyczonego punktu z szybkością rozpędzonych transmisji, stworzył zupełnie nowy rodzaj realności - realność rozpalonej do białego stali, chwiejącą się już na granicy halucynacji". Mniej więcej pięćdziesiąt lat później Alvin Toffler w książce Szok przyszłości pokazał, że epoka industrializacji była dopiero punktem przegięcia na krzywej geometrycznego wzrostu tempa życia oraz ilości informacji, które codziennie musimy przyswajać. Siłą rzeczy rozdźwięk między pokoleniami - czy to w dziedzinie języka, czy w jakiejkolwiek innej - robi się coraz większy; z pokolenia na pokolenie kontakt pomiędzy reprezentantami poszczególnych pokoleń jest coraz trudniejszy. Jednakże sam fakt, że spotykamy się tutaj, wszyscy mówimy tym samym językiem i jesteśmy w stanie się komunikować a chyba nikt nie ma problemu ze zrozumieniem choćby jednego słowa wypowiadanego przez reprezentantów pozostałych pokoleń wydaje się najlepszym dowodem na to, że ta różnica międzypokoleniowa nie jest jeszcze na tyle duża, by poważnie się tym martwić. Oczywiście w języku mówionym komunikacja jest zdecydowanie łatwiejsza niż w języku pisanym - w końcu mając wolne ręce, można dogadać się we wszystkich językach świata... Wspomniany był tutaj wiersz, którego zakończenie znał każdy w danym pokoleniu - był on pewnym wzorcem kulturowym, do którego można było się odnieść w ramach jednego, drugiego, trzeciego pokolenia. Obecnie jednak zestaw wzorców kulturowych zmienia się nie co pokolenie i nie co dekadę, a co tydzień. Mógłbym z marszu wymienić kilkadziesiąt takich uniwersalnych, popkulturowych punktów odniesienia, które "weszły do kanonu" w ciągu ostatnich kilku lat. Od legendarnego Nie weszłeś! Jestem hardkorem oraz "Ale urwał!" (ten, kto kojarzy te legendarne internetowe filmiki, wie, o czym mówię) po bieżące i wynikające z internetowego "mema" stwierdzenie Ja pacze zastępujące często Ja widzę. I tak dalej... W potocznej mowie używają takich określeń właściwie wszyscy, którzy mają styczność z Internetem. Ot, efekt permanentnie wzrastającego tempa życia. Pytanie brzmi, gdzie jest granica, po przekroczeniu której faktycznie przestaniemy się rozumieć. Co ciekawe, myślę że wkrótce może to dotyczyć nie tylko różnych pokoleń i społeczności odwiedzających różne strony internetowe. Wystarczy, że przez poruszanie się w różnych rejonach sieci dwaj internauci nie będą mieli tego samego punktu odniesienia i - przykładowo - opowiedziany przez jednego żart może nie zostać zrozumiany przez drugiego. Zapewne nie nastąpi to w ciągu najbliższych kilkudziesięciu lat, ale myślę, że w długim okresie jest to całkiem prawdopodobny scenariusz... 15
16 Jerzy Sosnowski, redaktor Mimo że nie robiliśmy specjalnego castingu do tej dyskusji, proszę zauważyć, że w pierwszej części spotkania wydarzyło się coś intrygującego choć może to zbieg okoliczności, może głos indywidualnych osób, nie zaś reprezentantów określonego środowiska czy pokolenia. W pokoleniu pierwszym uderzające było marzenie o wspólnocie obejmującej wszystkie pokolenia i niechęć do segmentacji; w pokoleniu drugim ujawnił się pewien ironiczny stosunek do języka, który nie opisuje rzeczywistości; w pokoleniu trzecim pojawiło się marzenie o sytuacji, kiedy język tę rzeczywistość opisuje; pokolenie czwarte jest zachwycone zróżnicowaniem i segmentacją. Nie wierzę w istnienie socjologii tworzonej na podstawie wywiadów z siedmioma osobami, ale tego byliśmy świadkami. Dla mnie jest to intrygujące. Z uwagi na fakt, że pojawiały się już wątki dotyczące wpływu doświadczenia historii Polski ostatnich kilkudziesięciu lat na nasz język przypominam tutaj przykład z europejskim kołchozem jako niezbyt życzliwym synonimem Unii Europejskiej może zapytam nie tyle o rekapitulację doświadczeń historycznych, ile o Państwa opinię na temat obecnych zmian. Na ile są głębokie? Na ile te zmiany mają charakter przelotnej mody, a na ile są zmianami ingerującymi głęboko w strukturę języka, które za normę będą uznawali wnukowie pokolenia numer cztery? Walery Pisarek, Honorowy Przewodniczący Rady Języka Polskiego Wydaje się, że zmiany spowodowane najnowszą historią naszego kraju musiały przeorać nie tylko język, ale i całe nasze myślenie i odczuwanie świata. Nie podzielam tej opinii, ponieważ obserwuję ludzi obecnych w polszczyźnie przez kilkadziesiąt lat, jak Czesław Miłosz. Zwróćmy uwagę na poezję ta tworzona przed wojną jest podchwytywana i pielęgnowana przez najmłodsze pokolenie. Po przedwojenne wiersze Miłosza sięgają niemal najmłodsi jako po teksty piosenek. Myślę choćby o Kołysance. Chyba nikt, także z pokolenia milenijnego, nie odczuwa poezji Szymborskiej, poczynając od Tego się nie robi kotu czy Nic dwa razy się nie zdarza, jako tekstów napisanych przez człowieka z pokolenia międzywojennego. Istota polszczyzny nieprędko się zmieni, co nie znaczy, że nie ulega zmianom. Zmienia się, bo wzbogaca się o nowe doświadczenia dokumentowane nowymi słowami. Zmienia się, ale język naszego międzywojennego pokolenia zdołamy jeszcze przekazać najmłodszym. Niebezpieczeństwo dotyczy polszczyzny wcześniejszej, która się zachowała tylko w literaturze. Weźmy choćby wyraz drzewiej. Kiedy proszę o scharakteryzowanie znaczenia gramatycznego i nacechowania stylistycznego tego słowa, student pisze mi taką odpowiedź: to jest rozkaźnik, tryb rozkazujący o znaczeniu stawaj się drzewem ; a stylistycznie jest to neologizm poetycki. Następne przykłady. Relacja młodego podróżnika: Samotrzeć przedzierając się przez puszczę, przez dwa dni nie miałem się do kogo odezwać. Jak to? Dlaczego nie mogliście ze sobą rozmawiać? Skoro samotrzeć, to byliście we trzech. Cytuję wnukowi Mickiewicza: Lice bielsze od mleka Dziadku, a co to są właściwie lice? itd. Drzewiej, samotrzeć, lice to wyrazy dalekie, ale w świadomości następnego pokolenia nie pozostają nawet nowsze, choć ważne wyrazy znamionujące minioną epokę. Coraz częściej nowomowa jest rozumiana jako nasycony anglicyzmami język najmłodszego pokolenia. 16
17 Jacek Bocheński, pisarz, członek Rady Języka Polskiego Inwazji anglicyzmów szczególnie się nie obawiam, póki dotyczą głównie słownictwa, a nie sięgają głębiej. Inwazje obcych słów, łacińskich, niemieckich, francuskich, nawet czeskich, przeżywała polszczyzna kilkakrotnie, i dawała sobie z nimi radę. Większość naleciałości wkrótce odrzucała, część potrafiła przystosować do własnych reguł, również fonetycznych. Nie jestem przerażony nawet takimi konstrukcjami jak biznes informacje czy Agata Meble, póki nie usłyszę, że dostanę groch-zupę. Oczywiście w pewnej perspektywie nie jest wykluczona i ta zupa najpierw jako pretensjonalna reklama lub żart. A potem się to przyjmie i stanie językową oczywistością. Na razie nie przeszkadza mi inwazja anglicyzmów w uprawianiu literatury po polsku, bo ja ciągle będę pisał lekki, nie lightowy, łagodny, nie softowy. Jednak tego rodzaju słowa pojawiają się w mowie potocznej i w mediach. Katarzyna Kłosińska, Uniwersytet Warszawski Zgadzam się całkowicie z tym, co powiedział mój przedmówca inwazja anglicyzmów nam nie grozi. Owszem, lubimy zapożyczać, ale zapożyczenia były w języku od zawsze. Mam jednak wrażenie, że obecnie zmienia się nasz stosunek do języka i niekoniecznie dotyczy to przedstawicieli najmłodszego pokolenia, ale też wielu decydentów, prezydentów miast wielu osób, które decydują o tym, żeby zastosować właśnie nazwę Ochota Ser Festiwal albo Poznań Półmaraton. Wskutek zmian po 1989 roku i rozwoju technologii coraz więcej osób uważa, że naturalnym środowiskiem obcowania z drugim człowiekiem nie jest rozmowa. Dla ludzi naszego pokolenia i starszych przebywanie z drugim człowiekiem polegało na rozmawianiu z nim czy to twarzą w twarz, czy chociażby poprzez list. Natomiast teraz używanie języka w ten sposób nie jest warunkiem koniecznym: są SMS-y, e itd., formy często mające skrótowy charakter. Stosuje się na przykład różnego rodzaju emotikony, które zastępują wyrazy nazywające emocje. Ja oczywiście tego nie wartościuję, niemniej jednak fakt, że nie musimy ze sobą rozmawiać, żeby ze sobą być, stanowi nowość. Ludzie mogą się w sobie zakochać, nie porozmawiawszy ani chwili, na przykład tylko mailując. Jerzy Bralczyk, Wiceprzewodniczący Rady Języka Polskiego Ważny jest też czynnik technologiczny, w gruncie rzeczy bowiem obecnie już chyba mniej myślimy o zmianach politycznych czy ideologicznych jako o tych, które najistotniej wpływają na język. Owszem, taki wpływ miało otwarcie na inne języki i likwidacja cenzury. Pan Minister w ciekawym wystąpieniu otwierającym mówił o dwóch podstawowych zjawiskach mediatyzacji i europeizacji, czy globalizacji, jak można by szerzej powiedzieć. Mediatyzacja kiedyś, w latach PRL, sprawiała, że przed mikrofonem zaczynaliśmy przybierać trochę inną postawę i zaczynaliśmy mówić trochę innym, bardziej oficjalnym językiem, czasem zresztą nawet i trafnie. Dzisiaj wygląda to trochę inaczej. 17
18 Jak pomyślę, że wychowywałem się i uczyłem się czytać bez prądu, że pisałem obsadką i stalówką, a nie wiecznym piórem, które dla mnie było w pewnym momencie wielkim wynalazkiem, a długopis niemalże rewolucją, myślę, że to wszystko będzie zmieniało się jeszcze dalej. Kto wie, czy nie będziemy pokoleniem, które będzie mogło uczestniczyć w tych bardzo zróżnicowanych technicznie przekazach. Na szklanym stoliku przed Panami widzimy teksty pisane, chociaż Panowie mówili, a nie czytali. Przy przedstawicielach drugiego pokolenia widzimy jakieś notatki, u mnie jeszcze mniejsze, a tu Pan ma przed sobą palmtopa. Technologia określa nas w coraz większym stopniu i niewątpliwie staje się to coraz wygodniejsze. Pojawiają się emotikony, znikają charakterystyczne polskie litery, co dla mnie jest szczególnie bolesne. Można nawet przewidzieć, że za pewien czas będziemy mogli znaleźć w Internecie klasykę bez ogonków i przecinków, dzięki czemu i to jeszcze gorsze będzie to może trochę łatwiejsze do przeczytania dla młodych ludzi. Andrzej Markowski, Przewodniczący Rady Języka Polskiego Uważam, że ostatnie lat spowodowało istotną zmianę w polszczyźnie, a mianowicie Polacy zaczęli pisać. Kilkanaście lat temu pisali uczniowie, bo musieli; dziennikarze, bo im za to płacili; naukowcy, żeby udowodnić, że są potrzebni; politycy pisali czasami a raczej inni politykom pisali. Wszyscy pozostali podpisywali się tylko na kartce, gdzie było wydrukowane: Serdeczne pozdrowienia znad morza przesyła, pisali na przykład Waldek, a w PS: Doślij trochę pieniędzy itd. I to było wszystko. W tej chwili prawie wszyscy piszą, co prawda nie ręcznie, lecz na klawiaturze, ale piszą. W konsekwencji mamy nowy rodzaj polszczyzny polszczyznę zapisaną, która różni się nawet od mowy spisanej. Oznacza to rewolucję, ponieważ dotyczy nie tylko techniki, ale charakteru języka. Językoznawcy ciągle jeszcze są bezradni w ocenie tej polszczyzny. Stosowanie kryteriów takich, jakie stosowało się do polszczyzny pisanej, jest niemożliwe, gdyż jest to inny rodzaj polszczyzny, która pojawia się przede wszystkim w czatach w blogach występuje coś troszkę innego czy w innego typu komunikatorach. Odpowiedź w tej polszczyźnie powinna być natychmiastowa, z upływem czasu traci na znaczeniu. Moim zdaniem zmiana techniki spowodowała trwałą zmianę w języku. To, czy znajdzie się tam miejsce dla polskich znaków, to inna sprawa. Jednak my, językoznawcy - może już nie moje pokolenie, a może jeszcze zdążę musimy wypracować nowe narzędzia do opisu, a dopiero następnie do oceny tej polszczyzny. Nie chodzi o mówienie, że w tym Internecie to takie bzdury wypisują, że tak źle piszą po polsku, ale chodzi o to, ile tam jest zabawy! Ile tam jest kreatywności! To trzeba potraktować trochę inaczej. Moim zdaniem ostatnie lata, ze względu na zmianę technologii, spowodowały również zasadnicze zmiany w polszczyźnie. Marcin 'Duże Pe' Matuszewski - raper, autor tekstów, dziennikarz radiowej "Czwórki" Chciałbym rozwinąć myśl moich dwóch bezpośrednich szacownych przedmówców. Otóż ogólna opinia jest chyba taka, że Polacy czytają coraz mniej. Ja osobiście mam wrażenie, że biorąc pod uwagę liczbę przyswajanych znaków, Polacy czytają zdecydowanie coraz więcej. Pytanie brzmi tylko: czego i gdzie? Na początku bowiem tym, co czytaliśmy, były tylko i wyłącznie książki, później książki i prasa. Później zaczęliśmy też słuchać radia i pojawiły się pierwsze programy telewizyjne. 18
19 Wszystkie te media w swych początkach były jednak niezmiernie elitarne i żeby w nich zaistnieć, trzeba było mieć zdolności językowe opanowane do perfekcji. Następnie wszystko to bardzo gwałtownie się rozszerzyło - dziś liczbę tytułów prasowych, rozgłośni radiowych i stacji telewizyjnych na całym świecie liczyć można pewnie w milionach. A wisienką na tym torcie było pojawienie się Internetu, gdzie słowem "żywią się" miliardy użytkowników, a w wielu miejscach nad językową poprawnością pieczy nie trzyma nikt. Siłą rzeczy spadł więc standard języka, z którym stykamy się, czytając czy słuchając. W Internecie języka jest zupełnie nielimitowany - nie został ujęty w żadne sztywne ramy. Pytanie brzmi: czy faktycznie jest to zagrożenie dla języka, czy tylko dla języka, jaki dziś znamy? Być może dzięki temu język jest bytem żywym, czymś, co dynamicznie się zmienia, nieokiełznanym organizmem rządzącym się własnymi prawami i niedostosowującym się do reguł? Jeżeli przykładowo nagle stanie się modne pisanie słowa nóż przez u i rz i wszyscy zaczną postępować w ten sposób w danym rejonie Internetu, być może doprowadzi to do tego, że po 2-3 latach zostanie to przyjęte jako forma oficjalna. Czy to będzie złe, czy dobre - to już osobna kwestia. Wiem, że zabrzmiało to troszeczkę jak "Jednodniówka Futurystyczna", ale nadal pozostaje pytanie: czy te zmiany są złe, czy dobre? Osobiście odczuwam pewien dysonans. Z jednej strony zawsze razi mnie niepoprawność językowa, którą dostrzegam w formie czytanej albo pisanej. Z drugiej strony, sam przyłapuję się na tym, że jeżeli widzę powtarzający się błąd, później, kiedy sam piszę to słowo, odnosząc się do napotkanych błędnych wzorców, zaczynam mieć wątpliwość, która forma jest poprawna. Anarchizująca część mnie jest całkiem szczęśliwa, że tego typu rzeczy się dzieją. Gaba Kulka, piosenkarka Sympatyzuję z anarchizująca częścią ciebie, jednak chciałabym zwrócić uwagę na jedną rzecz. Gdyby ten język rzeczywiście szalał, brykał, narastał i wzbogacał się, byłoby w porządku. Niestety on wytrąca poprzednie formy. Zubożenie słownika jest w pewnym sensie tragiczne. Gdybyśmy po prostu uczyli się nowych form i nowych zwrotów, byłoby naprawdę fantastyczne, ale nawet ja odczuwam to, że słowa nikną, nikną, nikną, aż w końcu giną gdzieś na horyzoncie Przepraszam, nie jest tak? Jerzy Bralczyk, Wiceprzewodniczący Rady Języka Polskiego Nie, absolutnie tak nie jest terminy i słowa z języka nie znikają. Język jest urządzeniem działającym w jedną stronę cokolwiek zostało wymyślone - zostaje, bo zostaje w tekstach. Zawsze możemy do tego wrócić i wracamy. Nasza mowa ubożeje, ale skarga na to, że w języku czegoś nie ma, jest trochę chybiona. W jakim języku my teraz rozmawiamy? Języka którego pokolenia używamy w tej chwili? Międzypokoleniowego, jak mówi pan Marcin Matuszewski? Mogę powiedzieć, mogę pomyśleć, może mi się zdawać, że Państwo mówią naszym językiem. Gaba Kulka, piosenkarka Przyznam, że zaproszenie tutaj było dla mnie zaskoczeniem, ponieważ główny zarzut, jaki zwykle słyszę, brzmi, dotyczy tego, dlaczego nie piszę po polsku, dlaczego piszę tyle tekstów po 19
20 angielsku. Chciałabym więc nawiązać do zagrożenia zalewem angielszczyzny. Uważam, że to zdecydowanie nie jest coś, czego powinniśmy się obawiać. Oczywiście w momencie, kiedy na spisie rozkładu koncertu czy jakiejś imprezy firmowej, na której mam się pojawić, widzę punkt kick-offdelightów, nie wiem, co ze sobą zrobić Ja podejrzewam, nie wiem na pewno, że kick off oznacza tu rozpoczęcie, a delightów odnosi się do jakichś rozkosznych wydarzeń czy rzeczy atrakcyjnych dla uczestników. Chciałbym jednak zwrócić uwagę na jedną rzecz. Nie powinniśmy się obawiać zalewu języka angielskiego, ale ogólnie traktowania języka - każdego języka - w sposób niechlujny. Mówię to z pozycji osoby, która dość dobrze, nie perfekcyjnie, włada językiem angielskim. Otóż jestem przerażona poziomem tłumaczeń, szczególnie tłumaczeń popularnych, nie tłumaczeń dzieł uznanych i wysokich. Kiedy idę do kina, po prostu muszę zasłaniać sobie dolną linijkę napisów. O tym bardzo niewiele osób mówi, bo chyba niewiele osób tak mocno funkcjonuje na granicy dwóch języków. W przypadku książek popularnych, które muszą wyjść bardzo szybko, żeby załapać się na grafik wydawniczy i zyskać nabywców, kiedy tylko mogę kupić książkę po angielsku, kiedy jestem w stanie ją przeczytać i zrozumieć, pomijam polskie tłumaczenie. A to już jest trochę straszne. Chciałabym zwrócić na to uwagę, bo tu nie chodzi tylko o bardzo niechlujne podejście do polskiej mowy, lecz o traktowanie w taki sposób języka w ogóle, każdego języka. Katarzyna Kłosińska, Uniwersytet Warszawski To, o czym Pani mówi, ma ogromny wpływ na polszczyznę, ponieważ z takich niechlujnych tłumaczeń powstają fatalne teksty w języku polskim, np. Pralka jest dedykowana do tkanin delikatnych, Pracownik jest dedykowany do obsługi sprzętu. Najgorzej jest, kiedy za tłumaczenie bierze się ktoś, kto nie zna dobrze języka angielskiego, a przy tym, niestety, nie zna też dobrze polskiego. Osoba taka, widząc angielskie słowo, które przypomina mu polski wyraz, tłumaczy mechanicznie. Andrzej Markowski, Przewodniczący Rady Języka Polskiego W tym kontekście chciałbym przedstawić przykład, który podali mi urzędnicy bankowi. Obecnie w banku codziennie o następuje odczyt figur, tzn. odczyt danych. W języku angielskim jest słowo, które zapisuje się właśnie jako figure, co oznacza liczby czy cyfry, więc należałoby to tłumaczyć jako odczyt danych. Jednak bankowcy, a zwłaszcza dziennikarze bankowi, podobno już przyzwyczaili się do używania terminu odczyt figur. Jerzy Sosnowski, redaktor Chętnie dorzucę coś z dziedziny sprawozdawców sportowych, o których zresztą myślę z szacunkiem, bo ich praca jest naprawdę bardzo trudna. Podam dwa moje ulubione przykłady. Jest to choćby rozpowszechnione już w tej chwili zdanie: trener desygnował zawodnika do gry. Z kolei 20
Dzięki ćwiczeniom z panią Suzuki w szkole Hagukumi oraz z moją mamą nauczyłem się komunikować za pomocą pisma. Teraz umiem nawet pisać na komputerze.
Przedmowa Kiedy byłem mały, nawet nie wiedziałem, że jestem dzieckiem specjalnej troski. Jak się o tym dowiedziałem? Ludzie powiedzieli mi, że jestem inny niż wszyscy i że to jest problem. To była prawda.
Bardziej szczegółowoPOLITYKA SŁUCHANIE I PISANIE (A2) Oto opinie kilku osób na temat polityki i obecnej sytuacji politycznej:
POLITYKA SŁUCHANIE I PISANIE (A2) Oto opinie kilku osób na temat polityki i obecnej sytuacji politycznej: Ania (23 l.) Gdybym tylko mogła, nie słuchałabym wiadomości o polityce. Nie interesuje mnie to
Bardziej szczegółowoRaport Specjalny: 3 Największe Mity. Skutecznej Komunikacji w Języku Obcym
Raport Specjalny: 3 Największe Mity Skutecznej Komunikacji w Języku Obcym Raport dostarczyli: Więcej na stronie: http://www.intelektualnie.pl Intelektualnie.pl Centrum Szkoleniowe W ciągu swojej działalności
Bardziej szczegółowoAUDIO / VIDEO (A 2 / B1 ) (wersja dla studenta) ROZMOWY PANI DOMU ROBERT KUDELSKI ( Pani domu, nr )
AUDIO / VIDEO (A 2 / B1 ) (wersja dla studenta) ROZMOWY PANI DOMU ROBERT KUDELSKI ( Pani domu, nr 4-5 2009) Ten popularny aktor nie lubi udzielać wywiadów. Dla nas jednak zrobił wyjątek. Beata Rayzacher:
Bardziej szczegółowoKwestionariusz stylu komunikacji
Kwestionariusz stylu komunikacji Z każdego stwierdzenia wybierz jedno, które uważasz, że lepiej pasuje do twojej osobowości i zaznacz jego numer. Stwierdzenia w parach nie są przeciwstawne, przy wyborze
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne na poszczególne oceny z języka angielskiego dla klas VI szkoły podstawowej.
Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny z języka angielskiego dla klas VI szkoły podstawowej. 1. Skala ocen : GRAMATYKA I SŁOWNICTWO 6 Uczeń bardzo swobodnie operuje strukturami gramatycznymi określonymi
Bardziej szczegółowoPorozumiewanie się z użytkownikami aparatów słuchowych. Rady dotyczące udanego porozumiewania się
Porozumiewanie się z użytkownikami aparatów słuchowych 5 Rady dotyczące udanego porozumiewania się Jest to piąta w serii broszur firmy Widex dotyczących słuchu i problemów z nim związanych. Porozumiewanie
Bardziej szczegółowoGRAMATYKA I SŁOWNICTWO
GRAMATYKA I SŁOWNICTWO dobrze opanował i swobodnie stosuje w praktyce zagadnienia gramatyczne określone w rozkładzie materiału i niektóre wykraczające poza nakreślone ramy potrafi budować złożone zdania,
Bardziej szczegółowoWymagania na poszczególne oceny z języka niemieckiego dla uczniów Technikum Zawodowego poziom IV.O i IV.1, zakres podstawowy.
Wymagania na poszczególne oceny z języka niemieckiego dla uczniów Technikum Zawodowego poziom IV.O i IV.1, zakres podstawowy. SŁUCHANEGO/ CZYTANEGO - uczeń rozumie wszystkie polecenia, instrukcje i wypowiedzi
Bardziej szczegółowoEGZAMIN W KLASIE TRZECIEJ GIMNAZJUM W ROKU SZKOLNYM 2016/2017
EGZAMIN W KLASIE TRZECIEJ GIMNAZJUM W ROKU SZKOLNYM 2016/2017 CZĘŚĆ 1. JĘZYK POLSKI ZASADY OCENIANIA ROZWIĄZAŃ ZADAŃ ARKUSZ: GH-P2 KWIECIEŃ 2017 Zadanie 1. (0 1) FP Zadanie 2. (0 1) B Zadanie 3. (0 1)
Bardziej szczegółowoSPRAWNOŚĆ MÓWIENIA SPRAWNOŚĆ PISANIA GRAMATYKA I SŁOWNICTWO
ZAKRES WYMAGAŃ EDUKACYJNYCH NA POSZCZEGÓLNE OCENY SZKOLNE MEINE DEUTSCHTOUR KL. 8 Ocena bieżąca postępów ucznia uwzględnia wszystkie cztery sprawności językowe, tj.: rozumienie ze słuchu, pisanie, czytanie,
Bardziej szczegółowoOsoba, która Ci przekazała tego ebooka, lubi Cię i chce, abyś poświęcał wiele uwagi swojemu rozwojowi osobistemu.
Osoba, która Ci przekazała tego ebooka, lubi Cię i chce, abyś poświęcał wiele uwagi swojemu rozwojowi osobistemu. Zależy jej na Twoim sukcesie, w każdej sferze życia. Im więcej szczęśliwych ludzi na świecie,
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne na poszczególne oceny dla uczniów klas 1 3.
Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny dla uczniów klas 1 3. KLASA I W klasach I na ocenę celującą uczeń powinien: - pracować systematycznie oraz z dużym zaangażowaniem na każdej lekcji i w domu, -
Bardziej szczegółowoJAK POMÓC DZIECKU KORZYSTAĆ Z KSIĄŻKI
JAK POMÓC DZIECKU KORZYSTAĆ Z KSIĄŻKI ŻEBY WYNIOSŁO Z NIEJ JAK NAJWIĘCEJ KORZYŚCI www.sportowywojownik.pl KORZYŚCI - DLA DZIECI: Korzyści, jakie książka Sportowy Wojownik zapewnia dzieciom, można zawrzeć
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne z języka angielskiego dla klasy czwartej
Szkoła Podstawowa z Oddziałami Integracyjnymi nr 162 im. Władysława Szafera Rok szkolny 2018/ 2019 Wymagania edukacyjne z języka angielskiego dla klasy czwartej (podręcznik: Brainy ) 1 Wymagania edukacyjne
Bardziej szczegółowoOCENA CELUJĄCA. Słuchanie: Uczeń:
Wymagania na poszczególne oceny z języka angielskiego dla uczniów Technikum Zawodowego, Zasadniczej Szkoły Zawodowej i Liceum Ogólnokształcącego dla Dorosłych, Regionalnego Centrum Edukacji Zawodowej w
Bardziej szczegółowoPRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA z języka angielskiego W KLASACH 1-3
PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA z języka angielskiego W KLASACH 1-3 KLASA I W klasach I na 6 punktów uczeń powinien: - pracować systematycznie oraz z dużym zaangażowaniem na każdej lekcji i w domu, - wykazywać
Bardziej szczegółowoAUDIO B1 KONFLIKT POKOLEŃ (wersja dla studenta)
AUDIO B1 KONFLIKT POKOLEŃ (wersja dla studenta) 1. Proszę napisać odpowiedzi na pytania: 1. Jak rozumiecie tytuł tekstu? 2. Czy wy buntowaliście się przeciw rodzicom i nauczycielom? W jaki sposób i dlaczego?
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA EDUKACYJNE JĘZYK NIEMIECKI. OSIĄGNIĘCIA UCZNIA NA STOPIEŃ: dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry celujący
WYMAGANIA EDUKACYJNE JĘZYK NIEMIECKI I. GRAMATYKA I SŁOWNICTWO uczeń opanował niewiele zagadnień gramatycznych określonych w rozkładzie uczeń potrafi budować zdania, ale przeważnie niespójne, z dużą ilością
Bardziej szczegółowo1 Uzależnienia jak ochronić siebie i bliskich Krzysztof Pilch
1 2 Spis treści Wprowadzenie......5 Rozdział I: Rodzaje uzależnień...... 7 Uzależnienia od substancji......8 Uzależnienia od czynności i zachowań.... 12 Cechy wspólne uzależnień.... 26 Rozdział II: Przyczyny
Bardziej szczegółowoOCENA CELUJĄCA INNE UMIEJĘTNOŚCI I FORMY ROZUMIENIE TEKSTU SPRAWNOŚĆ MÓWIENIA SPRAWNOŚĆ PISANIA GRAMATYKA I SŁOWNICTWO
OCENA CELUJĄCA ROZUMIENIE TEKSTU SŁUCHANEGO/CZYTANEGO SPRAWNOŚĆ MÓWIENIA SPRAWNOŚĆ PISANIA GRAMATYKA I SŁOWNICTWO INNE UMIEJĘTNOŚCI I FORMY AKTYWNOŚCI uczeń w pełni rozumie wszystkie uczeń tworzy wypowiedzi
Bardziej szczegółowoZAKRES WYMAGAŃ EDUKACYJNYCH NA POSZCZEGÓLNE OCENY SZKOLNE MEINE DEUTSCHTOUR KL.II gimnazjum
ZAKRES WYMAGAŃ EDUKACYJNYCH NA POSZCZEGÓLNE OCENY SZKOLNE MEINE DEUTSCHTOUR KL.II gimnazjum Ocena bieżąca postępów ucznia uwzględnia wszystkie cztery sprawności językowe, tj.: rozumienie ze słuchu, pisanie,
Bardziej szczegółowoW ten dzień prowadziłem lekcję w dwóch klasach pierwszych.
1.Przygotowanie Wybierając temat lekcji LDL kierowałem się moimi zainteresowaniami. Wybór nie mógł być inny niż sport. Znalazłem w Internecie nazwy różnych popularnych dyscyplin sportowych po polsku i
Bardziej szczegółowoEGZAMIN W KLASIE TRZECIEJ GIMNAZJUM W ROKU SZKOLNYM 2016/2017
EGZAMIN W KLASIE TRZECIEJ GIMNAZJUM W ROKU SZKOLNYM 2016/2017 CZĘŚĆ 1. JĘZYK POLSKI ZASADY OCENIANIA ROZWIĄZAŃ ZADAŃ ARKUSZ: GH-P7 KWIECIEŃ 2017 Zadanie 1. (0 1) 9) wyciąga wnioski wynikające z przesłanek
Bardziej szczegółowoPRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA NA LEKCJACH JĘZYKA NIEMIECKIEGO Rok szkolny 2018 / 2019
PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA NA LEKCJACH JĘZYKA NIEMIECKIEGO Rok szkolny 2018 / 2019 Opracowany w oparciu o Wewnętrzne Zasady Oceniania Szkoły Podstawowej w Ratowicach Anna Bala zswilhelm Przedmiotowy
Bardziej szczegółowoSŁOWNICTWO I GRAMATYKA
Wymagania edukacyjne z Języka angielskiego dla klas IV-VI 3 1 SŁOWNICTWO I GRAMATYKA -uczeń swobodnie operuje strukturami gramatycznymi określonymi w programie nauczania oraz zna niektóre wykraczające
Bardziej szczegółowoKRYTERIA OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO W KLASACH IV - VI
KRYTERIA OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO W KLASACH IV - VI Ocena celująca: uczeń swobodnie operuje strukturami gramatycznymi określonymi w rozkładzie materiału z łatwością buduje spójne zdania proste i
Bardziej szczegółowoSPRAWNOŚĆ MÓWIENIA SPRAWNOŚĆ PISANIA GRAMATYKA I SŁOWNICTWO
OCENA CELUJĄCA uczeń w pełni rozumie wszystkie polecenia oraz wypowiedzi w języku niemieckim i poprawnie na nie reaguje, przeczytanego tekstu określa jego główną myśl, sprawnie wyszukuje szczegółowe informacje,
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO W KLASIE VII PODRĘCZNIK MEINE DEUTSCHTOUR ZAKRES WYMAGAŃ EDUKACYJNYCH NA POSZCZEGÓLNE OCENY SZKOLNE
WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO W KLASIE VII PODRĘCZNIK MEINE DEUTSCHTOUR ZAKRES WYMAGAŃ EDUKACYJNYCH NA POSZCZEGÓLNE OCENY SZKOLNE Ocena bieżąca postępów ucznia uwzględnia wszystkie cztery
Bardziej szczegółowoKomunikacja i media. Komunikacja jest częścią każdego działania, w zależności od ich rodzaju, można mówić o różnych jej poziomach.
Komunikacja i media Uczniowie i uczennice mogą inicjować powstawanie i prowadzić szkolne media, istnieje przynajmniej jeden środek przekazu dla społeczności uczniowskiej. Władze SU i dyrekcja dbają o to,
Bardziej szczegółowoPRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO W SZKOLE PODSTAWOWEJ NR 11 W JAWORZNIE NA PODSTAWIE PODRĘCZNIKA MEINE DEUTSCHTOUR 3
PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO W SZKOLE PODSTAWOWEJ NR 11 W JAWORZNIE NA PODSTAWIE PODRĘCZNIKA MEINE DEUTSCHTOUR 3 ROZUMIENIE TEKSTU SŁUCHANEGO / CZYTANEGO uczeń w pełni rozumie wszystkie
Bardziej szczegółowoKRYTERIA OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO DLA KLAS IV-VIII
KRYTERIA OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO DLA KLAS IV-VIII OCENA CELUJĄCA Uczeń: opanował wymagania na ocenę bardzo dobrą; a ponadto: swobodnie operuje strukturami gramatycznymi określonymi w programie
Bardziej szczegółowoOCENA CELUJĄCA SPRAWNOŚĆ PISANIA
ROZUMIENIE TEKSTU uczeń w pełni rozumie wszystkie polecenia i formułowane w języku angielskim i poprawnie na nie reaguje, pisane, których słownictwo i wykraczają poza program jego główną myśl, sprawnie
Bardziej szczegółowoOchrona danych osobowych w placówce oświatowej. Małgorzata Jagiełło
Ochrona danych osobowych w placówce oświatowej Małgorzata Jagiełło Wrocław 2012 Autor: Małgorzata Jagiełło Wydawca: Grupa Ergo Sp. z o.o., 50-127 Wrocław ul. Św. Mikołaja 56/57 www.wydawnictwo-ergo.pl
Bardziej szczegółowoKryteria oceniania obejmujące zakres umiejętności ucznia na poszczególne oceny cząstkowe w klasach VII-VIII z Języka Hiszpańskiego
Kryteria oceniania obejmujące zakres umiejętności ucznia na poszczególne oceny cząstkowe w klasach VII-VIII z Języka Hiszpańskiego W każdym semestrze uczeń uzyskuje oceny cząstkowe za poszczególne umiejętności:
Bardziej szczegółowoZAKRES WYMAGAŃ EDUKACYJNYCH NA POSZCZEGÓLNE OCENY SZKOLNE
ZAKRES WYMAGAŃ EDUKACYJNYCH NA POSZCZEGÓLNE OCENY SZKOLNE Ocena bieżąca postępów ucznia uwzględnia wszystkie cztery sprawności językowe, tj.: rozumienie ze słuchu, pisanie, czytanie, mówienie, oraz tzw.
Bardziej szczegółowoKryteria oceniania języka angielskiego w Szkole Podstawowej nr 16 w Zespole Szkolno-Przedszkolnym nr 1 w Gliwicach
Kryteria oceniania języka angielskiego w Szkole Podstawowej nr 16 w Zespole Szkolno-Przedszkolnym nr 1 w Gliwicach Gramatyka i słownictwo Potrafi poprawnie posługiwać się w wysokim stopniu zakresem środków
Bardziej szczegółowoOCENA CELUJĄCA SPRAWNOŚĆ PISANIA
OCENA CELUJĄCA uczeń w pełni rozumie wszystkie polecenia i wypowiedzi nauczyciela formułowane w języku niemieckim i prawidłowo na nie reaguje, i pisane, których słownictwo i struktury gramatyczne wykraczają
Bardziej szczegółowoSytuacja zawodowa pracujących osób niepełnosprawnych
Sytuacja zawodowa pracujących osób niepełnosprawnych dr Renata Maciejewska Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Administracji w Lublinie Struktura próby według miasta i płci Lublin Puławy Włodawa Ogółem
Bardziej szczegółowoPRÓBNY EGZAMIN GIMNAZJALNY Z NOWĄ ERĄ 2015/2016 JĘZYK POLSKI
PRÓBNY EGZAMIN GIMNAZJALNY Z NOWĄ ERĄ 2015/2016 JĘZYK POLSKI ZASADY OCENIANIA ROZWIĄZAŃ ZADAŃ Copyright by Nowa Era Sp. z o.o. Zadanie 1. (0 1) Wymagania szczegółowe 2) wyszukuje w wypowiedzi potrzebne
Bardziej szczegółowoBĄDŹ SOBĄ, SZUKAJ WŁASNEJ DROGI - JANUSZ KORCZAK
BĄDŹ SOBĄ, SZUKAJ WŁASNEJ DROGI - JANUSZ KORCZAK Opracowała Gimnazjum nr 2 im. Ireny Sendlerowej w Otwocku Strona 1 Młodzież XXI wieku problemy stare, czy nowe, a może stare po nowemu? Co jest największym
Bardziej szczegółowoZAKRES WYMAGAŃ EDUKACYJNYCH NA POSZCZEGÓLNE OCENY SZKOLNE
ZAKRES WYMAGAŃ EDUKACYJNYCH NA POSZCZEGÓLNE OCENY SZKOLNE Ocena bieżąca postępów ucznia uwzględnia wszystkie cztery sprawności językowe, tj.:, rozumienie ze słuchu, pisanie, czytanie, mówienie oraz tzw.
Bardziej szczegółowoJak odczuwać gramatykę
Jak odczuwać gramatykę Przez lata uważałem, że najlepszym sposobem na opanowanie gramatyki jest powtarzanie. Dzisiaj wiem, że powtarzanie jest skrajnie nieefektywnym sposobem nauki czegokolwiek, także
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne na poszczególne oceny z języka niemieckiego MEINE DEUTSCHTOUR 3 OCENA CELUJĄCA GRAMATYKA I SŁOWNICTWO SPRAWNOŚĆ PISANIA
Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny z języka niemieckiego MEINE DEUTSCHTOUR 3 Aleksandra Silezin kl.iii gim uczeń w pełni rozumie wszystkie polecenia i formułowane w języku niemieckim i prawidłowo
Bardziej szczegółowoKRYTERIA OCENIANIA KLASA I KLASA II KLASA III
KRYTERIA OCENIANIA II ETAP EDUKACYJNY - JĘZYK ANGIELSKI KLASA I KLASA II KLASA III DOPUSZCZAJĄCY: rozumie proste polecenia nauczyciela, poparte gestem; rozumie proste zwroty grzecznościowe i proste pytania;
Bardziej szczegółowoWPŁYW CZYTANIA NA ROZWÓJ DZIECI I MŁODZIEŻY
WPŁYW CZYTANIA NA ROZWÓJ DZIECI I MŁODZIEŻY Czytanie - oto najlepszy sposób uczenia się. Aleksander Puszkin Sukces jednostek i społeczeństw zależy od ich wiedzy. Kluczem do wiedzy wciąż jest czytanie.
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne język niemiecki dla klas: I, II i III
Wymagania edukacyjne język niemiecki dla klas: I, II i III Wymagania edukacyjne zostały opracowane na podstawie planów wynikowych nauczania języka niemieckiego w szkole ponadgimnazjalnej, które realizuje
Bardziej szczegółowo-stopień celujący -stopień bardzo dobry:
Zakres wymagań edukacyjnych niezbędnych do uzyskania poszczególnych ocen w wyniku klasyfikacji rocznej i śródrocznej z języka niemieckiego: -stopień celujący: uczeń w pełni rozumie wszystkie polecenia
Bardziej szczegółowoRok Nowa grupa śledcza wznawia przesłuchania profesorów Unii.
Rok 2017. Nowa grupa śledcza wznawia przesłuchania profesorów Unii. Czego dowiemy się o podejrzanych? Jak potoczy się śledztwo? Czy przyznają się do winy? 1/5 Pierwszym oskarżonym będzie Profesor Tomasz
Bardziej szczegółowoZauważcie, że gdy rozmawiamy o szczęściu, zadajemy specyficzne pytania:
Nie potrafimy być szczęśliwi tak sobie, po prostu dla samego faktu; żądamy spełnienia jakichś tam warunków. Mówiąc dosadnie - nie potrafimy wyobrazić sobie, że można być szczęśliwym bez spełnienia tych
Bardziej szczegółowoOCENA CELUJĄCA ROZUMIENIE TEKSTU SŁUCHANEGO/CZYTANEGO SPRAWNOŚĆ MÓWIENIA SPRAWNOŚĆ PISANIA GRAMATYKA I SŁOWNICTWO
OCENA CELUJĄCA uczeń w pełni rozumie wszystkie polecenia oraz wypowiedzi nauczyciela formułowane w języku niemieckim i poprawnie na pisane, których słownictwo i struktury gramatyczne wykraczają poza program
Bardziej szczegółowoOCENA CELUJĄCA SPRAWNOŚĆ PISANIA
uczeń w pełni rozumie wszystkie polecenia i wypowiedzi nauczyciela formułowane w języku niemieckim i prawidłowo na nie reaguje, i pisane, których słownictwo i struktury gramatyczne wykraczają poza program
Bardziej szczegółowoNAUKA JAK UCZYĆ SIĘ SKUTECZNIE (A2 / B1)
NAUKA JAK UCZYĆ SIĘ SKUTECZNIE (A2 / B1) CZYTANIE A. Mówi się, że człowiek uczy się całe życie. I jest to bez wątpienia prawda. Bo przecież wiedzę zdobywamy nie tylko w szkole, ale również w pracy, albo
Bardziej szczegółowoBANK DOBRYCH PRAKTYK
BANK DOBRYCH PRAKTYK Małgorzata Wiśniewska-Cabała Budzenie zainteresowania książką u dzieci 4-, 5- i 6-letnich Wychowywanie przyszłych czytelników PRZEDSZKOLE PUBLICZNE W HUCIE STAREJ A Częstochowa 2016
Bardziej szczegółowoKryteria oceniania wiadomości i umiejętności z języka angielskiego klasy IV-VI
Kryteria oceniania wiadomości i umiejętności z języka angielskiego klasy IV-VI Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który spełnia wszystkie wymagania na ocenę bardzo dobrą a ponadto: - posiada wiedzę i umiejętności
Bardziej szczegółowoMOCNE STRONY OSOBOWE:
MOCNE STRONY OSOBOWE: To ja Kreatywność / pomysłowość Znajduję różne rozwiązania problemów Łatwo wpadam na nowe pomysły Mam wizjonerskie pomysły Szukam nowych możliwości i wypróbowuję je Potrafię coś zaprojektować
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne - język angielski - klasa IV- SP nr 7
Wymagania edukacyjne - język angielski - klasa IV- SP nr 7 6 - Ocena celująca - rozumie dłuższe teksty i dialogi i potrafi wybrać z nich żądane informacje, - rozumie dłuższe polecenia nauczyciela. - potrafi
Bardziej szczegółowoEGZAMIN W KLASIE TRZECIEJ GIMNAZJUM W ROKU SZKOLNYM 2018/2019
EGZAMIN W KLASIE TRZECIEJ GIMNAZJUM W ROKU SZKOLNYM 2018/2019 CZĘŚĆ 1. JĘZYK POLSKI ZASADY OCENIANIA ROZWIĄZAŃ ZADAŃ ARKUSZ GH-P2 KWIECIEŃ 2019 Zadanie 1. (0 1) 2) wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje
Bardziej szczegółowoSZCZEGÓŁOWE KRYTERIA OCENIANIA Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO I ANGIELSKIEGO. Klasy IV-VIII. Szkoła Podstawowa w Zdunach
SZCZEGÓŁOWE KRYTERIA OCENIANIA Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO I ANGIELSKIEGO Klasy IV-VIII Szkoła Podstawowa w Zdunach I. Umiejętności uczniów podlegające sprawdzaniu i ocenianiu Podczas trwania całego procesu
Bardziej szczegółowoSPRAWNOŚĆ MÓWIENIA SPRAWNOŚĆ PISANIA GRAMATYKA I SŁOWNICTWO
OCENA CELUJĄCA uczeń w pełni rozumie wszystkie polecenia i wypowiedzi nauczyciela formułowane w języku niemieckim i poprawnie na nie reaguje,, przeczytanego tekstu określa jego główną myśl, sprawnie wyszukuje
Bardziej szczegółowoCBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ OPINIA PUBLICZNA NA TEMAT SONDAŻY BS/55/2004 KOMUNIKAT Z BADAŃ WARSZAWA, MARZEC 2004
CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-46 - 92, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl
Bardziej szczegółowoKryteria oceniania z języka niemieckiego (klasa VII) Słuchanie
Kryteria oceniania z języka niemieckiego (klasa VII) Słuchanie spełnia wszystkie kryteria na ocenę bardzo dobrą bez trudu rozumie wypowiedzi niemieckojęzyczne na podstawie kontekstu sytuacyjnego oraz związków
Bardziej szczegółowoPrzedmiotowy system oceniania z języka niemieckiego
uczeń w pełni rozumie wszystkie polecenia i wypowiedzi nauczyciela formułowane w języku niemieckim i poprawnie na nie reaguje, rozumie teksty słuchane i pisane, których słownictwo i struktury gramatyczne
Bardziej szczegółowoKRYTERIA OCENIANIA Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO DLA KLAS TRZECICH ODDZIAŁÓW GIMNAZJALNYCH
KRYTERIA OCENIANIA Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO DLA KLAS TRZECICH ODDZIAŁÓW GIMNAZJALNYCH Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który spełnia wszystkie kryteria oceny bardzo dobrej, a także wykazuje się dodatkowymi
Bardziej szczegółowoZAPIS STENOGRAFICZNY. Posiedzenie Komisji Budżetu i Finansów Publicznych (103.) w dniu 8 sierpnia 2013 r. VIII kadencja
ZAPIS STENOGRAFICZNY Posiedzenie Komisji Budżetu i Finansów Publicznych (103.) w dniu 8 sierpnia 2013 r. VIII kadencja Porządek obrad: 1. Rozpatrzenie wniosków zgłoszonych na 38. posiedzeniu Senatu do
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne j. niemiecki kl.4
ROZUMIENIA ZE SŁUCHU Wymagania edukacyjne j. niemiecki kl.4 spełnia wszystkie kryteria przewidziane na ocenę bardzo dobrą bez większego trudu rozumie wypowiedzi w języku niemieckim na podstawie kontekstu
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA POLSKIEGO DLA UCZNIÓW KLASY VI ZGODNE Z PROGRAMEM NAUCZANIA JĘZYKA POLSKIEGO SŁOWA NA START W KLASIE VI
WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA POLSKIEGO DLA UCZNIÓW KLASY VI ZGODNE Z PROGRAMEM NAUCZANIA JĘZYKA POLSKIEGO SŁOWA NA START W KLASIE VI Uczniowie z obniżoną sprawnością intelektualną OCENA NIEDOSTATECZNA
Bardziej szczegółowoOCENA CELUJĄCA ROZUMIENIE TEKSTU SPRAWNOŚĆ GRAMATYKA INNE UMIEJĘTNOŚCI I SŁUCHANEGO/ MÓWIENIA SPRAWNOŚĆ PISANIA
OCENA CELUJĄCA uczeń w pełni rozumie wszystkie polecenia i wypowiedzi nauczyciela formułowane w języku niemieckim i poprawnie na nie reaguje, i pisane, których słownictwo wykraczają poza program na bazie
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne z języka niemieckiego w roku szkolnym 2017/2018. Kryteria Oceniania
Wymagania edukacyjne z języka niemieckiego w roku szkolnym 2017/2018 Kryteria Oceniania Przedmiotowy System Oceniania z języka niemieckiego jest zgodny z Wewnątrzszkolnym Systemem Oceniania (WSO), Rozporządzeniem
Bardziej szczegółowoPaweł Kowalski ZJEDZ KONKURENCJĘ. Jak maksymalizować zyski i pisać skuteczne teksty sprzedażowe
Paweł Kowalski ZJEDZ KONKURENCJĘ Jak maksymalizować zyski i pisać skuteczne teksty sprzedażowe Copyright by Paweł Kowalski & e-bookowo Projekt okładki: Paweł Kowalski ISBN 978-83-7859-269-3 Wydawca: Wydawnictwo
Bardziej szczegółowoSKALA ZDOLNOŚCI SPECJALNYCH W WERSJI DLA GIMNAZJUM (SZS-G) SZS-G Edyta Charzyńska, Ewa Wysocka, 2015
SKALA ZDOLNOŚCI SPECJALNYCH W WERSJI DLA GIMNAZJUM (SZS-G) SZS-G Edyta Charzyńska, Ewa Wysocka, 2015 INSTRUKCJA Poniżej znajdują się twierdzenia dotyczące pewnych cech, zachowań, umiejętności i zdolności,
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO KLASA
OCENA DOBRA OCENA DOSTATECZNA OCENA DOPUSZCZJĄCA WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO KLASA 7 ROZUMIENIE TEKSTU SŁUCHANEGO/CZYTANEGO uczeń rozumie tylko nieliczne polecenia i wypowiedzi nauczyciela
Bardziej szczegółowoKryteria wymagań na poszczególne oceny do podręcznika Meine Deutschtour do języka niemieckiego do klasy VII
Kryteria wymagań na poszczególne oceny do podręcznika Meine Deutschtour do języka niemieckiego do klasy VII uczeń w pełni rozumie wszystkie polecenia i wypowiedzi nauczyciela formułowane w języku niemieckim
Bardziej szczegółowoWPŁYW CZYTANIA NA ROZWÓJ
WPŁYW CZYTANIA NA ROZWÓJ DZIECI I MŁODZIEŻY Szkoła Podstawowa w Opatowie Sukces jednostek i społeczeństw zależy od ich wiedzy. Kluczem do wiedzy wciąż jest czytanie. Wiele osób, choć umie czytać, nie czyta.
Bardziej szczegółowoKryteria oceny sprawności rozumienia tekstu czytanego
Direkt 3 Zakres tematyczny człowiek (uczucia, emocje, plany na przyszłość, cechy charakteru, wygląd zewnętrzny, plany, marzenia) szkoła (życie szkoły) życie rodzinne i towarzyskie (nawiązywanie kontaktów,
Bardziej szczegółowoKryteria wymagań na poszczególne oceny z języka niemieckiego dla klasy VII OCENA CELUJĄCA
Kryteria wymagań na poszczególne oceny z języka niemieckiego dla klasy VII OCENA CELUJĄCA uczeń w pełni rozumie wszystkie uczeń tworzy wypowiedzi uczeń bez żadnych trudności uczeń bezbłędnie stosuje uczeń
Bardziej szczegółowoCzłowiek biznesu, nie sługa. (fragmenty rozmów na FB) Cz. I. że wszyscy, którzy pracowali dla kasy prędzej czy później odpadli.
Człowiek biznesu, nie sługa. (fragmenty rozmów na FB) Cz. I Piotr: Ludzie nie rozumieją pewnych rzeczy, zwłaszcza tego, że wszyscy, którzy pracowali dla kasy prędzej czy później odpadli. Kasa nie może
Bardziej szczegółowoREKLAMA. TRYB ROZKAZUJĄCY AUDIO A2 / B1. (wersja dla studentów)
REKLAMA. TRYB ROZKAZUJĄCY AUDIO A2 / B1 (wersja dla studentów) Reklama jest obecna wszędzie w mediach, na ulicy, w miejscach, w których uczymy się, pracujemy i odpoczywamy. Czasem pomaga nam w codziennych
Bardziej szczegółowoJesper Juul. Zamiast wychowania O sile relacji z dzieckiem
Jesper Juul Zamiast wychowania O sile relacji z dzieckiem Dzieci od najmłodszych lat należy wciągać w proces zastanawiania się nad różnymi decyzjami i zadawania sobie pytań w rodzaju: Czego chcę? Na co
Bardziej szczegółowoCena 24,90 zł. K U R S DZIENNIKARSTWA DLA SAMOUKÓW Małgorzata Karolina Piekarska
MAŁGORZATA KAROLINA PIEKARSKA Z zawodu dziennikarka prasowa i telewizyjna oraz pisarka, autorka powieści dla młodzieży. Z zamiłowania blogerka, której blog W świecie absurdów zyskał ponad 3 mln odsłon.
Bardziej szczegółowoZAKRES WYMAGAŃ EDUKACYJNYCH NA POSZCZEGÓLNE OCENY Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO Nauczyciel prowadzący: mgr Agnieszka Krzeszowiak, mgr Teresa Jaśkowska
ZAKRES WYMAGAŃ EDUKACYJNYCH NA POSZCZEGÓLNE OCENY Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO Nauczyciel prowadzący: mgr Agnieszka Krzeszowiak, mgr Teresa Jaśkowska Ocena bieżąca postępów ucznia uwzględnia wszystkie cztery
Bardziej szczegółowoPRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA W KLASACH I-III. Język angielski
PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA W KLASACH I-III Język angielski Nauczanie języka angielskiego w Szkole Podstawowej Nr 2 w Twardogórze odbywa się według programu,, Język angielski w nauczaniu zintegrowanym.
Bardziej szczegółowoWOJEWÓDZKI KONKURS HUMANISTYCZNY DLA SZKÓŁ PODSTAWOWYCH POZNAŃ 2011/2012 ETAP SZKOLNY
WOJEWÓDZKI KONKURS HUMANISTYCZNY DLA SZKÓŁ PODSTAWOWYCH POZNAŃ 2011/2012 Drogi Uczestniku! ETAP SZKOLNY Test zawiera pytania z kilku humanistycznych dziedzin. Prosimy Cię, abyś uważnie przeczytał teksty
Bardziej szczegółowoPRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO DLA KLASY 7 W ROKU SZKOLNYM 2017/2018. PODRĘCZNIK Meine Deutschtour.
Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO DLA KLASY 7 W ROKU SZKOLNYM 2017/2018 PODRĘCZNIK. OCENA CELUJĄCA uczeń w pełni rozumie uczeń tworzy uczeń bez żadnych uczeń bezbłędnie stosuje uczeń posiadł wiedzę i wszystkie polecenia
Bardziej szczegółowoPRZEDMIOTOWE OCENIANIE Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO KLASY IV - VI
PRZEDMIOTOWE OCENIANIE Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO KLASY IV - VI Ocenie podlegają umiejętności i wiadomości ujęte w planie metodycznym nauczyciela. Wykaz umiejętności podany jest do wiadomości uczniów na bieżąco
Bardziej szczegółowoPrzedmiotowy system oceniania z języków obcych: j. angielski, j. niemiecki, j. włoski, j. hiszpański, j. rosyjski
Przedmiotowy system oceniania z języków obcych: j. angielski, j. niemiecki, j. włoski, j. hiszpański, j. rosyjski Nauczyciele uczący: mgr Joanna Kańska, mgr Aleksandra Dul, mgr Anna Nowak, mgr Ewa Lis,
Bardziej szczegółowoEuropejski system opisu kształcenia językowego
Europejski system opisu kształcenia językowego Opis poziomów Poziom językowy A1 - Poziom początkowy Potrafię zrozumieć znane mi słowa i bardzo podstawowe wyrażenia dotyczące mnie osobiście, mojej rodziny
Bardziej szczegółowoSŁOWNICTWO I GRAMATYKA
Wymagania edukacyjne z Języka angielskiego dla klasy III d 1 SŁOWNICTWO I GRAMATYKA -uczeń swobodnie operuje strukturami gramatycznymi określonymi w programie nauczania oraz zna niektóre wykraczające poza
Bardziej szczegółowoPRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO DLA KLAS IV - VI
PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO DLA KLAS IV - VI I. OBSZARY AKTYWNOŚCI UCZNIA PODLEGAJĄCE OCENIE l. Mówienie. 2. Czytanie. 3. Pisanie. 4. Rozumienie ze słuchu. II. SZCZEGÓŁOWE KRYTERIA
Bardziej szczegółowoPRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO KLASY 1-3 SZKOŁY PODSTAWOWEJ
PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO KLASY 1-3 SZKOŁY PODSTAWOWEJ Obowiązkowe wyposażenie ucznia: zeszyt przedmiotowy, podręcznik i zeszyt ćwiczeń, przybory do pisania i rysowania Uczeń
Bardziej szczegółowoJĘZYK NIEMIECKI - ZAKRES WYMAGAŃ EDUKACYJNYCH NA POSZCZEGÓLNE OCENY SZKOLNE
JĘZYK NIEMIECKI - ZAKRES WYMAGAŃ EDUKACYJNYCH NA POSZCZEGÓLNE OCENY SZKOLNE Ocena bieżąca postępów ucznia uwzględnia wszystkie cztery sprawności językowe, tj.: rozumienie ze słuchu, pisanie, czytanie,
Bardziej szczegółowoWpływ czytania na rozwój dzieci i młodzieży
Wpływ czytania na rozwój dzieci i młodzieży Anita Duda nauczyciel Szkoły Podstawowej Nr 47 im. Jana Klemensa Branickiego w Białymstoku Białystok, II semestr roku szkolnego 2015/2016 Wszyscy chcemy, aby
Bardziej szczegółowoKryteria oceniania z języka angielskiego, obejmujące zakres umiejętności ucznia na poszczególne oceny:
Kryteria oceniania z języka angielskiego, obejmujące zakres umiejętności ucznia na poszczególne oceny: W każdym semestrze uczeń uzyskuje oceny cząstkowe za poszczególne umiejętności. Ocenianie ucznia przyjmuje
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne na poszczególne oceny (poziom IV.0-2 godziny tygodniowo) Język francuski- Danuta Kowalik kl. 1c
Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny (poziom IV.0-2 godziny tygodniowo) Język francuski- Danuta Kowalik kl. 1c Celujący Bardzo dobry MATERIAŁ GRAMATYCZNO -LEKSYKALNY bezbłędnie posługiwać się podstawowym
Bardziej szczegółowo1. W klasach 1-3 przyjmuje się następujące formy oceny bieżącej:
1 1. W klasach 1-3 przyjmuje się następujące formy oceny bieżącej: POZIOM OSIĄGNIĘĆ Wspaniały Bardzo dobry Dobry Wystarczający OCENA WYMAGANIA EDUKACYJNE WSPANIALE oznaczane literą A Wymagania dotyczą
Bardziej szczegółowoOCENA OPISOWA ŚRÓDROCZNA/ SEMESTRALNA KLASA 1. Klasa.. Rok szkolny.. Data EDUKACJA SPOŁECZNA
OCENA OPISOWA ŚRÓDROCZNA/ SEMESTRALNA KLASA 1 Imię i nazwisko ucznia Klasa.. Rok szkolny.. Data EDUKACJA SPOŁECZNA Współdziałanie z rówieśnikami i osobami dorosłymi. Potrafi odróżnić co jest dobre, a co
Bardziej szczegółowoRozmowa ze sklepem przez telefon
Rozmowa ze sklepem przez telefon - Proszę Pana, chciałam Panu zaproponować opłacalny interes. - Tak, słucham, o co chodzi? - Dzwonię w imieniu portalu internetowego AmigoBONUS. Pan ma sklep, prawda? Chciałam
Bardziej szczegółowoMówienie. Rozumienie ze słuchu
Kryteria oceniania z języka angielskiego Ocena celująca Stopień CELUJĄCY otrzymuje uczeń, który spełnia wszystkie kryteria potrzebne na ocenę bardzo dobrą, ponadto opanował wiadomości i umiejętności wykraczające
Bardziej szczegółowo