Informacja jako autonomiczny czynnik wpływu w przestrzeni publicznej. Studium władztwa informacyjnego

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Informacja jako autonomiczny czynnik wpływu w przestrzeni publicznej. Studium władztwa informacyjnego"

Transkrypt

1 Uniwersytet Warszawski Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych PRACA DOKTORSKA mgr Adam Rogala-Lewicki Informacja jako autonomiczny czynnik wpływu w przestrzeni publicznej. Studium władztwa informacyjnego Praca doktorska napisana pod kierunkiem prof. UW dra hab. Grzegorza Rydlewskiego Warszawa 2013

2 Motto: Jedyną rzeczą, która kosztuje drożej niż informacja, jest ludzka ignorancja J. F. Kennedy 2

3 Spis treści WSTĘP KONCEPTUALIZACJA PROBLEMÓW BADAWCZYCH: PODSTAWOWE KATEGORIE I NARZĘDZIA BADAWCZE W SFERZE RELACJI MIĘDZY INFORMACJĄ I WŁADZĄ Informacja Przestrzeń publiczna Władza Władztwo Relacje informacyjne Narzędzia badawcze relacji między władzą a obywatelem i informacją w przestrzeni publicznej TŁO TEORETYCZNE. RELACJE MIĘDZY WŁADZĄ I INFORMACJĄ W PRZESTRZENI PUBLICZNEJ W KONCEPCJACH WYBRANYCH BADACZY EPOKI INFORMACYJNEJ David Held: kontekst koncepcji modern state, globalizacji i kosmopolitanizmu Manuel Castells: w kręgu definiowania desygnatów epoki informacyjnej Alain Touraine: społeczny wymiar modelu władzy epoki informacyjnej David S. Alberts i Daniel S. Papp: w kręgu koncepcji informacyjnej rewolucji Marshall McLuhan: w kręgu koncepcji środków przekazu stanowiących przedłużenie człowieka w ramach globalnej struktury informacyjnej RELACJE INFORMACYJNE: KIERUNEK OBYWATEL Uczestnictwo w relacjach informacyjnych jako przejaw i warunek podmiotowości jednostki w społeczeństwie i państwie Potrzeby obywatela informacyjnego Relacje informacyjne między obywatelem i państwem Od representative democracy do information democracy Od access request do publication Open Government Nowy element przestrzeni publicznej: władztwo informacyjne - power of information Transparentność przestrzeni publicznej jako gwarantowane oczekiwanie jednostki Prawo do informacji (FOI - Freedom of Information) Dostęp do informacji publicznej - Polska Digitalizacja relacji informacyjnych między obywatelem i państwem Digitalizacja - agenda Infrastruktura informacyjna państwa

4 e-government e-voting Polityka informacyjna państwa i innych podmiotów publicznych jako mechanizm budowania systemowej relacji informacyjnej Polityka informacyjna na przykładzie instytucji Polityka informacyjna na przykładzie państwa Polityka informacyjna a partycypacja obywatelska (social engagement) RELACJE INFORMACYJNE KIERUNEK PAŃSTWO Pozyskiwanie i zarządzanie informacja jako podstawa wykonywania funkcji publicznych Jawne metody pozyskiwania informacji przez podmioty publiczne Stosunki bezpośrednie i pośrednie dystynkcja Pozyskiwanie informacji a władztwo informacyjne Problem niejawnego pozyskiwania informacji przez podmioty publiczne Niejawność a prywatność Kontrola operacyjna Kontrola i utrwalanie rozmów Retencja danych Partnerstwo informacyjne USA - UE Patriot Act - kontrowersje PRÓBA KONTROLNA: BADANIA WŁASNE Badania ilościowe: kwestionariusz dla europarlamentarzystów Badania jakościowe: wywiady pogłębione-zogniskowane z decision-maker ISTOTA USTALEŃ BADAWCZYCH: WŁADZTWO INFORMACYJNE (ZARYS MODELU) Informacja: aspekty ilościowe Uwagi ogólne Ujęcie statystyczne Wolumen ilościowy a efekt informacyjny Informacja: aspekty jakościowe Dychotomia znaczeniowa Sterowanie relacyjne Władztwo informacyjne: deskrypcja Aspekt społeczny Aspekt polityczny Aspekt systemowy Władztwo informacyjne: korelacje Edukacja (Information Literacy) Dyskurs obywatelski (przestrzeń publiczno-sieciowa)

5 Społeczeństwo informacyjne Władztwo informacyjne: egzemplifikacja Jednostka, władza, władztwo informacyjne Ruch, władza, władztwo informacyjne Instytucja, władza, władztwo informacyjne Nomenklatura: między epoką informacyjną a cyfrową Epoka informacyjna Epoka metainformacyjna Epoka postinformacyjna Epoka cyfrowa ZAKOŃCZENIE LITERATURA Druki zwarte Artykuły Dokumenty, raporty Akty prawne i orzecznictwo Netografia Spis tabel, rysunków i wykresów

6 WSTĘP U podstaw tej pracy leży z jednej strony zafascynowanie związkami zachodzącymi między informacją i władzą, a z drugiej strony przekonanie, że w tej dziedzinie są, szczególnie w kontekście zachodzących zmian, zadania badawcze wymagające podjęcia i dające możliwość wprowadzenia do wywołanej wyżej przestrzeni tematycznej nowych ujęć i propozycji interpretacyjnych. To idealna sytuacja dla autora, który uzyskuje szansę na ukazanie, w interesującej dla siebie dziedzinie, fenomenu wcześniej niedostrzegalnego lub też nieopisanego w sposób zadawalający. Oryginalne rozwiązanie problemu naukowego i wykazanie się wiedzą teoretyczną może być w tym przypadku połączone z wyciągnięciem wniosków z sygnałów docierających z otoczenia społecznopolitycznego. Jest to atrakcyjne nie tylko ze względów poznawczych, ale również w kontekście zamysłu merytorycznego wzmocnienia dyskusji na podjęte tematy, która to dyskusja musi przecież szczególnie w perspektywie zachodzących systemowych zmian jakościowych w omawianej w tym opracowaniu problematyce trwać nadal, także po lekturze tej pracy. Impuls płynął z przekonania, iż właśnie w tym momencie świat przechodzi do kolejnej fazy informacyjnych uwarunkowań, które skutkują nowymi konsekwencjami w ludzkiej aktywności, (w tym w sferze rządzenia), zaś dokonujący się cywilizacyjny postęp wymaga diagnozy i analizy. Potrzeba opisania przemyśleń zrodziła się w trakcie dokonywania codziennych refleksji nad społecznym i politycznym otoczeniem. Wnioski wynikające z owej analizy rzeczywistości, w coraz większym stopniu, nie pokrywały się z naukową refleksją, powszechnie dostępną w literaturze przedmiotu, co rodziło poczucie dysonansu poznawczego związane z brakiem odpowiedzi na pytanie, czy w obliczu nowych warunków władza znaczy tyle i to samo co wcześniej. Powiązania między światem informacji i władzą w przestrzeni publicznej stanowią już bez mała klasyczny element refleksji naukowej sytuowanej na pograniczu nauk o polityce i nauk o mediach oraz socjologii politycznej. Główny kierunek badań jest, w ramach tej refleksji, skoncentrowany na rozważaniu różnych aspektów informacji traktowanej instrumentalnie jako narzędzie władzy. W sposób hasłowy takie widzenie sprawy jest zamknięte w twierdzeniu, zgodnie z którym kto ma informację, ten ma władzę. Zwykle jest to więc ujęcie w ramach, którego rozważa się wspomniane powiązania w kontekście teorii komunikowania publicznego i politycznego 1. Uwaga badaczy skoncentrowana zostaje wówczas na ukazaniu oraz opisaniu cech i zasad postępowania nadawców i odbiorców stanowiących strony owego komunikowania, standardów oraz organizacji i narzędzi tego komunikowania, a także umiejscowienia 1 Zob. B. Dobek-Ostrowska, R. Wiszniewski, Teoria komunikowania publicznego i politycznego. Wprowadzenie, Wrocław 2001, s i

7 w tych relacjach różnych form instytucjonalnych takich jak media i rozmaitych przedsięwzięć takich jak kampanie polityczne i wyborcze 2. W propozycjach analitycznych badaczy o wiele rzadziej, najczęściej na marginesach głównych dociekań, spotkać można refleksję na temat informacji rozpatrywanej w sposób podmiotowy w procesach, którym można przypisać charakter władczy. Rzecz staje się tymczasem, jak można sądzić, kwestią szczególnie aktualną na tle zasadniczych zmian zachodzących we wszystkich podstawowych segmentach relacji między informacją i władzą w przestrzeni publicznej, a więc zmian w obszarze informacji, przestrzeni publicznej, władzy i władztwa, a w efekcie także w relacjach informacyjnych w dziedzinie władzy. Zmiany dokonują się coraz szybciej. Eksperci unikają dokonywania jednoznacznych ocen i kreślenia szczegółowych scenariuszy na przyszłość. Z każdym dniem rośnie ilość czynników referencyjnych. Poziom skomplikowania zachodzących relacji przybiera na sile. Wiele z dokonujących się zmian nie pokazało jeszcze swojego pełnego oblicza i konsekwencji 3. W tej sytuacji także w podjętej w tej pracy problematyce niejedna z tez ma i musi mieć charakter wstępny oraz wymaga jeszcze dla jej potwierdzenia dalszych obserwacji i dyskusji. Hipoteza tej rozprawy zamyka się w ocenie, że, obok rozważania zagadnienia informacji jako narzędzia władzy w relacjach nadawca odbiorca, dopuszczalne, uzasadnione i potrzebne jest uwzględnienie sytuacji, w której informacja staje się niejednokrotnie potencjałem władczym samym w sobie. Tym samym założeniem tej pracy jest stworzenie, przy uwzględnieniu narzędzi analizy naukowej, podstaw dla umocowania, obok twierdzenia, zgodnie z którym: informacja jest narzędziem w ręku starających się o zdobycie i utrzymanie władzy, twierdzenia, że: informacja sama w sobie ma ważne atrybuty władcze, które dają jej w określonych warunkach status autonomicznego podmiotu sprawczego w świecie władzy. W ślad za tym zaś, obok władztwa w relacjach do informacji, którego osnową jest posiadanie na zasadach monopolu lub preferencji dostępu do informacji lub też opanowanie kanałów dystrybucji informacji w przestrzeni publicznej, zakłada się w pracy, że jest dostatecznie dużo przesłanek do rozważania władztwa informacyjnego, którego podstawą jest potencjał tkwiący w informacji, jako takiej. Chodzi w tym przypadku o siłę informacji: po pierwsze jako źródła wiedzy o zdarzeniach i procesach, po drugie źródła ocen wizerunkowych; po trzecie źródła nadawania znaczeń określonym faktom, po czwarte podstawy kształtowania określonych zachowań politycznych. Wszystko to, co wiemy o konsekwencjach globalizacji i integracji ponadpaństwowej oraz o rozwoju nowych, interaktywnych mediów elektronicznych, tworzy przesłanki rozważenia tej siły w oddaleniu od dającego się wyraźnie zidentyfikować nadawcy-operatora. Coraz częściej bowiem ten nadawca jest anonimowy albo też już utracił zdolność panowania nad 2 Przykładowo zob. A. Jaskiernia, Media masowe w demokratycznych procesach wyborczych. Standardy europejskie i uwarunkowania ich realizacji, Warszawa 2008, s. 42 i nast. 3 Szerzej zob. E. Wnuk-Lipiński, Świat miedzy epoki. Globalizacja. Demokracja. Państwo narodowe, Kraków 2004; I. Wallerstein, Koniec świata jaki znamy, przeł. M. Bilewicz, A.W. Jelonek, K. Tyszka, Warszawa

8 wygenerowaną przez siebie informacją, a ta jeśli można użyć tu takiego skrótu żyje już własnym życiem. Kluczem do prezentowanej w tej pracy koncepcji władztwa informacyjnego oraz nowego ujęcia władzy jest głębokość licznych zmian zachodzących w obszarze władzy oraz rządzenia w przestrzeni publicznej 4. Dziś władza, jak to będzie przypomniane w dalszych fragmentach tej pracy, ma już nowe mechanizmy i znaczy co innego niż jeszcze do niedawna. Pojawia się model, a zarazem problem, multiwymiarowości, wielopodmiotowości i bezkresnego horyzontu relewantnych czynników (aktorów) bez możliwości ich jednoznacznego lokalizowania. Jeszcze w połowie XIX, J. S. Mill wieku definiował władzę w zamkniętym ujęciu dychotomicznym. Jego deskrypcja była przez lata powtarzaną i powszechnie obowiązującą definicją. Wszystkie rozumowania odnoszące się do form rządu noszą na sobie mniej lub bardziej wyłączną cechę dwóch teorii przeciwnych w przedmiocie instytucji politycznych, czyli mówiąc właściwiej: dwóch odmiennych sposobów pojmowania co to są instytucje polityczne. Wedle jednych, rząd jest sztuką ściśle praktyczną, stąd rodzą się jedynie kwestie celu i środków. Formy rządu, takie jak je oni pojmują, są czystą sprawą inwencji i znalezienia rozwiązania, gdyż służyć mają jako środek do osiągnięcia jednego z tych celów, jakie sobie ludzie zakładać mogą. Ponieważ rządy są dziełem ludzkim, utrzymują przeto, że człowiek może je utworzyć albo nie, i decydować jak i wedle jakiego wzoru mają być utworzone. Rząd, wedle takiego pojęcia, jest problematem, który należy traktować jak każdą inną kwestie. Pierwszym krokiem do rozwiązania tej kwestii jest zbadanie, co jest zadaniem rządów; drugim wynalezienie formy rządu, która by była najwłaściwszą do spełnienia tego zadania. (...) Znaleźć najlepsza formę rządu, wyperswadować drugim, że ona jest najlepsza, a dokanawszy tego, nakłonić ich, aby jej żądali oto porządek wyobrażeń w umyśle tych, którzy przyjmują powyższą teorię filozofii politycznej. Zapatrują się oni na konstytucje tym samym okiem co na pług parowy albo na młocarnię. Ale doktryna ta silnych ma przeciwników. Inni rezonerzy polityczni tak dalecy są od porównywania sztuki rządzenia z maszyną, że rząd uważają raczej za istotę samodzielnie wyrosłą, i według nich umiejętność rządzenia jest gałęzią, że tak powiem, historii naturalnej. Według nich formy rządu nie są rzeczą wyboru, musimy je brać po większej części tak, jak je znajdujemy. Rządów nie można urabiać wedle naprzód obmyślanego planu: rządy się nie robią, ale wyrastają same 5. Na tle powyższych rozważań J. S. Milla, patrząc przez pryzmat nowych uwarunkowań informacyjnych, warto się zastanowić czy władza polityczna ma nadal kształt instytucjonalny (ludzie, organizacja, hierarchia) oraz czy władza musi zawsze występować jako atrybut człowieka bądź większej grupy uprzywilejowanych z jakiegoś powodu ludzi. Należy zatem rozważyć czy władzę nadal sprawują konwencjonalnie rozumiane ośrodki decyzyjne (polityczne, ekonomiczne, religijne), czy może globalny 4 Por. A.M. Kjær, Rządzenie, przeł. M. Dera, Warszawa 2009; G. Rydlewski, Rządzenie w świecie megazmian, Warszawa 2009; J. Scott, Władza, przeł. S. Królak, Warszawa J.S. Mill, O rządzie reprezentatywnym, przeł. G. Czernicki, Kielce, Warszawa 2011, s

9 układ relacji cywilizacyjno-informacyjnych. Jest to pytanie o kondycje współczesnej władzy, jako zagadnienia na wskroś politologicznego. Hipoteza tej pracy zakłada, że tożsamość władzy, może współcześnie być właściwie zidentyfikowana tylko przy uwzględnieniu uwarunkowań informacyjnych, zarówno na poziomie relacji, jak i siły wpływu. Wraz z nowymi (ilościowymi oraz jakościowymi) uwarunkowaniami informacyjnymi następuje odejście od form zinstytucjonalizowanych władzy i rządzenia oraz przybiera na sile wieloczynnikowość i wielozależność, a na tym tle pojawia się nowy układ cywilizacyjno-informacyjny. Tworzy to zapotrzebowanie na zdefiniowanie władzy pod kątem zmieniających się uwarunkowań informacyjnych oraz opracowanie struktury przepływów informacji w przestrzeni publicznej, w tym na linii obywatel władza. Założenie badawcze niniejszej pracy dotyczy występowania w przestrzeni publicznej efektu władztwa informacyjnego, jako nowego modelu realizacji władzy i rządzenia. Chodzi o autonomizację informacyjnego porządku cywilizacyjnego. Założeniami pomocniczymi są hipotezy sektorowe i wspierające. Zaliczyć należy do nich oceny, zgodnie z którymi: po pierwsze informacyjne czynniki ilościowe oraz jakościowe implikują konieczność redefinicji znaczenia i pozycji władzy politycznej we współczesnym świecie oraz przyczyniają się do podnoszenia się poziomu skomplikowania, multiwymiarowości i wielozależności przestrzeni publicznej, zaś informacje wpisane w społeczną przestrzeń elektroniczną posiadają atrybuty organizowania porządku społecznego, ekonomicznego i politycznego; po drugie ilość informacji w przestrzeni publicznej przybywa w lawinowym tempie, a jej przetwarzanie uległo przyspieszeniu wraz z upowszechnieniem się dostępu do Internetu i rozwojem przestrzeni cyfrowo-sieciowej, zaś przekroczenie informacyjnych możliwości absorpcji (tzw. krytycznego punktu przeciążenia informacyjnego) powoduje niejednokrotnie uczucie przesytu i nadmiaru prowadzące do paraliżu decyzyjnego; po trzecie władza polityczna i inne podmioty publiczne zostały zmuszone do zmiany podejścia do zarządzania informacją, zarówno na poziomie regulacji, gwarancji dostępu do informacji publicznej, odpowiedzialności wobec własnych zasobów informacyjnych, jak i metod pozyskiwania, gromadzenia i przetwarzania informacji zewnętrznej; po czwarte władza w celu utrzymania historycznego poziomu siły wpływu, możliwości regulowania otoczenia sięga po instrumenty mogące wzmocnić jej pozycję informacyjną, z jednej strony wykazuje przy tym naturalną skłonność do stałego powiększania wolumenu gromadzonych informacji, z drugiej strony generuje sama coraz więcej informacji co paradoksalnie przyczynia się do wzmacniania efektu władztwa informacyjnego; po piąte zwiększony dostęp do zasobów informacyjnych stymuluje większą społeczną presję i kontrolę władzy, przyczynia się do wzrostu zainteresowania sferą publiczną oraz partycypacji obywatelskiej; 9

10 po szóste społeczeństwo jest bardzo wyczulone na zabiegi propagandowe i podprogowe władz publicznych w sferze informacji oraz ostro reaguje na ograniczenia w sferze dostępu do informacji a praktyka oraz gwarancje normatywne przesunęły się w swojej charakterystyce z poziomu biernego (wymagającego zaangażowania obywatela) na poziom aktywny (wymagający zaangażowania władzy); po siódme informacyjne uwarunkowania cywilizacyjne przyczyniły się do dokonania redefinicji relacji między władzami publicznymi a obywatelami, którzy przyjmując rolę obywateli zdigitalizowanych, mogą dysponować większą siła wpływu na ostateczny scenariusz cywilizacyjny; po ósme dokonało się przekształcenie dotychczasowej przestrzeni społecznej w elektroniczną przestrzeń społeczno-sieciową, a w konsekwencji prawa sfery informacyjnej i technologicznej (opisywane przez takie dziedziny nauki, jak: informatyka, cybernetyka, matematyka, inżynieria technologiczna) zostały zintegrowane z prawami rządzącymi relacjami społecznymi (takimi jak politologia, socjologia, psychologia społeczna); po dziewiąte systemy informacyjne oraz informacja jako fenomen cywilizacyjny nie są już jedynie narzędziem podległym woli człowieka, ale w coraz większym stopniu występują w roli autonomicznego, niezależnego czynnika, wolnego od nadzoru i kontroli człowieka, pracującego w oparciu o modele inteligentne, potrafiącego autonomicznie generować metainformacje, wpływać na otocznie zewnętrzne i samodzielnie dążyć do przetrwania; po dziesiąte w społeczeństwie informacyjnym władza publiczna uzyskuje status jednego z uczestników sieciowo-elektronicznej rozgrywki informacyjnej, co rodzi określone konsekwencje w zakresie potrzeby działania w czasie rzeczywistym, w warunkach natychmiastowej reakcji, kontroli i nadzoru informacyjnego oraz globalnego zasięgu przekazu; po jedenaste efekt nowych uwarunkowań informacyjnych wzrasta wraz z umocnieniem się takich zjawisk, jak: technologiczne zaawansowanie społeczeństwa, tzw. information literacy, rozwój infrastruktury informacyjnej, demokratyzacja społeczeństwa, występowanie wolnej przestrzeni obywatelskiej, edukacja i wiedza. Niniejsza praca składa się ze wstępu, sześciu rozdziałów oraz zakończenia. Każdy z rozdziałów jest tak skonstruowany, aby mógł stanowić odrębny blok analityczny. Niezależność jest oczywiście umowna, albowiem wszystkie rozdziały odnoszą się do tej samej przestrzeni problemów badawczych i są pomyślane jako merytoryczna całość. Założenie jest takie, by całość refleksji, dokonywanych z różnych perspektyw, pozwoliła czytelnikowi wyrobić sobie własną opinie. Praca ma w założeniu stanowić całościowe wprowadzenie do modelu przepływów informacyjnych w przestrzeni publicznej i konsekwencji z nich wynikających. Pierwszy rozdział jest poświęcony konceptualizacji problemów badawczych i zawiera przybliżenia definicyjne najważniejszych komponentów terminologicznych 10

11 wraz z zestawieniem narzędzi badawczych wykorzystywanych w pracy. Drugi rozdział to przegląd wybranych ujęć relacji między informacją i władzą w epoce informacyjnej. Trzeci rozdział to próba zdefiniowana nowych uwarunkowań informacyjnych w relacjach obywatel-władza widzianych z perspektywy obywatela. Czwarty rozdział koncentruje się na przepływach informacyjnych z perspektywy podmiotów władzy publicznej. Piąty rozdział ma charakter empirycznej weryfikacji hipotez w ramach badań własnych przeprowadzonych w oparciu o metody ilościowe (kwestionariusz opracowany przy wykorzystaniu skali Likerta) i jakościowe (wywiady przeprowadzone z trzema politykami aktywnymi w domenie publicznej). Szósty rozdział, mający w pewnym sensie formę podsumowania całego wywodu, zawiera opis elementów relewantnych z punktu widzenia występowania oraz nasilania się efektu władztwa informacyjnego. Czynniki te są ze sobą zestawione i skonfrontowane, przy uwzględnieniu ich specyfiki oraz wpływu na porządek cywilizacyjny. Przedmiot niniejszej pracy, choć wieloaspektowy, wpisany jest w dziedzinę nauk o polityce. W wielu aspektach dotyka także kwestii przyporządkowanych do nauk socjologicznych, nauk o komunikacji (w tym technologii informatycznej), nauk o zarządzaniu oraz częściowo nauk cybernetycznych. Informacja jest jednym z trudniejszych do opisywania czynników występujących w naturze. Jak prowokująco się zauważa, informacja jest wszystkim. Praca naukowa na bazie tak wieloznacznego czynnika wymaga szczególnego podejścia. Dla zrozumienia praw społecznych, których kreatorem jest podmiotowo traktowany czynnik informacyjny, potrzebne jest uruchomienie myślenia abstrakcyjnego, wielozależnościowego i sieciowego. Wymaga to precyzji rozważań, gdyż informacja stanowi niezwykle szeroką kategorię, która może być analizowana przy bezpośrednim lub pośrednim odwołaniu niemal do wszystkich nauk. Zbyt szerokie potraktowanie zagadnienia rodzi powierzchowność, zbyt wąskie niesie z kolei brak uchwycenia multiwymiarowości fenomenu informacyjnego. W istniejącej sytuacji szczególnie ważne stają się zastosowane metody i techniki badawcze. Warto już w tym miejscu więc odnotować, że w pracy wykorzystano, w zależności od istoty konkretnego zadania badawczego, ich różne formy oraz teorie stosowane w naukach o polityce 6. W pierwszej kolejności sięgnięto do możliwości analizy systemowej, która zdaje się mieć w tym konkretnym przypadku największy potencjał w dziedzinie rekonstrukcji i analizy relacji między poszczególnymi elementami składającymi się na władztwo informacyjne oraz między tym władztwem i jego otoczeniem. Metoda historyczna została wykorzystana szczególnie tam, gdzie chodziło o ukazanie zmian procesowych, metoda porównawcza oraz relacyjna tam, gdzie potrzebna była relatywizacja kontekstu sytuacyjnego ze względy na różne okresy historyczne, czy różny zasięg przestrzenny. Tak, jak to już zasygnalizowano powyżej, 6 Szerzej zob. J.B. Buttolph-Johnson, H.T. Reynolds, J.D. Mycoff, Metody badawcze w naukach politycznych, przeł. A. Kloskowska-Dudzińska, Warszawa 2010; A.J. Chodubski, Wstęp do badań politologicznych, Gdańsk 2004; Teorie i metody w naukach politycznych, red. D. Marsh, G. Stoker, przeł. J. Tegnerowicz, Kraków 2006; K. von Beyme, Współczesne teorie polityczne, przeł. J. Łoziński, Warszawa

12 w pracy sięgnięto także do analizy danych, badania ankietowego oraz wywiadu. Eksploracji uwarunkowań informacyjnych dokonano w oparciu o kryteria ilościowe (quantity) oraz jakościowe (quality), ze szczególnym uwzględnieniem takich faktorów, jak komunikacja, zmiana, dostosowanie, wpływ. Na koniec uwag wstępnych zauważyć należy, że dotychczasowa literatura, w szczególności poświęcona deskrypcji uwarunkowań władzy w epoce informacyjnej, czy opisu społeczeństw informacyjnych, jest formalnie bardzo bogata. Poszczególni autorzy zmierzają do ukazania pełnego modelu cywilizacyjnego społeczeństwa informacyjnego (np. prace Manuela Castellsa), analizują tylko określony kontekst (np. mediów, kultury, metod pracy, ruchów społecznych itd.) lub też przedstawiają ujęcia właściwe dla nauk ścisłych (w szczególności matematycznych czy cybernetycznych). Jest także coraz więcej literatury poświeconej fenomenowi władzy rozpatrywanemu z perspektywy różnych nauk. Mimo tej obfitości zdecydowanie brakuje nadal w tej literaturze badań ukierunkowanych na pogłębioną analizę roli informacji w relacjach z władzą, które uwzględniają ostatnie zmiany, w tym uwarunkowania związane z powszechnością sieci oraz interaktywnym charakterem informacji. Tym samym przestrzeń dla badań w tym zakresie wydaje się nadal otwarta, co zostało potraktowane jako uzasadnienie dla przygotowania tej pracy. 12

13 1. KONCEPTUALIZACJA PROBLEMÓW BADAWCZYCH: PODSTAWOWE KATEGORIE I NARZĘDZIA BADAWCZE W SFERZE RELACJI MIĘDZY INFORMACJĄ I WŁADZĄ 1.1. Informacja Jedno z podejść ontologicznych prezentuje pogląd, iż życie społeczne polega na nieustannym informowaniu się nawzajem. Uzależnione jest od obiegu informacji i jej dostępności, będąc stałym i trwałym procesem społecznym wynikającym z ludzkiej potrzeby komunikowania się 7. Używanie narzędzi mowy jest historycznie pierwotnym i podstawowym mechanizmem komunikacji. Pierwszym odruchem każdego niemowlaka przychodzącego na świat jest krzyk. Przekazywanie informacji odbywa się w sposób spontaniczny. Dziecko nie kalkuluje, nie zna intryg, reaguje szczerze i widocznie. Z wiekiem uczymy się informację wykorzystywać w bardziej wyrafinowanych formach. Można zaryzykować stwierdzenie, że wspólnie żyjemy by otrzymywać, generować, przetwarzać i wysyłać informacje. Zmiana, która nosi znamiona rewolucji dotyczy proporcji, gdyż nigdy wcześniej człowiek nie musiał na co dzień mierzyć się z taką ilością danych jak obecnie. Mimo, że zainteresowanie informacją, jako wartością samą w sobie, wyraża wiele dyscyplin badawczych, a pierwsze teorie o ogólnych prawach odbierania, przetwarzania i przesyłania komunikatów spotkać można już w pracach Empedoklesa (V w. p.n.e.), nauce nadal nie udało się wypracować jednolitej, usystematyzowanej definicji, czy też jednej uniwersalnej teorii informacji. W teoriach semantyczno-logicznych zakłada się nawet, że informacja, jako pojęcie pierwotne, jest zasadniczo niedefiniowalna. Zostaje więc posługiwanie się ujęciami i teoriami komplementarnymi (w tym psychologicznymi, semantyczno-logistycznymi i cybernetycznymi) 8. Informacje opisuje się zatem najczęściej, poprzez wyrażanie poglądów, o tym co informacją nie jest. Niektórzy autorzy przyjmują, że informacja jest pojęciem pierwotnym i dlatego nie wymaga definicji. Inni świadomie omijają ten problem. Dla przykładu, David MacKay, swoją pracę zatytułowaną: Information Theory, Inference and Learning Algorithms, niemal w całości poświęca zagadnieniu przetwarzania informacji, jednak bez podejmowania próby jej zdefiniowania. Dla MacKaya informacja po prostu istnieje. Fenomen tej niemocy jest najpewniej rezultatem wyjątkowej specyfiki zjawiska i braku możliwości przyporządkowania w sposób bezdyskusyjny desygnatów. Naukowcy 7 Przekaz komunikacyjny może być zaburzony przez zakłócenia sygnału na drodze przekazu z nadajnika do odbiornika. Szerzej na ten temat: A.M. Rosie, Teoria przesyłania informacji, przeł. J. Zalewski, Warszawa 1978, s Zob. hasło Informacja, Encyklopedia Katolicka, Lublin 1997, tom VII, s

14 od lat próbują mierzyć się z problemem. Na tym polu wyróżniającą się postacią jest polski badacz Marian Mazur, współzałożyciel polskiej szkoły cybernetycznej, autor ponadczasowej pracy: Jakościowa teoria informacji, która stała się uzupełnieniem teorii informacji 9 Claude a E. Shannona 10. Mazur wprowadził rozróżnienie na informacje opisujące oraz informacje identyfikujące, jak również udowodnił, że tylko liczba informacji identyfikujących jest tym samym co ilość informacji wyrażona wzorem Claude E. Shannona. Zmienił tym samym przeświadczenie o tym, że wzór odnosi się do samej informacji 11. Mazur wyjaśniał, że sam termin ilość informacji stał się przyczyną zamieszania, sugeruje bowiem, że jeżeli wiadomo co to jest ilość informacji, to również wiadomo, co to jest informacja 12. O definicjach proponowanych przez ówczesnych mu teoretyków pisał krytycznie: Pod względem sposobu traktowania terminu informacja, można w literaturze z zakresu teorii informacji wyróżnić trzy grupy publikacji. Jedną z nich stanowią publikacje, w których ilość informacji jest nazywana po prostu informacją, np. w takich wyrażeniach jak największa informacja, średnia informacja itp. Budzi to sprzeciw chociaż bowiem nazwa informacja, jako krótsza od nazwy ilość informacji, może być dogodna dla autorów nie interesujących się samym pojęciem informacji, to jednak trzeba się przecież liczyć również z tymi, dla których sprawa nie kończy się na zagadnieniach związanych tylko z ilością informacji. (...) Inną grupę stanowią publikacje, których autorzy używają wyrazu informacja bez żadnych wyjaśnień, w takich wyrażeniach jak np. przenoszenie informacji, przekazywanie informacji za pomocą języka, informacja zawarta w zbiorze symboli itp., jak gdyby zakładając, że chodzi o pojęcie niebudzące wątpliwości. I wreszcie są publikacje, których autorzy starają się jakoś wyjaśnić czytelnikom, co ich zdaniem należy uważać za informację. W skrajnych przypadkach jedni ograniczają się do paru zdań objaśniających informacje za pomocą innych, o równie nieokreślonym znaczeniu, wyrazów jak np. wiadomość, treść itp., inni przeprowadzają rozległe dyskusje nad rozmaitymi aspektami informacji, analizują trudności sformułowania ścisłej definicji, porównują poglądy różnych autorów, aby w końcu przedstawić sprawę jako otwartą 9 W oparciu o zasady arytmetyki binarnej istnieje możliwość przedstawienia dowolnej liczby dziesiętnej, jako układu cyfr binarnych, czyli jako ciąg 1 i 0. Podobnie za pomocą odpowiedniego zero-jedynkowego kodowania liter możemy kodem zer i jedynek zapisać dowolny wyraz. Teoria informacji wprowadza podstawową jednostkę wielkości informacji, którą jest bit, to jest taką wartość informacyjną, którą można ilustrować tylko w ramach dwóch, alternatywnie rozważanych stanów: tak lub nie; 1 lub 0; + lub -. Zob. Automatyczne przetwarzanie informacji, red. Z. Hellwig, Warszawa 1971, s. 131 i nast. 10 Zaledwie na 44 stronach swojego artykułu z 1948 roku zatytułowanego A Mathematical Theory of Communication Claude Shannon zaprezentował najważniejsze tezy teorii informacji, kreując obok Alana Turinga podstawy nowoczesnych nauk informacyjnych i informatycznych. Shannon wprowadził wzór na entropię, czyli najmniejszą średnią ilość informacji potrzebną do zakodowania stanu zaistnienia zdarzenia ze zbioru zdarzeń o danych prawdopodobieństwach: Dzięki badaczowi wiemy dziś jak informację mierzyć, jak dokonywać jej kompresji i jak ją kodować. Shannon wprowadzając bit, uczynił z niej podstawową kategorię przyrodoznawstwa, obok energii, masy czy pola. 11 Własności sygnałów służących do przekazywania informacji, techniki kodowania wiadomości, ilość informacji jako czynnik warunkujący modele jej przekazywania - to wszystko elementy teorii informacji. Por. N. Abramson, Teoria informacji i kodowania, Warszawa M. Mazur, Jakościowa teoria informacji, Warszawa 1970, s

15 i pozostawić czytelnikom wyrobienie sobie poglądu w gąszczu niejasności i kontrowersji 13. Mazur podjął się próby stworzenia własnego, spójnego modelu definicyjnego. Aby zrozumieć, czym dla Mazura była informacja należy uprzednio dokonać kilku presumpcji. Autor wyjaśniał, iż informacja jest to transformacja jednego komunikatu asocjacji informacyjnej w drugi komunikat tej asocjacji 14. Twierdził także, że komunikat to stan fizyczny różniący się w określony sposób od innego stanu fizycznego. Wszystko odbywa się na torze sterowniczym, na którym źródło oddziaływania (system oddziałujący na inny system w obwodzie sterowniczym) wywołuje zmiany na wejściu odbiornika oddziaływania (system, na który oddziałuje inny system w obwodzie sterowniczym). Następnie, badacz określił pojęcie transformacji, jako proces poddawania jednego z komunikatów asocjacji w drugi komunikat tej asocjacji. Asocjację komunikatów traktował w kategoriach nieuporządkowanej pary komunikatów wyodrębnionych ze wzdłużnego lub poprzecznego zbioru komunikatów. Wyjaśniał także, że zbiór poprzeczny komunikatów jest zbiorem komunikatów w dowolnym miejscu toru sterowniczego, a zbiór wzdłużny to zbiór komunikatów, które powstały z innych komunikatów lub, z których powstały inne komunikaty, przy czym każdy z komunikatów tego zbioru należy do innego zbioru poprzecznego komunikatów. Wreszcie asocjacja informacyjna to asocjacja komunikatów z poprzecznego zbioru komunikatów 15. Przekładając powyższe rozważania na bardziej przystępny język i formę, należy ciąg myślowy uporządkować w następującej kolejności. Mazur patrzył na informację oczami osoby zajmującej się nauką o systemach sterowania. Przekaz informacyjny umiejscowił na torze sterowniczym, na którym to zachodzą procesy oddziaływania co najmniej dwóch systemów: tego wywołującego zmiany i tego, w którym zmiany są wywoływane. Tor sterowniczy zaczyna się na wyjściu źródła oddziaływania, a kończy na wejściu odbiornika oddziaływania. Na oddziaływanie składa się pewna liczba stanów fizycznych, czyli ładunków energomaterialnych inaczej komunikatów. W naturze komunikaty występują najczęściej w zbiorach. Aby z komunikatu otrzymać informacje należy dokonać procesu transformacji, tak by z jednego z komunikatów asocjacji (zbioru) otrzymać drugi komunikat tej asocjacji. Tę transformację jednego komunikatu w drugi komunikat asocjacji, Mazur określał już mianem informacji. Definicje informacji można podzielić na popularne oraz naukowe. Większość osób łączy informację z czynnikiem, który zmniejsza skalę niewiedzy o danym zjawisku i umożliwia sprawniejsze działanie. Informacja to wiadomość, wskazówka, pouczenie. Encyklopedia popularna PWN, zawiera definicję informacji, w której wskazuje się, że informacja to czynnik, dzięki któremu człowiek lub urządzenie automatyczne może przeprowadzić bardziej sprawne działanie, a w matematycznej wersji zbiór znaków, stan maszyny, znak, symbol, sygnał 16. Informacja (łac. informatio przedstawienie, 13 Tamże, s Tamże, s Wszystkie definicje zaczerpnięte z pracy M. Mazura, Jakościowa teoria informacji, Warszawa Encyklopedia popularna PWN, wydanie czternaste, Warszawa

16 wizerunek) jest terminem interdyscyplinarnym, funkcjonującym w różnych perspektywach, w tym m.in. ilościowej, jakościowej, systemowej, filozoficznej, historycznej, psychologicznej, socjologicznej, komunikacyjnej, infologicznej, datalogicznej, funkcjonalnej, czy procesowej 17. Przykładowo, Stefan Mynarski analizuje informację w ujęciu semiotycznym, rozpatrując jej modele definicyjne w układzie statystyczno-syntaktycznym, semantycznym (znaczeniowym), oraz pragmatycznym (wartościowym) 18. Według Elżbiety Niedzielskiej, informacja jest specyficznym czynnikiem, który jest w stanie przeobrazić oblicze wielu tradycyjnie zorganizowanych gospodarek świata. Informacja stanowi siłę, która pozwala krajom o rozwiniętych technologiach informacyjnych uzyskać i utrzymać przewagę polityczną i gospodarczą nad innymi krajami 19. Glynn Harmon twierdzi, że informacja jest rodzajem metaenergii, która porusza większe ilości energii i decyduje o żywiołowości podejmowanych przez człowieka działań 20. Z kolei, Warren Weaver zwraca uwagę na aspekt związany z odpowiednim przekazywaniem informacji. Warunkiem właściwej transmisji sensu semantycznego informacji jest precyzyjny przekaz w sensie fizycznym zaznacza. Przy tym wyodrębnia trzy aspekty problemu przekazywania informacji: problem techniczny przesyłania fizycznego, problem semantyczny przekazywania znaczenia za pomocą nazw przesyłanych symboli oraz problem efektywności oddziaływania na postępowanie odbiorcy 21. William Ross Ashby konfrontuje pojęcie informacji ze stanem entropii 22. Przekazanie komunikatu, czyli wyróżnienie z repertuaru pewnego stanu wyróżnionego lub zbioru stanów wyróżnionych stanowi ograniczenie różnorodności 23. Według badacza, stan ograniczający różnorodność to informacja. Problem związany z definiowaniem informacji wynika z faktu, że jest to spór o uniwersalia. Bernard Shaw, odwołując się do kategorii informacji, zwraca uwagę, że istnieje pięćdziesiąt sposobów wypowiadania słowa - tak i pięćset sposobów wypowiadania - nie, lecz jest tylko jeden sposób ich napisania 24. Informacja jest 17 K. Materska, Informacja w organizacjach społeczeństwa wiedzy, Warszawa 2007, s Zob. S. Mynarski, Elementy teorii systemów i cybernetyki, Warszawa 1979, s B. Stefanowicz, Rola informacji [w:] Informacja w społeczeństwie XXI wieku, red. A. Łapińska, Olsztyn 2003, s Tamże, s Ch. T. Meadow, Analiza systemów informacyjnych wyszukiwanie, organizacja i przetwarzanie informacji, Warszawa 1972, s Pojęcie entropii wprowadził niemiecki uczony Rudolf Clausius. W latach 60 węgierski matematyk Alfred Rényi wyprowadził pojęcie entropii ze zbioru funkcji, za pomocą których można opisać ilościowo różnorodność, niepewność czy losowość systemu. Entropia to miara stopnia nieuporządkowania systemu. Entropia określa kierunek przebiegu procesów spontanicznych; uogólnione przemieszczenie. Zgodnie z drugą zasadą termodynamiki, jeżeli układ termodynamiczny przechodzi od jednego stanu równowagi do drugiego, bez udziału czynników zewnętrznych (spontanicznie), to jego entropia zawsze rośnie. Jeśli maleje lokalnie, w tym samym czasie, gdzieś musi wzrosnąć. Entropia jest zatem funkcją stanu, tzn. nie zależy ona od drogi po jakiej się do niej doszło. W ujęciu nauk o informacji jest traktowana jako średnia ilość informacji przypadająca na pojedynczy komunikat, czyli średnia zawarta w pojedynczej wiadomości. Wzór na entropię:. Zob. F. Reif, Fizyka statystyczna, Warszawa 1973, s. 171 i nast. 23 W.R. Ashby, Wstęp do cybernetyki, przeł. B. Osuchowska, A. Gosiewski, Warszawa 1963, s M. Szulczewski, Polityka informacji, Warszawa 1977, s

17 zjawiskiem permanentnym. Kwestią do rozstrzygnięcia pozostaje to, czy informacja pojawia się dopiero tam, gdzie wkracza odbiorca wyposażony w możliwości interpretacyjne czy informacja jest autonomicznym fenomenem. W kontekście pierwszego założenia, dźwięk spadających z góry kamieni jest informacją dla trapera, o tym, że może zaraz spaść lawina. Jeżeli akurat w tym czasie i w tym miejscu nie będzie nikogo o umiejętnościach analityczno interpretacyjnych, ten sam odgłos kamieni nie będzie informacją. Nie będzie bowiem, nikogo posiadającego umiejętności pozwalające na odczytanie sygnału. Jeżeli jednak przyjmiemy, że brak odbiorcy nie wyklucza istnienia informacji, bowiem opatrzność wie, że taka informacja szum spadających kamieni - nastąpiła, to pierwsze założenie będzie musiało ustąpić drugiemu. Osobiście sądzę, że na informację spoglądać należy tylko w konkretnej relacji do atrybutów interpretacyjnych odbiorcy owej informacji. Czyż, bowiem nie jest tak, że informacja powstaje w umyśle, czyli na etapie przetwarzania rozumowego i dotyka tylko te organizmy występujące w naturze, które są wyposażone w narzędzia analitycznopercepcyjne. Słowo klucz, to zatem inteligencja (nie eliminując jej sztucznych odmian) 25. Informacja nie musi być nadawana intencjonalnie. Nadawcą nieuświadomionym może być padający śnieg, rzucany cień, emitowany kolor, odgłos silnika czy wspomniany dźwięk spadających kamieni. Warunkiem konstytuującym (urzeczywistniającym) informację jest relacja odniesienia, czyli poddanie jej procesowi analityczno interpretacyjnemu. Komunikat staje się informacją w chwili, gdy jest interpretowany. Oczywiście, każdy odbiorca dokonuje procesu interpretacji informacji w jedyny i niepowtarzalny dla siebie sposób. Liczy się stopień wiedzy, osobiste umiejętności, doświadczenie życiowe, partykularne cechy, samopoczucie. Problem definicyjny, jaki dotyka zjawisko informacji, należy traktować w kategoriach jej właściwości. Juliusz Lech Kulikowski zauważa, że pojęcie informacji dawno już wykroczyło poza ścisłe, lecz wąskie definicje stało się po prostu kategorią filozoficzną niemal tak ogólną, jak pojęcie materii lub ruchu. Specjalista w każdej dziedzinie dostrzega na ogół w tym pojęciu tylko niektóre aspekty, stąd też niekończące się spory terminologiczne i odmienność interpretacji tego, co pozornie wydaje się powszechne i oczywiste 26. W kontekście zadania badawczego tej pracy istotne znaczenie ma fakt, że informacja cechuje się znacznym potencjałem oddziaływania, a w określonych warunkach wręcz potencjałem kreacji rzeczywistości. Chodzi w tym przypadku o siłę informacji: po pierwsze jako źródła wiedzy o faktach, zdarzeniach i procesach, po drugie źródła ocen wizerunkowych zawierających m.in. przesłanki takich stanów jak zaufanie i nieufność; po trzecie źródła nadawania znaczeń poszczególnym faktom związanego m.in. z przypisaniem owym faktom określonej wartości w ujęciu aksjologicznym lub funkcjonalnym, po czwarte podstawy kształtowania określonych zachowań odbiorców informacji, w tym podjęcia i zaprzestania działań oraz zmiany ukierunkowania lub sposobu prowadzenia tych działań. Jak to będzie jeszcze dalej ukazane, kluczowym 25 Szerzej na ten temat zob. A. Rothert, Cybernetyczny porządek polityczny, Warszawa 2005, s J.L. Kulikowski, Informacja i świat w którym żyjemy, Warszawa 1978, s

18 warunkiem aktywizacji tego potencjału sprawczego informacji jest zaistnienie zdarzenia komunikacyjnego, czyli inaczej to określając dojście do wystąpienia relacji informacyjnych Przestrzeń publiczna Materia przedmiotu badań jest rezultatem oddziaływania sił społecznych generowanych w przestrzeni. Pytanie o rodzaj przestrzeni jest kluczowe. Tak, jak wyjaśnienie dlaczego opisywane zjawisko zostało umiejscowione w przestrzeni publicznej. Przestrzeń, jako osobna kategoria, jest nader często wykorzystywana w wielu dziedzinach badawczych. Występuje m.in. w takich zbitkach pojęciowych jak: przestrzeń kosmiczna w astronomii, przestrzeń jako zbiór (pole) w matematyce (np. przestrzeń ilorazowa, przestrzeń Banacha, przestrzeń metryczna, czy przestrzeń euklidesowa), przestrzeń w naukach fizycznych (np. czasoprzestrzeń, przestrzeń konfiguracyjna), przestrzeń jako powłoka krajobrazowa w geografii, przestrzeń jako kategoria epistemologiczno-ontologiczna w filozofii czy choćby przestrzeń nieformalna w antropologii i socjologii. Kategorię - publiczny (łac. publicus) należy łączyć z początkiem starożytnego Rzymu. Ówczesne grunty dzieliły się na prywatne, państwowe i publiczne (publicus). Ager publicus ziemia publiczna obejmowała grunty, którymi zarządzało państwo rzymskie (przeznaczone były pod uprawę kolektywną). Najczęściej na ager publicus składały się tereny zdobyte w wyniku wojen oraz tzw. ziemie niczyje. Najbardziej powszechną opinią jest przekonanie, że oto przestrzeń publiczna zaczyna się tam gdzie kończy się przestrzeń prywatna. W tym sensie obie przestrzenie funkcjonują w swoistej symbiozie będąc wzajemnym dopełnieniem. Definicję przestrzeni znaleźć można w porządkach normatywnych. Ustawa z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym traktuje obszar przestrzeni publicznej jako obszar o szczególnym znaczeniu dla zaspokojenia potrzeb mieszkańców, poprawy jakości ich życia i sprzyjający nawiązywaniu kontaktów społecznych ze względu na jego położenie oraz cechy funkcjonalno-przestrzenne, określony w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy 27. O przestrzeń publiczną dbać 27 Art. 2 ust. 6 ustawy z 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. z 2003r. Nr 80, poz. 717 z późn. zm.). Wyrazem kondycji i dążności w polityce przestrzennej jest studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Art. 10 ustawy wspomina, że w studium uwzględnia się uwarunkowania wynikające, w szczególności z: dotychczasowego przeznaczenia, zagospodarowania i uzbrojenia terenu; stanu ładu przestrzennego i wymogów jego ochrony; stanu środowiska, w tym stanu rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej, wielkości i jakości zasobów wodnych oraz wymogów ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego; stanu dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej; warunków i jakości życia mieszkańców, w tym ochrony ich zdrowia; zagrożenia bezpieczeństwa ludności i jej mienia; potrzeb i możliwości rozwoju gminy; stanu prawnego gruntów; występowania obiektów i terenów chronionych na podstawie przepisów odrębnych; występowania obszarów naturalnych zagrożeń geologicznych; występowania udokumentowanych złóż kopalin oraz zasobów wód podziemnych; występowania terenów górniczych wyznaczonych na podstawie przepisów odrębnych; stanu systemów komunikacji i infrastruktury technicznej, w tym stopnia uporządkowania gospodarki wodno-ściekowej, energetycznej oraz gospodarki odpadami; zadań służących realizacji ponadlokalnych celów publicznych. 18

19 mają wszyscy, natomiast jej kształt wyznacza już władza lokalna 28. Normatywny podział (poprzez wyliczenie miejsc i zadań publicznych) przestrzeni publicznej danego kraju osadza się zatem na tym co winno być (i jest) uregulowane przepisami oraz co winno być wolne od tych ustaleń (przestrzeń prywatna). Faktyczny podział na to co prywatne i publiczne, w dużej mierze już nie odpowiada sztucznej dystynkcji wprowadzonej przez ustawodawcę. Granice są niezwykle płynne i uzależnione od wielu czynników, by wspomnieć o uwarunkowaniach historycznych, politycznych, geograficznych, religijnych czy kulturowych. Jedno z ujęć definicyjnych konfrontuje przestrzeń publiczną ze sferą państwową. Przestrzeń publiczna jest, w zależności od podejścia i przedmiotu regulacji, bądź utożsamiana z przestrzenią państwową, bądź się w niej zawiera. Rodzi to szereg niedokładności, których można uniknąć poprzez inkorporację przestrzeni państwowej do obszaru wyłącznej aktywności instytucji państwowych. Chodzi o przestrzeń realnej aktywności organów państwowych, będących wynikiem delegacji ustawowej w tym zakresie. Przestrzeń publiczna, na tym tle, jawi się jako kategoria znacznie szersza. Co zatem wyznacza pole przestrzeni publicznej, jej obszar i granice? Jedno z podejść wskazuje na kwestie naturalnych barier geograficznych, jednorodnej tożsamości językowej, kulturowej i historycznej. Inne podejście odwołuje się do aspektu terytorium i politycznych granic. Jeszcze inne przywołuje kontekst społeczno-psychologiczny, materializujący się na poziomie świadomości. Należy zgodzić się z opinią, że pojęcie przestrzeni publicznej jest stosunkowo nowe i wynika z procesu uwolnienia oddolnych sił obywatelskich. Pojawienie się [pojęcia sfery publicznej] jest związane z odejściem od hierarchicznych struktur panowania i uznaniem za powszechnie obowiązujące pewnych wolności podstawowych, takich jak wolność prasy i wolność zgromadzeń, czyli liberalnych wolności indywidualnych. Sfera publiczna jest miejscem, w którym dokonuje się przechodzenie z obszaru prywatnego do publicznego. Ewolucja tej sfery umożliwiła kontakt między państwem a jednostką. Ponieważ funkcjonuje ona między nimi, istnienie jej wymaga spełnienia pewnych warunków przez obie zaangażowane w tę relację strony. Państwo musi przyjąć zasadę przejrzystości działań władzy, bez tego bowiem nie może być mowy o jej krytykowaniu i kontrolowaniu przez obywateli. Społeczeństwo natomiast powinno stać się niezależną i krytyczną publicznością biorącą udział w przygotowywaniu i podejmowaniu decyzji politycznych. Ten drugi warunek wymaga, aby przynajmniej niektórzy obywatele interesowali się sprawami publicznymi 29. Przestrzeń publiczna jest zatem wynikiem upodmiotowienia obywateli w relacji z państwem. Jest to pole dyskursu, obszar negocjacji, ścierania się opinii, wypracowywania wspólnych standardów, wreszcie nabierania szacunku wobec interlokutora debaty publicznej. Swój rozkwit przestrzeń publiczna zaznała w dobie 28 Dla przykładu na poziomie województwa kształt przestrzeni wyraża się w planie zagospodarowania przestrzennego województwa, który zawiera takie odnośniki, jak kierunki różnego rodzaju powiązań (np. komunikacyjnych), system obszarów chronionych (przyroda, kultura, dziedzictwo), obszary problemowe, wsparcia czy też zagrożenia. 29 B. Grabowska, Sfera publiczna zbyteczna czy niezbędna w państwie liberalnym?, F i l o S o f i j a 2003, nr 1(3), s

20 rozkwitających państw liberalnych. System nastawiony na indywiduum, do tego stopnia dowartościował jednostkę, iż mogła ona, po raz pierwszy od czasów antycznych, wejść w publiczną polemikę z państwem. Ronald Dworkin, amerykański filozof prawa, uważa, że sfera publiczna stanowi warunek społecznej akceptacji dla porządku politycznoprawnego. Dowodzi, że choć winniśmy być wszyscy, jako obywatele, posłuszni wobec prawa, to gdy jest ono wyraźnie niesłuszne, bądź budzi wątpliwości interpretacyjne, obowiązkiem naszym jest wyniesienie tego problemu na forum przestrzeni publicznej. Paradoksalnie, w ten sposób, przestrzeń publiczna staje się gwarantem zachowania praw i korygowania systemu. Przy utrzymującej się przestrzeni publicznej, państwo zachowuje racjonalne zasady kardynalne i nie jest w stanie wkroczyć na ścieżkę terroru i absurdu 30. Wcześniej John Stuart Mill, w duchu tradycji utylitarystycznej, łączył przestrzeń publiczną ze sferą umożliwiającą wolnym jednostkom realizację ich (wolnych) pragnień. Sfera publiczna musi być do tego stopnia uporządkowana, by wspomniane jednostki znały odpowiednie kody zachowań i mogły w ramach klarownych i przewidywalnych reguł panujących w tej przestrzeni, praktykować swoje życie społeczne 31. Wśród koncepcji neoliberalnych, wyróżnia się teoria sprawiedliwości opracowana przez Johna Rawlsa, amerykańskiego filozofa politycznego. W koncepcji Rawlsa na plan pierwszy wysuwa się wizja neutralności sfery publicznej, która winna być zbudowana w oparciu o wartości uniwersalne eliminujące partykularne interesy. Dla Rawlsa publiczne jest to co wiąże się z powstałym w wyniku umowy społecznej państwem, co przybiera kształt politycznych działań i jest prawnie określone, ze szczególnym uwzględnieniem zasady sprawiedliwości 32. W tej teorii granice przestrzeni prywatnej i publicznej są klarownie rozgraniczone: Wolność jednostki może mieć charakter destrukcyjny, stąd jego zgoda na przejawy interwencjonizmu państwowego i ograniczanie praw jednostki w celu bardziej racjonalnego kształtowania działań publicznych; zawsze jednak przy zachowaniu dyskursu publicznego, umożliwiającego budowanie społecznego konsensusu i ograniczanie możliwości marginalizacji jednostki, a więc tego, co Rawls określa mianem szkodliwości dla innych 33. W teorii zarówno liberalnej, jak i neoliberalnej, przestrzeń publiczna niweluje wszelkie dysfunkcje systemu politycznego 34. Tam gdzie jednostka nie ma prawa zająć świadomego stanowiska w sprawach publicznych, bądź zabierając głos cierpi z powodu prześladowań, tam nie ma przestrzeni publicznej. Sfera publiczna jest gwarantem zachowania porządku demokratycznego i pluralizmu. Odpowiedzialność za utrzymywanie przestrzeni publicznej powinno wziąć na siebie państwo. Podkreśla to również Hannah Arendt wpisując przestrzeń publiczną, prywatną oraz społeczną w perspektywę kondycji ludzkiej. Swą analizę warstw przestrzeni Arendt rozpoczyna od greckiego polis, gdzie 30 Szerzej na ten temat zob. R. Dworkin, Biorąc prawa poważnie, przeł. T. Kowalski, Warszawa Por. J.S. Mill, O wolności, przeł. A. Kurlandzka, Warszawa J. Kowalczyk, Paradygmaty zmian w przestrzeni publicznej kobiet, Teka Komisji Politologii i Stosunków Międzynarodowych OL PAN 2009, nr 4, s Tamże, s Por. J. Rawls, Liberalizm polityczny, przeł. A. Romaniuk, Warszawa

I. Umiejscowienie kierunku w obszarze/obszarach kształcenia wraz z uzasadnieniem:

I. Umiejscowienie kierunku w obszarze/obszarach kształcenia wraz z uzasadnieniem: Załącznik nr 4 do uchwały nr 440/06/2012 Senatu UR z dnia 21 czerwca 2012 roku EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW Europeistyka poziom kształcenia profil kształcenia tytuł zawodowy absolwenta studia

Bardziej szczegółowo

Recenzja rozprawy doktorskiej mgr Bartosza Rymkiewicza pt. Społeczna odpowiedzialność biznesu a dokonania przedsiębiorstwa

Recenzja rozprawy doktorskiej mgr Bartosza Rymkiewicza pt. Społeczna odpowiedzialność biznesu a dokonania przedsiębiorstwa Prof. dr hab. Edward Nowak Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Katedra Rachunku Kosztów, Rachunkowości Zarządczej i Controllingu Recenzja rozprawy doktorskiej mgr Bartosza Rymkiewicza pt. Społeczna odpowiedzialność

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Analiza i modelowanie_nowicki, Chomiak_Księga1.indb :03:08

Spis treści. Analiza i modelowanie_nowicki, Chomiak_Księga1.indb :03:08 Spis treści Wstęp.............................................................. 7 Część I Podstawy analizy i modelowania systemów 1. Charakterystyka systemów informacyjnych....................... 13 1.1.

Bardziej szczegółowo

POLITOLOGIA Studia I stopnia. Profil ogólnoakademicki

POLITOLOGIA Studia I stopnia. Profil ogólnoakademicki Opis efektów kształcenia dla kierunku politologia I stopnia przyjętych uchwałą Rady Wydziału Nauk Politycznych w dniu 27 lutego 2012 r., zmodyfikowanych 24 września 2012 r. oraz 25 maja 2015 r. Efekty

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI Wstęp... 9 Wykaz skrótów... 13 Rozdział 1. Prawo podatkowe w systemie prawa... 15 1.1. Uwagi wprowadzające... 16 1.2. Prawo podatkowe jako gałąź prawa... 16 1.2.1. Przesłanki uzasadniające

Bardziej szczegółowo

Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Wydział Nauk Społecznych. Efekty kształcenia

Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Wydział Nauk Społecznych. Efekty kształcenia Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Załącznik nr 74 do uchwały nr Senatu Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach z dnia 29 maja 2012 r. Efekty kształcenia dla: nazwa kierunku poziom kształcenia profil kształcenia

Bardziej szczegółowo

Opis zakładanych efektów kształcenia

Opis zakładanych efektów kształcenia Załącznik do uchwały nr 218 Senatu Uniwersytetu Zielonogórskiego z dnia 18 grudnia 2013 r Nazwa kierunku studiów: Psychologia Obszar kształcenia: Obszar nauk społecznych Poziom kształceni: jednolite studia

Bardziej szczegółowo

Współpraca międzynarodowa miast województwa łódzkiego

Współpraca międzynarodowa miast województwa łódzkiego WYŻSZA SZKOŁA STUDIÓW MIĘDZYNARODOWYCH W ŁODZI WYDZIAŁ STUDIÓW MIĘDZYNARODOWYCH I DYPLOMACJI Michał Adamski Współpraca międzynarodowa miast województwa łódzkiego Praca doktorska napisana pod kierunkiem

Bardziej szczegółowo

POLITOLOGIA Studia II stopnia. Profil ogólnoakademicki WIEDZA

POLITOLOGIA Studia II stopnia. Profil ogólnoakademicki WIEDZA Opis efektów kształcenia dla kierunku politologia II stopnia przyjętych uchwałą Rady Wydziału Nauk Politycznych w dniu 27 lutego 2012 r., zmodyfikowanych 24 września 2012 r. oraz 25 maja 2015 r. Efekty

Bardziej szczegółowo

Anna Dudak SAMOTNE OJCOSTWO

Anna Dudak SAMOTNE OJCOSTWO SAMOTNE OJCOSTWO Anna Dudak SAMOTNE OJCOSTWO Oficyna Wydawnicza Impuls Kraków 2006 Copyright by Anna Dudak Copyright by Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2006 Recenzent: prof. zw. dr hab. Józef Styk Redakcja

Bardziej szczegółowo

Wydział prowadzący kierunek studiów:

Wydział prowadzący kierunek studiów: Wydział prowadzący kierunek studiów: Kierunek studiów: Poziom kształcenia: Profil kształcenia: Umiejscowienie kierunku w obszarze kształcenia: Wydział Politologii i Studiów Międzynarodowych Wydział Prawa

Bardziej szczegółowo

WYDZIAŁ ADMINISTRACJI I EKONOMII ADMINISTRACJA I STOPIEŃ PRAKTYCZNY

WYDZIAŁ ADMINISTRACJI I EKONOMII ADMINISTRACJA I STOPIEŃ PRAKTYCZNY Nazwa kierunku Poziom Profil Symbol efektów na kierunku WYDZIAŁ ADMINISTRACJI I EKONOMII ADMINISTRACJA I STOPIEŃ PRAKTYCZNY Efekty - opis słowny. Po ukończeniu studiów pierwszego stopnia na kierunku Administracja

Bardziej szczegółowo

Symbol EKO S2A_W01 S2A_W02, S2A_W03, S2A_W03 S2A_W04 S2A_W05 S2A_W06 S2A_W07 S2A_W08, S2A_W09 S2A_W10

Symbol EKO S2A_W01 S2A_W02, S2A_W03, S2A_W03 S2A_W04 S2A_W05 S2A_W06 S2A_W07 S2A_W08, S2A_W09 S2A_W10 Załącznik do uchwały nr 73 Senatu Uniwersytetu Zielonogórskiego z dnia 30 stycznia 2013 r. Opis zakładanych efektów kształcenia Nazwa kierunku studiów: Administracja 1. Odniesień efektów kierunkowych do

Bardziej szczegółowo

Proces badawczy schemat i zasady realizacji

Proces badawczy schemat i zasady realizacji Proces badawczy schemat i zasady realizacji Agata Górny Zaoczne Studia Doktoranckie z Ekonomii Warszawa, 23 października 2016 Metodologia i metoda naukowa 1 Metodologia Metodologia nauka o metodach nauki

Bardziej szczegółowo

Proces badawczy schemat i zasady realizacji

Proces badawczy schemat i zasady realizacji Proces badawczy schemat i zasady realizacji Agata Górny Wydział Nauk Ekonomicznych UW Warszawa, 28 października 2014 Najważniejsze rodzaje badań Typy badań Podział wg celu badawczego Kryteria przyczynowości

Bardziej szczegółowo

Opis zakładanych efektów kształcenia

Opis zakładanych efektów kształcenia Załącznik do uchwały nr 72 Senatu Uniwersytetu Zielonogórskiego z dnia 30 stycznia 2013 r. Opis zakładanych efektów kształcenia Nazwa kierunku studiów: Administracja Obszar kształcenia: obszar kształcenia

Bardziej szczegółowo

Procesy informacyjne zarządzania

Procesy informacyjne zarządzania Procesy informacyjne zarządzania Społeczny ład informacyjny dr inż. Janusz Górczyński 1 Podstawowe pojęcia (1) Informacja, procesy informacyjne i systemy informacyjne odgrywały zawsze istotną rolę w przebiegu

Bardziej szczegółowo

Uchwała Senatu Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego. Nr 89/2017/2018. z dnia 24 kwietnia 2018 r.

Uchwała Senatu Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego. Nr 89/2017/2018. z dnia 24 kwietnia 2018 r. Uchwała Senatu Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego Nr 89/2017/2018 z dnia 24 kwietnia 2018 r. w sprawie określenia zmian w zakładanych efektach kształcenia dla kierunku studiów politologia - studia drugiego

Bardziej szczegółowo

Kierunek studiów logistyka należy do obszarów kształcenia w zakresie nauk

Kierunek studiów logistyka należy do obszarów kształcenia w zakresie nauk ekonomika obronności studia pierwszego stopnia - profil ogólno akademicki specjalność obronność państwa Kierunek studiów ekonomika obronności należy do obszarów kształcenia w zakresie nauk społecznych.

Bardziej szczegółowo

Uchwała Senatu Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego. Nr 88/2017/2018. z dnia 24 kwietnia 2018 r.

Uchwała Senatu Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego. Nr 88/2017/2018. z dnia 24 kwietnia 2018 r. Uchwała Senatu Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego Nr 88/2017/2018 z dnia 24 kwietnia 2018 r. w sprawie określenia zmian w zakładanych efektach kształcenia dla kierunku studiów politologia - studia pierwszego

Bardziej szczegółowo

Katarzyna Wojewoda-Buraczyńska Koncepcja multicentryczności prawa a derywacyjne argumenty systemowe. Studenckie Zeszyty Naukowe 9/13, 84-87

Katarzyna Wojewoda-Buraczyńska Koncepcja multicentryczności prawa a derywacyjne argumenty systemowe. Studenckie Zeszyty Naukowe 9/13, 84-87 Katarzyna Wojewoda-Buraczyńska Koncepcja multicentryczności prawa a derywacyjne argumenty systemowe Studenckie Zeszyty Naukowe 9/13, 84-87 2006 Katarzyna Wojewoda-Buraczyńska Koncepcja multicentryczności

Bardziej szczegółowo

Region i jego rozwój w warunkach globalizacji

Region i jego rozwój w warunkach globalizacji Region i jego rozwój w warunkach globalizacji Jacek Chądzyński Aleksandra Nowakowska Zbigniew Przygodzki faktycznie żyjemy w dziwacznym kręgu, którego środek jest wszędzie, a obwód nigdzie (albo może na

Bardziej szczegółowo

Kierunek Zarządzanie II stopnia Szczegółowe efekty kształcenia i ich odniesienie do opisu efektów kształcenia dla obszaru nauk społecznych

Kierunek Zarządzanie II stopnia Szczegółowe efekty kształcenia i ich odniesienie do opisu efektów kształcenia dla obszaru nauk społecznych Kierunek Zarządzanie II stopnia Szczegółowe efekty kształcenia i ich odniesienie do opisu efektów kształcenia dla obszaru nauk społecznych Objaśnienie oznaczeń: Z efekty kierunkowe dla Zarządzania W wiedza

Bardziej szczegółowo

Proces badawczy schemat i zasady realizacji

Proces badawczy schemat i zasady realizacji Proces badawczy schemat i zasady realizacji Agata Górny Zaoczne Studia Doktoranckie z Ekonomii Warszawa, 14 grudnia 2014 Metodologia i metoda badawcza Metodologia Zadania metodologii Metodologia nauka

Bardziej szczegółowo

posiada podstawową wiedzę o instytucjonalnych uwarunkowaniach polityki społecznej.

posiada podstawową wiedzę o instytucjonalnych uwarunkowaniach polityki społecznej. Efekty kształcenia dla kierunku POLITYKA SPOŁECZNA studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki Forma studiów: stacjonarne i niestacjonarne Wydział Ekonomii Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu Umiejscowienie

Bardziej szczegółowo

Efekty kształcenia dla kierunku FINANSE i RACHUNKOWOŚĆ

Efekty kształcenia dla kierunku FINANSE i RACHUNKOWOŚĆ Efekty kształcenia dla kierunku FINANSE i RACHUNKOWOŚĆ studia drugiego stopnia profil ogólnoakademicki Forma studiów: stacjonarne i niestacjonarne Wydział Ekonomii Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu

Bardziej szczegółowo

KIERUNEK SOCJOLOGIA. Zagadnienia na egzamin magisterski na studiach stacjonarnych i niestacjonarnych II stopnia

KIERUNEK SOCJOLOGIA. Zagadnienia na egzamin magisterski na studiach stacjonarnych i niestacjonarnych II stopnia KIERUNEK SOCJOLOGIA Zagadnienia na egzamin magisterski na studiach stacjonarnych i niestacjonarnych II stopnia 1. Podstawowe paradygmaty współczesnej socjologii K_W25 Posiada pogłębioną wiedzę na temat

Bardziej szczegółowo

MATRYCA EFEKTÓW KSZTAŁCENIA kierunek: politologia NAZWA PRZEDMIOTU SYMBOL KIERUNKOWYCH EFEKTÓW KSZTAŁCENIA

MATRYCA EFEKTÓW KSZTAŁCENIA kierunek: politologia NAZWA PRZEDMIOTU SYMBOL KIERUNKOWYCH EFEKTÓW KSZTAŁCENIA MATRYCA EFEKTÓW KSZTAŁCENIA kierunek: politologia NAZWA PRZEDMIOTU SYMBOL KIERUNKOWYCH EFEKTÓW KSZTAŁCENIA EFEKTY KSZTAŁCENIA Technologia informacyjna Język obcy I Język obcy II Język obcy III Język obcy

Bardziej szczegółowo

Efekty kształcenia dla kierunku POLITYKA SPOŁECZNA

Efekty kształcenia dla kierunku POLITYKA SPOŁECZNA Efekty kształcenia dla kierunku POLITYKA SPOŁECZNA studia drugiego stopnia profil ogólnoakademicki Forma studiów: stacjonarne i niestacjonarne Wydział Ekonomii Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu Umiejscowienie

Bardziej szczegółowo

prawda symbol WIEDZA DANE komunikat fałsz liczba INFORMACJA (nie tyko w informatyce) kod znak wiadomość ENTROPIA forma przekaz

prawda symbol WIEDZA DANE komunikat fałsz liczba INFORMACJA (nie tyko w informatyce) kod znak wiadomość ENTROPIA forma przekaz WIEDZA prawda komunikat symbol DANE fałsz kod INFORMACJA (nie tyko w informatyce) liczba znak forma ENTROPIA przekaz wiadomość Czy żyjemy w erze informacji? TAK Bo używamy nowego rodzaju maszyn maszyn

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA POLSKIEGO - OCENIANIE BIEŻĄCE, SEMESTRALNE I ROCZNE (2015/2016)

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA POLSKIEGO - OCENIANIE BIEŻĄCE, SEMESTRALNE I ROCZNE (2015/2016) WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA POLSKIEGO - OCENIANIE BIEŻĄCE, SEMESTRALNE I ROCZNE (2015/2016) Ocena dopuszczająca: Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który opanował wiadomości i umiejętności określone

Bardziej szczegółowo

STRESZCZENIE. rozprawy doktorskiej pt. Zmienne jakościowe w procesie wyceny wartości rynkowej nieruchomości. Ujęcie statystyczne.

STRESZCZENIE. rozprawy doktorskiej pt. Zmienne jakościowe w procesie wyceny wartości rynkowej nieruchomości. Ujęcie statystyczne. STRESZCZENIE rozprawy doktorskiej pt. Zmienne jakościowe w procesie wyceny wartości rynkowej nieruchomości. Ujęcie statystyczne. Zasadniczym czynnikiem stanowiącym motywację dla podjętych w pracy rozważań

Bardziej szczegółowo

Kierunkowe efekty kształcenia Po ukończeniu studiów absolwent:

Kierunkowe efekty kształcenia Po ukończeniu studiów absolwent: Załącznik do uchwały nr 145/06/2013 Senatu Uniwersytetu Rzeszowskiego EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW Administracja studia drugiego stopnia poziom kształcenia profil kształcenia tytuł zawodowy

Bardziej szczegółowo

BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE

BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE Opis efektów kształcenia dla kierunku bezpieczeństwo narodowe I stopnia przyjętych uchwałą Rady Wydziału Nauk Politycznych w dniu 27 lutego 2012 r., zmodyfikowanych 24 września 2012 r. Efekty kształcenia

Bardziej szczegółowo

MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE

MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE Efekty kształcenia dla kierunku MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE - studia drugiego stopnia - profil ogólnoakademicki Forma Studiów: stacjonarne i niestacjonarne Wydział Gospodarki Międzynarodowej Uniwersytetu

Bardziej szczegółowo

Kierunek Zarządzanie I stopnia Szczegółowe efekty kształcenia i ich odniesienie do opisu efektów kształcenia dla obszaru nauk społecznych

Kierunek Zarządzanie I stopnia Szczegółowe efekty kształcenia i ich odniesienie do opisu efektów kształcenia dla obszaru nauk społecznych Kierunek Zarządzanie I stopnia Szczegółowe efekty kształcenia i ich odniesienie do opisu efektów kształcenia dla obszaru nauk społecznych Objaśnienie oznaczeń: Z efekty kierunkowe W wiedza U umiejętności

Bardziej szczegółowo

Odniesienie do opisu efektów kształcenia dla obszaru nauk społecznych WIEDZA K_W01

Odniesienie do opisu efektów kształcenia dla obszaru nauk społecznych WIEDZA K_W01 Efekty kształcenia dla kierunku EKONOMIA studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki Forma studiów: stacjonarne i niestacjonarne Wydział Ekonomii Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu Umiejscowienie

Bardziej szczegółowo

Efekty kształcenia dla kierunku EKONOMIA

Efekty kształcenia dla kierunku EKONOMIA Efekty kształcenia dla kierunku EKONOMIA studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki Forma studiów: stacjonarne i niestacjonarne Wydział Ekonomii Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu Umiejscowienie

Bardziej szczegółowo

MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE

MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki studia drugiego stopnia profil ogólnoakademicki Objaśnienie oznaczeń: S1A obszar

Bardziej szczegółowo

Głównym celem opracowania jest próba określenia znaczenia i wpływu struktury kapitału na działalność przedsiębiorstwa.

Głównym celem opracowania jest próba określenia znaczenia i wpływu struktury kapitału na działalność przedsiębiorstwa. KAPITAŁ W PRZEDSIĘBIORSTWIE I JEGO STRUKTURA Autor: Jacek Grzywacz, Wstęp W opracowaniu przedstawiono kluczowe zagadnienia dotyczące możliwości pozyskiwania przez przedsiębiorstwo kapitału oraz zasad kształtowania

Bardziej szczegółowo

Referat: Krytyczne czytanie w polonistycznej edukacji wczesnoszkolnej

Referat: Krytyczne czytanie w polonistycznej edukacji wczesnoszkolnej Propozycje zintegrowanych programów edukacji zatwierdzone przez Ministra Edukacji Narodowej do użytku szkolnego odpowiadają założeniom uprzednio opracowanej przez MEN Podstawie programowej kształcenia

Bardziej szczegółowo

ZAKRESY ZAGADNIEŃ NA EGZAMIN LICENCJACKI OBOWIĄZUJĄCE W INSTYTUCIE DZIENNIKARSTWA I KOMUNIKACJI SPOŁECZNEJ

ZAKRESY ZAGADNIEŃ NA EGZAMIN LICENCJACKI OBOWIĄZUJĄCE W INSTYTUCIE DZIENNIKARSTWA I KOMUNIKACJI SPOŁECZNEJ ZAKRESY ZAGADNIEŃ NA EGZAMIN LICENCJACKI OBOWIĄZUJĄCE W INSTYTUCIE DZIENNIKARSTWA I KOMUNIKACJI SPOŁECZNEJ A. DLA KIERUNKU DZIENNIKARSTWO I KOMUNIKACJA SPOŁECZNA I. Wiedza o mediach 1. Funkcje mediów.

Bardziej szczegółowo

MATRYCA EFEKTÓW KSZTAŁCENIA (Przedmioty podstawowe)

MATRYCA EFEKTÓW KSZTAŁCENIA (Przedmioty podstawowe) MATRYCA EFEKTÓW KSZTAŁCENIA (Przedmioty podstawowe) NAZWA PRZEDMIOTU SYMBOL KIERUNKOWYCH EFEKTÓW KSZTAŁCENIA EFEKTY KSZTAŁCENIA Mikroekonomia 1 Mikroekonomia 2 Makroekonomia 1 Makroekonomia 2 Matematyka

Bardziej szczegółowo

Kierunkowe efekty kształcenia Po ukończeniu studiów absolwent :

Kierunkowe efekty kształcenia Po ukończeniu studiów absolwent : Załącznik nr 3 do uchwały nr 440/06/2012 Senatu UR z dnia 21 czerwca 2012 roku EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW Europeistyka poziom kształcenia profil kształcenia tytuł zawodowy absolwenta studia

Bardziej szczegółowo

Prezentowana rozprawa liczy 153 stron i zawiera 7 rozdziałów; przyjęta struktura pracy umożliwia realizację celu głównego.

Prezentowana rozprawa liczy 153 stron i zawiera 7 rozdziałów; przyjęta struktura pracy umożliwia realizację celu głównego. 1. WSTĘP Ropa naftowa we współczesnym świecie jest jednym z najbardziej powszechnych źródeł energii pierwotnej. Jest produktem strategicznym, co oznacza, że występuje związek pomiędzy poziomem jej zużycia

Bardziej szczegółowo

GOSPODARKA REGIONALNA I LOKALNA W POLSCE Autor: red. Zbigniew Strzelecki, Wstęp

GOSPODARKA REGIONALNA I LOKALNA W POLSCE Autor: red. Zbigniew Strzelecki, Wstęp GOSPODARKA REGIONALNA I LOKALNA W POLSCE Autor: red. Zbigniew Strzelecki, Wstęp Podręcznik oddawany do rąk Czytelników jest rezultatem wyników badań Zespołu Katedry Samorządu Terytorialnego i Gospodarki

Bardziej szczegółowo

Badania eksploracyjne Badania opisowe Badania wyjaśniające (przyczynowe)

Badania eksploracyjne Badania opisowe Badania wyjaśniające (przyczynowe) Proces badawczy schemat i zasady realizacji Agata Górny Demografia Wydział Nauk Ekonomicznych UW Warszawa, 4 listopada 2008 Najważniejsze rodzaje badań Typy badań Podział wg celu badawczego Badania eksploracyjne

Bardziej szczegółowo

Wykład 4. Decyzje menedżerskie

Wykład 4. Decyzje menedżerskie Dr inż. Aleksander Gwiazda Zarządzanie strategiczne Wykład 4 Decyzje menedżerskie Plan wykładu Wprowadzenie Wprowadzenie Pojęcie decyzji Decyzja to świadoma reakcja na sytuacje powstające w trakcie funkcjonowania

Bardziej szczegółowo

Pojęcie myśli politycznej

Pojęcie myśli politycznej Myśl polityczna Pojęcie myśli politycznej Myśl polityczna obejmuje całość zagadnień odnoszących się bezpośrednio do działalności politycznej stanowi zbiór wyobrażeń dotyczących organizacji państwa oraz

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA NR 50 Senatu Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie z dnia 28 maja 2012 r.

UCHWAŁA NR 50 Senatu Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie z dnia 28 maja 2012 r. UCHWAŁA NR 50 Senatu Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie z dnia 28 maja 2012 r. w sprawie określenia opisu efektów kształcenia dla kierunku studiów ekonomia pierwszego i drugiego

Bardziej szczegółowo

Efekty kształcenia dla kierunku studiów ENGLISH STUDIES (STUDIA ANGLISTYCZNE) studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki

Efekty kształcenia dla kierunku studiów ENGLISH STUDIES (STUDIA ANGLISTYCZNE) studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki Załącznik nr 2 do Uchwały Nr XXIII 24.5/15 z dnia 25 marca 2015 r. Efekty kształcenia dla kierunku studiów ENGLISH STUDIES (STUDIA ANGLISTYCZNE) studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki Umiejscowienie

Bardziej szczegółowo

Kryteria oceny pracy doktoranta przez opiekuna naukowego

Kryteria oceny pracy doktoranta przez opiekuna naukowego Kryteria oceny pracy doktoranta przez opiekuna naukowego Poniższe kryteria są wymienione także na formularzach Sprawozdania doktoranta i sporządzanej na jego podstawie Opinii opiekuna naukowego doktoranta

Bardziej szczegółowo

Natalia Gorynia-Pfeffer STRESZCZENIE PRACY DOKTORSKIEJ

Natalia Gorynia-Pfeffer STRESZCZENIE PRACY DOKTORSKIEJ Natalia Gorynia-Pfeffer STRESZCZENIE PRACY DOKTORSKIEJ Instytucjonalne uwarunkowania narodowego systemu innowacji w Niemczech i w Polsce wnioski dla Polski Frankfurt am Main 2012 1 Instytucjonalne uwarunkowania

Bardziej szczegółowo

OPIS KIERUNKOWYCH EFEKTÓW KSZTAŁCENIA

OPIS KIERUNKOWYCH EFEKTÓW KSZTAŁCENIA Nazwa kierunku studiów: ADMINISTRACJA Poziom kształcenia: studia I stopnia profil kształcenia: praktyczny SYMBOLE EFEKTÓW DLA KIERUNKU ADMINISTR ACJA OPIS KIERUNKOWYCH EFEKTÓW KSZTAŁCENIA ODNIESIENIE EFEKTÓW

Bardziej szczegółowo

Opisuje proces ewolucji geografii jako dziedziny wiedzy i nauki, określa jej

Opisuje proces ewolucji geografii jako dziedziny wiedzy i nauki, określa jej Załącznik nr 1 Efekty kształcenia dla kierunku studiów GEOGRAFIA studia pierwszego stopnia - profil ogólnoakademicki Umiejscowienie kierunku w obszarach kształcenia Kierunek studiów geografia należy do

Bardziej szczegółowo

a) Szczegółowe efekty kształcenia i ich odniesienie do opisu efektów

a) Szczegółowe efekty kształcenia i ich odniesienie do opisu efektów 1. PROGRAM KSZTAŁCENIA 1) OPIS EFEKTÓW KSZTAŁCENIA a) Szczegółowe efekty kształcenia i ich odniesienie do opisu efektów kształcenia dla obszaru nauk społecznych i technicznych Objaśnienie oznaczeń: I efekty

Bardziej szczegółowo

Uchwała o zmianach w programie studiów doktoranckich. 1. Plan roku I studiów doktoranckich obejmuje następujące przedmioty:

Uchwała o zmianach w programie studiów doktoranckich. 1. Plan roku I studiów doktoranckich obejmuje następujące przedmioty: Uchwała o zmianach w programie studiów doktoranckich 1. Plan roku I studiów doktoranckich obejmuje następujące przedmioty: a) Konwersatorium I 30 godzin 3 ECTS b) Konwersatorium II 30 godzin 3 ECTS c)

Bardziej szczegółowo

Jakość życia w perspektywie pedagogicznej

Jakość życia w perspektywie pedagogicznej Jakość życia w perspektywie pedagogicznej Jadwiga Daszykowska Jakość życia w perspektywie pedagogicznej Oficyna Wydawnicza Impuls Kraków 2007 Copyright by Jadwiga Daszykowska Copyright by Oficyna Wydawnicza

Bardziej szczegółowo

INTUICJE. Zespół norm, wzorców, reguł postępowania, które zna każdy naukowiec zajmujący się daną nauką (Bobrowski 1998)

INTUICJE. Zespół norm, wzorców, reguł postępowania, które zna każdy naukowiec zajmujący się daną nauką (Bobrowski 1998) PARADYGMAT INTUICJE Zespół norm, wzorców, reguł postępowania, które zna każdy naukowiec zajmujący się daną nauką (Bobrowski 1998) PIERWSZE UŻYCIA językoznawstwo: Zespół form deklinacyjnych lub koniugacyjnych

Bardziej szczegółowo

Uchwała nr 72/2013 Senatu Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu z dnia 22 maja 2013 r.

Uchwała nr 72/2013 Senatu Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu z dnia 22 maja 2013 r. Uchwała nr 72/2013 Senatu Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu z dnia 22 maja 2013 r. w sprawie: opinii o utworzeniu na Wydziale Hodowli i Biologii Zwierząt kierunku turystyka przyrodnicza na poziomie

Bardziej szczegółowo

prawda symbol WIEDZA DANE komunikat fałsz liczba INFORMACJA kod (pojęcie interdyscyplinarne) znak wiadomość ENTROPIA forma przekaz

prawda symbol WIEDZA DANE komunikat fałsz liczba INFORMACJA kod (pojęcie interdyscyplinarne) znak wiadomość ENTROPIA forma przekaz WIEDZA prawda komunikat symbol DANE fałsz kod INFORMACJA (pojęcie interdyscyplinarne) liczba znak forma ENTROPIA przekaz wiadomość Czy żyjemy w erze informacji? Czy żyjemy w erze informacji? RACZEJ TAK:

Bardziej szczegółowo

EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW PRAWO JEDNOLITE STUDIA MAGISTERSKIE PROFIL PRAKTYCZNY

EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW PRAWO JEDNOLITE STUDIA MAGISTERSKIE PROFIL PRAKTYCZNY EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW PRAWO JEDNOLITE STUDIA MAGISTERSKIE PROFIL PRAKTYCZNY Tabela odniesienia kierunkowych efektów kształcenia do charakterystyk drugiego stopnia Polskiej Ramy Kwalifikacji

Bardziej szczegółowo

Metodologia badań psychologicznych

Metodologia badań psychologicznych Metodologia badań psychologicznych Lucyna Golińska SPOŁECZNA AKADEMIA NAUK Psychologia jako nauka empiryczna Wprowadzenie pojęć Wykład 5 Cele badań naukowych 1. Opis- (funkcja deskryptywna) procedura definiowania

Bardziej szczegółowo

EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW: PRACA SOCJALNA

EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW: PRACA SOCJALNA EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW: PRACA SOCJALNA Poziom kształcenia Profil kształcenia Tytuł zawodowy absolwenta Obszar wiedzy Dziedzina Dyscyplina studia I stopnia praktyczny licencjat obszar nauk

Bardziej szczegółowo

Liczba godzin stacjonarne: Wykłady: 30. niestacjonarne: Wykłady: 18

Liczba godzin stacjonarne: Wykłady: 30. niestacjonarne: Wykłady: 18 Karta przedmiotu Wydział: Finansów Kierunek: Prawo I. Informacje podstawowe Nazwa przedmiotu Język prowadzenia przedmiotu Profil przedmiotu Kategoria przedmiotu Typ studiów Socjologia polski ogólnoakademicki

Bardziej szczegółowo

CZŁOWIEK WE WSPÓŁCZESNEJ KULTURZE. Beata Pituła

CZŁOWIEK WE WSPÓŁCZESNEJ KULTURZE. Beata Pituła CZŁOWIEK WE WSPÓŁCZESNEJ KULTURZE Beata Pituła Kłopoty z kulturą Nie ma nic bardziej nieokreślonego niż słowo kultura Johann Gottfried Herder, Myśli o filozofii dziejów, przeł. J. Gałecki, Warszawa 1952,

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Wstęp Rozdział I Systemy polityczne problemy ogólne Rozdział II Historyczne systemy polityczne. Rewolucje demokratyczne..

Spis treści. Wstęp Rozdział I Systemy polityczne problemy ogólne Rozdział II Historyczne systemy polityczne. Rewolucje demokratyczne.. Spis treści Wstęp... 7 Rozdział I Systemy polityczne problemy ogólne... 11 Rozdział II Historyczne systemy polityczne. Rewolucje demokratyczne.. 27 Rozdział III Demokracja i totalitaryzm. Kryzys polityczny

Bardziej szczegółowo

określone Uchwałą Senatu Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego Nr 156/2012/2013

określone Uchwałą Senatu Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego Nr 156/2012/2013 Załącznik Nr 2.9 do Uchwały Nr 156/2012/2013 Senatu UKW z dnia 25 września 2013 r. EFEKTY KSZTAŁCENIA określone Uchwałą Senatu Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego Nr 156/2012/2013 z dnia 25 września 2013

Bardziej szczegółowo

FIZYKA A NAUKI SPOŁECZNE KILKA PROBLEMÓW DO WYJAŚNIENIA

FIZYKA A NAUKI SPOŁECZNE KILKA PROBLEMÓW DO WYJAŚNIENIA Prof. UEK dr hab. Czesław Mesjasz Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie mesjaszc@ae.krakow.pl FIZYKA A NAUKI SPOŁECZNE KILKA PROBLEMÓW DO WYJAŚNIENIA Interdyscyplinarne Seminarium: Matematyka i fizyka w socjologii

Bardziej szczegółowo

Opis efektów kształcenia dla kierunku Socjologia Absolwent studiów I-ego stopnia na kierunku Socjologia:

Opis efektów kształcenia dla kierunku Socjologia Absolwent studiów I-ego stopnia na kierunku Socjologia: Symbol Opis efektów kształcenia dla kierunku Socjologia Absolwent studiów I-ego stopnia na kierunku Socjologia: WIEDZA S1_W01 Posiada podstawową wiedzę dotyczącą elementarnych pojęć socjologicznych, budowy

Bardziej szczegółowo

Proces informacyjny. Janusz Górczyński

Proces informacyjny. Janusz Górczyński Proces informacyjny Janusz Górczyński 1 Proces informacyjny, definicja (1) Pod pojęciem procesu informacyjnego rozumiemy taki proces semiotyczny, ekonomiczny i technologiczny, który realizuje co najmniej

Bardziej szczegółowo

Zarządzanie wiedzą w opiece zdrowotnej

Zarządzanie wiedzą w opiece zdrowotnej Zarządzanie wiedzą w opiece zdrowotnej Magdalena Taczanowska Wiceprezes Zarządu Sygnity SA Agenda Procesy decyzyjne w ochronie zdrowia Zarządzanie wiedzą w ochronie zdrowia Typologia wiedzy w opiece zdrowotnej

Bardziej szczegółowo

określone Uchwałą Senatu Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego Nr 156/2012/2013

określone Uchwałą Senatu Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego Nr 156/2012/2013 Załącznik Nr 2.9 do Uchwały Nr 156/2012/2013 Senatu UKW z dnia 25 września 2013 r. EFEKTY KSZTAŁCENIA określone Uchwałą Senatu Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego Nr 156/2012/2013 z dnia 25 września 2013

Bardziej szczegółowo

OPIS EFEKTÓW KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW A D M I N I S T R A C J A STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI

OPIS EFEKTÓW KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW A D M I N I S T R A C J A STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI OPIS EFEKTÓW KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW A D M I N I S T R A C J A STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI Umiejscowienie kierunku w obszarach kształcenia: kierunek administracja jest przypisany

Bardziej szczegółowo

Kierunkowe efekty kształcenia

Kierunkowe efekty kształcenia Kierunkowe efekty kształcenia Kierunek: ekonomia Obszar kształcenia: nauki społeczne Poziom kształcenia: studia drugiego stopnia Profil kształcenia: ogólnoakademicki Uzyskane kwalifikacje: magister Symbol

Bardziej szczegółowo

Wymagania do przedmiotu Etyka w gimnazjum, zgodne z nową podstawą programową.

Wymagania do przedmiotu Etyka w gimnazjum, zgodne z nową podstawą programową. Wymagania do przedmiotu Etyka w gimnazjum, zgodne z nową podstawą programową. STANDARDY OSIĄGNIĘĆ: Rozwój osobowy i intelektualny uczniów wynikający z ich uczestnictwa w zajęciach etyki podążając za przyjętymi

Bardziej szczegółowo

Efekty kształcenia - studia pierwszego stopnia na kierunku administracja :

Efekty kształcenia - studia pierwszego stopnia na kierunku administracja : Efekty kształcenia - studia pierwszego stopnia na administracja : Symbol Kr1_W01 Kr1_W02 Kr1_W03 WIEDZA Ma podstawową wiedzę o państwie, administracji i jej miejscu w obszarze nauk społecznych, w dziedzinie

Bardziej szczegółowo

CHARAKTERYSTYKA DRUGIEGO STOPNIA POLSKIEJ RAMY KWALIFIKACJI DLA KIERUNKU: NAUKI O RODZINIE

CHARAKTERYSTYKA DRUGIEGO STOPNIA POLSKIEJ RAMY KWALIFIKACJI DLA KIERUNKU: NAUKI O RODZINIE CHARAKTERYSTYKA DRUGIEGO STOPNIA POLSKIEJ RAMY KWALIFIKACJI DLA KIERUNKU: NAUKI O RODZINIE STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA (POZIOM 6) PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI Objaśnienie oznaczeń: P6S kod składnika opisu kwalifikacji

Bardziej szczegółowo

Opis zakładanych efektów kształcenia dla kierunku studiów

Opis zakładanych efektów kształcenia dla kierunku studiów Opis zakładanych efektów kształcenia dla kierunku studiów Nazwa wydziału: Wydział Filologiczny Nazwa kierunku studiów: Publikowanie cyfrowe i sieciowe Obszar kształcenia w zakresie: nauk humanistycznych

Bardziej szczegółowo

Kierunkowe efekty kształcenia. dla kierunku KULTUROZNAWSTWO. Studia pierwszego stopnia

Kierunkowe efekty kształcenia. dla kierunku KULTUROZNAWSTWO. Studia pierwszego stopnia Załącznik nr 1 do Uchwały nr 41/2014/2015 Senatu Akademickiego Akademii Ignatianum w Krakowie z dnia 26 maja 2015 r. Kierunkowe efekty kształcenia dla kierunku KULTUROZNAWSTWO Studia pierwszego stopnia

Bardziej szczegółowo

KARTA PRZEDMIOTU 2. KIERUNEK: BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE, STUDIA STACJONARNE

KARTA PRZEDMIOTU 2. KIERUNEK: BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE, STUDIA STACJONARNE KARTA PRZEDMIOTU 1. NAZWA PRZEDMIOTU: TEORIE I STRATEGIE BEZPIECZEŃSTWA 2. KIERUNEK: BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE, STUDIA STACJONARNE 3. POZIOM STUDIÓW: STUDIA I STOPNIA 4. ROK/ SEMESTR STUDIÓW: I/1 5. LICZBA

Bardziej szczegółowo

EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW ZARZĄDZANIE STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA - PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI

EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW ZARZĄDZANIE STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA - PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW ZARZĄDZANIE STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA - PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI Umiejscowienie kierunku w obszarach kształcenia Kierunek studiów Zarządzanie reprezentuje dziedzinę

Bardziej szczegółowo

Publicznej na Wydziale Stosowanych Nauk Społecznych i Resocjalizacji

Publicznej na Wydziale Stosowanych Nauk Społecznych i Resocjalizacji PROFILAKTYKA SPOŁECZNA I RESOCJALIZACJA 2015, 25 ISSN 2300-3952 Jarosław Utrat-Milecki 1 Uwagi nt. uprawnień do nadawania stopnia doktora nauk o polityce publicznej na Wydziale Stosowanych Nauk Społecznych

Bardziej szczegółowo

Two zen e przestrzen biur. socjologiczny projekt badawczy

Two zen e przestrzen biur. socjologiczny projekt badawczy Two zen e przestrzen biur socjologiczny projekt badawczy Wywiady pogłębione Storytelling OBSERWACJA UCZESTNICZĄCA Motto projektu Zadaniem etnografii, a w każdym razie jednym z zadań, jest dostarczanie,

Bardziej szczegółowo

Kierunkowe efekty kształcenia Po ukończeniu studiów absolwent:

Kierunkowe efekty kształcenia Po ukończeniu studiów absolwent: EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW FILOLOGIA POLSKA poziom kształcenia profil kształcenia tytuł zawodowy absolwenta studia pierwszego stopnia ogólnoakademicki licencjat I. Umiejscowienie kierunku

Bardziej szczegółowo

Wstęp... 9. Wykaz skrótów... 13

Wstęp... 9. Wykaz skrótów... 13 Spis treści Wstęp... 9 Wykaz skrótów... 13 Rozdział 1. Polski model dostępu do informacji w administracji publicznej. Zagadnienia ogólne (Grzegorz Rydlewski)... 14 1.1. Doktrynalne i normatywne aspekty

Bardziej szczegółowo

STRESZCZENIE ROZPRAWY DOKTORSKIEJ. mgr Marcin Druszcz ZABEZPIECZENIE MEDYCZNE DZIAŁAŃ PODODDZIAŁÓW POLICJI NA TERYTORIUM KRAJU W LATACH

STRESZCZENIE ROZPRAWY DOKTORSKIEJ. mgr Marcin Druszcz ZABEZPIECZENIE MEDYCZNE DZIAŁAŃ PODODDZIAŁÓW POLICJI NA TERYTORIUM KRAJU W LATACH STRESZCZENIE ROZPRAWY DOKTORSKIEJ mgr Marcin Druszcz /Autor rozprawy/ ZABEZPIECZENIE MEDYCZNE DZIAŁAŃ PODODDZIAŁÓW POLICJI NA TERYTORIUM KRAJU W LATACH 2010-2015.... /Temat rozprawy/ dr hab. Andrzej Czupryński..

Bardziej szczegółowo

Efekty kształcenia dla kierunku studiów

Efekty kształcenia dla kierunku studiów Wydział prowadzący kierunek studiów: Kierunek studiów: Poziom kształcenia: Profil kształcenia: Umiejscowienie kierunku w obszarze kształcenia: Wydział Prawa i Administracji Europeistyka Studia drugiego

Bardziej szczegółowo

EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW FILOZOFIA. I. Umiejscowienie kierunku w obszarze/obszarach kształcenia wraz z uzasadnieniem:

EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW FILOZOFIA. I. Umiejscowienie kierunku w obszarze/obszarach kształcenia wraz z uzasadnieniem: Załącznik nr 1 do uchwały nr 445/06/2012 Senatu UR z dnia 21 czerwca 2012 roku EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW FILOZOFIA poziom kształcenia profil kształcenia tytuł zawodowy absolwenta I stopień

Bardziej szczegółowo

Opis kierunkowych efektów kształcenia

Opis kierunkowych efektów kształcenia Efekty kształcenia na kierunku Opis kierunkowych efektów kształcenia Odniesienie efektów kształcenia do obszaru wiedzy Filozofia bezpieczeństwa (W, Ćw, S, B) Geografia bezpieczeństwa (W, Ćw, S, B) Historia

Bardziej szczegółowo

KARTA PRZEDMIOTU 2. KIERUNEK: BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE, STUDIA STACJONARNE

KARTA PRZEDMIOTU 2. KIERUNEK: BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE, STUDIA STACJONARNE KARTA PRZEDMIOTU 1. NAZWA PRZEDMIOTU: SYSTEM BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO RP. KIERUNEK: BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE, STUDIA STACJONARNE 3. POZIOM STUDIÓW: STUDIA I STOPNIA 4. ROK/ SEMESTR STUDIÓW: I/1 5. LICZBA

Bardziej szczegółowo

Objaśnienie oznaczeń:

Objaśnienie oznaczeń: Efekty kształcenia na Wydziale Ekonomicznym Uniwersytetu Gdańskiego studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki studia drugiego stopnia profil ogólnoakademicki Objaśnienie oznaczeń: S1A symbol efektów

Bardziej szczegółowo

Kod KEK Status Kategoria Profil Kompetencja Kody OEK

Kod KEK Status Kategoria Profil Kompetencja Kody OEK Kierunkowe Efekty Kształcenia Wydział: Wydział Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych Stopień: 1. (studia licencjackie) Kierunek: Europeistyka Rok semestr: 2012/13 zimowy Kod KEK Status Kategoria Profil

Bardziej szczegółowo

Załącznik Nr 5 do Zarz. Nr 33/11/12

Załącznik Nr 5 do Zarz. Nr 33/11/12 Załącznik Nr 5 do Zarz. Nr 33/11/12 (pieczęć wydziału) KARTA PRZEDMIOTU Z1-PU7 WYDANIE N1 Strona 1 z 5 1. Nazwa przedmiotu: SOCJOLOGIA ORGANIZACJI 2. Kod przedmiotu: 3. Karta przedmiotu ważna od roku akademickiego:

Bardziej szczegółowo

Odniesienie do opisu efektów kształcenia dla obszaru nauk społecznych WIEDZA K_W01

Odniesienie do opisu efektów kształcenia dla obszaru nauk społecznych WIEDZA K_W01 Efekty kształcenia dla kierunku EKONOMIA studia drugiego stopnia profil ogólnoakademicki Forma studiów: stacjonarne i niestacjonarne Wydział Ekonomii Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu Umiejscowienie

Bardziej szczegółowo

Odniesienie efektów kierunkowych kształcenia do efektów obszarowych

Odniesienie efektów kierunkowych kształcenia do efektów obszarowych Załącznik do uchwały nr 540 Senatu Uniwersytetu Zielonogórskiego z dnia 27 stycznia 2016 r. Odniesienie efektów kierunkowych kształcenia do efektów obszarowych Tabela odniesień efektów kierunkowych do

Bardziej szczegółowo

Jakość rządzenia w Polsce. Jak ją badać, monitorować i poprawiać?

Jakość rządzenia w Polsce. Jak ją badać, monitorować i poprawiać? Jakość rządzenia w Polsce. Jak ją badać, monitorować i poprawiać? Jerzy Wilkin Wydział Nauk Ekonomicznych UW Seminarium: Good governance, 7.11.2013 Książka podsumowująca projekt badawczy (finansowany przez

Bardziej szczegółowo

KARTA PRZEDMIOTU 2. KIERUNEK: BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE, STUDIA STACJONARNE

KARTA PRZEDMIOTU 2. KIERUNEK: BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE, STUDIA STACJONARNE Załącznik Nr 1. KARTA PRZEDMIOTU 1. NAZWA PRZEDMIOTU: PODSTAWY WIEDZY O PAŃSTWIE I POLITYCE 2. KIERUNEK: BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE, STUDIA STACJONARNE 3. POZIOM STUDIÓW: STUDIA I STOPNIA 4. ROK/ SEMESTR

Bardziej szczegółowo

STANDARDY WYMAGAŃ EGZAMINACYJNYCH. Zakres przedmiotów humanistycznych

STANDARDY WYMAGAŃ EGZAMINACYJNYCH. Zakres przedmiotów humanistycznych STANDARDY WYMAGAŃ EGZAMINACYJNYCH Zakres przedmiotów humanistycznych I. CZYTANIE I ODBIÓR TEKSTÓW KULTURY 1) czyta teksty kultury ( w tym źródła historyczne ) rozumiane jako wszelkie wytwory kultury materialnej

Bardziej szczegółowo

AKADEMIA SZTUK PIĘKNYCH IM. JANA MATEJKI W KRAKOWIE WYDZIAŁ ARCHITEKTURY WNĘTRZ

AKADEMIA SZTUK PIĘKNYCH IM. JANA MATEJKI W KRAKOWIE WYDZIAŁ ARCHITEKTURY WNĘTRZ EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU ARCHITEKTURA WNĘTRZ STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA profil ogólnoakademicki w obszarze w zakresie sztuki WIEDZA u obszarowego 1. Wiedza o realizacji prac artystycznych K1_W01

Bardziej szczegółowo