POLSKIE WYBORY ZACHOWANIA WYBORCZE SPO ECZEÑSTWA POLSKIEGO W LATACH

Transkrypt

1

2 POLSKIE WYBORY ZACHOWANIA WYBORCZE SPO ECZEÑSTWA POLSKIEGO W LATACH

3 JACEK RACIBORSKI POLSKIE WYBORY ZACHOWANIA WYBORCZE SPO ECZEÑSTWA POLSKIEGO W LATACH Wydawnictwo Naukowe Scholar Warszawa

4 Redaktor: Anna Raciborska Korekta: Joanna Barska, Dorota Go³êbiewska, Hanna Sobolewska Projekt ok³adki: Krzysztof Szczepanik Copyright by Wydawnictwo Naukowe Scholar and Jacek Raciborski, 1997 Ksi¹ ka dotowana przez Ministerstwo Edukacji Narodowej. ISBN: Wydawnictwo Naukowe Scholar ul. Krakowskie Przedmieœcie Warszawa tel./fax , tel w. 219 Wydanie pierwsze; objêtoœæ 22 ark. wyd. Sk³ad i ³amanie: WN Scholar (Jerzy azarski) Druk: PP Evan.

5 Podziêkowania Ksi¹ kê tê przygotowywa³em doœæ d³ugo. Pierwotny jej projekt przewidywa³, i poœwiêcona bêdzie wyborom prze³omu, czyli wyborom z lat Gdy na dobre zabra³em siê do jej pisania nast¹pi³y przyspieszone wybory parlamentarne w 1993 roku, które ukaza³y, e przedmiot mego zainteresowania pozostaje w fazie formatywnej i e ycie polityczne w Polsce z wielkimi trudnoœciami wlewa siê w formy znane z demokracji zachodnioeuropejskich. Poœpiech wyda³ mi siê wiêc niewskazany i tak zesz³o do wyborów prezydenckich 1995 roku, które zamknê³y w moim przekonaniu fazê wyborów transformacyjnych. Znów w stosunku do planu nieco siê spóÿni³em i nie uda³o mi siê wyprzedziæ kolejnych wyborów. Odda³em ksi¹ kê do druku ju w czasie kampanii wyborczej przed wyborami parlamentarnymi 1997 roku i jedyn¹ koncesj¹, któr¹ mog³em uczyniæ na rzecz ukazania dalszych dziejów przedmiotu, by³o w³¹czenie do Aneksu wyników tych wyborów. Fina³ pracy jest dobr¹ okazj¹ by wyraziæ wdziecznoœæ wszystkim tym, którzy pomogli mi w jej ukoñczeniu. Radoœæ z wydania tej ksi¹ ki dzielê z rodzin¹: z Ani¹, która oprócz codziennej, trudnej do przecenienia pomocy zgodzi³a siê byæ jej redaktorem i walczyæ tym samym ze z³ymi nawykami jêzykowymi autora; z synem Filipem, maj¹cym swój wk³ad w przygotowanie za³¹czników i w oswojenie mnie z komputerem oraz z Rodzicami, dla których moje osi¹gniêcia jako wydawcy by³yby niczym, gdybym nie zdo³a³ napisaæ w³asnej ksi¹ ki. Wprawdzie nie jest ona pierwsz¹ w moim dorobku, ale jest niew¹tpliwie najwa niejsz¹. Bardzo im wszystkim za to dziêkujê. W kategoriach d³ugu, niemo liwego do sp³acenia w inny sposób ni serdeczne podziêkowania w tym miejscu, widzê wszechstronn¹ pomoc Profesora Jerzego J. Wiatra. By³ on uwa nym czytelnikiem pierwszej wersji tej ksi¹ ki, mimo swego olbrzymiego zaabsorbowania sprawami publicznymi, pomóg³ w rozstrzygniêciu wielu w¹tpliwoœci, udzieli³ cennych rad, gdy idzie o konstrukcjê ksi¹ ki, a nade wszystko skutecznie prze³amywa³ moje cykliczne kryzysy motywacji. Pomoc uzyska³em tak e od starszych kolegów i by³ych moich nauczycieli z Instytutu Socjologii UW. W szczególnoœci chcia³bym podziêkowaæ Profesorowi Grzegorzowi Lissowskiemu za konsultacje, podkreœlaj¹c zarazem, e nie wszystkie jego wysokie standardy statystycznej analizy danych mog³em spe³niæ oraz Profesorowi Antoniemu Su³kowi, który pozytywnie zaopiniowa³ projekt tej ksi¹ ki, a i z jego publikacji

6 wiele siê nauczy³em. Podobny typ d³ugu mam wobec Profesora Stanis³awa Gebethnera z Instytutu Nauk Politycznych UW, któremu dodatkowo dziêkujê za zaproszenie do wspó³pracy w badaniach wyborów 1991 roku, podsumowanej wa n¹ publikacj¹. W pocz¹tkowym okresie moich badañ nad wyborami zainteresowanie to podziela³ ze mn¹ kolega z Zak³adu Socjologii Polityki dr Jerzy Bartkowski. Winien mu jestem wdziêcznoœæ za twórcze dyskusje i wielki wk³ad w za³o enie komputerowej bazy danych. Pragnê wreszcie z wielk¹ satysfakcj¹ odnotowaæ wk³ad studentów, którzy w ró nych latach uczestniczyli w moim seminarium prowadzonym w Instytucie Socjologii UW. Dwaj z nich, a mianowicie Pan Marek Górnikowski i Pan Wojtek Zawadzki, obecnie ju absolwenci Instytutu, nieœli mi systematyczn¹ pomoc w gromadzeniu i przetwarzaniu danych. Gor¹co im za to dziêkujê. Jacek Raciborski

7 SPIS TREŒCI WPROWADZENIE I. Paradygmat socjalno-strukturalny A. Pytania o du e grupy. Analizy oficjalnych statystyk wyborczych i geografia wyborcza (13). B. Pytania o du e grupy. Badania ankietowe na próbach reprezentatywnych (14). C. Pytania o ma³e grupy i dynamikê preferencji. Badania panelowe (16). II. Paradygmat uspo³ecznionej jednostki III. Teoria racjonalnego wyboru IV. Studia historyczne ROZDZIA PIERWSZY: WYBORY PARLAMENTARNE I. Wybory parlamentarne 1989 r A. Kontekst polityczny i instytucjonalny (28). B. Kampania wyborcza (30). C. Wyniki (31). II. Wybory parlamentarne 1991 r A. Kontekst polityczny i instytucjonalny (36). B. Kampania wyborcza (37). C. Wyniki (41). III. Wybory parlamentarne 1993 r A. Kontekst polityczny i instytucjonalny (44). B. Kampania wyborcza (45). C. Wyniki (50). IV. Cechy elektoratów g³ównych partii w wyborach parlamentarnych 1991 r. i 1993 r ROZDZIA DRUGI: WYBORY PREZYDENCKIE I. Wybory prezydenckie 1990 r A. Kontekst polityczny i instytucjonalny (57). B. Kampania wyborcza (59). C. Wyniki g³osowania 25 listopada (68). D. II tura: kampania i wyniki (73). E. Wyniki II tury (74). II. Wybory prezydenckie 1995 r A. Kontekst polityczny i instytucjonalny (75). B. Kandydaci i kampania wyborcza (76). C. Wyniki i ich zró nicowanie (89). D. G³osowanie ponowne interpretacja wyniku (97). Za³¹cznik ROZDZIA TRZECI: WYBORY SAMORZ DOWE 1990 R. I 1994 R I. Narodziny samorz¹du terytorialnego wybory pierwsze A. Kontekst polityczny i instytucjonalny (116). B. Kampania wyborcza i kandydaci (117). C. Wyniki (119). II. Wybory drugie krzepniêcie samorz¹du A. Kontekst polityczny i instytucjonalny (123). B. Kampania wyborcza i kandydaci (123). C. Wyniki (125). ROZDZIA CZWARTY: CI G OŒÆ I ZMIANA PREFERENCJI WYBORCZYCH: I. Obraz ogólny: dane zagregowane na poziomie krajowym II. Stabilnoœæ i zmiana preferencji indywidualnych wyborców III. Pokolenia a stabilnoœæ preferencji ROZDZIA PI TY: ZARYS GEOGRAFII WYBORCZEJ SPO ECZEÑSTWA POLSKIEGO I. O sensie geografii wyborczej II. Zarys zró nicowañ poparcia dla g³ównych ugrupowañ w wyborach 1993 r A. Województwa i okrêgi o trwale wysokim poparciu dla SLD (151). B. Województwa o trwale niskim poparciu dla SLD (152). C. Regionalne zró nicowania ewolucji poparcia dla

8 g³ównych partii (154). D. Regionalne zró nicowania wyników wyborów do Sejmu w 1993 r. wed³ug osi lewica prawica (156). III. Dziedzictwo zaborowe a preferencje wyborcze Za³¹cznik ROZDZIA SZÓSTY: DETERMINANTY PROCESU KRYSTALIZACJI PREFERENCJI WYBORCZYCH I. Ustalenia wstêpne i metoda II. Spo³eczno-demograficzne determinanty procesu krystalizacji preferencji wyborczych III. Orientacje ideowe i ich konsekwencje dla deklarowanych zachowañ wyborczych A. Korelaty orientacji narodowo-katolickiej (187). B. Korelaty orientacji socjaldemokratycznej (188). C. Pozosta³e orientacje (199). IV. Orientacje a cechy po³o enia spo³ecznego V. Orientacje a poziom krystalizacji preferencji wyborczych VI. Stabilnoœæ i zmiany decyzji wyborczych w okresie kampanii ROZDZIA SIÓDMY: KOŒCIÓ I WYBORY I. Koœció³ instytucjonalny wobec wyborów II. Koœció³ a zachowania wyborcze obywateli ROZDZIA ÓSMY: POZYCJA KANDYDATÓW NA LISTACH WYBORCZYCH A ICH WYNIKI I. Efekt kolejnoœci w wyborach 1989 r II. Efekt kolejnoœci w wyborach 1991 r III. Rozk³ad g³osów na listach preferencyjnych ROZDZIA DZIEWI TY: ABSENCJA WYBORCZA: OBRAZ I UWARUNKOWANIA ZJAWISKA I. Rozmiary absencji w wyborach lat : jej sytuacyjne i instytucjonalne uwarunkowania II. Struktura spo³eczna a absencja III. Regionalne zró nicowania absencji IV. Polityczne konsekwencje absencji wyborczej ZAMIAST ZAKOÑCZENIA: TRANSFORMACJA USTROJOWA A POLSKIE WYBORY ANEKS Tablica I. Wybrane wskaÿniki dotycz¹ce wyników wyborów parlamentarnych 1989 r. (269).Tablica II. Wyniki g³osowania w wyborach prezydenckich 1990 r. wg województw (271). Tablica III. Wyniki g³osowania w wyborach do Sejmu w 1991 r. (27 paÿdziernika) wg województw wa niejsze ugrupowania (273). Tablica IV. Wyniki g³osowania na listy okrêgowe w wyborach do Sejmu w 1993 r. wg województw (wa niejsze ugrupowania) (275). Tablica V. Wyniki g³osowania w wyborach prezydenckich 1995 r. (I tura 5 listopada; II tura 19 listopada) (277). Tablica VI. Wyniki g³osowania na listy okrêgowe w wyborach do Sejmu w 1997 r. (21 wrzeœnia) (279). Tablica VII. Wyniki wyborów do Senatu w latach (281) LITERATURA PRZYWO ANA INDEKS NAZWISK

9 Elections in Poland: Polish Voting Behaviors between by Jacek Raciborski CONTENTS INTRODUCTION I. Socio-structural paradigm A. Questions concerning large groups. Analyses of official electoral statistics and electoral geography (13).B. Questions concerning large groups. Questionnaire studies on representative samples (14).C. Questions concerning small groups and preference dynamics. Panel studies (16). II. Paradigm of a socialised unit III. The theory of rational choice IV. Historical studies CHAPTER ONE: PARLIAMENTARY ELECTIONS I parliamentary elections A. Political and institutional context (28). B. Election campaign (30). C. Results (33). II parliamentary elections A. Political and institutional context (36). B. Election campaign (37). C. Results (41). III parliamentary elections A. Political and institutional context (44). B. Election campaign (45). C. Results (50) IV. Features of the principal parties electorates in the parliamentary elections 1991 and CHAPTER TWO: PRESIDENTIAL ELECTIONS I presidential elections A. Political and institutional context (57). B. Electoral campaign (59). C. Results of the ballot of 25 November (68). D. Second round: campaign and results (73). E. Results of the second round (74). II presidential elections A. Political and institutional context (75). B. Candidates and election campaign (76). C. Results and their differentiation (89). Enclosure (104). CHAPTER THREE: LOCAL GOVERNMENT ELECTIONS I. The birth of local government first elections A. Political and institutional context (116). B. Election campaign and candidates (117). C. Results (119). II. Second elections consolidation of local government A. Political and institutional context (123). B. Election campaign and candidates (123). C. Results (175). CHAPTER FOUR: STABILITY AND CHANGE OF VOTING PREFERENCES I. General picture: data aggregated at national level II. Stability and change of preferences of individual III. Generations and stability of preference CHAPTER FIVE: OUTLINE OF ELECTORAL GEOGRAPHY OF THE POLISH SOCIETY I. On the sense of electoral geography

10 II. Outline of differentiations in support for principal groupings in 1993 elections A. Provinces (voivodeships) and regions of continuous high support for SLD (151). B. Provinces of continuous low support for SLD (152). C. Regional differentiations in evolution of support for the principal parties (154). D. Regional differentiatiations of results of the 1993 parliamentary elections according to the leftist-rightist axis (156). III. Heritage of the partitions of Poland and voting preferences Enclosure CHAPTER SIX: DETERMINANTS OF THE CRYSTALLISATION PROCESS OF ELECTION PREFERENCES I. Initial factors and the method II. Socio-demographic determinants of the crystallisation process of voting preferences III. Ideological orientations and their consequences for declared voting behaviours A. Correlatives of national-catholic orientation (187). B. Correlatives of social-democratic orientation (188). C. Remaining orientations (191). IV. Orientations and features of social status V. Orientations and the level of crystallisation of voting behavior VI. Stability and changes of election decisions during a campaign CHAPTER SEVEN: THE CHURCH AND THE ELECTIONS I. The attitude of the institutional church on the elections II. The church and the voting behavior of the citizen CHAPTER EIGHT: POSITIONS OF CANDIDATES ON POLLING LISTS AND THEIR RESULTS I. The effect of the order of positions on the list in the 1989 elections II. The effect of the order of positions on the list in the 1991 elections III. Distribution of votes on preferential lists CHAPTER NINE: VOTER ABSENCE: MODEL AND CAUSES I. Extent of voter absence in the elections between 1989 and 1995: its social and institutional circumstances II. The social structure and voter absence III. Regional differentiations of voter absence IV. The political consequences of voter absence INSTEAD OF A CONCLUSION: SYSTEMIC TRANSFORMATION AND POLISH ELECTIONS ANNEX Selected indicators concerning the 1989 parliamentary elections results Ballot results in the 1990 presidential elections, according to provinces (voivodeships). Ballot results in the 1991 elections to Parliament according to provinces. Ballot results in the 1993 elections to Parliament, according to provinces. Ballot results in the 1995 presidential elections, according to provinces. Ballot results in the 1997 elections to Parliament, according to provinces. Ballot results in the elections to the Senate: REFERENCES INDEX

11 WPROWADZENIE WPROWADZENIE Centralnym zagadnieniem socjologii polityki jest zjawisko w³adzy politycznej, zaœ powszechne i wolne wybory to jedna z podstawowych procedur konstytuowania w³adz publicznych, ró ni¹ca siê od innych masowoœci¹ tego procesu oraz si³¹ legitymacji, jak¹ w³adza zyskuje na tej drodze. Okolicznoœæ ta przes¹dza o wyró nionym statusie socjologii wyborczej i doœæ powszechnym ni¹ zainteresowaniu nie tylko naukowców, ale i praktyków polityki. Przedmiotem ksi¹ ki s¹ zachowania wyborcze polskiego spo³eczeñstwa, przejawiane w konkretnym, oznaczonym w tytule czasie. By³ to czas bardzo szybkiej transformacji ustrojowej od systemu autorytarnego i pañstwowej gospodarki do demokracji i gospodarki rynkowej. Ostatnimi wyborami, którymi zajmujê siê w tej ksi¹ ce s¹ wybory prezydenckie 1995 r., które zdaj¹ siê zamykaæ okres wyborów transformacyjnych i sygnalizuj¹ wchodzenie w fazê zwyk³ych by nie powiedzieæ rutynowych wyborów. Nie jest jednak tak, by ten specyficzny czas powodowa³, i zachowania wyborcze Polaków we wszystkich wymiarach by³y chaotyczne, w tym sensie, i nie daj¹ce siê zrozumieæ w œwietle ogólnej wiedzy o zachowaniach wyborczych ludzi. Jednym w³aœnie z najwa niejszych celów tej ksi¹ ki jest analiza minionych wyborów w intencji odnalezienia wzglêdnie trwa³ych wzorów zachowañ wyborczych 1. Wybory i zachowania wyborcze od dziesiêcioleci stanowi¹ wa ny przedmiot zainteresowania nie tylko socjologii, ale i psychologii oraz nauk politycznych. Ka da z tych dyscyplin zainteresowana jest nieco innymi aspektami czy te wymiarami procesu wyborczego. W podejœciu politologicznym wybory analizowane s¹ przede wszystkim przez pryzmat funkcji, jakie wype³niaj¹ w obrêbie systemu politycznego. Funkcje te s¹ bardzo ró nie nazywane i konkretyzowane. Punktem wyjœcia jest zazwyczaj wskazanie, w œlad za bardzo wp³ywowymi proceduralnymi definicjami demokracji [Schumpeter, 1995; Dahl, 1971; Huntington, 1995], i s¹ one jedynym demokratycznym sposobem powo³ywania rz¹dów, którym sama procedura gwarantuje legitymizacjê. Nadto s¹ mechanizmem umo liwiaj¹cym agregacjê tych preferencji obywateli, których treœci¹ s¹ sprawy publiczne, dziêki czemu przynajmniej jak zak³ada siê w normatywnej teorii demokracji obywatele wywieraj¹ wp³yw na treœæ 1 Przyjmujê, i zachowania wyborcze to ogó³ zachowañ obywateli, ujawnianych w zwi¹zku z procesem wyborczym. Pojêcie obejmuje wiêc akty ró nego rodzaju: wyra anie preferencji jak i powstrzymywanie siê od tego przez absencjê; zainteresowanie wyborami, udzia³ w kampanii, jak i pasywnoœæ. 11

12 Niedostępne w wersji demonstracyjnej. Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki w serwisie