Waldemar Siemiński. Wprowadzenie

Transkrypt

1 Wizualizacja trójwymiarowa w prognozowaniu zmian... Człowiek i Środowisko 35 (1-2) 2011, s Waldemar Siemiński WIZUALIZACJA TRÓJWYMIAROWA W PROGNOZOWANIU ZMIAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO I JAKO METODA WZMACNIANIA DYSKUSJI PUBLICZNEJ W PROCESIE PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO 1 Słowa kluczowe: partycypacja społeczna w planowaniu przestrzennym; dyskusja publiczna; wizualizacja 3D w prognozowaniu zmian zagospodarowania przestrzennego; wizualizacja jako pomoc w dyskusji publicznej nad stanem zagospodarowania. Wprowadzenie Przedstawione w artykule badania i ich wyniki były przedmiotem Problemu Badawczego nr 4 (PB-4) realizowanego w Instytucie Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa w okresie przez zespół w składzie: mgr Zofia Bida-Wawryniuk, mgr Edyta Godula, mgr inż. Hanna Klejnberg, mgr Łukasz D. Chabudziński (UMCS w Lublinie). Zespołem kierował dr Waldemar Siemiński. Celem badań było opracowanie metody prognozowania zmian w zagospodarowaniu przestrzennym (szczególnie dla obszarów z krajobrazem cennym kulturowo) z zastosowaniem trójwymiarowej (3D) wizualizacji tych zmian. Powinno to ułatwić orientację w przemianach zagospoda- 1 Artykuł powstał przy współpracy: Zofii Bidy-Wawryniuk, Edyty Goduli, Łukasza D. Chabudzińskiego i Hanny Klejnberg. 37

2 Waldemar Siemiński rowania szerokim grupom mieszkańców i opinii publicznej, a przede wszystkim ożywić dyskusję publiczną nad zmianami zagospodarowania przestrzennego. Metodzie opracowywanej w trakcie pracy nad problemem badawczym przyświecały dwa cele aplikacyjne: 1) określenie możliwości wykorzystania cyfrowego modelu i fotomontażu do przewidywania i oceny zmian w zagospodarowaniu przestrzennym, oraz 2) udoskonalenie wymaganych ustawowo konsultacji społecznych (ściślej dyskusji publicznej) nad zmianami zagospodarowania przestrzennego przy pomocy wspomagania dyskusji publicznych trójwymiarową wizualizacją przewidywanych zmian zagospodarowania. Opracowywana w PB-4 metoda wizualizacji powinna wzbogacić zarówno tradycyjną dyskusję publiczną (odznaczającą się jednością miejsca i czasu dyskusji), jak i szerzej dostępne dyskusje wirtualne (toczone w internecie na rozmaitych portalach i forach) nad stanem zagospodarowania przestrzennego. Za poligon badawczy obrano odznaczający się cennym kulturowo krajobrazem obszar małego miasta Kazimierz Dolny nad Wisłą. Wśród mieszkańców tego miasteczka zamierzono przeprowadzić wzbogacone wizualizacją (3D) dyskusje publiczne nad ewentualnymi zmianami zagospodarowania terenów miasta, na które wywierana jest silna presja inwestycyjna. Kazimierz Dolny, mimo że ma zaledwie 2,5 tys. mieszkańców, posiada kilka, bardzo licznie odwiedzanych portali internetowych. Mają one nie tylko bardzo wielu odwiedzających je internautów, ale i dobrą markę, będącą wyrazem uznania dla profesjonalizmu w ich prowadzeniu. Wzbogaconą wizualizacją (3D) dyskusję publiczną nad możliwymi zmianami krajobrazu kazimierskiego zamierzano przeprowadzić nie tylko w sposób tradycyjny, ale właśnie również poprzez kazimierskie portale internetowe. 1. Ramy teoretyczne Przedmiot prac badawczych w PB-4 dotyczył, w gruncie rzeczy, dwu warstw, w jakich zachodzą procesy planowania i zagospodarowania przestrzennego. Jedną z nich jest warstwa informacyjna zasób informacji potrzebny w planowaniu przestrzennym (niezbędny w procesie zagospodarowania przestrzennego i potrzebny ludziom do kontrolowania tego procesu). Drugą warstwą są zachowania (reakcje ludzi) uczestników procesu zagospodarowania, przejawiane w zetknięciu z docierającymi do nich informacjami o stanie zagospodarowania. Ta druga warstwa występowała 38

3 Wizualizacja trójwymiarowa w prognozowaniu zmian... w badaniach podczas dyskusji publicznych nad stanem zagospodarowania przestrzennego wybranych fragmentów Kazimierza Dolnego. Informowanie uważane jest za podstawowy składnik udziału społecznego w zarządzaniu sprawami publicznymi, w tym udziału społecznego w planowaniu przestrzennym (IAPP, 2000). Dobre poinformowanie daje podstawę do bardziej złożonych form uczestnictwa społecznego, np. konsultacji. W planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym posiadanie odpowiednich informacji może być niemal wymiernym dobrem, gdy chodzi np. o obrót nieruchomościami i przeznaczenie terenu (G. Szpor, 1999). Z tych powodów dostępność i zrozumiałość treści planów zagospodarowania przestrzennego jest sprawą istotną. Obecny sposób planowania ogranicza w znacznym stopniu dostępność i zrozumiałość treści planu dla odbiorców planu. Jest to spowodowane m.in. immanentnymi, nieprzezwyciężonymi dotąd cechami formy dokumentu planistycznego, w którego skład wchodzi ustawowo dwuwymiarowy rysunek planu. Z jednej strony, dzięki schematyzmowi rysunku przekazywana za jego pomocą informacja o przeznaczeniu terenu jest bez wątpienia zwięzła (Bąkowski, 2001). Jednocześnie jednak kompresja informacji przybierająca formę graficzną wymaga znajomości języka znaków i symboli, składających się na rysunek (Bąkowski, op.cit.). Mocno ograniczona znajomość języka planów wśród ich odbiorców jest jedną z przyczyn słabej kontroli społecznej nad planowaniem przestrzennym. Świadomość tego stanu rzeczy od dość dawna występuje w kręgach planistów przestrzennych. W Polsce już w latach 80-tych stwierdzano, że: Postulat wprowadzenia otwartego planowania przestrzennego jest jednym z podstawowych warunków jego nowoczesności, jak i przede wszystkim skuteczności (J. Kozłowski, 1981). Nadzieje na to, że zastosowanie technik teleinformatycznych w warsztacie planowania przestrzennego automatycznie spowoduje wzrost dostępności treści planów zagospodarowania przestrzennego okazują się płonne. Nie może tego zapewnić ani bezpośrednia transmisja informacji i dokumentów planistycznych z gminnych stron internetowych do komputerów indywidualnych odbiorców, ani nawet wspomaganie treści prezentowanych planów zagospodarowania geowizualizacją (Wong, Welch, 2004). Najprawdopodobniej w pobudzaniu zainteresowania mieszkańców treściami planów zagospodarowania przestrzennego oprócz sposobu prezentacji tych treści odgrywa rolę również czynnik, który od pewnego czasu bywa nazywany kulturą organizacyjną członków organizacji, która sporządza i powinna upowszechniać treści planów (czyli urzędników). 39

4 Waldemar Siemiński Tam gdzie urzędnicy (administracja publiczna) w poważny sposób, biorący pod uwagę interes odbiorców, informują mieszkańców, tam można się spodziewać szerszego udziału społecznego w dyskusjach nad stanem zagospodarowania przestrzennego. Taka postawa (motywacja) administracji musi znaleźć wyraz nie tylko w jej pojedynczych działaniach (np. w komputeryzacji urzędu), ale w szerszych praktykach informacyjnych czy konsultacyjnych administracji. Obecny stan powiadamiania mieszkańców przez administrację o treści dokumentów z dziedziny planowania przestrzennego należy określić jako niezadowalający. Dotyczy to nie tylko częstotliwości ukazywania się informacji pochodzących z tych dokumentów na stronach gminnych BIP, ale także jakości stosowanych w tych informacjach załączników graficznych (W. Siemiński, Z. Bida-Wawryniuk, 2009). Z kolei jakość kultury organizacyjnej administracji, przejawiająca się np. w sposobie przygotowywania przez administrację dyskusji publicznych nad planami zagospodarowania przestrzennego, jest chyba jeszcze bardziej niepokojąca. Do nagminnie stosowanych przez administrację zwyczajów przygotowywania tych dyskusji należy np. organizowanie ich w godzinach pracy mieszkańców, z dala od miejsc objętych dyskutowanym planem, bez ustanowienia bezstronnego przewodniczącego dyskusji itp. (Siemiński, 2010). Podjęta w ramach PB-4 próba zastosowania wizualizacji trójwymiarowej do wzbogacenia dyskusji publicznej nad zmianami zagospodarowania nie jest bynajmniej pierwszą próbą tego typu. Hanna Klejnberg w ramach prac w PB-4 dokonała przeglądu stanu dotychczasowych prób podejmowanych w tej dziedzinie zarówno za granicą, jak i w Polsce (H. Klejnberg, 2010). Przy pomocy wizualizacji prac nad planem rozwoju Kravlund (Dania) analizowano cztery zróżnicowane funkcje, które mogłyby stać się w przyszłości wiodącymi funkcjami tej niewielkiej, rolniczej miejscowości i jej okolicy. W projekcie zagospodarowania doliny między Nowym Dworem a Wyszogrodem, sporządzanym pod kierunkiem Mazowieckiego Biura Planowania Regionalnego, chodziło o wzmocnienie możliwości indywidualnego oceniania planu oraz komentowania i wnoszenia propozycji jego zmian za pomocą narzędzia Geo-Discussion Panel (GDP) (H. Klejnberg, op.cit). Z kolei, w Biurze Rozwoju Gdańska przy opracowywaniu metody wyznaczania miejsc lokalizacji wysokościowców w panoramie historycznego, cennego kulturowo krajobrazu tego miasta, wyznaczono z udziałem mieszkańców lokalne punkty kontrolne. Z tych punktów Urząd Miasta przeprowadza analizy 40

5 Wizualizacja trójwymiarowa w prognozowaniu zmian... wpływu wysokościowców na krajobraz przez opracowanie wizualizacji antycypowanych zmian (op.cit.). Podsumowując swój artykuł, H. Klejnberg stwierdza, że trójwymiarowe cyfrowe modelowanie terenu było już w kilku przypadkach wykorzystane do poprawy warunków dyskusji i partycypacji społecznej. Zastosowania te nie są jeszcze powszechne, przybierają raczej formę pilotażową, badawczą. Systemy prawne państw nie wymagają przedstawiania zjawisk w sposób trójwymiarowy, a w obecnym, wstępnym stadium zaawansowania prac w tym zakresie wciąż wydaje się to odległe. Trójwymiarowe modele terenu i uzyskane na ich podstawie wizualizacje mogą jednak być użyte zarówno w planowaniu, jak i w dyskusji publicznej, jeżeli zdecydują się na to władze lokalne czy też inne podmioty odpowiedzialne za projekt. Autorzy zaznaczają, że należy liczyć się z wysokimi kosztami, choć informacje na temat konkretnych kwot przeznaczonych na poszczególne opracowania są trudno dostępne. Modele i wizualizacje dają niewątpliwie korzyści, bowiem plany stają się bardziej czytelne i zrozumiałe dla odbiorców, istnieje możliwość prowadzenia konsultacji internetowych, a praca urzędu staje się bardziej przejrzysta. Przed opracowaniem cyfrowego, trójwymiarowego modelu warto każdorazowo rozważyć adekwatność kosztów, szczegółowość i sposób wykorzystania modelu (nie musi to być wykorzystanie jedynie do dyskusji społecznej; raz opracowany model może służyć wielu celom, zwłaszcza jeżeli wyposażony jest w bazę danych GIS). Przedstawione w artykule przykłady pokazują, że poniesione koszty przyniosły korzyści w postaci zwiększonego zainteresowania i udziału społecznego. Trudno to przecenić, biorąc pod uwagę znaczenie zagospodarowania dla przyszłych pokoleń. Wartością dodaną jest rozwój umiejętności wykorzystania współczesnych technologii w dziedzinie planowania przestrzennego, a także wzrost zaufania społecznego do władz. 2. Założenia programu badawczego Opierając się na doświadczeniach dotychczasowych eksperymentów oraz projektując eksperyment przedstawiany tutaj, przyjęto w PB-4 kilka założeń. Oto one: Uzupełnienie dwuwymiarowego rysunku planu wizualizacją 3D powinno wywołać pozytywną reakcję społeczną osób biorących udział w dyskusji publicznej nad stanem zagospodarowania przestrzennego. 41

6 Waldemar Siemiński Uzupełnienie dwuwymiarowego rysunku planu miejscowego wizualizacją 3D stwarza możliwość poszerzenia kręgu dyskutantów zainteresowanych zmianami stanu zagospodarowania przestrzennego o użytkowników internetu. Przedstawienie w internecie wizualizacji (3D) zmian w zagospodarowaniu wywoła bardziej ożywione reakcje internautów niż w przypadku, gdy przez Internet udostępnia się im kopie rysunków planów miejscowych dwuwymiarowych. Poszerzenie, dzięki wizualizacji 3D, kręgów uczestników dyskusji publicznej nad zagospodarowaniem przestrzennym o internautów, stwarza nowe problemy w zakresie interaktywnego kontaktu między internetowym odbiorcą wizualizacji a jej nadawcą. Potrzebne są więc nowe instrumenty do rozwiązywania tych problemów. Stosowanie wizualizacji 3D w tradycyjnej dyskusji publicznej nad zagospodarowaniem przestrzennym (prowadzonej w danym miejscu w jednym czasie) nie zapewnia w sposób automatyczny większej frekwencji w dyskusji. Wskazuje to na ważność stosowania w przygotowywaniu dyskusji tradycyjnych sposobów ich organizowania (informowania, popularyzacji itp.). Tradycyjny typ dyskusji publicznej nad stanem zagospodarowania, wzbogacony wizualizacją 3D, może stać się dzięki wizualizacji bardziej żywy, może pozwolić na formułowanie przez dyskutantów bardziej jednoznacznych opinii niż w dyskusjach opartych jedynie na studiowaniu map/planów dwuwymiarowych. Wizualizacja 3D stwarza bardzo szerokie możliwości modelowania przestrzeni w pracach studialnych nad zagospodarowaniem przestrzennym. Stosowana jako pomoc w animowaniu dyskusji publicznych nad zmianami w zagospodarowaniu przestrzennym powinna być jednak używana z ostrożnością. Przedstawiane publiczności wizualizowane warianty zagospodarowania przestrzeni powinny być dobrze uzasadnione (dlaczego przedstawia się akurat ten, a nie inny wariant zagospodarowania?). Najlepiej, gdy uzasadnieniem tym są rozwiązania przyjęte w planach miejscowych lub chociażby propozycje pojawiające się w prasie. Przedstawianie publiczności dyskutującej zbyt dużej i zbyt słabo legitymizowanej (uzasadnionej) liczby wariantów możliwego zagospodarowania raczej utrudni dyskusję publiczną, uczyni ją nadmiernie złożoną, może być przeszkodą w formułowaniu przez dyskutantów końcowych, klarownych wniosków. 42

7 Wizualizacja trójwymiarowa w prognozowaniu zmian Przebieg badań Eksperyment badawczy przebiegał według wcześniej opracowanego planu badań. W trakcie realizacji badań zamierzenia planu były na ogół dotrzymywane. Z tego powodu opis przebiegu badań może tu być przedstawiany w formie schematu planu badań. Uzupełnią go zebrane w trakcie eksperymentu badawczego spostrzeżenia odnoszące się do trudniejszych kwestii, jakie wyłoniły się (nieraz niespodziewanie) w trakcie realizacji planu badań i założeń badawczych. Przebieg badań wyglądał następująco: 1. Przygotowanie koncepcji badań i ich założeń; 2. Podsumowanie dotychczasowych doświadczeń i literatury tematu zastosowań wizualizacji (3D) do wzmacniania udziału społecznego w planowaniu przestrzennym; 3. Wizja terenowa, inwentaryzacja wysokości budynków; 4. Pozyskiwanie materiałów: mapy topograficzne w skali 1:10 000, ortofotomapy, TIN, miejscowy plan zagospodarowania Kazimierza Dolnego; 5. Opracowanie modelu ukształtowania terenu w oparciu o TIN uzyskany z Centralnego Oddziału Dokumentacji i Geodezji i o zdigitalizowane poziomice z map topograficznych redukcja błędów w modelu TIN, wynikających z odczytów wysokości terenów obszarów pokrytych wysoką i zwartą roślinnością za pomocą oprogramowania ArcGis; 6. Zwektoryzowanie budynków, pokrycia terenu (lasy, zadrzewienia i zakrzaczenia); 7. Zdigitalizowanie rysunku mpzp oraz analiza zapisów planów; 8. Opracowanie w programie ArcGis schematycznego modelu 3D ukazującego zagospodarowanie miasta (rzeźba terenu, budynki, pokrycie terenu); 9. Dyskusja z przedstawicielami społeczności lokalnej nad schematycznym modelem miasta 3D oraz wybranie z udziałem ludności obszarów cennych krajobrazowo i przyciągających inwestorów do opracowania szczegółowych modeli trójwymiarowych; 10. Wykonanie dokumentacji fotograficznej wybranych z pomocą ludności obszarów badań, ze szczególnym uwzględnieniem obiektów kubaturowych; 11. Opracowanie modeli brył budynków wraz z teksturami (elewacją) w programie SketchUp; 43

8 Waldemar Siemiński 12. Zaimportowanie budynków do modelu trójwymiarowej przestrzeni opracowanej w programie ArcGis; 13. Opracowanie przykładowych modeli budynków przyszłej zabudowy w dwóch wariantach: budynki o tradycyjnej i komercyjnie nastawionej (intensywnie wykorzystującej teren) architekturze; 14. Stworzenie wizualizacji 3D możliwych wariantów zabudowy; 15. Opracowanie kwestionariuszy ankiet skierowanych do uczestników dyskusji tradycyjnej i internetowej; 16. Przedstawienie możliwych sposobów zagospodarowania dwu wybranych podczas spotkania z mieszkańcami obszarów, połączone z dyskusją publiczną nad prezentacją; 17. Umieszczenie wizualizacji wraz z ankietą na dwóch portalach internetowych; 18. Opracowanie wyników ankiet zebranych podczas dyskusji, jak i uzyskanych za pośrednictwem portali internetowych. Tok prac badawczych skłania do sformułowania następujących spostrzeżeń dotyczących technicznych aspektów zrealizowanego przedsięwzięcia: Niedoskonałości w modelu 3D, a także zwiększenie nakładów pracy na jego opracowanie wynikało z niedostatecznych zasobów sprzętowych oraz ograniczonej wydajności i możliwości oprogramowań, w których był opracowany model, jak również z bardzo ograniczonych zasobów finansowych. Większość programów dostosowana jest do opracowania wizualizacji 3D dla poszczególnych działek. Przy sporządzaniu wizualizacji większych obszarów miasta pojawiają się już problemy z możliwościami obliczeniowymi. Skutek jest taki, że trzeba zrezygnować ze szczegółowych opracowań budynków, np. pomijać detale elewacji, wstawiać identyczne modele drzew itp. Podczas opracowania wizualizacji wyniknęły problemy z transpozycją (kompatybilnością) danych między programami. Większą szczegółowość modelu 3D można uzyskać, opracowując mniejsze obszary. W przeciwnym razie powinien być wydłużony czas opracowania wizualizacji lub powinno uczestniczyć w nim więcej osób. Kolejną kwestią jest naciąganie zdjęć na bryły budynków. Zdjęcia budynków powinny być wykonywane w okresie, kiedy na drzewach nie ma liści, ale nie w zimie. Najlepszym okresem jest późna jesień. Słońce nie jest wtedy tak ostre, a kolory otoczenia sprawiają, że budynki wyglądają bardziej wyraziście. 44

9 Wizualizacja trójwymiarowa w prognozowaniu zmian... W wizualizacji powinny być uwzględnione także inne elementy infrastruktury i zabudowy, takie jak: płoty, słupy, wieże przekaźnikowe i inne. Wykorzystanie lasera naziemnego do skanowania brył budynków pozwoliłoby na najlepsze odtworzenie ich rzeczywistego kształtu. W pracach terenowych wykorzystanie dalmierzy laserowych byłoby bardzo użyteczne. Użyte w eksperymencie połączenie ArcGis + SketchUp jest obecnie dobrym rozwiązaniem. Nie jest może optymalne, ale pozwoliło na zrealizowanie podstawowych zadań, jakie były założone. Trudno o lepsze rozwiązania i programy, które pozwoliłyby na osiągnięcie takiego efektu przy tak małych nakładach. Większym problemem są dane potrzebne do tworzenia wizualizacji. Wykorzystano dane z map topograficznych i numerycznego modelu terenu (NMT), kupionych w CODGiK. Oba te produkty nie są wystarczające do rzeczywistego odtworzenia rzeźby terenu, a ta z kolei jest podstawowym elementem, na którym bazuje się w czasie całej wizualizacji. Najlepszym rozwiązaniem byłby zakup danych pozyskanych techniką LIDAR, o wielkości komórki 0,25 m 2. Obecnie CODGiK ogłosił przetarg na skanowanie techniką LIDAR 2/3 obszaru Polski; tak więc niedługo prawdopodobnie będą one dostępne dla szerszego grona odbiorców. Działania podjęte w eksperymencie w celu realizacji założeń o charakterze społecznym (wykorzystanie wizualizacji 3D do animowania dyskusji publicznych nad zmianami w zagospodarowaniu przestrzennym) pozwalają na sformułowanie dalszych spostrzeżeń. Podstawą ich formułowania jest analiza przebiegu dyskusji publicznych wywołanych w ramach eksperymentu: dwu dyskusji typu tradycyjnego (30.IV uczestników i 21. XII uczestników), oraz ankiety wypełnionej przez uczestników drugiej dyskusji (16 ankiet). Podstawą tych spostrzeżeń jest również analiza dyskusji wywołanej prezentacją naszej wizualizacji na dwu kazimierskich portalach internetowych (844 odwiedzin; 28 głosów w dyskusji na początek marca 2011 r.). Skład i liczba dyskutantów Wśród uczestników dwu dyskusji tradycyjnego typu przeważali uczestnicy legitymujący się wykształceniem wyższym (wśród 16 osób wypełniających ankietę w trakcie drugiej dyskusji 9 miało wykształcenie wyższe). Jeszcze raz potwierdzałoby to tezę, że posiadacze wyższego 45

10 Waldemar Siemiński statusu społecznego są bardziej aktywni na forum publicznym (w tym w dyskusjach publicznych) niż ludzie legitymujący się wykształceniem niższym. Na organizatorów ogólnodostępnych dyskusji publicznych nakłada to trudne obowiązki w dziedzinie przygotowania i popularyzacji dyskusji. Niestety, w Kazimierzu nie udało im się sprostać. Zapowiedź prezentowania w trakcie dyskusji wizualizacji 3D nie ma, sama w sobie, siły atutu przyciągającego do udziału w dyskusji ludzi mniej społecznie aktywnych. Składu społecznego dyskutantów dyskutujących na portalach internetowych nie udało się ustalić. Przydatność wizualizacji Uczestnicy organizowanych w eksperymencie dyskusji publicznych tradycyjnych pozytywnie ocenili zastosowanie wizualizacji 3D w dyskusji. Na pytanie, czy taka forma prezentacji zmian w zagospodarowaniu jest przydatna, na 16 ankietowanych 13 osób odpowiedziało pozytywnie Rys. 1. Kwaskowa Góra w Kazimierzu Dolnym wariant ewentulanego zagospodarowania o dużej intensywności i masywności zabudowy (z inwestycją basenu pływackiego i kompleksu konferencyjno-hotelowego) 46

11 Wizualizacja trójwymiarowa w prognozowaniu zmian... Rys. 2. Kwaskowa Góra w Kazimierzu Dolnym widok obrazujący ewentualną inwestycję basenu i centrum z drugiej strony, poprzez panoramę obecnego stanu krajobrazu Kwaskowej Góry. (2 osoby nie zauważyły przydatności wizualizacji 3D; 1 osoba nie miała zdania). W trakcie dwóch dyskusji tradycyjnych wielu uczestników wskazywało na różne walory stosowania wizualizacji 3D. Burmistrz (G.D.) zauważył, że modele szczegółowe w 3 wymiarach mogłyby być cenne do opracowania planu miejscowego. Pracownik muzeum przyrodniczego (A.P.) zauważył, że kartografia pierwotnie wyszła od przedstawiania obrazkowego, później przedstawiano mapy dwuwymiarowe, co jest czytelne tylko dla specjalistów, w dzisiejszej zaś dobie cywilizacji obrazkowej projekt zaprezentowany przez zespół badawczy będzie dobrze odbierany, historia zatoczyła więc koło. Inni dyskutanci podkreślali, że dzięki wizualizacji łatwiej mogli pojąć i objąć skalę proponowanych dla prezentowanych obszarów inwestycji (basen pływacki w rejonie Kwaskowej Góry), bez czego wcześniejsza dyskusja publiczna na temat tej inwestycji była ułomna. Podkreślano też zaletę zestawienia obok siebie wizualizacji różnych wariantów zagospodarowania i możliwości ich porównywania. 47

12 Waldemar Siemiński Tylko jeden dyskutant określił wizualizację jako mylącą (nie uzasadniając swego stanowiska). Chociaż wizualizację prawie wszyscy dyskutanci uznali za przydatną, to jej zdolność do pomocy w wyobrażaniu sobie przez widzów (dyskutantów) przyszłości wizualizowanych obszarów oceniano bardziej wstrzemięźliwie. Pięć na szesnaście osób wypełniających ankietę stwierdziło, że po obejrzeniu wizualizacji nie może sobie wyobrazić możliwych wariantów przyszłości prezentowanych obszarów. Proponowane zastosowania wizualizacji Oglądane przez dyskutantów wizualizacje nasunęły im propozycje wizualizowania zagadnień nie objętych celami eksperymentu. Podkreślano, że wizualizacja to dobre narzędzie do studiów profesjonalnych. Wysuwano propozycje użycia prezentowanej metody do promocji miasta, do zachęcenia inwestorów, aby zainteresowali się terenami leżącymi poza Kazimierzem (na jego obrzeżach) oraz do studiów historycznych ( cenna byłaby wizualizacja Kazimierza z okresu około I wojny światowej i porównanie jej ze stanem istniejącym, porównanie kolorystyki historycznej i obecnej). Postulaty dyskutantów w sprawie doskonalenia sposobu wizualizacji jako pomocy w dyskusji W trakcie dyskusji padło szereg postulatów udoskonalenia prezentowanych wizualizacji: a) Uczestnicy dyskusji w Internecie prosili, aby dokładniej opisywać (tekstowo) wizualizowane wersje zagospodarowania, przedstawione z objaśniającym wstępem, ale potem tylko obrazowo, b) Szereg dyskutantów upominało się o wizualizacje nie tylko z lotu ptaka (prezentowane), ale także z perspektywy pieszego człowieka chodzącego po ziemi. c) Ponieważ wizualizacje prezentowane w Kazimierzu dotyczyły krajobrazu cennego kulturowo, szereg uwag dyskutantów odnosiło się do specyfiki kazimierskiego krajobrazu. Tak więc postulowano, aby pokazywać obszary na styku z sąsiednimi obszarami, ponieważ Kazimierz jest zespołem wnętrz dolin. Przedstawianie brył budynków jako prostopadłościanów jest dla Kazimierza niewłaściwe. Ważne są tu niuanse, np. geometria dachów. Przedstawiając wizualizacje obszarów cennych krajobrazowo z intencją obrony ich przed zbytnią presją inwestycyjną, warto rozważyć, czy nie przedstawiać też (wizualizować) obszarów poza 48

13 Wizualizacja trójwymiarowa w prognozowaniu zmian... miastem (na jego przedpolu ), aby ukazać ich walory ewentualnym przyszłym inwestorom. d) W trakcie dyskusji nad prezentowanymi wizualizacjami temperaturę dyskusji bardzo podniosła prezentacja wizualizacji skrajnego wariantu zabudowy jednego z obszarów miasta. Skrajność tego wariantu polegała na tym, że dyskutantom przedstawiono wizualizację bardzo dużego stopnia zainwestowania obszaru cennego krajobrazowo. Ze strony dyskutantów padały pytania, czy tak można wizualizować, czy ta wersja jest zgodna z planem miejscowym itp. Kłopot polegał na tym, że plan miejscowy określał funkcje prezentowanego obszaru tylko ogólnie i wymagał dalszych uściśleń. Wniosek z tej części dyskusji jest taki, że należy poddawać pod publiczną dyskusję tylko wizualizacje sposobów zagospodarowania wyraźnie legitymizowane zapisami planów zagospodarowania przestrzennego, studiami krajobrazowymi wskazanych autorów czy, chociażby, nawet propozycjami wysuwanymi w prasie. Należy raczej unikać sytuacji projektowania wariantów zagospodarowania przez samych twórców wizualizacji 3D. Prezentacja wizualizacji i dyskusja w Internecie Prezentację wizualizacji możliwych sposobów zagospodarowania przestrzennego w internecie ograniczono do przedstawienia wariantów zagospodarowania jednego tylko fragmentu Kazimierza Dolnego rejonu Kwaskowej Góry. W poprzedzającej prezentację w Internecie dyskusji tradycyjnej jej uczestnicy najwyżej ocenili wizualizacje Kwaskowej Góry zarówno pod kątem wykonania technicznego, jak i ze względu na duży stopień konkretyzacji zamierzeń inwestycyjnych w stosunku do tego rejonu (budowa pływalni i centrum konferencyjno-hotelowego). Prezentacja ta miała w Internecie łącznie 844 wyświetleń/odwiedzin. Na tę liczbę składało się: 432 odwiedzin pierwszego wariantu zagospodarowania rejonu, 196 wyświetleń drugiego wariantu zagospodarowania rejonu, 216 wyświetleń trzeciego wariantu zagospodarowania Kwaskowej Góry. Wizualizacje trzech wariantów zagospodarowania dostępne były na You Tube. Ze względu na ograniczoną pojemność nie mogły ich przedstawić bezpośrednio u siebie kazimierskie portale internetowe. Komentarze do oglądanych na You Tube wizualizacji zamieszczał tylko jeden portal kazimierski. Komentarzy tych (bardziej lub mniej związanych z tematem) było

14 Waldemar Siemiński Na podstawie zestawienia wyżej podanej sekwencji liczb można wyobrazić sobie drogę internauty oglądającego nasze wizualizacje. Po obejrzeniu pierwszej wizualizacji do oglądania dwóch następnych wariantów zagospodarowania Kwaskowej Góry przystępowała już tylko połowa internautów. Z nich tylko 1/6 decydowała się zabrać głos w dyskusji internetowej. Relacje (proporcje) pomiędzy tymi liczebnościami internautów skłaniają do zastanowienia. Wydaje się, że potrzebne są w dyskusji internetowej bodźce ją animujące. Ich użycie byłoby najbardziej pożądane w dwu momentach procesu stykania się internautów z wizualizacjami wariantów zagospodarowania: tuż po obejrzeniu wizualizacji pierwszego wariantu oraz na końcu oglądania, gdy internauta zastanawia się, czy warto wyrazić swoją opinię na forum internetowym. 4. Wnioski końcowe Eksperyment zweryfikował, na ogół pozytywnie, przyjęte na jego początku założenia badawcze. Jego przeprowadzenie pozwoliło jednakże dostrzec związane z niemalże każdym przyjętym założeniem komplikacje i nowe problemy, które trudno było przewidzieć na początku badań. Ponieważ eksperyment prowadzony był w małej skali (na małej próbie ) oraz z wyżej wymienionego względu pojawienia się dodatkowych nowych problemów wymagających rozpoznania, badania nad stosowaniem wizualizacji 3D do wzbogacania dyskusji publicznych nad stanem zagospodarowania przestrzennego należy kontynuować. Uzupełnianie trójwymiarową wizualizacją 3D dyskusji publicznej nad stanem zagospodarowania jest pozytywnie oceniane przez uczestników dyskusji. Innowacja ta jest traktowana jako pożyteczna przez zdecydowaną większość dyskutantów. Mimo to nie wszystkie cele eksperymentu zostały osiągnięte w równym stopniu. Jednym z celów była pomoc w wyobrażaniu sobie przez dyskutantów możliwych przyszłych stanów zagospodarowania. Ten cel opracowane wizualizacje spełniły w stosunku do mniejszej liczby osób niż np. cel polegający na pomocy w lepszym rozpoznawaniu przez dyskutantów zagospodarowania analizowanego obszaru (realizację tego celu pozytywnie ocenili wszyscy dyskutanci). Stosowanie wizualizacji 3D zarówno do wzbogacania (animowania) dyskusji publicznych typu tradycyjnego, jak i internetowych nie gwa- 50

15 Wizualizacja trójwymiarowa w prognozowaniu zmian... rantuje ich sukcesu. Dla pomyślnego przebiegu tych dyskusji oprócz stosowania wizualizacji należy stosować cały szereg innych działań. W przypadku dyskusji internetowych potrzebne są dokładne objaśnienia tekstowe przedstawianych wizualizacji, wkraczanie moderatora w dość chaotyczną wymianę opinii internautów oraz pobudzanie uczestniczenia internautów w tych momentach, kiedy ono wyraźnie słabnie. Ze spostrzeżeń z przebiegu eksperymentu zamieszczonych w tekście artykułu wynika sporo wskazań dla technicznych uwarunkowań wykonywania dobrych wizualizacji zagospodarowania przestrzennego, jak i skutecznego stosowania wizualizacji w dyskusji publicznej nad stanem zagospodarowania przestrzennego. Jedno z tych wskazań warto przypomnieć jeszcze raz we wnioskach. Sprowadza się ono do tego, że przygotowując wizualizację wariantów zagospodarowania przestrzennego twórcy wizualizacji odgrywają jedynie rolę pomocniczą nie projektują wariantów zagospodarowania, lecz jedynie obrazują te warianty, które już pojawiły się w polu publicznej uwagi. Postulat interaktywności w konsultacjach i dyskusjach publicznych wymaga przedstawienia tych wyników uczestnikom dyskusji. Przebieg dyskusji publicznej nad wariantami zagospodarowania rejonu Kwaskowej Góry w Kazimierzu Dolnym pozwala na takie zwrotne działanie ze strony ekipy przeprowadzającej eksperyment. Dyskusja nad wizualizacjami wariantów zagospodarowania drugiego kazimierskiego obszaru (Kamieniołomy) wykazała, że zagospodarowanie tego obszaru budzi znacznie większe emocje społeczne niż zagospodarowanie Kwaskowej Góry może dlatego, że nie istnieją jeszcze dostatecznie przemyślane i sprecyzowane propozycje docelowego stanu tego obszaru. W tej sytuacji zespół badawczy, nie chcąc na własną rękę projektować, postanowił nie prezentować na forum internetowym wizualizacji możliwych wariantów zagospodarowania przestrzennego tego obszaru miasta. BIBLIOGRAFIA International Association Public Participation (IAPP); Okrągły Stół Polsko-Kanadyjski, podręcznik, Warszawa 2001 Grażyna Szpor: Informacja o zagospodarowaniu przestrzennym. Zagadnienia administracyjne; Katowice

16 Waldemar Siemiński Tomasz Bąkowski: Graficzne elementy planu w świetle prawa do informacji o miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, Samorząd Terytorialny nr 9/2001 Jerzy Kozłowski: Wypowiedź/głos w dyskusji redakcyjnej nt. Możliwości współdziałania społeczeństwa w procesie planowania przestrzennego ; Człowiek i Środowisko, nr 5/1981, IKŚ, Warszawa W. Wong, E. Welch: Does E-Goverment Promate Accountability? A Comparative Analysis of Website Openneness and Government Accountability, Governance, Vol.17; No 2; 2004 Waldemar Siemiński, Zofia Bida-Wawryniuk: Dostęp mieszkańców województwa mazowieckiego do informacji o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, Człowiek i Środowisko, nr 1-2/2009, IGPiM, Warszawa Waldemar Siemiński: Dyskusja publiczna w planowaniu przestrzennym, Człowiek i Środowisko, nr 3-4/2010, IGPiM, Warszawa Hanna Klejnberg: Zastosowanie trójwymiarowych wizualizacji planów zagospodarowania przestrzennego w konsultacjach społecznych, Człowiek i Środowisko, nr 1-2/2010, IGPiM, Warszawa Adres Autora: dr Waldemar Siemiński Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa Warszawa, ul. Targowa 45 Application of 3D visualisation to forecast changes in land use and as a method of stimulating public discussion in the process of spatial planning Abstract This article describes the procedure and results of an experiment involving the use of 3D visualisation to forecast changes in land use, and to help enrich the public discussion (required by law) about these changes. The experiment covered possible changes in two areas of Kazimierz Dolny landscape which is extremely valuable from the cultural perspective. Visualisation of two options of changes in land use for these areas was presented and tested during two types of public discussions traditional (held in one space and time) and on-line. 52