Przedmiotowe zasady oceniania:

Transkrypt

1 Przedmiotowe zasady oceniania: Przedmiotowe Zasady Oceniania z chemii obowiązujące w roku szkolnym 2012/13 r. w VIII LO realizowane przez nauczycieli przedmiotu Małgorzatę Galij i Justynę Szulc. I. Założenia ogólne 1. Każdy uczeń jest oceniany zgodnie z zasadami Wewnątrzszkolnych Zasad Oceniania. 2. Każdy uczeń zna kryteria oceniania. 3. Wymagania na poszczególne oceny w formie pisemnej są ogólnodostępne w bibliotece szkolnej. 4. Realizacja każdego działu jest poprzedzona poinformowaniem uczniów o wymaganiach edukacyjnych z uwzględnieniem poziomu wymagań. 5. Przedmiotem oceniania są różne formy aktywności uczniów. 6. Prace klasowe i sprawdziany muszą być zapowiadane z tygodniowym wyprzedzeniem i wpisane do dziennika, a nauczyciel jest zobowiązany do określenia formy pracy klasowej (forma opisowa, forma testu). 7. W tygodniu mogą odbyć się tylko 2 prace klasowe oraz 3 sprawdziany zapowiedziane na lekcji poprzedniej, przy czym w jednym dniu może odbyć się tylko 1 praca klasowa lub 1 sprawdzian. 8. Nauczyciel jest zobowiązany do oddania prac klasowych w ciągu 3 tygodni, w przeciwnym razie nie może wpisać do dziennika ocen niedostatecznych; czasu nieobecności nauczyciela w szkole nie wlicza się do trwania tego terminu. 9. Kartkówki nie muszą być zapowiedziane. 10. Terminy praca klasowa, sprawdzian i kartkówka rozumie się następująco: a) kartkówka - krótka forma sprawdzenia wiadomości ucznia z ostatniej lekcji, trwająca 5-20 min., b) sprawdzian - sprawdzenie bieżących wiadomości ucznia (obejmującego materiał 2 5 jednostek lekcyjnych), trwający min., c) praca klasowa - sprawdzenie wiadomości ucznia z szerszej partii materiału (działu), trwająca 1godz. lekcyjną lub więcej. 11. W razie stwierdzenia niesamodzielnej pracy ucznia, nauczyciel przerywa mu pisanie i stawia ocenę niedostateczną za wykonywane zadanie (pracę pisemną) bez możliwości jej poprawienia. 12. Warunkiem przeprowadzenia kolejnego sprawdzianu lub kolejnej pracy klasowej jest oddanie poprzedniego. 13. Warunkiem przeprowadzenia pracy klasowej jest oddanie wszystkich zaległych kartkówek i sprawdzianów. 14. Uczeń ma prawo do poprawy pracy klasowej, o ile otrzymał z niej ocenę niedostateczną. 15. Termin i formę poprawy wyznacza nauczyciel nie później niż na 2 tygodnie po oddaniu prac. 16. W terminie tym piszą też uczniowie nieobecni w sposób nieusprawiedliwiony i nie mają już oni możliwości poprawy tej pracy. 17. Nauczyciel przy wystawianiu oceny rocznej/semestralnej bierze pod uwagę obie oceny (z pracy klasowej i poprawy). 18. Ocenianiu towarzyszą systematycznie dokonywane formy sprawdzania wiedzy i umiejętności jako element oceniania bieżącego: odpowiedzi ustne, prace domowe, aktywność na zajęciach. 19. Pierwszy dzień po feriach i przerwach świątecznych jest dniem bez pytania, natomiast na okres przerw świątecznych i ferii nie zadaje się prac domowych zarówno pisemnych, jak i ustnych (z wyjątkiem klas maturalnych). 20. Uczniowie deklarujący przystąpienie do egzaminu maturalnego z chemii są zobowiązani do: - uczestnictwa w zajęciach dodatkowych, - przystąpienia do prac diagnostycznych zapowiedzianych przez nauczyciela z dwutygodniowym wyprzedzeniem. Prace diagnostyczne mogą odbywać się zarówno na zajęciach dodatkowych, jak i obowiązkowych. Ocena z pracy diagnostycznej zostaje odnotowana w dzienniku lekcyjnym z wagą oceny 2 i jest uwzględniana przy wystawianiu oceny semestralnej oraz końcoworocznej. 1

2 21. Jeżeli w trakcie trwania roku szkolnego uczeń zadeklaruje przystąpienie do egzaminu maturalnego z chemii, to w przeciągu 2 tygodni od złożenia deklaracji zobowiązany jest do napisania zaległych prac diagnostycznych. II. Skala i kryteria oceniania Oceny bieżące oraz oceny klasyfikacyjne ustala się według skali: 6 celujący 5 bardzo dobry 4 dobry 3 dostateczny 2 dopuszczający 1 niedostateczny Oceny bieżące wyrażone są pełnymi stopniami skali 1-6, a oceny klasyfikacyjne są zapisane słownie. Ogólne kryteria stopni : stopień celujący otrzymuje uczeń, który: - posiadł wiedzę i umiejętności znacznie wykraczające poza program nauczania, będące efektem samodzielnej pracy, wynikające z indywidualnych zainteresowań, - biegle posługuje się zdobytymi wiadomościami, rozwiązując problemy teoretyczne i praktyczne z zakresu programu nauczania, - proponuje rozwiązania nietypowe, - rozwiązuje zadania wykraczające poza program, - osiąga sukcesy w konkursach i olimpiadach przedmiotowych, stopień bardzo dobry otrzymuje uczeń, który: - opanował pełny zakres wiedzy i umiejętności określany programem nauczania, - sprawnie posługuje się zdobytymi wiadomościami, - potrafi korzystać z różnych źródeł informacji, - łączy wiedzę z różnych przedmiotów i dziedzin oraz stosuje ją w nowych sytuacjach, stopień dobry otrzymuje uczeń, który: - opanował wiadomości i umiejętności określone programem nauczania, w tym opanował treści złożone, - samodzielnie rozwiązuje problemy typowe, użyteczne w życiu pozaszkolnym, - systematycznie pogłębia swoją wiedzę, stopień dostateczny otrzymuje uczeń, który: - opanował podstawowe wiadomości i umiejętności ujęte w programie nauczania, - posiada proste umiejętności pozwalające rozwiązywać z pomocą nauczyciela problemy typowe, - jest mało aktywny, nie zawsze systematyczny, stopień dopuszczający otrzymuje uczeń, który: - ma braki w wiadomościach i umiejętnościach objętych programem nauczania, ale braki te nie uniemożliwiają dalszego kształcenia, - rozwiązuje z pomocą nauczyciela typowe zadania o niewielkim stopniu trudności, często powtarzające się w procesie nauczania, - pracuje niesystematycznie, - jest mało aktywny w zakresie samokształcenia, 2

3 stopień niedostateczny otrzymuje uczeń, który: - nie opanował koniecznych wiadomości i umiejętności objętych programem nauczania i najważniejszych w uczeniu danego przedmiotu, - nie potrafi rozwiązać zadań o elementarnym stopniu trudności i nie wykazuje chęci współpracy z nauczycielem. III. Metody sprawdzania osiągnięć ucznia W kontroli bieżącej stosuje się następujące metody i przypisuje im się wagi ocen: elementy obowiązkowe: waga oceny: - praca klasowa 3 - sprawdzian obejmujący szerszy zakres materiału 2 - kartkówka 1 - aktywność na zajęciach 1 - odpowiedź ustna 2 - zadanie domowe 1 elementy uzupełniające - karta pracy 1 - prezentacja 2 - referat 2 oraz inne metody proponowane w podstawach programowych. IV. Procedura oceniania 1. Przedmiotem oceniania ucznia są: wiadomości i umiejętności intelektualne i praktyczne uczniów wynikające z realizowanych programów nauczania, zaangażowania ucznia w procesie samokształcenia, postawa ucznia. 2. Przeliczenie punktów uzyskanych w większych formach pisemnych na ocenę szkolną odbywa się z zachowaniem niżej wymienionego schematu: 0 % - 49% niedostateczny 50% - 64% dopuszczający 65% - 74% dostateczny 75% - 89% dobry 90% - 100% bardzo dobry powyżej 100% (zad. dodatkowe) celujący 3. Ocenę semestralną wystawia nauczyciel, uzasadniając ją. Uczeń otrzymuje ocenę, której kryteria są najbliższe sprawdzonym osiągnięciom. 4. Propozycje ocen semestralnych (rocznych) podawane są uczniom zgodnie z harmonogramem roku szkolnego: - poinformowanie uczniów przez nauczycieli przedmiotu - poinformowanie rodziców na drzwiach otwartych przez wychowawców klas. V. Ustopniowane wymagania programowe 3

4 Wymagania programowe na poszczególne oceny IV etap edukacyjny klasa I To jest chemia zakres podstawowy 1. Materiały i tworzywa pochodzenia naturalnego Ocena dopuszczająca [1] zna i stosuje zasady BHP obowiązujące w pracowni chemicznej (bezpiecznie posługuje się prostym sprzętem laboratoryjnym i podstawowymi odczynnikami chemicznymi) definiuje pojęcia: skorupa ziemska, minerały, skały, surowce mineralne dokonuje podziału surowców mineralnych na budowlane, chemiczne, energetyczne, metalurgiczne, zdobnicze oraz wymienia przykłady poszczególnych rodzajów surowców zapisuje wzór sumaryczny i podaje nazwę systematyczną podstawowego związku chemicznego występującego w skałach wapiennych opisuje rodzaje skał wapiennych i gipsowych opisuje podstawowe zastosowania skał wapiennych i gipsowych opisuje sposób identyfikacji CO 2 (reakcja charakterystyczna) definiuje pojęcie hydraty przewiduje zachowanie się hydratów podczas ogrzewania wymienia główny składnik kwarcu i piasku zapisuje wzór sumaryczny krzemionki oraz podaje jej nazwę systematyczną wymienia najważniejsze odmiany SiO 2 występujące w przyrodzie i podaje ich zastosowania wymienia najważniejsze właściwości tlenku krzemu(iv) podaje nazwy systematyczne wapna palonego i gaszonego oraz zapisuje wzory sumaryczne tych związków chemicznych wymienia podstawowe właściwości Ocena dostateczna [1 + 2] opisuje, jak zidentyfikować węglan wapnia opisuje właściwości oraz zastosowania skał wapiennych i gipsowych opisuje właściwości tlenku krzemu(iv) podaje nazwy soli bezwodnych i zapisuje ich wzory sumaryczne podaje przykłady nazw najważniejszych hydratów i zapisuje ich wzory sumaryczne oblicza masy cząsteczkowe hydratów przewiduje zachowanie się hydratów podczas ogrzewania opisuje sposób otrzymywania wapna palonego i gaszonego opisuje właściwości wapna palonego i gaszonego zapisuje równania reakcji otrzymywania i gaszenia wapna palonego (otrzymywania wapna gaszonego) projektuje doświadczenie chemiczne Gaszenie wapna palonego zapisuje równanie reakcji chemicznej wapna gaszonego z CO 2 (twardnienie zaprawy wapiennej) zapisuje wzory sumaryczne gipsu i gipsu palonego oraz opisuje sposoby ich otrzymywania wyjaśnia, czym są zaprawa gipsowa i zaprawa wapienna oraz wymienia ich zastosowania wyjaśnia proces twardnienia zaprawy gipsowej opisuje proces produkcji szkła (wymienia kolejne etapy) opisuje niektóre rodzaje szkła i ich zastosowania wymienia właściwości gliny Ocena dobra [ ] projektuje doświadczenie chemiczne Odróżnianie skał wapiennych od innych skał i minerałów oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych definiuje pojecie skala twardości minerałów podaje twardości w skali Mohsa dla wybranych minerałów podaje nazwy systematyczne hydratów i zapisuje ich wzory sumaryczne opisuje różnice we właściwościach hydratów i soli bezwodnych projektuje doświadczenie chemiczne Usuwanie wody z hydratów oblicza zawartość procentową wody w hydratach opisuje właściwości omawianych odmian kwarcu projektuje doświadczenie chemiczne Badanie właściwości tlenku krzemu(iv) projektuje doświadczenie chemiczne Termiczny rozkład wapieni opisuje szczegółowo sposób otrzymywania wapna palonego i wapna gaszonego zapisuje równanie reakcji otrzymywania gipsu palonego wyjaśnia, dlaczego gips i gips palony są hydratami projektuje doświadczenie chemiczne Sporządzanie zaprawy gipsowej i badanie jej twardnienia zapisuje równanie reakcji twardnienia zaprawy gipsowej opisuje każdy z etapów produkcji szkła wyjaśnia niektóre zastosowania gliny na podstawie jej właściwości Ocena bardzo dobra [ ] wyjaśnia zjawisko powstawania kamienia kotłowego omawia proces twardnienia zaprawy wapiennej i zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej opisuje szczegółowo przeróbkę gipsu wymienia rodzaje szkła oraz opisuje ich właściwości i zastosowania opisuje glinę pod względem jej zastosowań w materiałach budowlanych opisuje zastosowania cementu, zaprawy cementowej i betonu wymienia źródła zanieczyszczeń gleby, omawia ich skutki oraz proponuje sposoby ochrony gleby przed degradacją 4

5 i zastosowania wapna palonego i gaszonego wymienia podstawowe zastosowania gipsu palonego wymienia właściwości szkła podaje różnicę między substancjami krystalicznymi a ciałami bezpostaciowymi opisuje proces produkcji szkła (wymienia podstawowe surowce) definiuje pojęcie glina wymienia przykłady zastosowań gliny definiuje pojęcia: cement, zaprawa cementowa, beton, ceramika opisuje, czym są właściwości sorpcyjne gleby oraz co to jest odczyn gleby wymienia składniki gleby dokonuje podziału nawozów na naturalne i sztuczne (fosforowe, azotowe i potasowe) wymienia przykłady nawozów naturalnych i sztucznych wymienia podstawowe rodzaje zanieczyszczeń gleby opisuje, na czym polega rekultywacja gleby wymienia surowce do produkcji wyrobów ceramicznych, cementu i betonu projektuje i przeprowadza badanie kwasowości gleby uzasadnia potrzebę stosowania nawozów opisuje znaczenie właściwości sorpcyjnych i odczynu gleby oraz wpływ ph gleby na wzrost wybranych roślin wyjaśnia, na czym polega zanieczyszczenie gleby wymienia źródła chemicznego zanieczyszczenia gleby definiuje pojęcie degradacja gleby opisuje metody rekultywacji gleby projektuje i przeprowadza doświadczenie chemiczne Badanie właściwości sorpcyjnych gleby projektuje i przeprowadza doświadczenie chemiczne Badanie odczynu gleby opisuje wpływ niektórych składników gleby na rozwój roślin uzasadnia potrzebę stosowania nawozów sztucznych i podaje ich przykłady wyjaśnia, na czym polega chemiczne zanieczyszczenie gleby Wybrane wiadomości i umiejętności wykraczające poza treści wymagań podstawy programowej; ich spełnienie może być warunkiem wystawienia oceny celującej. omawia zjawiska krasowe i zapisuje równania reakcji chemicznych ilustrujące te zjawiska wyjaśnia, czym są światłowody i opisuje ich zastosowania omawia naturalne wskaźniki odczynu gleby wyjaśnia znaczenie symboli umieszczonych na etykietach nawozów 2. Źródła energii Ocena dopuszczająca [1] wymienia przykłady surowców naturalnych wykorzystywanych do pozyskiwania energii definiuje pojecie gaz ziemny wymienia właściwości gazu ziemnego zapisuje wzór sumaryczny głównego składnika gazu ziemnego oraz podaje jego nazwę systematyczną wymienia zasady BHP dotyczące obchodzenia się Ocena dostateczna [1 + 2] wymienia właściwości kopalnych paliw stałych opisuje budowę diamentu, grafitu i fulerenów oraz wymienia ich właściwości (z podziałem na fizyczne i chemiczne) wyjaśnia, jakie właściwości ropy naftowej umożliwiają jej przetwarzanie w procesie destylacji frakcjonowanej wymienia nazwy i zastosowania kolejnych Ocena dobra [ ] opisuje właściwości diamentu, grafitu i fulerenów na podstawie znajomości ich budowy wymienia zastosowania diamentu, grafitu i fulerenów wynikające z ich właściwości definiuje pojęcia grafen i karbin opisuje przebieg destylacji ropy naftowej projektuje doświadczenie chemiczne Badanie Ocena bardzo dobra [ ] proponuje rodzaje szkła laboratoryjnego niezbędnego do wykonania doświadczenia chemicznego Destylacja frakcjonowana ropy naftowej projektuje doświadczenie chemiczne Sucha destylacja węgla kamiennego definiuje pojęcie izomeria wyjaśnia, w jakim celu przeprowadza się 5

6 z węglowodorami i innymi paliwami definiuje pojęcie ropa naftowa wymienia skład i właściwości ropy naftowej definiuje pojęcie alotropia pierwiastków chemicznych wymienia odmiany alotropowe węgla wymienia nazwy kopalnych paliw stałych definiuje pojęcia: destylacja, frakcja, destylacja frakcjonowana, piroliza (pirogenizacja, sucha destylacja), katalizator, izomer wymienia nazwy produktów destylacji ropy naftowej wymienia nazwy produktów suchej destylacji węgla kamiennego wymienia składniki benzyny, jej właściwości i główne zastosowania definiuje pojęcie liczba oktanowa dokonuje podziału źródeł energii na wyczerpywalne i niewyczerpywalne wymienia przykłady negatywnego wpływu stosowania paliw tradycyjnych na środowisko przyrodnicze definiuje pojęcia: efekt cieplarniany, kwaśne opady, globalne ocieplenie wymienia gazy cieplarnianie wymienia przykłady alternatywnych źródeł energii zapisuje proste równania reakcji spalania całkowitego i niecałkowitego węglowodorów opisuje właściwości tlenku węgla(ii) i jego wpływ na organizm człowieka produktów otrzymywanych w wyniku destylacji ropy naftowej opisuje proces suchej destylacji węgla kamiennego (pirolizę) wymienia nazwy produktów procesu suchej destylacji węgla kamiennego oraz opisuje ich skład i stan skupienia wymienia zastosowania produktów suchej destylacji węgla kamiennego opisuje, jak można zbadać właściwości benzyn wymienia przykłady rodzajów benzyn wymienia nazwy systematyczne związków chemicznych o LO = 100 i LO = 0 wymienia sposoby podwyższania LO benzyny zapisuje równania reakcji spalania całkowitego i niecałkowitego węglowodorów wymienia główne powody powstania nadmiernego efektu cieplarnianego oraz kwaśnych opadów zapisuje przykłady równań reakcji tworzenia się kwasów definiuje pojecie smog wymienia poznane alternatywne źródła energii właściwości ropy naftowej projektuje doświadczenie chemiczne Badanie właściwości benzyny wyjaśnia, na czym polegają kraking i reforming opisuje, jak ustala się liczbę oktanową wymienia nazwy substancji stosowanych jako środki przeciwstukowe opisuje właściwości różnych rodzajów benzyn zapisuje równania reakcji powstawania kwasów (dotyczące kwaśnych opadów) analizuje możliwości zastosowań alternatywnych źródeł energii (biopaliwa, wodór, energia słoneczna, wodna, jądrowa, geotermalna, itd.) wymienia wady i zalety wykorzystywania tradycyjnych i alternatywnych źródeł energii procesy krakingu i reformingu analizuje wady i zalety środków przeciwstukowych analizuje wpływ sposobów uzyskiwania energii na stan środowiska przyrodniczego Wybrane wiadomości i umiejętności wykraczające poza treści wymagań podstawy programowej; ich spełnienie może być warunkiem wystawienia oceny celującej. zapisuje wzory (półstrukturalne, strukturalne) izomerów dla prostych przykładów węglowodorów wyjaśnia, czym różnią się węglowodory łańcuchowe od pierścieniowych (cyklicznych), podaje nazwy systematyczne prostych węglowodorów o łańcuchach rozgałęzionych i pierścieniowych oraz zapisuje ich wzory strukturalne opisuje właściwości fosforu białego i fosforu czerwonego opisuje proces ekstrakcji wyjaśnia, czym jest biodiesel opisuje znaki informacyjne znajdujące się na stacjach paliw wyjaśnia znaczenie symboli znajdujących się na produktach, przy których wytwarzaniu ograniczono zużycie energii, wydzielanie gazów cieplarnianych i emisję zanieczyszczeń 6

7 3. Środki czystości i kosmetyki Ocena dopuszczająca [1] definiuje pojęcie mydła dokonuje podziału mydeł ze względu na rozpuszczalność w wodzie i stan skupienia oraz podaje ich przykłady wymienia metody otrzymywania mydeł definiuje pojęcia: reakcja zmydlania, reakcja zobojętniania, reakcja hydrolizy zapisuje wzory sumaryczne i nazwy zwyczajowe podstawowych kwasów tłuszczowych wymienia właściwości i zastosowania wybranych mydeł podaje odczyn roztworów mydeł oraz wymienia nazwy jonów odpowiedzialnych za jego powstanie wymienia składniki brudu wymienia substancje zwilżalne i niezwilżalne przez wodę wyjaśnia pojęcia: hydrofilowy, hydrofobowy, napięcie powierzchniowe wymienia podstawowe zastosowania detergentów podaje przykłady substancji obniżających napięcie powierzchniowe wody definiuje pojęcia: twarda woda, kamień kotłowy opisuje zachowanie mydła w twardej wodzie dokonuje podziału mieszanin ze względu na rozmiary cząstek opisuje zjawisko tworzenia się emulsji wymienia przykłady emulsji i ich zastosowania podaje, gdzie znajdują się informacje o składnikach kosmetyków wymienia zastosowania wybranych kosmetyków i środków czystości wymienia nazwy związków chemicznych znajdujących się w środkach do przetykania rur wymienia przykłady zanieczyszczeń metali (rdza) oraz sposoby ich usuwania definiuje pojęcie eutrofizacja wód Ocena dostateczna [1 + 2] opisuje proces zmydlania tłuszczów zapisuje słownie przebieg reakcji zmydlania tłuszczów opisuje, jak doświadczalnie otrzymać mydło z tłuszczu zapisuje nazwę zwyczajową i wzór sumaryczny kwasu tłuszczowego potrzebnego do otrzymania mydła o podanej nazwie wyjaśnia, dlaczego roztwory mydeł mają odczyn zasadowy definiuje pojęcie substancja powierzchniowo czynna (detergent) opisuje budowę substancji powierzchniowo czynnych zaznacza fragmenty hydrofobowe i hydrofilowe w podanych wzorach strukturalnych substancji powierzchniowo czynnych oraz opisuje rolę tych fragmentów wymienia rodzaje substancji powierzchniowo czynnych opisuje mechanizm usuwania brudu projektuje doświadczenie chemiczne Badanie wpływu różnych substancji na napięcie powierzchniowe wody wymienia związki chemiczne odpowiedzialne za powstawanie kamienia kotłowego wyjaśnia, co to są emulgatory dokonuje podziału emulsji i wymienia przykłady poszczególnych jej rodzajów wyjaśnia różnice między typami emulsji (O/W, W/O) wymienia niektóre składniki kosmetyków z uwzględnieniem ich roli (np. składniki nawilżające, zapachowe) wyjaśnia przyczynę eliminowania fosforanów(v) z proszków do prania (proces eutrofizacji) dokonuje podziału zanieczyszczeń metali na Ocena dobra [ ] projektuje doświadczenie chemiczne Otrzymywanie mydła w reakcji zmydlania tłuszczu projektuje doświadczenie chemiczne Otrzymywanie mydła w reakcji zobojętniania zapisuje równanie reakcji otrzymywania mydła o podanej nazwie wymienia produkty reakcji hydrolizy mydeł oraz wyjaśnia ich wpływ na odczyn roztworu wyjaśnia, z wykorzystaniem zapisu jonowego równania reakcji chemicznej, dlaczego roztwór mydła ma odczyn zasadowy projektuje doświadczenie chemiczne Wpływ twardości wody na powstawanie piany zapisuje równania reakcji chemicznych mydła z substancjami odpowiadającymi za twardość wody określa rolę środków zmiękczających wodę oraz podaje ich przykłady wyjaśnia, jak odróżnić koloidy od roztworów właściwych opisuje składniki bazowe, czynne i dodatkowe kosmetyków wyszukuje w dostępnych źródłach informacje na temat działania kosmetyków opisuje wybrane środki czystości (do mycia szyb i luster, używane w zmywarkach, do udrażniania rur, do czyszczenia metali i biżuterii) wskazuje na charakter chemiczny składników środków do mycia szkła, przetykania rur, czyszczenia metali i biżuterii w aspekcie zastosowań tych produktów opisuje źródła zanieczyszczeń metali oraz sposoby ich usuwania omawia szczegółowo proces eutrofizacji Ocena bardzo dobra [ ] zapisuje równanie reakcji hydrolizy podanego mydła na sposób cząsteczkowy i jonowy wyjaśnia zjawisko powstawania osadu, zapisując jonowo równania reakcji chemicznych zapisuje równania reakcji usuwania twardości wody przez gotowanie projektuje doświadczenie chemiczne Badanie wpływu emulgatora na trwałość emulsji opisuje działanie wybranych postaci kosmetyków (np. emulsje, roztwory) i podaje przykłady ich zastosowań wymienia zasady odczytywania i analizy składu kosmetyków na podstawie etykiet wymienia zasady INCI omawia mechanizm usuwania brudu przy użyciu środków zawierających krzemian sodu na podstawie odpowiednich równań reakcji opisuje sposób czyszczenia srebra metodą redukcji elektrochemicznej projektuje doświadczenie chemiczne Wykrywanie obecności fosforanów(v) w proszkach do prania wyjaśnia, dlaczego substancje zmiękczające wodę zawarte w proszkach są szkodliwe dla urządzeń piorących omawia wpływ freonów na warstwę ozonową 7

8 wymienia przykłady substancji powodujących eutrofizację wód definiuje pojęcie dziura ozonowa stosuje zasady bezpieczeństwa podczas korzystania ze środków chemicznych w życiu codziennym fizyczne i chemiczne oraz opisuje różnice między nimi opisuje zanieczyszczenia występujące na powierzchni srebra i miedzi wymienia substancje, które w proszkach do prania odpowiadają za tworzenie się kamienia kotłowego (zmiękczające) definiuje pojęcie freony Wybrane wiadomości i umiejętności wykraczające poza treści wymagań podstawy programowej; ich spełnienie może być warunkiem wystawienia oceny celującej. definiuje pojęcie parabeny wyjaśnia różnicę między jonowymi i niejonowymi substancjami powierzchniowo czynnymi opisuje działanie napojów typu cola jako odrdzewiaczy wyjaśnia znaczenie symboli znajdujących się na opakowaniach kosmetyków 4. Żywność Ocena dopuszczająca [1] wymienia rodzaje składników odżywczych oraz określa ich funkcje w organizmie definiuje pojęcia: wartość odżywcza, wartość energetyczna, GDA przeprowadza bardzo proste obliczenia z uwzględnieniem pojęć: wartość odżywcza, wartość energetyczna, GDA opisuje zastosowanie reakcji ksantoproteinowej zapisuje słownie przebieg reakcji hydrolizy tłuszczów podaje po jednym przykładzie substancji tłustej i tłuszczu dokonuje podziału sacharydów podaje nazwy i wzory sumaryczne podstawowych sacharydów opisuje, jak wykryć skrobię opisuje znaczenie wody, witamin oraz soli mineralnych dla organizmu wyszukuje w dostępnych źródłach informacje na temat składników wody mineralnej i mleka opisuje mikroelementy i makroelementy oraz Ocena dostateczna [1 + 2] opisuje sposób wykrywania białka w produktach żywnościowych opisuje sposób wykrywania tłuszczu w produktach żywnościowych podaje nazwę produktu rozkładu termicznego tłuszczu oraz opisuje jego działanie na organizm opisuje sposób wykrywania skrobi, np. w mące ziemniaczanej i ziarnach fasoli opisuje sposób wykrywania glukozy wymienia pokarmy będące źródłem białek, tłuszczów i sacharydów dokonuje podziału witamin (rozpuszczalne i nierozpuszczalne w tłuszczach) i wymienia przykłady z poszczególnych grup opisuje procesy fermentacji (najważniejsze, podstawowe informacje) zachodzące podczas wyrabiania ciasta, pieczenia chleba, produkcji napojów alkoholowych, otrzymywania kwaśnego mleka, jogurtów zapisuje wzór sumaryczny kwasu mlekowego, masłowego i octowego Ocena dobra [ ] przeprowadza obliczenia z uwzględnieniem pojęć GDA, wartość odżywcza i energetyczna projektuje i wykonuje doświadczenie chemiczne Wykrywanie białka w produktach żywnościowych (np. w twarogu) projektuje doświadczenie chemiczne Wykrywanie tłuszczu w produktach żywnościowych (np. w pestkach dyni i orzechach) opisuje sposób odróżniania substancji tłustej od tłuszczu projektuje doświadczenie chemiczne Wykrywanie skrobi w produktach żywnościowych (np. mące ziemniaczanej i ziarnach fasoli) projektuje doświadczenie chemiczne Wykrywanie glukozy (próba Trommera) zapisuje równania reakcji chemicznych dla próby Trommera, utleniania glukozy opisuje produkcję napojów alkoholowych opisuje, na czym polegają: fermentacja Ocena bardzo dobra [ ] projektuje doświadczenie chemiczne Odróżnianie tłuszczu od substancji tłustej zapisuje równanie hydrolizy podanego tłuszczu wyjaśnia, dlaczego sacharoza i skrobia dają ujemny wynik próby Trommera projektuje doświadczenie chemiczne Fermentacja alkoholowa opisuje proces produkcji serów opisuje jedną z przemysłowych metod produkcji octu wyjaśnia skrót INS i potrzebę jego stosowania analizuje zalety i wady stosowania dodatków do żywności opisuje wybrane emulgatory i substancje zagęszczające, ich pochodzenie i zastosowania analizuje potrzebę stosowania aromatów i regulatorów kwasowości przedstawia konsekwencje stosowania dodatków do żywności 8

9 podaje ich przykłady wymienia pierwiastki toksyczne dla człowieka oraz pierwiastki biogenne definiuje pojęcia: fermentacja, biokatalizator dokonuje podziału fermentacji (tlenowa, beztlenowa) oraz opisuje jej rodzaje wymienia, z podaniem przykładów zastosowań, rodzaje procesów fermentacji zachodzących w życiu codziennym zalicza laktozę do disacharydów definiuje pojęcia: jełczenie, gnicie, butwienie wymienia najczęstsze przyczyny psucia się żywności wymienia przykłady sposobów konserwacji żywności opisuje, do czego służą dodatki do żywności; dokonuje ich podziału ze względu na pochodzenie definiuje pojęcie hydroksykwas wyjaśnia przyczyny psucia się żywności oraz proponuje sposoby zapobiegania temu procesowi opisuje sposoby otrzymywania różnych dodatków do żywności wymienia przykłady barwników, konserwantów (tradycyjnych), przeciwutleniaczy, substancji zagęszczających, emulgatorów, aromatów, regulatorów kwasowości i substancji słodzących wyjaśnia znaczenie symbolu E podaje przykłady szkodliwego działania niektórych dodatków do żywności alkoholowa, mlekowa i octowa zapisuje równania reakcji fermentacji alkoholowej i octowej zapisuje równanie reakcji fermentacji masłowej z określeniem warunków jej zachodzenia zapisuje równania reakcji hydrolizy laktozy i powstawania kwasu mlekowego wyjaśnia określenie chleb na zakwasie opisuje procesy jełczenia, gnicia i butwienia przedstawia znaczenie stosowania dodatków do żywności wymienia niektóre zagrożenia wynikające ze stosowania dodatków do żywności opisuje poznane sposoby konserwacji żywności opisuje wybrane substancje zaliczane do barwników, konserwantów, przeciwutleniaczy, substancji zagęszczających, emulgatorów, aromatów, regulatorów kwasowości i substancji słodzących określa rolę substancji zagęszczających i emulgatorów Wybrane wiadomości i umiejętności wykraczające poza treści wymagań podstawy programowej; ich spełnienie może być warunkiem wystawienia oceny celującej. opisuje proce produkcji miodu i zapisuje równanie zachodzącej reakcji chemicznej wyjaśnia obecność dziur w serze szwajcarskim opisuje proces produkcji i zastosowanie octu winnego opisuje zjawisko bombażu wyjaśnia znaczenie symboli znajdujących się na opakowaniach żywności 5. Leki Ocena dopuszczająca [1] definiuje pojęcia: substancje lecznicze, leki, placebo dokonuje podziału substancji leczniczych ze względu na efekt ich działania (eliminujące objawy bądź przyczyny choroby), metodę otrzymywania (naturalne, półsyntetyczne i syntetyczne) oraz postać, w jakiej występują wymienia postaci, w jakich mogą występować Ocena dostateczna [1 + 2] wyszukuje informacje na temat działania składników popularnych leków na organizm ludzki (np. węgla aktywnego, kwasu acetylosalicylowego, środków neutralizujących nadmiar kwasów w żołądku) wymienia przykłady substancji leczniczych eliminujących objawy (np. przeciwbólowe, Ocena dobra [ ] opisuje sposoby otrzymywania wybranych substancji leczniczych opisuje działanie kwasu acetylosalicylowego zapisuje równanie reakcji zobojętniania kwasu solnego sodą oczyszczoną wykonuje obliczenia związane z pojęciem dawki leku określa moc substancji toksycznej na podstawie Ocena bardzo dobra [ ] wymienia skutki nadużywania niektórych leków wyjaśnia powód stosowania kwasu acetylosalicylowego (opisuje jego działanie na organizm ludzki, zastosowania) dokonuje trudniejszych obliczeń związanych z pojęciem dawki leku analizuje problem testowania leków 9

10 leki (tabletki, roztwory, syropy, maści) definiuje pojecie maść wymienia właściwość węgla aktywnego, umożliwiającą zastosowanie go w przypadku dolegliwości żołądkowych wymienia nazwę związku chemicznego występującego w aspirynie i polopirynie wymienia zastosowania aspiryny i polopiryny podaje przykład związku chemicznego stosowanego w lekach neutralizujących nadmiar kwasu solnego w żołądku wyjaśnia, od czego mogą zależeć lecznicze i toksyczne właściwości niektórych związków chemicznych wyszukuje podstawowe informacje na temat działania składników popularnych leków (np. węgla aktywnego, kwasu acetylosalicylowego, środków neutralizujących nadmiar kwasów w żołądku) definiuje pojęcia: dawka minimalna, dawka lecznicza, dawka toksyczna, dawka śmiertelna średnia wymienia ogólne czynniki warunkujące działanie substancji leczniczych wymienia sposoby podawania leków wymienia przykłady uzależnień oraz substancji uzależniających opisuje ogólnie poszczególne rodzaje uzależnień wymienia przykłady leków, które mogą prowadzić do lekomanii (leki nasenne, psychotropowe, sterydy anaboliczne) opisuje, czym są narkotyki i dopalacze wymienia napoje zawierające kofeinę nasenne) i przyczyny choroby (np. przeciwbakteryjne, wiążące substancje toksyczne) wymienia przykłady nazw substancji leczniczych naturalnych, półsyntetycznych i syntetycznych opisuje właściwości adsorpcyjne węgla aktywnego wyjaśnia, jaki odczyn mają leki stosowane na nadkwasotę wyjaśnia, od czego mogą zależeć lecznicze i toksyczne właściwości związków chemicznych oblicza dobową dawkę leku dla człowieka o określonej masie ciała wyjaśnia różnicę między LC 50 i LD 50 wymienia klasy toksyczności substancji wymienia cechy ludzkiego organizmu, wpływające na działanie leków opisuje wpływ sposobu podania leku na szybkość jego działania opisuje jaki wpływ mają rtęć i jej związki na organizm ludzki opisuje działanie substancji uzależniających wymienia właściwości etanolu i nikotyny definiuje pojęcie narkotyki wymienia nazwy substancji chemicznych uznawanych za narkotyki wyszukuje podstawowe informacje na temat działania składników napojów, takich jak: kawa, herbata, napoje typu cola wymienia właściwości kofeiny oraz opisuje jej działanie na organizm ludzki wartości LD 50 opisuje wpływ odczynu środowiska na działanie leków wyjaśnia zależność szybkości działania leku od sposobu jego podania opisuje działanie rtęci i baru na organizm wymienia związki chemiczne neutralizujące szkodliwe działanie baru na organizm opisuje wpływ rozpuszczalności substancji leczniczej w wodzie na siłę jej działania definiuje pojęcie tolerancja na dawkę substancji opisuje skutki nadmiernego używania etanolu oraz nikotyny na organizm opisuje działanie na organizm morfiny, heroiny, kokainy, haszyszu, marihuany i amfetaminy opisuje działanie dopalaczy na organizm wyszukuje informacje na temat działania składników napojów, takich jak: kawa, herbata, napoje typu cola na organizm ludzki na zwierzętach wyjaśnia wpływ baru na organizm wyjaśnia, zapisując odpowiednie równania reakcji chemicznych, działanie odtrutki w przypadku zatrucia barem analizuje skład dymu papierosowego (wymienia jego główne składniki nazwy systematyczne, wzory sumaryczne) zapisuje wzory sumaryczne poznanych narkotyków oraz klasyfikuje je do odpowiedniej grupy związków chemicznych Wybrane wiadomości i umiejętności wykraczające poza treści wymagań podstawy programowej; ich spełnienie może być warunkiem wystawienia oceny celującej. wyjaśnia, dlaczego nie powinno się karmić psów i kotów czekoladą wymienia produkt pośredni utleniania alkoholu w organizmie i opisuje skutki jego działania porównuje poszczególne zakresy stężeń alkoholu we krwi z ich działaniem na organizm ludzki 6. Odzież i opakowania 10

11 Ocena dopuszczająca [1] definiuje pojęcia: tworzywa sztuczne, mer, polimer dokonuje podziału polimerów ze względu na ich pochodzenie wymienia rodzaje substancji dodatkowych w tworzywach sztucznych oraz podaje ich przykłady wymienia nazwy systematyczne najpopularniejszych tworzyw sztucznych oraz zapisuje skróty pochodzące od tych nazw opisuje sposób otrzymywania kauczuku wymienia podstawowe zastosowania kauczuku wymienia substraty i produkt wulkanizacji kauczuku wymienia podstawowe zastosowania gumy wymienia nazwy polimerów sztucznych, przy których powstawaniu jednym z substratów była celuloza klasyfikuje tworzywa sztuczne według ich właściwości (termoplasty i duroplasty) podaje przykłady nazw systematycznych termoplastów i duroplastów wymienia właściwości poli(chlorku winylu) (PVC) zapisuje wzór strukturalny meru dla PVC wymienia przykłady i najważniejsze zastosowania tworzyw sztucznych (np. polietylenu, polistyrenu, polipropylenu, teflonu) wskazuje na zagrożenia związane z gazami powstającymi w wyniku spalania PVC dokonuje podziału opakowań ze względu na materiał, z którego są wykonane podaje przykłady opakowań (celulozowych, szklanych, metalowych, sztucznych) stosowanych w życiu codziennym wymienia sposoby zagospodarowania określonych odpadów stałych definiuje pojęcie polimery biodegradowalne definiuje pojęcia: włókna naturalne, włókna sztuczne, włókna syntetyczne Ocena dostateczna [1 + 2] opisuje zasady tworzenia nazw polimerów wymienia właściwości kauczuku opisuje, na czym polega wulkanizacja kauczuku zapisuje równanie reakcji otrzymywania PVC opisuje najważniejsze właściwości i zastosowania poznanych polimerów syntetycznych wymienia czynniki, które należy uwzględnić przy wyborze materiałów do produkcji opakowań opisuje wady i zalety opakowań stosowanych w życiu codziennym wyjaśnia, dlaczego składowanie niektórych substancji chemicznych stanowi problem uzasadnia potrzebę zagospodarowania odpadów pochodzących z różnych opakowań opisuje, które rodzaje odpadów stałych stanowią zagrożenie dla środowiska naturalnego w przypadku ich spalania wymienia przykłady polimerów biodegradowalnych podaje warunki, w jakich może zachodzić biodegradacja polimerów (tlenowe, beztlenowe) opisuje sposób odróżnienia włókna białkowego (wełna) od celulozowego (bawełna) podaje nazwę włókna, które zawiera keratynę dokonuje podziału surowców do otrzymywania włókien sztucznych (organiczne, nieorganiczne) oraz wymienia nazwy surowców danego rodzaju wymienia próbę ksantoproteinową jako sposób na odróżnienie włókien jedwabiu naturalnego od włókien jedwabiu sztucznego wymienia najbardziej popularne włókna syntetyczne podaje niektóre zastosowania włókien syntetycznych Ocena dobra [ ] omawia różnice we właściwościach kauczuku przed i po wulkanizacji opisuje budowę wewnętrzną termoplastów i duroplastów omawia zastosowania PVC wyjaśnia, dlaczego mimo użycia tych samych merów, właściwości polimerów mogą się różnić wyjaśnia, dlaczego roztworu kwasu fluorowodorowego nie przechowuje się w opakowaniach ze szkła zapisuje równanie reakcji tlenku krzemu(iv) z kwasem fluorowodorowym opisuje recykling szkła, papieru, metalu i tworzyw sztucznych podaje zapis procesu biodegradacji polimerów w warunkach tlenowych i beztlenowych opisuje zastosowania poznanych włókien sztucznych oraz syntetycznych projektuje doświadczenie chemiczne Odróżnianie włókien naturalnych pochodzenia zwierzęcego od włókien naturalnych pochodzenia roślinnego projektuje doświadczenie chemiczne Odróżnianie jedwabiu sztucznego od naturalnego wymienia nazwy włókien do zadań specjalnych i opisuje ich właściwości Ocena bardzo dobra [ ] zapisuje równanie reakcji wulkanizacji kauczuku wyjaśnia, z uwzględnieniem budowy, zachowanie się termoplastów i duroplastów pod wpływem wysokich temperatur wyjaśnia, dlaczego stężony roztwór kwasu azotowego(v) przechowuje się w aluminiowych cysternach zapisuje równanie reakcji glinu z kwasem azotowym(v) analizuje wady i zalety różnych sposobów radzenia sobie z odpadami stałymi opisuje właściwości i zastosowania nylonu oraz goreteksu opisuje zastosowania włókien aramidowych, węglowych, biostatycznych i szklanych analizuje wady i zalety różnych włókien i uzasadnia potrzebę ich stosowania 11

12 klasyfikuje włókna na naturalne, sztuczne i syntetyczne wymienia najważniejsze zastosowania włókien naturalnych, sztucznych i syntetycznych wymienia właściwości wełny, jedwabiu naturalnego, bawełny i lnu Wybrane wiadomości i umiejętności wykraczające poza treści wymagań podstawy programowej; ich spełnienie może być warunkiem wystawienia oceny celującej. opisuje reakcje polikondensacji i poliaddycji oraz wymienia ich produkty opisuje metodę otrzymywania styropianu definiuje pojęcie kompozyty omawia proces merceryzacji bawełny definiuje pojęcie mikrofibra, wymienia jej właściwości i zastosowania wyjaśnia znaczenie symboli znajdujących się na opakowaniach i wyrobach tekstylnych 12

13 Wymagania programowe na poszczególne oceny klasa II zakres podstawowy DZIAŁ WĘGLOWODORY - zna podział węglowodorów, wzory ogólne węglowodorów alifatycznych oraz zasady nazewnictwa węglowodorów z jednym podstawnikiem; - definiuje pojęcia izomerii i szeregu homologicznego; - wymienia nazwy pierwszych dziesięciu węglowodorów szeregu metanu; - zapisuje równania reakcji całkowitego spalania: metanu, etenu, acetylenu, benzenu; - rysuje wzory strukturalne (prostych) związków na podstawie ich nazw np.: 3-chloropentan, 1-bromopropan, 2-jodobutan, 3-etyloheksan; - zna wzory i nazwy grup alkilowych pochodzących od metanu, etanu, propanu; - identyfikuje typy reakcji (podstawiania, przyłączania, eliminacji, polimeryzacji) na podstawie podanych równań reakcji; - dostrzega zagrożenia jakie dla środowiska stwarza rozwój motoryzacji. - zna zasady nazewnictwa węglowodorów z więcej niż jednym podstawnikiem; - definiuje reakcję polimeryzacji; - ilustruje zjawisko izomerii szkieletowej i izomerii położenia podstawnika; - pisze równanie reakcji otrzymywania metanu z węgliku glinu; - pisze równanie reakcji otrzymywania etenu z 1,2-dibromoetanu; - pisze równanie reakcji otrzymywania acetylenu z węgliku wapnia; - pisze równanie reakcji otrzymywania benzenu z acetylenu; - określa rzędowość wskazanych atomów węgla w podanych związkach; - zna zastosowanie PE i PCW; - pisze po jednym równaniu reakcji charakterystycznej dla alkanów, alkenów, alkinów i benzenu; - wyjaśnia różnice w budowie alkanów, alkenów, alkinów; - zapisuje równania reakcji półspalania i spalania całkowitego węglowodorów. - rozróżnia izomery i homologi spośród podanych związków; - zapisuje równanie reakcji polimeryzacji etenu, propenu, chlorku winylu; - wyjaśnia budowę cząsteczki benzenu; - zna trzy metody otrzymywania etenu; - oblicza ilość tlenu i powietrza w reakcjach spalania węglowodorów; - charakteryzuje właściwości chemiczne alkanów, alkenów, alkinów i benzenu - zapisuje odpowiednie równania reakcji; - rozróżnia (identyfikuje) węglowodory ze względu na ich zachowanie się wobec Br 2(aq) ; - ustala wzór sumaryczny węglowodoru na podstawie składu procentowego i gęstości; - oblicza objętość wodoru (war. norm.) niezbędną do uwodornienia węglowodorów nienasyconych; - ustala ilość możliwych izomerów dla związków o podanych wzorach sumarycznych; - pisze równania reakcji przedstawione podanym schematem. - stosuje regułę Markownikowa w reakcjach alkenów; - oblicza ilość wydzielającego się metanu (acetylenu) z zanieczyszczonego węgliku glinu (węgliku wapnia); - proponuje syntezy, np.: nitrobenzenu, polichlorku winylu, chlorobenzenu, dysponując związkami nieorganicznymi; - pisze równania reakcji bromowania toluenu w zależności od warunków prowadzonej reakcji; - ustala wzór np.: monobromopochodnej alkanu mając podaną masę cząsteczkową; - wskazuje produkt główny i uboczny reakcji chlorowania propanu; - rysuje wzory cis i trans but-2-enu. 13

14 DZIAŁ JEDNOFUNKCYJNE POCHODNE WĘGLOWODORÓW - zna wzory i nazwy grup funkcyjnych: alkoholi, aldehydów, kwasów karboksylowych, estrów, amin i amidów; - pisze wzory półstrukturalne pierwszych czterech przedstawicieli danego szeregu homologicznego w/w pochodnych i podaje ich nazwy systematyczne; - omawia właściwości fizyczne: etanolu, gliceryny, aldehydu mrówkowego, kwasu octowego, dowolnego mydła, tłuszczu; - pisze podstawowe równania reakcji charakterystycznych dla danej grupy związków jednofunkcyjnych; - podaje przykłady zastosowania: etanolu, gliceryny, kwasu octowego, aldehydu mrówkowego, estrów, tłuszczów, mydeł; - dostrzega szkodliwy wpływ alkoholu metylowego i etylowego na organizm człowieka; - wyjaśnia znaczenie tłuszczów w diecie człowieka - wysoka kaloryczność, konieczność spożywania tłuszczów nienasyconych. - pisze równania reakcji charakterystycznych dla danej grupy związków jednofunkcyjnych; - określa rzędowość podanego alkoholu; - wyjaśnia nienasycony charakter kwasu oleinowego, potrafi napisać odpowiednie równania reakcji; - wyjaśnia na czym polega proces utwardzania i zmydlania tłuszczów. - pisze równania reakcji otrzymywania przedstawiciela każdej z wyżej wymienionych pochodnych; - porównuje właściwości alkoholi jedno- i wielowodorotlenowych; - ustala wzór alkoholu, wiedząc jaka jest masa użytego alkoholu w reakcji z sodem i objętość wydzielonego wodoru w warunkach normalnych; - zna metodę przemysłowego otrzymywania mydła; - pisze równania reakcji utwardzania i zmydlania tłuszczów; - rozwiązuje chemografy. - rozwiązuje zadania stechiometryczne wynikające z reakcji w/w pochodnych; - wyjaśnia na czym polega proces usuwania brudu (mechanizm prania); - wyjaśnia dlaczego piorąc w wodzie twardej zużywamy więcej mydła; - rozwiązuje chemografy o podwyższonym stopniu trudności; - umie zaprojektować syntezę dowolnego związku organicznego mając do dyspozycji węglowodór oraz substancje nieorganiczne i zapisać odpowiednie równania reakcji. DZIAŁ WIELOFUNKCYJNE POCHODNE WĘGLOWODORÓW - zna pojęcia: monosacharydy, disacharydy, polisacharydy, aminokwas, hydroksykwas, peptyd, polipeptyd, wiązanie peptydowe, zol, żel, koagulacja, peptyzacja i denaturacja; - podaje wzory strukturalne: glicyny i glukozy (forma łańcuchowa); - na podstawie wzoru glicyny i glukozy wskazuje i nazywa grupy funkcyjne występujące w tych związkach; - pisze równania reakcji glicyny z kwasem solnym i zasadą sodową; - opisuje właściwości fizyczne glicyny, glukozy, sacharozy, skrobi i celulozy; - wie jaki typ roztworu tworzą białka; - zna zastosowanie glukozy, sacharozy, skrobi i celulozy w życiu codziennym; - dostrzega potrzebę spożywania pokarmów bogatych w białko i konsekwencje zdrowotne nadmiernego spożywania węglowodanów. - zna pojęcia: chiralność, wiązanie glikozydowe, izomeria optyczna, anomeria, enencjomery, szereg konfiguracyjny D i L, jon obojnaczy; - zna wzór alaniny, wskazuje i nazywa grupy funkcyjne występujące w tym związku; - napisze równanie reakcji kondensacji dwóch cząsteczek glicyny i zaznaczy wiązanie peptydowe; - napisze równanie hydrolizy dipeptydu; - zna reakcje charakterystyczne białek (reakcja ksantoproteinowa i biuretowa); - zna niektóre funkcje biologiczne białek; 14

15 - rysuje wzory rzutowe Fishera i wzory Hawortha dla glukozy, fruktozy, aldehydu glicerynowego i sacharozy; - podzieli znane mu cukry na mono-, di- i polisacharydy; - zna wzory sumaryczne maltozy, skrobi i celulozy; - pisze równania hydrolizy maltozy i skrobi za pomocą wzorów sumarycznych. - zna pojęcia: mieszanina racemiczna, glikozydy, diastereoizomery, związek mezo, punkt izoelektryczny, mutarotacja; - zna właściwości hydroksykwasów ze względu na grupy funkcyjne; - rozumie przyczynę amfoterycznego charakteru aminokwasów; - wykazuje charakter amfoteryczny glicyny i alaniny, pisząc odpowiednie równania reakcji; - pisze równanie hydrolizy podanego tripeptydu; - pisze równanie reakcji glukozy z Cu(OH) 2 na zimno i na gorąco; - zaproponuje sposób identyfikacji skrobi i białek; - wymienia czynniki powodujące procesy wysalania i denaturacji białka z roztworu; - wyjaśni przejście formy łańcuchowej w formę pierścieniową węglowodanów; - wyjaśni, dlaczego reakcja hydrolizy sacharozy nosi nazwę inwersji; - wyjaśni różnicę pomiędzy wiązaniami i glikozydowymi. - zna pojęcia: nukleotyd, nukleozyd, kwasy nukleinowe, tautomeria - porównuje właściwości cukrów prostych i dwucukrów; - zna strukturę białek; - omówi wszystkie rodzaje izomerii związków organicznych posługując się odpowiednimi przykładami oraz poda nazwy izomerów; - wyjaśni zmiany w strukturach białek spowodowane działaniem substancji toksycznych; - zna proces polikondensacji; - poda przykłady polimerów i polikondensatów pochodzenia naturalnego i sztucznego. DZIAŁ CHEMIA W ŻYCIU GOSPODARCZYM, SPOŁECZNYM I OCHRONIE ŚRODOWISKA. - zna pojęcia: środowisko przyrodnicze, dziura ozonowa, efekt cieplarniany, atmosfera, hydrosfera, litosfera, odpady; - podaje główne zanieczyszczenia powietrza, wód i gleb; - określa fizyczne sposoby zapobiegania skażeniom środowiska przyrodniczego. - wyjaśnia na czym polega efekt cieplarniany, co to jest dziura ozonowa; - tłumaczy jak powstają kwaśne deszcze; - określa czynniki zanieczyszczające atmosferę, hydrosferę i litosferę; - określa biologiczne metody zapobiegania skażeniom środowiska przyrodniczego; - wyjaśnia, co to są odpady przemysłowe i komunalne. - określa rolę nawozów sztucznych w użyźnianiu gleb; - określa chemiczne sposoby zapobiegania zanieczyszczeniom środowiska przyrodniczego; - określa możliwość wykorzystania niektórych odpadów jako surowców wtórnych; - wykazuje zależność między rozwojem cywilizacji a występującymi zagrożeniami środowiska przyrodniczego. - proponuje sposoby zapobiegania zanieczyszczeniom powietrza, wód i gleb; - wyjaśnia na czym polega utylizacja odpadów; - omawia problem odpadów promieniotwórczych; - ocenia zagrożenia wynikające z zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego. 15

16 Wymagania programowe na poszczególne oceny klasa II i III zakres rozszerzony DZIAŁ I: BUDOWA ATOMU - wymienia rodzaje promieniowania jakie wysyłają pierwiastki promieniotwórcze; - określa jak zbudowany jest atom wg modelu Rutherforda (planetarnego); - wymienia cząstki elementarne materii i określa ich ładunek; - definiuje pojęcie izotopu, powłoki elektronowej, elektronów walencyjnych; - na podstawie zapisu A Z E określa skład jądra atomowego oraz liczbę elektronów; - przedstawia rozmieszczenie elektronów na powłokach K, L, M. (Z = l -18), - wyjaśnia, na czym polega zjawisko promieniotwórczości sztucznej. - dzieli nuklidy na zbiory izotopów i podaje nazwę zbioru; - definiuje pojęcia: nukleon, nuklid, pierwiastek, rdzeń atomowy; - oblicza masę atomową pierwiastka na podstawie zawartości procentowej izotopów; - przedstawia rozmieszczenie elektronów na powłokach dla atomów Z = l - 40 i zaznacza elektrony walencyjne i rdzeń atomowy, - podaje przykłady innych, niż wcześniej wymienione, cząstek elementarnych, - opisuje praktyczne zastosowania promieniotwórczości sztucznej. - podaje przykłady pozytywnych i negatywnych skutków działania izotopów promieniotwórczych; - oblicza zawartość procentową izotopów pierwiastka na podstawie znajomości mas atomowych; - przedstawia konfigurację elektronową w zapisie podpowłokowym (s, p) dla Z = l - 40; - przedstawia rozmieszczenie elektronów na powłokach dla atomów Z =1-40, - wyjaśnia, na czym polegają zagrożenia związane z zastosowaniem promieniotwórczości sztucznej, - opisuje przebieg reakcji łańcuchowej. - przedstawia konfigurację dowolnego pierwiastka z bloku s, p id (d z czwartego okresu); - posługując się znakami =, +, - wskazuje relacje zachodzące pomiędzy podanymi wielkościami: liczba atomowa, liczba masowa, liczba protonów, liczba elektronów, liczba nukleonów, numer okresu, liczba powłok, liczba elektronów walencyjnych, numer powłoki, liczba pod-powłok, numer grupy głównej, - opisuje na podstawie schematu pracę reaktora jądrowego, - opisuje wybuch bomby atomowej i jego skutki, - wyjaśnia mechanizm reakcji zachodzących na skutek zderzeń jądrowych. 16

17 DZIAŁ II: UKŁAD OKRESOWY PIERWIASTKÓW - podaje treść prawa okresowości; - zna pojęcie liczby atomowej (porządkowej) pierwiastka; - wskazuje w układzie okresowym pierwiastki należące do poszczególnych grup i okresów; - podaje nazwy grup; - umie określić położenie pierwiastka w układzie okresowym (podać numer grupy i okresu); - zna regułę oktetu i dubletu; - definiuje pojęcie elektroujemności; - definiuje pojęcia wiązania: kowalencyjnego, kowalencyjnego spolaryzowanego, jonowego; - wyjaśnia pojęcia: atom, jon, anion, kation; - określa charakter wiązania w cząsteczce na podstawie skali elektroujemności Paulinga (np.: KBr,HCl,NaCl,H 2 ), - definiuje pojęcia: wiązanie metaliczne, wiązanie wodorowe. - określa wartościowość pierwiastków grup głównych w związkach z tlenem; - na podstawie układu okresowego pisze wzory tlenków III okresu; - przedstawia zmienność elektroujemności pierwiastków w układzie okresowym (w grupach i okresach) bez uzasadnienia; - wyjaśnia proces tworzenia się anionów i kationów z atomów; - określa liczbę cząstek elementarnych w jonach prostych; - potrafi zilustrować budowę cząsteczek: H 2, Cl 2, HC1, NaCl za pomocą wzorów kropkowych i kreskowych, - opisuje mechanizm powstawania wiązania wodorowego, - wymienia przykłady substancji, które mają wiązania metaliczne, wodorowe i koordynacyjne. - zapisuje konfigurację elektronową jonów, wskazuje do których gazów szlachetnych się upodobniły (zapis powłokowy); - określa liczbę powłok elektronowych w jonach i skład ich jąder; - wyjaśnia przyczynę tworzenia się wiązań chemicznych; - potrafi zilustrować budowę cząsteczek: O 2, N 2, K 2 O, MgCl 2 za pomocą wzorów kropkowych i kreskowych; - rysuje wzory elektronowe (kropkowe i kreskowe) atomów pierwiastków grup l i 2 z atomami pierwiastków grup 16 i 17 oraz atomów wodoru z atomami pierwiastków z grup 16 i 17; - wyjaśnia pojęcie dipola; - wskazuje zmienność właściwości litowców i fluorowców; - na podstawie układu okresowego pisze wzory wodorków pierwiastków III okresu; - określa wartościowość pierwiastków grup głównych w związkach z wodorem, - wyjaśnia, jak powstają wiązania i, - określa liczbę wiązań i, - określia warunki tworzenia wiązania wodorowego, - wyjaśnia, na czym polega wiązanie koordynacyjne (dorowo--akceptorowe). - proponuje doświadczenia, które pozwalają na porównanie aktywności chemicznej pierwiastków w grupie l lub 2 i 17; - analizuje rodzaje wiązań w tlenkach i wodorkach pierwiastków III okresu; - określa rodzaje wiązań np. w związku NaOH; - rozróżnia wiązania kowalencyjne typu i, - określa warunki tworzenia wiązania koordynacyjnego, - zapisuje sposób tworzenia wiązania koordynacyjnego, - zapisuje wzory elektronowe związków chemicznych, w których występuje wiązanie koordynacyjne. 17

18 DZIAŁ III: GEOMETRIA CZĄSTECZKI - wyjaśnia co to jest hybrydyzacja, - opisuje orbital hybrydyzowany, - opisuje stan podstawowy i stan wzbudzony atomu, - opisuje warunki hybrydyzacji orbitali atomowych, - wymienia czynniki wpływające na kształt cząsteczki, - wyjaśnia, na czym polega metoda VSEPR. - wskazuje cząsteczki, które są dipolami, - opisuje typy hybrydyzacji: sp, sp 2, sp 3, - podaje nazwy poszczególnych hybrydyzacji, - rysuje kształt orbitali hybrydyzowanych: sp, sp 2, sp 3 - definiuje pojęcie liczba przestrznna. - opisuje hybrydyzację d 2 sp 3, - wskazuje pary elektronów niewiążących, - oblicza liczbę przestrzenną Lp, - określa typ hybrydyzacji na podstawie liczby przestrzennej, - podaje wzór do obliczania liczby przestrzennej dla cząsteczki, jonu ujemnego i dodatniego. - określia kształt hybryd, - podaje wartość kąta charakterystycznego w cząsteczce, - podaje kształt cząsteczki oraz jej nazwę na podstawie znajomości hybrydyzacji, - podaje przykłady związków chemicznych o danej hybrydyzacji, - określa orientację przestrzenną, - opisuje zależność między hybrydyzacją a kształtem cząsteczki, - opisuje wartości we wzorze na rodzaj hybrydyzacji, - proponuje hybrydyzację i kształt cząsteczki oraz jonu. DZIAŁ IV: RÓWNANIA REAKCJI CHEMICZNYCH PODSTAWY OBLICZEŃ CHEMICZNYCH - zna zasady obliczania stopnia utlenienia; - obliczy stopnie utlenienia pierwiastków w związkach: NaCl, KOH, Cu 2 O, H 2 O, MgCI 2 ; - spośród podanych przykładów równań reakcji wskazuje reakcje redoks; - określa rodzaj procesu jaki zachodzi przy zmianie stopnia utlenienia danego pierwiastka; - określa, która substancja pełni rolę utleniacza, a która reduktora w podanym równaniu reakcji np. 2Mg + CO 2 2MgO + C. - wymienia czynniki wpływające na szybkość reakcji; - zna podstawowe typy reakcji (syntezy, analizy i wymiany); - odczytuje równanie reakcji stosując pojęcia: atom, cząsteczka; - zna pojęcie reakcja: endo- i egzoenergetyczna, - definiuje pojęcie: gaz doskonały, - podaje parametry warunków standardowych 1, - podaje różnice między gazem rzeczywistym a gazem doskonałym. - definiuje pojęcia: reduktor, utleniacz, proces utlenienia, proces redukcji i stopień utlenienia (w interpretacji elektronowej); - oblicza stopnie utlenienia w związkach złożonych typu: H 2 SO 4, HNO 3, Zn(NO 3 ) 2, MgSO 4, KMnO 4, K 2 Cr 2 O 7 ; - oblicza stopnie utlenienia w jonach: S 2-, SO 4 2-, NO 3 2- ; - bilansuje typowe, proste równania reakcji redoks w (formie cząsteczkowej) metodą równań połówkowych; - zna pojęcie: mol substancji; - zna treść prawa Avogadra, liczbę Avogadra i objętość molową gazów w warunkach normalnych; - zapisuje równanie reakcji na podstawie, wskazanych przez nauczyciela, substratów 1 Obecnie IUPAC nie zaleca stosowania terminu warunki standardowe. 18

19 i produktów reakcji oraz podaje interpretację molową, masową i objętościową tych równań; - odczytuje z układu okresowego masy molowe pierwiastków i oblicza masy molowe związków; - oblicza liczbę moli, masę i objętość podanej substancji; - określa typ dowolnej reakcji chemicznej (na podstawie jej równania); - oblicza skład procentowy związków dwuskładnikowych, - zapisuje równanie Clapeyrona, - wskazuje warunki, w jakich stosuje się równanie Clapeyrona. - bilansuje równania redoks (w formie cząsteczkowej) o wyższym stopniu trudności np. Zn + HNO 3 Zn(N0 3 ) 2 + NH 4 NO 3 + H 2 O; - zalicza daną reakcję do reakcji dysproporcjonowania i uzupełnia współczynniki metodą bilansu elektronowego; - z podanych przykładów wskazuje atomy lub jony mogące pełnić rolę utleniacza lub reduktora; - oblicza ilość atomów lub cząsteczek w podanej ilości substancji; - stosuje objętość molową i liczbę Avogadra w zadaniach; - zapisuje równania reakcji, analogiczne do poznanych na lekcji (analizy, syntezy, wymiany); - układa równania reakcji na podstawie treści zadania i oblicza ilość moli (masę, objętość) produktu reakcji otrzymanego z danej ilości substratu i odwrotnie - obliczenia stechiometryczne. - bilansuje równania reakcji redoks zapisane w formie jonowej; - poda przykłady atomów lub jonów mogących pełnić rolę zarówno utleniacza, jak i reduktora; - poda przykłady atomów lub jonów mogących pełnić rolę tylko utleniacza lub tylko reduktora; - podaje przykłady wpływu: stężenia reagentów, temperatury i katalizatora na szybkość reakcji chemicznej; - wyjaśnia działanie katalizatora w reakcjach katalitycznych; - rozpoznaje rodzaj obserwowanych reakcji; - umie obliczyć skład procentowy dowolnego związku chemicznego, rozwiązuje zadania związane z reakcją, w której ilości reagentów nie są stechiometryczne, - stosuje równanie Clapeyrona do obliczeń objętości i liczby moli gazu w różnych warunkach ciśnienia i temperatury. DZIAŁ V: EFEKTY ENERGETYCZNE REAKCJI CHEMICZNYCH - definiuje pojęcie funkcja wewnętrzna, - wymienia rodzaje energii składające się na energię wewnętrzną układu, - poda wzór na energię wewnętrzną, - opisuje zmiany energii substratów i produktów reakcji egzotermicznej i endotermicznej, - definiuje pojęcie entalpii, - podaje treść prawa Hessa, - podaje regułę Lavoisiera Laplace a, - definiuje standardową entalpię tworzenia, - wskazuje reakcje endotermiczne i reakcje egzotermiczne na podstawie wartości entalpii reakcji chemicznej. - definiuje pojęcie średnia energia wiązań, - wykonuje obliczenia termochemiczne oparte na sumowaniu równań reakcji chemicznych, - oblicza, ile energii na sposób ciepła wydzieli się podczas spalania, - obliczya entalpię tworzenia na podstawie podanych równań termochemicznych, - obliczya entropię dla określonej reakcji chemicznej, - podaje treść drugiej zasady termodynamiki, - podaje treść trzeciej zasady termodynamiki, - definiuje pojęcie proces izobaryczno-izotermiczny, - określa entalpię swobodną, - definiuje pojęcie proces izochoryczno-izotermiczny, - oblicza energię swobodną. - wyjaśnia treść pierwszej zasady termodynamiki, - układa cykl przemian, - wskazuje entalpię swobodną dla procesów samorzutnych w stanie równowagi oraz procesów wymuszonych. - wykonuje obliczenia termochemiczne oparte na układaniu cyklu, - oblicza entalpię tworzenia związku chemicznego na podstawie standardowych entalpii innych związków chemicznych, - wykonuje obliczenia związane z entropią i entalpią swobodną. 19

20 DZIAŁ VI: KINETYKA CHEMICZNA - definiuje cząsteczkowość i rzędowość reakcji chemicznej, - określa cząsteczkowość reakcji chemicznej, - podaje rzędowość reakcji chemicznej, - pisze równanie kinetyczne prostej reakcji chemicznej, - definiuje pojęcie czas połowicznej przemiany, - definiuje pojęcie kataliza, - opisuje teorię zderzeń aktywnych, - definiuje pojęcie energia aktywacji, - definiuje kompleks aktywny, - opisuje rolę katalizatora w reakcji chemicznej. - oblicza czas zaniku określonej ilości substratu reakcji chemicznej, - bliczya ilość substratu, jaka pozostanie po pewnym czasie od początku reakcji chemicznej, - wymienia rodzaje katalizy, - opisuje mechanizm poszczególnych rodzajów katalizy, - podaje przykłady katalizatorów, - opisuje działanie inhibitorów, - opisuje rolę biokatalizatorów. - pisze równania kinetyczne do podanych równań reakcji chemicznych, - rysuje i interpretuje wykres zmiany energii chemicznej przy udziale katalizatora, - wyjaśnia mechanizm działania katalizatorów, - proponuje, wykonuje i opisuje doświadczenie potwierdzające wpływ katalizatora na szybkość reakcji chemicznej. - oblicza szybkość reakcji chemicznej, znając stężenia początkowe substratów, - oblicza szybkość reakcji chemicznej po zmianie stężenia reagentów, - oblicza szybkość reakcji chemicznej po wzroście temperatury, - oblicza szybkość reakcji chemicznej po zmianie ciśnienia gazowych reagentów. 20