PROFILE G ÊBOKICH OTWORÓW WIERTNICZYCH PAÑSTWOWEGO INSTYTUTU GEOLOGICZNEGO

Transkrypt

1 P A Ñ S T W O W Y I N S T Y T U T G E O L O G I C Z N Y PROFILE G ÊBOKICH OTWORÓW WIERTNICZYCH PAÑSTWOWEGO INSTYTUTU GEOLOGICZNEGO ZESZYT 111 OPOCZNO PIG 2 Pod redakcj¹ naukow¹ Zbigniewa KOWALCZEWSKIEGO WARSZAWA 2006

2 Komitet redakcyjny: Maria I. WAKSMUNDZKA (przewodnicz¹ca), Marek JAROSIÑSKI, Aleksandra KOZ OWSKA, Wies³aw TRELA Projekt i opracowanie typograficzne Halina KAZIMIERCZUK-POGORZELSKA Seria zaakceptowana przez Dyrektora Pañstwowego Instytutu Geologicznego Copyright by Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2006 r. Adres redakcji: Warszawa, ul. Rakowiecka 4 Pañstwowy Instytut Geologiczny, tel ISSN Sk³ad, ³amanie Halina KAZIMIERCZUK-POGORZELSKA

3 SPIS TREŒCI Wstêp Zbigniew Kowalczewski, Stanis³aw Zbroja Profil stratygraficzny Andrzej Iwanow, Zbigniew Kowalczewski, Maria Kuleta, Zdzis³aw Migaszewski, Marta Romanek, Stanis³aw Zbroja, Zbigniew Z³onkiewicz, Ryszard Wagner, Halina akowa Profil litologiczno-stratygraficzny Andrzej Iwanow, Maria Kuleta, Zdzis³aw Migaszewski, Marta Romanek, Stanis³aw Zbroja, Zbigniew Z³onkiewicz, Halina akowa Wyniki badañ litologicznych i stratygraficznych Charakterystyka litologiczna Karbon dolny Zdzis³aw Migaszewski Perm górny Stanis³aw Zbroja Trias Pstry piaskowiec dolny i œrodkowy Maria Kuleta Pstry piaskowiec górny ret Marta Romanek Wapieñ muszlowy Kajper i retyk Maria Kuleta, Andrzej Iwanow Jura dolna Zbigniew Z³onkiewicz Wyniki badañ biostratygraficznych Badania makro- i mikroflory karboñskiej Halina akowa Badania palinostratygraficzne osadów karbonu El bieta Turnau Badania palinostratygraficzne osadów permu, triasu i jury Anna Fija³kowska Badania makro- i mikrofauny retu i wapienia muszlowego Marta Romanek Uwagi tektoniczne Zbigniew Kowalczewski Badania geochemiczne Ludwik Lenartowicz Przejawy mineralizacji kruszcowej Stanis³aw Zbroja Wyniki badañ rozproszonej substancji organicznej Wyniki badañ bituminów i wêglowodorów Zofia Dobieszyñska Petrograficzna charakterystyka rozproszonej materii organicznej El bieta Swadowska Wyniki badañ geofizycznych Jan Szewczyk Wyniki opróbowañ poziomów zbiornikowych Leszek Bojarski, Andrzej Soko³owski Podsumowanie Zbigniew Kowalczewski Literatura Spis za³¹czników

4

5 Zbigniew KOWALCZEWSKI 1, Stanis³awa ZBROJA 1 WSTÊP Otwór badawczy Opoczno PIG 2 wykonano na pó³nocno-zachodnich peryferiach regionu œwiêtokrzyskiego, na podstawie Projektu badañ geologicznych i geofizycznych dla zbadania perspektyw ropogazonoœnoœci permu i stropu pod³o a podpermskiego na pó³nocnym obrze eniu Gór Œwiêtokrzyskich autorstwa Wagnera i in. (1989). Projekt zosta³ zatwierdzony przez Komisjê Oceny Projektów Badañ Geologicznych przy Ministerstwie Ochrony Œrodowiska i Zasobów Naturalnych decyzj¹ z r. [znak KOPBG (015/3113/89)]. Projekt przewidywa³ wykonanie badañ sejsmicznych oraz odwiercenie trzech g³êbokich otworów badawczych, a wœród nich równie tego pod Opocznem. Za³o enia geologiczne i plan techniczny wiercenia opracowano w ci¹gu kilku nastêpnych miesiêcy, samo zaœ wiercenie otworu podjêto r. W ten sposób dobieg³y kresu wieloletnie starania geologów i geofizyków z Pañstwowego Instytutu Geologicznego, zw³aszcza tych z Oddzia³u Œwiêtokrzyskiego PIG o zbadanie ska³ pod³o a jury w okolicach Opoczna. Zainteresowanie geologów tym rejonem, warunkowane dawniej tylko przes³ankami regionalnymi, pobudzi³y w latach 60. a zw³aszcza 70. ubieg³ego stulecia wyniki badañ geofizycznych: grawimetrycznych a przede wszystkim sejsmicznych. Wyniesienie Opoczno-Przysucha szerokopromienna struktura czytelna w obrazie geofizycznym ska³ permsko-mezozoicznych przyci¹gnê³a uwagê tak e geologów naftowych. Prowadzone w owym czasie pionierskie prace geologiczno-wiertnicze na dalekim obrze eniu mezozoicznym Gór Œwiêtokrzyskich dostarczy³y nowych danych dotycz¹cych mo liwoœci wystêpowania wêglowodorów. W otworze Studzianna IG 2 dostrze ono œlady ropy w ska³ach kajpru dolnego, w otworze Radwanów IG 1 objawy gazu w warstwach triasu dolnego i karbonu. Œlady ropy zauwa ono te w cechsztyñskim dolomicie g³ównym (Ca2) w otworze Osta³ów 1. Zespó³ naukowy H. Jurkiewicza z Oddzia³u Œwiêtokrzyskiego PIG zaprojektowa³ wówczas otwór badawczy Opoczno IG 1 do g³êbokoœci 5000 m, zatwierdzony do realizacji w 1978 r. (znak: KOPBG /215/1970/78). Usytuowany na wspomnianym wyniesieniu otwor, po przebiciu ska³ mezozoicznych, mia³ zbadaæ nie tylko osady permu, ale tak e karbonu i dewonu. W oparciu o dane pozyskane z tego wiercenia miano okreœliæ mo liwoœci poszukiwañ ropy i gazu ziemnego w permie i jego pod³o u. Kryzys ekonomiczny narastaj¹cy od koñca lat 70. ubieg³ego stulecia uniemo liwi³ wykonanie otworu Opoczno IG 1 zatwierdzonego do realizacji. Koniecznoœæ badañ geofizycznych i geologiczno-wiertniczych na pó³nocno-zachodnim, permsko-mezozoicznym obrze- eniu Gór Œwiêtokrzyskich, w tym równie i w rejonie Opoczna, podniesiono powtórnie w 1984 r., kiedy to opracowano w Panstwowym Instytucie Geologicznym nowy program badañ regionalnych dla poszukiwañ z³o a ropy naftowej i gazu ziemnego w Polsce, w latach W nawi¹zaniu do tego programu zespó³ pracowników Zak³adu Geologii Z³ó Ropy i Gazu PIG w Warszawie oraz Oddzia³u Œwiêtokrzyskiego PIG w Kielcach pod kierownictwem R. Wagnera i Z. Kowalczewskiego sporz¹dzi³ najpierw (1985 r.) za³o enia geologiczne do projektu prac geologicznych i geofizycznych, a póÿniej (1989 r.) opracowa³, wymieniony na pocz¹tku rozdzia³u, projekt badañ geologicznych. W okolicy Opoczna, stosownie do okreœlonych z góry mo liwoœci, zaprojektowano wówczas otwór badawczy Opoczno PIG 2 do g³êbokoœci 3500 m. Poniewa nie móg³ on zast¹piæ w pe³ni projektowanego i zatwierdzonego wczeœniej (do 5000 m) otworu Opoczno IG 1 dlatego otrzyma³ kolejny numer 2. W osnowie geofizycznej projekt ten bazuje g³ównie na wynikach badañ sejsmicznych z lat 1971, , i 1988 wykonanych w ramach tematów prac geofizycznych Opoczno Przysucha oraz ódÿ Tomaszów Mazowiecki przez: PGGN Kraków, PBG Warszawa i ZG Kraków (Majewska, 1971, 1972; obaziewicz i in., ; Pepel, ; Go³kowski i in., 1988). Materia³y te zsyntetyzowa³ dla potrzeb projektu D. Gadomski. Czasowe przekroje sejsmiczne ujawni³y w obrêbie osadów permskich kilka horyzontów refleksyjnych, które wi¹zano z konkretny- 1 Pañstwowy Instytut Geologiczny Oddzia³ Œwiêtokrzyski, ul. Zgoda 21, Kielce

6 Je ów IG 1 Budziszowice IG 1 Rawa Mazowiecka 1 Szwejki IG 3 Warka IG 1 Magnuszew IG 1 Maciejowice IG 1 Bia³obrzegi IG 1 Studzianna IG 2 Lisów 1 Ursynów 1 Skala 1: Mniszków IG 1 Opoczno PIG 2 Przysucha 1 otwór wiertniczy Opoczno PIG 2 otwór wiertniczy Synkl inor ium br ze ne Osta³ów PIG 2 Osta³ów 1 g³ówna dyslokacja œwiêtokrzyska Nieœwiñ PIG 1 Ciepielów IG 1 STRATYGRAFIA trzeciorzêd Obr ze enie per msko-mezozoiczne gór œwiêt okr zyskich B¹ kowa IG 1 P³usy IG 1 kreda jura trias perm 6 karbon dewon górny dewon œrodkowy dewon dolny Region ³ysogór ski sylur+ordowik kambr Region kiel ecki o Niecka nidziañska Opracowa³a: Maria Kuleta Fig. 1. Mapa geologiczna regionu œwiêtokrzyskiego z lokalizacj¹ wybranych g³êbokich otworów wiertniczych (geologia na podstawie SMGP w skali 1:50 000, zmodyfikowana)

7 7 mi kompleksami litostratygraficznymi. Mapy strukturalne opracowane dla tych horyzontów mocno inspirowa³y autorów projektu przy interpretacji zjawisk geologicznych. Otwór Opoczno PIG 2 usytuowano oko³o 3,8 km na NWW od poprzednio projektowanego wiercenia Opoczno IG 1. Zlokalizowano go na czasowym przekroju sejsmicznym nr 6-XII-71 K/4 miêdzy punktami strza³owymi 209,4 a 205,8. Znajduje siê wiêc na skrzydle elementu, ³agodnie elewowanego tektonicznie, w miejscu gdzie refleksy sejsmiczne sugerowa³y bliskoœæ krawêdzi platformy wêglanowej cechsztyñskiego dolomitu g³ównego Ca2. G³ówne, i z za³o enia dwojakie, cele wiercenia otworu by³y typowo podstawowe tj. regionalno-z³o owe. Dla geologii regionalnej wa ne by³o rozpoznanie litologii, geochemii i mineralizacji ska³ ca³ego profilu liasu, triasu, permu a po czêœci tak e i karbonu. Nie mniej znacz¹cym celem by³o te zbadanie wieku i tektoniki warstw os³ony permsko-mezozoicznej oraz ich silnie sfa³dowanego pod³o a, w niezbadanym dobrze a wêz³owym strukturalnie obszarze Ma³opolski. Ze z³o owego punktu widzenia g³ównym zadaniem wiercenia by³o rozpoznanie litologii i bitumicznoœci dolomitu g³ównego w strefie przewidywanej krawêdzi platformy wêglanowej Ca2 permu górnego. Przy okazji trzeba by³o sprawdziæ jak sprawny jest klucz geologiczny u yty do interpretacji obrazu sejsmiki refleksyjnej dla okreœlenia przebiegu dyskutowanej krawêdzi. Rozpoznanie ska³ Ca2 mia³o te daæ odpowiedÿ na pytanie o pierwotn¹ i wtórn¹ porowatoœæ czy kawernistoœæ dolomitu g³ównego. Na tej podstawie zamierzano okreœliæ prawdopodobieñstwo wystêpowania w nim pu³apek niestrukturalnych dla wêglowodorów. Wa nym zadaniem by³o te wyjaœnienie problemu obecnoœci b¹dÿ nieobecnoœci, oraz wykszta³cenia litologicznego, czerwonego sp¹gowca. Nale a³o te zbadaæ charakter ska³ ze stropu pod³o a podpermskiego oraz okreœliæ mo liwoœci akumulacji w nich wêglowodorów. Otwór wiertniczy wykonano w miejscowoœci Wygnanów, gmina Opoczno, woj. Piotrków Trybunalski (obecnie woj. ³ódzkie). Usytuowano go w odleg³oœci oko³o 100 m na SE od drogi o utwardzonej nawierzchni wiod¹cej z Drzewicy przez Radzice do Opoczna (fig. 1, 2). Wspó³rzêdne geograficzne otworu wynosz¹ d³ugoœci wschodniej, szerokoœci pó³nocnej a wysokoœæ 178,0 m npm. Otwór znajduje siê na arkuszu Przysucha (pas 43 s³up 31) mapy topograficznej Polski w skali 1: Z ramienia Oddzia³u Œwiêtokrzyskiego PIG opiekunem naukowym otworu i tematu by³ doc. dr hab. Z. Kowalczewski. Trudne zagadnienia merytoryczne by³y konsultowane z dr R. Wagnerem z Pañstwowego Instytutu Geologicznego. Nadzór nad ca³oœci¹ spraw zwi¹zanych z pracami prowadzonymi w trakcie wiercenia otworu sprawowa³ in. J. Woiñski. Ca³oœæ robót wiertniczych wykona³ Zak³ad Poszukiwañ Nafty i Gazu z Wo³omina, Przedsiêbiorstwo U ytecznoœci Publicznej Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo. Kierownikiem wiertni by³ G. Mikoœ. Wiercenie rozpoczêto r. a zakoñczono r. na g³êbokoœci 3055 m. G³êbienie otworu prowadzono systemem obrotowym urz¹dzeniem typu UM-3D (produkcji ZSRR) z p³uczk¹ bentonitowo-skrobiow¹ do g³êbokoœci 2220 m, a poni ej do koñca otworu solno-skrobiow¹. Konstrukcja otworu przedstawia siê nastêpuj¹co: na g³êbokoœci 0,0 16,0 œrednica otworu 560 mm, na g³êbokoœci 16,0 337,0 œrednica otworu 438 mm, na g³êbokoœci 337,0 2275,0 œrednica otworu 311 mm, na g³êbokoœci 2275,0 3055,0 œrednica otworu 216 mm. Zarurowanie: rury o œrednicy zewnêtrznej 20 na g³êbokoœci 0 16,0 m cementowane do wierzchu, rury o œrednicy zewnêtrznej 13 i 3/4 na g³êbokoœci 0 337,0 m cementowane do wierzchu, Drzewiczka Œwierczyna Drzewiczka J 1 Trzebinia Opoczno PIG 2 Opoczno PIG 2 J 1 Wygnanów A J 1 B 0 2 4km uskok Fig. 2. Lokalizacja g³êbokiego otworu wiertniczego Opoczno PIG 2; A fragment mapy topograficznej, B fragment mapy geologicznej; J 1 jura dolna, synemur

8 8 rury o œrednicy zewnêtrznej 9 i 6/8 na g³êbokoœci ,0 m cementowane do wierzchu. Œredni postêp wiercenia wynosi³: a) przemys³owy (od dnia rozpoczêcia do zakoñczenia g³êbienia) 6,97 m/dobê b) mechaniczny (po odliczeniu przerw przy g³êbieniu) 10,05 m/dobê. Udzia³ rdzeniowania mechanicznego w profilu by³ zró nicowany i przedstawia siê nastêpuj¹co: Poziom stratygraficzny Mi¹ szoœæ [m] ¹czna d³ugoœæ odcinków rdzeniowanych [m] Procent rdzeniowania Œredni procent uzysku rdzenia Czwartorzêd Jura dolna Retyk Kajper i retyk Wapieñ muszlowy Ret Pstry piaskowiec Cechsztyn Karbon 19,0 516,0 25,5 514,0 147,0 163,5 838,0 761,3 70,7 0,0 31,0 0,0 38,0 60,5 46,5 260,0 364,3 66,7 0,0 6,0 0,0 7,4 41,1 28,4 31,0 47,8 94,3 0,0 93,0 0,0 89,0 99,7 88,8 91,2 92,0 80,0 Ca³y profil 3055,0 867,0 28,4 90,5 Badania opróbowuj¹ce poziomy zbiornikowe, którymi kierowa³ dr L. Bojarski z Zak³adu Geologii i Ropogazonoœnoœci Ni u w PIG, wykonano przy u yciu rurowego próbnika z³o a. Przebiega³y one w nastêpuj¹cej kolejnoœci: w dniach r. w przerwie podczas wiercenia (przy stanie g³êb m) w nierurowanej partii odwiertu obejmuj¹cej du y odcinek dolomitu g³ównego i ni sz¹ czêœæ anhydrytu podstawowego; w dniach r. w przerwie podczas wiercenia (przy g³êb m) w nierurowanej czêœci odwiertu obejmuj¹cej sp¹gow¹ czêœæ anhydrytu dolnego, wapienia cechsztyñskiego wraz z ³upkiem miedzionoœnym i stropow¹ czêœæ karbonu; w dniach r. próba przebadania ska³ karboñskich by³a nieudana. Szczegó³owe wyniki tych badañ przedstawiono w dalszej czêœci prezentowanej pracy. W aspekcie poszukiwawczym za bituminami by³y one negatywne. Laboratorium polowe zainstalowane przy wiertni obs³ugiwane by³o przez mgr A. We³niaka i technika T. Niziñskiego (zespó³ Warszawskiego Przedsiêbiorstwa Geologicznego), pe³ni¹cych równoczeœnie funkcje dozoru geologicznego na otworze. Analizy chromatograficzne p³uczki, wykonane w laboratorium polowym, oraz obserwacje rdzeni wiertniczych nie wykaza³y objawów bituminów. Badania laboratoryjne na kilkunastu próbkach rdzeni z triasu, permu i karbonu wykonane by³y w Zak³adzie Geochemii i Chemii Analitycznej PIG. Okreœlono zawartoœæ substancji bitumicznej pod kierunkiem mgr Z. Rzepkowskiej, a badania rozproszonej materii organicznej prowadzi³a dr in. E. Swadowska. Udokumentowaniem profilu otworu Opoczno PIG 2 przy pomocy badañ litologiczno-petrograficznych, sedymentologicznych, stratygraficznych i geochemicznych zajmowa³ siê zespó³ pracowników naukowych Oddzia³u Œwiêtokrzyskiego PIG. Ogó³em przy opracowaniu tematu wykorzystano: 380 szlifów cienkich, 28 szlifów polerowanych, 26 oznaczeñ makrofauny, 22 maceraty mikrofauny, 101 oznaczeñ mikroflory, 283 analizy chemiczne 4-sk³adnikowe i 305 analiz spektralnych 12-sk³adnikowych. Badania geofizyki wiertniczej wykona³a Baza Geofizyki Wiertniczej z Wo³omina podleg³a Geofizyce Polskiego Górnictwa Naftowego i Gazownictwa w Toruniu. Komplety pomiarowe by³y prowadzone odcinkowo, w miarê postêpu wiercenia. Szczegó³owe omówienie wszystkich badañ geofizycznych zwi¹zanych z otworem Opoczno PIG 2 (³¹cznie z badaniami sejsmometrycznymi wykonanymi przez Geofizykê Polskiego Górnictwa Naftowego i Gazownictwa z Krakowa) zestawiono w dalszej czêœci niniejszej pracy, w nowej, zreiterpretowanej, wersji opracowanej w Zak³adzie Geofizyki PIG.

9 A. IWANOW 2, Z.KOWALCZEWSKI 1, M. KULETA 1, Z. MIGASZEWSKI 2, M. ROMANEK, R.WAGNER 3, Stanis³awa ZBROJA 1, H. AKOWA PROFIL STRATYGRAFICZNY CZWARTORZÊD 0,0 19,0 (19,0) 4 JURA JURA DOLNA SYNEMUR 19,0 243,0 (224,0) HETANG 243,0 535,0 (292,0) TRIAS TRIAS GÓRNY RETYK 535,0 560,5 (25,5) NORYK 560,5 782,0 (221,5) KARNIK 782,0 933,0 (151,0) TRIAS ŒRODKOWY 1 Pañstwowy Instytut Geologiczny Oddzia³ Œwiêtokrzyski, ul. Zgoda 21, Kielce 2 Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, Warszawa 3 Akademia Œwiêtokrzyska ul. eromskiego 5, Kielce 4 G³êbokoœæ i mi¹ szoœæ (wartoœæ w nawiasie) podano w metrach

10 10 LADYN 933,0 1100,5 (167,5) ANIZYK 1100,5 1221,5 (121,0) TRIAS DOLNY OLENEK 1221,5 1870,4 (648,5) IND 1870,4 2223,0 (353,0) PERM PERM GÓRNY CZANGSING 2223,0 2586,0 (363,0) WUCZAPING 2586,0 2984,3 (398,3) KARBON KARBON DOLNY TURNEJ GÓRNY WIZEN DOLNY 2984,3 3055,0 (70,7)

11 PROFIL LITOLOGICZNO-STRATYGRAFICZNY Zbigniew Z ONKIEWICZ 1 G³êbokoœæ w m Opis litologiczny CZWARTORZÊD 0,0 19,0 piaskowce jasnoszare, mu³owce ciemnoszare, wirek ska³ krystalicznych 0,0 132,0 m próbki okruchowe 2 JURA JURA DOLNA SYNEMUR Formacja ostrowiecka (19,0 243,0 m; mi¹ szoœæ 224,0 m) 19,0 127,0 piaskowce jasnoszare, sporadycznie zwêglona sieczka roœlinna na powierzchniach oddzielnoœci 127,0 132,0 piaskowce jw., sporadycznie szcz¹tki zwêglonej flory 132,0 138,0 6 m rdzenia mu³owce szare, w stropie ilaste, partiami syderytyczne, laminowane smu yœcie i soczewkowo, pogr¹zy i struktury ucieczkowe gazów. Partiami osad zbioturbowany, kana³y erowiskowe m.in. typu Spreiten. Na g³êbokoœci 134,6 m zielonkawa konkrecja syderytowa. Na powierzchniach oddzielnoœci rozproszony muskowit i piryt. Upad warstw ,0 160,0 piaskowce jw. oraz ciemnoszare mu³owce 138,0 182,0 m próbki okruchowe 160,0 182,0 piaskowce jasnoszare drobnoziarniste, mu³owce szare, sporadycznie fragmenty muszli ma³ ów i zwêglonej flory na g³êbokoœci 178,0 i 182,0 m 182,0 188,0 6 m rdzenia piaskowce porowate, szarobia³e drobnoziarniste z laminami ziarn œrednioziarnistego piasku, sporadycznie biohieroglify. Konkrecyjne skupiska i smugowe nagromadzenia kryszta³ków pirytu. Nieci¹g³e laminy wêgla i okruchy zwêglonej flory sagowców. Upad warstw ,0 243,0 piaskowce drobnoziarniste oraz œrednioziarniste, mu³owce szare, pojedyncze fragmenty zwêglonej flory i skorup ma³ ów oraz okruchów czarnych mu³owców wêglistych 188,0 284,0 m próbki okruchowe 1 Pañstwowy Instytut Geologiczny Oddzia³ Œwiêtokrzyski, ul. Zgoda 21, Kielce 2 W profilu czwartorzêdu, jury dolnej oraz na granicy jury i triasu próbki okruchowe czêsto nie odpowiadaj¹ rzeczywistemu wykszta³ceniu litologicznemu, zawieraj¹ niemal wy³¹cznie piaskowce.

12 12 HETANG Formacja zarzecka (rudonoœna) (243,0 342,5 m; mi¹ szoœæ 99,5 m) 243,0 284,0 piaskowce drobnoziarniste, sporadycznie œrednioziarniste, mu³owce szare, pojedyncze fragmenty zwêglonej flory i okruchy czarnych mu³owców wêglistych 284,0 291,0 6,25 m rdzenia: 1,7 m i³owce syderytyczne zielono-oliwkowe, partiami s³abo wyrazista laminacja smu ysta i soczewkowa, pogr¹zy i œlady pe³zniêcia osadu, fragmenty zwêglonych liœci; 2,9 m i³owce syderytyczne oliwkowe, gêsto laminowane poziomo i soczewkowo, podrzêdnie z szarymi mu³owcami, ewentualnie o podrzêdnej laminacji przek¹tnej. Szcz¹tki zwêglonych liœci i ³odyg trzcin, laminy wêgliste. Bioturbacje typu Chondrites. Upad warstw 3 8 ; 0,1m piaskowce drobnoziarniste szarobia³e; 0,7 m mu³owce ciemnoszare gêsto laminowane poziomo, smu yœcie i faliœcie drobnoziarnistym piaskowcem jasnoszarym. Pogr¹zy niewielkiej skali. Obecne laminy czarnego mu³owca wêglistego oraz szcz¹tki zwêglonych liœci i ³odyg sagowców. Jamki erowiskowe m.in. typu Spreiten; 0,85m mu³owce czarnoszare laminowane poziomo, miejscami nieci¹gle, bardzo drobnym piaskowcem jasnoszarym. Rzadkie kana³y erowiskowe, poziomy nagromadzenia zwêglonej sieczki roœlinnej 291,0 322,0 piaskowce jasnoszare drobnoziarniste, ewentualnie laminowane soczewkowo i przek¹tnie, mu³owce ciemnoszare, czarne i oliwkowe, mu³owce wêgliste i wk³adki wêgla; na g³êbokoœci 312 m mu³owiec z rozproszonym pirytem, a na g³êbokoœciach 298 m i 322 m szcz¹tki skorup ma³ owych 291,0 385,0 m próbki okruchowe 322,0 338,0 piaskowce drobnoziarniste, jasnoszare 338,0 344,0 mu³owce jasnoszare i i³owce ciemnoszare, na odcinku 340,0 344,0 m z laminami wêgla Formacja sk³obska (342,5 455,0 m; mi¹ szoœæ 112,5 m) 344,0 385,0 mu³owce jasnoszare i szare oraz i³owce ciemnoszare, w interwale 344,0 348,0 m z laminami wêgla 385,0 390,0 4,0 m rdzenia: 1,0 m piaskowce drobnoziarniste szarobia³e, czêœciowo zbioturbowane, zwykle z gêstymi strukturami fitogenicznymi (rizoidy) podkreœlonymi py³em wêglistym; 3,0 m piaskowce jasnoszare drobnoziarniste, przewarstwiane mu³owcami szarymi i czarnoszarymi, z laminacj¹ smu yst¹, falist¹ i soczewkow¹ oraz strukturami typu mikrohummocky. Przy sp¹gu wiêkszy udzia³ mu³owców. Pogr¹zy, struktury ucieczkowe gazów. Poziomy zbioturbowane, kana³y i jamki erowiskowe, m.in. typu Spreiten. Upad warstw 2 390,0 438,0 mu³owce piaszczyste jasnoszare i i³owce ciemnoszare 390,0 462,0 m próbki okruchowe 438,0 450,0 piaskowce œrednio- i ró noziarniste, kruche, jasnoszare, podrzêdnie ciemnoszare ³upki i³owcowe 450,0 455,0 ³upki i³owcowe ciemnoszare i br¹zowe oraz piaskowce drobnoziarniste jasnoszare, kruche Formacja zagajska lub sk³obska (455,0 492,5 m; mi¹ szoœæ 37,5 m) 455,0 462,0 ³upki mu³owcowe i i³owcowe jasnoszare, w partiach wy szych ciemniejsze 462,0 469,0 7 m rdzenia: 0,4 m mu³owce i mu³owce ilaste syderytyczne szare, laminowane smu yœcie i faliœcie, rzadziej poziomo, tworz¹ce cykle sedymentacyjne. Poziomy zbioturbowane; 6,45 m mu³owce i mu³owce piaszczyste szare laminowane smu yœcie i faliœcie, rzadziej poziomo, tworz¹ce cykle sedymentacyjne. Obecne s¹ wk³adki piaskowców drobnoziarnistych (5 10 cm), a przy sp¹gu tak e piaskowca œrednioziarnistego, o podrzêdnej laminacji przek¹tnej. Kontakty erozyjne, pogr¹zy, poziomy zbioturbowane, jamki mieszkalne. W czêœci przystropowej gruz³owe konkrecje syderytowe. Rozproszone szcz¹tki roœlinne tworz¹ce smu ki wêgliste, miejscami zwêglone listki i ³odygi sagowców. Upad ; 0,15 m mu³owiec ilasty syderytyczny szary 469,0 486,5 mu³owce i i³owce jasnoszare, przy stropie nieliczne piaskowce 469,0 573,0 m próbki okruchowe 486,5 492,5 piaskowce drobnoziarniste jasnoszare, podrzêdnie mu³owce i i³owce jasnoszare, okruchy wêgla Formacja zagajska (492,5 535,0 m; mi¹ szoœæ 42,5 m) 492,5 496,0 piaskowce drobnoziarniste jasnoszare, podrzêdnie mu³owce i i³owce jasnoszare, laminki wêgla 496,0 500,0 mu³owce ilaste i i³owce jasnoszare, pojedyncze wk³adki piaskowców drobnoziarnistych 500,0 508,0 piaskowce drobnoziarniste, podrzêdnie mu³owce, sporadycznie laminy wêgla

13 13 508,0 520,0 mu³owce ilaste i i³owce szare, podrzêdnie piaskowce drobno- i ró noziarniste, jasnoszare 520,0 535,0 piaskowce drobnoziarniste jasnoszare, podrzêdnie szare mu³owce ilaste TRIAS Maria KULETA 1, Andrzej IWANOW TRIAS GÓRNY RETYK Retyk 535,0 560,5 okruchy jasnoszarych piaskowców drobnoziarnistych i szarych i brunatnych i³owców NORYK Retyk Czêœæ g³ówna (560,5 771,0 m; mi¹ szoœæ 210,5 m) 560,5 573,0 okruchy mu³owców brunatnych i oliwkowobrunatnych 573,0 580,0 7 m rdzenia: 0,3 m piaskowce drobnoziarniste szarozielone z brunatnymi plamami, w sp¹gu brunatne, nieco wapniste ze s³abo widoczn¹ laminacja poziom¹ lub falist¹; 0,9 m mu³owce piaszczyste brunatne z nielicznymi szarozielonymi odbarwieniami, bezstrukturalne, spêkane o bry³owej oddzielnoœci; 0,7 m piaskowce drobnoziarniste szarozielone z brunatnymi plamami, wapniste, gêsto laminowane. Laminacja przek¹tna, ma³oskalowa typu zmarszczkowego, pozioma i falista zaciemniona przez pstre ubarwienie ska³y, upad 7 ; 0,9 m mu³owce piaszczyste brunatne z szarymi plamami, s³abo wapniste, bezstrukturalne, o oddzielnoœci bry³owej; 0,2 m szare piaskowce drobnoziarniste, wapniste z bardzo dobrze widoczn¹ laminacj¹ typu zmarszczkowego, du e zró nicowanie koloru i sk³adu lamin, rdzeñ spêkany; 0,2 m szare mu³owce piaszczyste w sp¹gu przechodz¹ce w brunatne o oddzielnoœci bry³owej i p³ytkowej, w œrodkowej czêœci widoczna laminacja pozioma bêd¹ca efektem alternacji lamin piaszczystych lekko wapnistych i mu³kowych, upad 5 ; 2,5 m szarobrunatne piaskowce drobnoziarniste, wapniste, laminowane. Jest to g³ównie laminacja pozioma z przejœciami do przek¹tnej, ma³ej skali typu zmarszczkowego. W sp¹gowej czêœci wystêpuj¹ dwie wk³adki mu³owców (15 i 10 cm) barwy brunatnoszarej, nieregularnie laminowanych, spêkanych z odciskami flory; 1,3 m szare mu³owce piaszczyste, w stropie z brunatnym odcieniem, spêkane bry³owo. W górnej partii wystêpuj¹ cienkie (ok.1 cm) warstewki brekcji sedymentacyjnej z³o onej z okruchów mu³owców i i³owców. W szarych mu³owcach widoczna jest rozproszona drobna zwêglona flora 580,0 596,0 mu³owce szare i brunatne oraz i³owce szare i brunatne w iloœci oko³o 20% 580,0 671,0 m próbki okruchowe 596,0 608,0 mu³owce i i³owce mu³kowe szare i brunatne jw.; w iloœci odpowiednio 90 i 10% 608,0 671,0 mu³owce ilaste i i³owce mu³kowe, partiami wapniste, szare i brunatne w proporcji 60 i 40% 671,0 677,0 4,3 m rdzenia: 1,0 m mu³owce ilaste o zró nicowanym ubarwieniu, szare, brunatnoszare i brunatne, lekko wapniste, bezstrukturalne, drobno bry³owo spêkane. W partiach o barwach szarych obecna rozproszona drobna sieczka roœlinna; 0,5 m mu³owce ilaste szare, spêkane. W œrodkowej partii odcinka widoczna laminacja pozioma, upad 4 ; 2,0 m mu³owce brunatnoszare, lekko wapniste, bezstrukturalne, spêkane bry³owo, partiami p³ytkowo i bry³owo z drobn¹ sieczk¹ roœlinn¹; 0,2 m mu³owce szare i szarobrunatne, laminowane poziomo. Laminacja zdeformowana bioturbacjami i mechanicznie, obecna drobna sieczka roœlinna; 0,3 m mu³owce ilaste, brunatne, wapniste, bez widocznych struktur sedymentacyjnych o oddzielnoœci bry³owo-p³ytkowej; 0,3 m mu³owce ilaste barwy pstrej brunatnoszarej, ze s³abo czyteln¹ laminacj¹ poziom¹, spêkane 677,0 708,0 i³owce szare i szarozielone, liczne okruchy mu³owców br¹zowych i szarych 1 Pañstwowy Instytut Geologiczny Oddzia³ Œwiêtokrzyski, ul. Zgoda 21, Kielce

14 14 677,0 771,0 m próbki okruchowe 708,0 771,0 i³owce margliste i dolomityczne szare i jasnoszare oraz mu³owce szare i br¹zowe a tak e szare margle dolomityczne Anhydryt stropowy (771,0 782,0 m; mi¹ szoœæ 11,0 m) 771,0 777,0 6 m rdzenia: 2,7 m mu³owce ilaste szare, wapnisto-dolomityczne o strukturze brekcjowej, spêkane, bardzo charakterystyczna oddzielnoœæ bry³owo-skorupowa. W obrêbie mu³owców wystêpuje kilka wk³adek, gruboœci do 3 cm, margli piaszczystych i piaskowców silnie wapnistych, drobnoziarnistych, ró owych, laminowanych. Laminacja jest w ró nym stopniu zdeformowana mechanicznie: sp³ywy, pogr¹zy, rozmywanie lamin. W piaskowcach obecne s¹ ciemne, wyd³u one (ok. 2 mm) okruchy bioklastów fosforanowych i zwêglonej flory; 2,0 m i³owce mu³kowe lekko wapniste czarnoszare, z s³abo wykszta³con¹ nieregularn¹ laminacja poziom¹, spêkane, oddzielnoœæ p³ytkowo-bry³owa. W sp¹gu wystêpuj¹ gniazdowo-gruz³owe (œrednica ok. 5 cm) skupienia anhydrytu bia³oró owego wype³niaj¹cego równie drobne spêkania (0,4 m), upad 1 3 ; 1,1 m margle ilaste, lekko dolomityczne ciemnoszare o s³abo czytelnych strukturach sedymentacyjnych, wykszta³conych w postaci nieregularnych porozmywanych lamin lub smug bardziej piaszczystych, w sp¹gowej czêœci rdzeñ silnie zgnieciony 777,0 782,0 margle ilaste lekko dolomityczne, ciemnoszare 777,0 879,0 m próbki okruchowe KARNIK Kajper Warstwy gipsowe górne (782,0 842,0 m; mi¹ szoœæ 60,0 m) 782,0 842,0 i³owce oraz mu³owce marglisto-dolomityczne szare, br¹zowoszare rzadziej okruchy margli ilasto-dolomitycznych Piaskowiec trzcinowy (842,0 856,0 m; mi¹ szoœæ 14,0 m) 842,0 856,0 piaskowce i mu³owce szarozielone i brunatne Warstwy gipsowe dolne (856,0 908,0 m; mi¹ szoœæ 52,0 m) 856,0 879,0 margle dolomityczne i margle ilaste szaroczarne oraz mniej liczne okruchy i³owców marglisto-dolomitycznych 879,0 885,0 6 m rdzenia: 0,3 m margle i margle dolomityczne szaroczarne z delikatn¹ nieci¹g³¹ laminacj¹ poziom¹. Laminy czêsto zniekszta³cone, porozmywane, zafalowane; 5,7 m margle i i³owce marglisto-dolomityczne, czarnoszare z nieregularnie rozmieszczonymi poziomymi, jasnymi laminkami silniej wêglanowymi o gruboœci 0,5 2 mm. Iloœæ lamin zró nicowana w obrêbie profilu, skupiaj¹ siê one gêsto po kilka i kilkanaœcie na d³ugoœci 1 3 cm lub pojedynczo w odstêpach 0,5 2 cm. Ponadto na g³êbokoœci 879,4 879,45 i 880,4 880,43 wystêpuj¹ wk³adki laminowanych wapieni bioklastycznych, zbudowane z silnie pokruszonych skorupek liœcionogów(?). Obecny jest tu równie piryt w postaci smug, wpryœniêæ, pojedynczych kryszta³ów, a w sp¹gu wk³adek intraklasty i³owców. Ca³oœæ wykazuje s³ab¹ oddzielnoœæ p³ytkowo-bry³ow¹, upad ,0 908,0 i³owce marglisto-dolomityczne (40 60%), ciemnoszare oraz mu³owce margliste brunatne i szare (30 40%) a tak e margle dolomityczne szare (10 20%) 885,0 937,0 m próbki okruchowe Dolomit graniczny i piaskowiec sp¹gowy (908,0 933,0 m; mi¹ szoœæ 25,0 m) 908,0 933,0 i³owce dolomityczne, mu³owce i piaskowce TRIAS ŒRODKOWY LADYN Kajper 933,0 937,0 mu³owce ilaste i piaszczyste oraz piaskowce

15 15 937,0 943,0 5,2 m rdzenia: 1,0 m mu³owce ilaste i piaszczyste pstre ciemnobrunatno-szarozielono- ó³te bardzo s³abo wapniste, bezstrukturalne o oddzielnoœci bry³owo-skorupowej, rdzeñ w drobnych okruchach; 1,1 m mu³owce ilaste pstre brunatno-szaro-zielone, bezwapniste. Osad zbudowany z naprzemianleg³ych lamin mu³kowych i ilastych o ró nej gruboœci i ró nej strukturze wewnêtrznej, ponadto deformowanych mechanicznie i organicznie. Laminacjê zniekszta³ca równie zró nicowane ubarwienie. Rdzeñ wykazuje s³ab¹ oddzielnoœæ p³ytkow¹, lepsz¹ tylko w samym sp¹gu, gdzie osad jest bardziej ilasty. Pojawiaj¹ siê tu tak e pakiety o zdecydowanej ciemnoszarej barwie, w których na p³aszczyznach ³upliwoœci rozpoznaæ mo na odciski pokruszonej fauny; 0,6 m mu³owce piaszczyste i ilaste szaro-brunatno-oliwkowe, bezstrukturalne, bezwapniste o drobnej oddzielnoœci bry³owo-skorupowej, wydaj¹ siê ca³kowicie przerobione organicznie; 1,8 m mu³owce ilaste pstre brunatno-szaro-oliwkowe bardziej zwiêz³e od wy ej le ¹cych z zachowan¹ odcinkami pierwotn¹ struktur¹ sedymentacyjn¹ w postaci laminacji poziomej. W skale wystêpuj¹ nieregularne, gniazdowo- y³kowe skupienia CaCO 3, które mog¹ byæ wype³nieniami po œladach zwierz¹t i korzeniach roœlin; 0,7 m mu³owce ilaste pstre, szaro-zielono- oliwkowe, skruszone, oddzielnoœæ bry³owo-skorupowa 943,0 946,0 mu³owce, mu³owce piaszczyste b¹dÿ ilaste, brunatnoszare (50 80%), i³owce szaro oliwkowe (20 30%), nieliczne okruchy szarych piaskowców drobnoziarnistych (ok. 10%); 943,0 1030,0 m próbki okruchowe 946,0 1021,0 mu³owce margliste, margle ilaste, piaskowce margliste, szare i szaro-oliwkowe; 1021,0 1030,0 m mu³owce i i³owce szare i ciemnoszare 1030,0 1937,0 5,4 m rdzenia: 0,4 m mu³owce ilaste ciemnoszare i piaskowce drobnoziarniste szare, bezwapniste ze znaczn¹ domieszk¹ drobnego detrytusu zwêglonej fory. Jego iloœæ wzrasta ku sp¹gowi tworz¹c wzbogacone smugi i laminy, rdzeñ drobno spêkany z licznymi lustrami tektonicznymi, upad 3 ; 1,9 m mu³owce szare partiami z odcieniem zielonkawym, odcinkami piaszczyste o zdeformowanych intensywnie strukturach sedymentacyjnych. Tylko w sp¹gowej partii obserwowaæ mo na zachowan¹ subteln¹, rytmiczn¹ laminacjê zró nicowan¹ zawartoœci¹ domieszki ilastej, na p³aszczyznach oddzielnoœci wystêpuj¹ œlady organiczne oraz drobna sieczka wêglowa; 1,2 m mu³owce ilaste ciemnoszare, wapniste o zdeformowanych zupe³nie lub bardzo s³abo widocznych strukturach depozycyjnych. Rdzeñ jest drobno skruszony z licznymi lustrami tektonicznymi. W po³owie odcinka wystêpuje 5 cm pakiet wapienia okruchowego z³o onego z okruchów i bioklastów wêglanowych doœæ gêsto upakowanych. W ca³oœci równie obecna jest drobna sieczka roœlinna oraz pokruszone skorupki liœcionogów i fauny fosforanowej; 1,9 m i³owce mu³kowe i mu³owce lekko wapniste, szare o niewidocznych strukturach sedymentacyjnych. W tle ska³ widoczna jest drobna sieczka wêglowa i pokruszone skorupki wêglanowe a tak e szcz¹tki fosforanowe rozmieszczone bez³adnie. W sp¹gowej partii obecne s¹ pojedyncze konkrecyjne skupienia kalcytowe o œrednicy do 1,5 cm. Rdzeñ wykazuje oddzielnoœæ bry³owo-p³ytow¹ 1037,0 1074,5 i³owce szare, s³abo zwiêz³e, oraz mu³owce ciemnoszare, lekko wapniste 1037,0 1130,0 m próbki okruchowe Marta ROMANEK 1 Wapieñ muszlowy Wapieñ muszlowy górny 1074,5 1078,0 i³owce ciemnoszare s³abo zwiêz³e nieco wapniste 1078,0 1084,0 mu³owce ciemnoszare, nieco margliste, poziomo laminowane z cienkimi wk³adkami szarych wapieni mikrytowych 1084,0 1090,0 wapienie mikrytowe szare i wapienie drobnokrystakiczne jasnoszare z domieszk¹ skorupek fauny oraz z wk³adkami margli i ciemnoszarych mu³owców wapnistych 1090,0 1094,0 wapienie mikrytowe szare z wk³adkami ciemnoszarych margli i mu³owców marglistych 1 Pañstwowy Instytut Geologiczny Oddzia³ Œwiêtokrzyski, ul. Zgoda 21, Kielce