Marokański raj polskiego hipisa. Na własne oczy

Transkrypt

1 Na własne oczy Marokański raj polskiego hipisa Realność nie ma tu żadnego znaczenia mówi Tomasz Kawiak, ps. Tomek, rzeźbiarz, podróżnik i kontrkulturowy skandalista, który od 10 lat dzieli życie między Francję i Maroko. W Tangerze nic nie jest wieczne czy prawdziwe. Wszystko jest wielką prowizorką. tekst i fotografie Jakub Ciećkiewicz Medyna w Tangerze, agrafce spinającej Afrykę i Europę 108 POLITYKA nr 41 (2979),

2 Tomasz Kawiak, artysta hipis, który odświeżył mit Tangeru. Poniżej: jedna z jego słynnych rzeźb dżinsy wytrawiane w brązie. Medynę Tangeru wypełnia szaleńcza energia: zakapturzony mężczyzna w d ża labi i pędzi na ośle w dół uliczki; dostawca mięty z wysiłkiem pcha rozklekotany wózek; śniady starzec, w narzuconym na nagie ciało czarnym płaszczu, wygraża wokół chudą pięścią; ktoś biegnie, ktoś go goni, pieje kogut Szukasz chłopca, dziewczyny, kifu? pyta handlarz. Nie chcesz nic? Czy jesteś rasistą? Tanger agrafka spinająca Europę i Afrykę to tygiel ras, kultur, religii, typów ludzkich. Miasto, w którym każde miejsce jest osobnym światem, wypełnionym odrębnym językiem: dariją, rifeńskim, hiszpańskim, francuskim W powietrzu unosi się zapach mięty i haszyszu. Raj hochsztaplerów Wolne miasto Tanger, a właściwie Międzynarodowa Strefa Wolnego Handlu ( ), zarządzana przez dziewięciu konsulów państw zachodnich była prawdziwym rajem finansowym. Brak wiz, ceł, podatków i przepisów wszystko to sprzyjało interesom. Banki spekulowały walutami i prały pieniądze (przez jeden z nich, w 1943 r., trafiły do Anglii podrobione funty z Sachsenhausen). Kwitła kontrabanda. Ulicami jeździły cadillaki, na wystawach leżały szwajcarskie zegarki i francuskie perfumy. Po wojnie narodziła się czarna legenda Tangeru. W porcie, obok okrętu Nylona Sida pirata, który organizował porwania na otwartym morzu, dokowały łodzie podwodne przemytników. W Grand Café de Paris handlował bronią Otto Skorzenny, który jako agent Abwehry wsławił się porwaniem Benito Mussoliniego. Po medynie chodzili zbiegli naziści i kolaboranci z Vichy, ekskomunikowani księża, lekarze pozbawieni praw do zawodu, prawnicy bez licencji... W świecie, gdzie wolno było niemal wszystko, każdy chciał zacząć od początku. Ekscentryczne miasto przyciągało celebrytów. Onasis i Jacqueline, Chaplin i Garbo, Callas i Beaton, Bowles i Auer podnosili rangę arabskich fet, wydawanych przez multimilionerkę Barbarę Hutton, która nabyła pałac w medynie, przebijając ofertę generała Franco, a zapraszanych gości przyjmowała w tiarze carycy Katarzyny. Tanger był wówczas Cannes Afryki. W latach 50., zwabieni wolnym seksem i marihuaną, zjechali hipisi opowiada Tomasz Kawiak. Też hipis, tyle że lubelsko-warszawski, jeden z niewielu żyjących twórców kontrkultury. Większość umarła młodo. Ojciec ruchu Bill Burroughs (który przybył do Tangeru po zabiciu żony) mieszkał w burdelu dla homoseksualistów, gdzie codziennie odurzał się heroiną, a w rzadkich chwilach trzeźwości pisał Nagi lunch utwór zakazany w Stanach Zjednoczonych. Wokół krążyły ikony pokolenia: alkoholik Jack Kerouack i poeta Allen Ginsberg po kuracji w szpitalu psychiatrycznym. A kiedy do m ia sta z jecha l i The Rolling Stones Tanger stał się symbolem hipisów. Strefa Międzynarodowa już wówczas nie istniała. Zlikwidowana przez niepodległe Maroko w 1956 r., umierała przez kolejną dekadę. Spekulanci wyjechali, wywożąc 4 tony złota! Jedyny naprawdę wielki pisarz Paul Bowles pozostał do końca: osamotniony i zgorzkniały. Jego bestsellerowa książka Pod osłoną nieba (z 1949 r.), która wywołała fascynację miastem, została brawurowo sfilmowana przez Bertolucciego. Raj outsidera Na szczycie wysypiska facet w dżinsach przerzuca tyczką śmieci. Po chwili wkłada okulary i notuje: Wysypisko jest ważnym miejscem dla MAROKAŃCZYKÓW, szczególnie dla dzieci. Bo tutaj ONE uczą się ALFABETU: litera»p«to PLASTIK, litera»s«to szkło i tak dalej. Tomasz Kawiak poznał na wysypisku bezdomnych wyrostków i namówił ich do zasadzenia parku każde dziecko nadało drzewu własne imię. Na śmietniku wygrzebał miotły z liści palmowych, które potem zastygły w aluminium, i okrągłe chlebki, które skamieniały w glinie w piecu ceramicznym. Z pogrzebaczem w dłoni wchodził w głąb kultury. Przywiózł ze sobą legendę podróżnika, happenera, show mana, skandalisty i prowokatora. Kiedy w Tangerze trwało szalone, psychodeliczne lato 1961 r. i po medynie chodzili młodzi w podartych lewisach, Tomasz i jego koledzy szaleli w Warszawie. Nosiliśmy dżinsy, pozowaliśmy na Jamesa Deana, buntowaliśmy się i uprawialiśmy wolny seks. Na tyłach akademii piliśmy wódkę: Piwowski, Głowacki, Himilsbach, Starski, Wodiczko, Zarębski i ja. Słuchaliśmy jazzu, fascynował nas Woodstock, szukaliśmy wolnej wypowiedzi i otwarcie chcieliśmy opuścić Polskę. Tuż przed ucieczką zorganizował w Lublinie happening ekologiczny Ból Tomka Kawiaka. Obwiązał białymi prześcieradłami kikuty drzew, przycięte ostro przez służby miejskie, polał czerwoną farbą i udrapował obraz. Przechodnie byli w szoku, happener składał wyjaśnienia na milicji, a wydarzenie przeszło do historii sztuki. Wyjechał do Francji, mając 10 dol. w kieszeni. Kiedy się ogarnął, przystrojony w dżinsy i łowicki kapelusz wyruszył z rzeźbami na ulice Paryża. Krytyków zafascynowało, że przyprawił swoim pracom kółka, oderwał od cokołów, pozwolił na swobodne włóczęgi po świecie. Pomysł docenił nowy mistrz Cesar i dyktator opinii Pierre Restany. Kawiak zasłynął z rzeźb dżinsów wytrawianych w brązie hipisowskiego symbolu wolności i podróży. Jedne stawiał na ulicach miast, inne POLITYKA nr 41 (2979),

3 W Gran Café de Paris spotykali się po wojnie handlarze bronią, zbiegli naziści, ekskomunikowani księża, prawnicy bez licencji, początkujący literaci... Był to też zawsze lokal gejów. Poniżej: w tym domu nagrywali The Rolling Stones i transowa kapela The Master Musicians of Joujouka. na szczytach Alp, a 369 zakopał w Chinach jako armię terakotową błękitnych wojowników. Każdego dnia wymyśla coś nowego. Wypala artystyczne cegły i rozwozi po świecie (jedną wkomponował w Chiński Mur, z innych wykonał klapki dla buddyjskiego mnicha) albo wymienia ampułki krwi na dzieła sztuki... Lubię humor mówi nienawidzę sztuki nuuuuudnej! Po przyjeździe do Tangeru zaprzyjaźnił się z kogutem, wielkim ptakiem przykutym łańcuchem do ściany balkonu, który wydał mu się strażnikiem ulicy. Rysował go, karmił, pokazywał turystom. A kiedy jego skrzydlaty kumpel zdechł, zmienił koguta w dzieło sztuki: wyprawił, wsadził do gabloty i oświetlił. Z magnetofonu płynął dźwięk: kukuryku. Ostatni hipis artysta postanowił odświeżyć mit Tangeru. Raj tylko dla turystów Spacer po mieście trzeba rozpocząć w okolicy portu, gdzie mieściły się oazy rozpusty. Po rozwiązaniu strefy międzynarodowej zlikwidowano wszystkie domy publiczne, a były to przybytki luksusowe rozmarza się francuski publicysta Noe Yan Nallets. Ich rolę szybko przejęły niby-pensjonaty pochowane w bocznych uliczkach medyny: Valencia, Miami, Detroit. Chłopiec kosztuje tu 200 DH (ok. 20 euro), dziewczyna 250 DH. Większość burdeli obsługuje pedofilów. Powyżej portu, na skwerze, obok targu rybnego, leżą chłopcy odurzeni klejem. Klej jest najtańszym narkotykiem. Łagodzi 110 POLITYKA nr 41 (2979),

4 N A W Ł A S N E O C Z Y Café Baba, jedna z ostatnich kawiarni w dawnym stylu, opisywanych przez Trumana Capote a, miejsce, gdzie otwarcie pali się kif. Poniżej: kryptoburdele są zlokalizowane w okolicach portu. POLITYKA nr 41 (2979), głód, ból, rozpacz i cierpienie. Dzieciom ulicy pomaga muzułmańska fundacja DARNA, która w Tangerze cieszy się autorytetem. Dyrektorka ds. pedagogicznych, Habiba Bouzerda, pokazuje świetlicę dla stu młodych ludzi i internat na 50 miejsc. Tych, których udaje się wyrwać z bagna, uczymy zawodów. Mamy fermę pedagogiczną, teatr, gazetę, komputery Ulica medyny pnie się ostro w górę, aż do słynnego Petit Socco, który Truman Capote opisał jako plac paradny prostytutek, skład handlarzy narkotyków i ośrodek szpiegowski. Dziś nic tego wrażenia nie potwierdza. W słynnej Café Central nadal przysiada pisarz analfabeta Mohammed Mrabet. Wypala kilka fajek haszyszu i bierze 100 euro za rozmowę śmieje się Noe. Na kawę wpada córka Rondy Westona, węgierska hrabina Banffy, była dyrektorka księgarni des Colonnes Rachel Muyal, która mówi: Ach, lata 60. to były wspaniałe czasy, wtedy wszystko kręciło się na osi szaleństwa. W medynie już tylko Café Baba przypomina dawną kawiarnię, opisywaną przez Capote a: Wybuchają bójki i ustają, ludzie chodzą, grają w karty, palą haszysz, a wszystko odbywa się w wielkim ponadczasowym śnie. Wokoło wiszą portrety Boba Marleya i Jimiego Hendrixa. Turyści włóczą się z miejsca na miejsce, palą trawę i co chwila wybuchają śmiechem. (Papieros z marihuaną kosztuje 3 euro). Od czasu do czasu na ulicach migają czarne sylwetki Subsaharyjczyków. Jest ich tu 5 tys. Mieszkają byle gdzie: włamują się do pustostanów, wynajmują piwnice, kopią ziemne obozy. 111

5 Być może za kilka lat nie uświadczysz takich scenek na ulicach miasta, które król Mohamed VI osobiście skazał na wielkość i bogactwo. Jedni żebrzą, bo zbierają na silnik do łódki, inni szturmem atakują przejście w Ceucie. Wikariusz generalny Tangeru, franciszkanin ojciec Symeon przedstawia portiera katedry Halida, który w wieku 9 lat uciekł do Hiszpanii pod naczepą tira. Wrócił jako wyrostek, po odsiadce w więzieniu. Pokazuje Nigeryjkę, która u braci ukrywa się przed rodakami. Zabrali ją jako tarczę i zmuszali do prostytucji. Wyciąga z teczki fałszywy malijski paszport Kameruńczyka Rolanda, który niedawno przyjął bierzmowanie. Ojciec odnalazł go na Isla de Las Palomas hiszpańskiej wysepce zamienionej w obóz migrantów. Proszę ich, żeby zostali, starali się o prawo pobytu w Maroku albo żeby wracali do domów, ale oni wyobrażają sobie Europę jako raj, gdzie każdy ma willę z basenem Kościół cieszy się w Tangerze szacunkiem. Siostry Matki Teresy z Kalkuty ratują niezamężne muzułmanki w ciąży (według prawa takie dzieci w ogóle nie istnieją!), siostry Jezus Maryja zajmują się kobietami ulicy, franciszkanki dziećmi z zespołem Downa i głuchoniemymi, bracia Białego Krzyża psychicznie chorymi, katedra prowadzi najtańszą szkołę językową, gdzie ojciec Symeon uczy hiszpańskiego. Uroczy tangerczyk Abdu, właściciel El Marocco Club, prowadzi do domu, w którym jego ojciec zorganizował nagranie grupy The Rolling Stones i transowej kapeli The Master Musicians of Joujouka (Brian Jones pisał potem, że mistrzowie od czterech wieków grają rocka). Wyciąga pożółkłe fotografie stonesów w dżalabijiach. Uśmiecha się z dumą. Czy ktoś gromadzi pamiątki po hipisach? Nikt. Droga z Tangeru do Ketamy biegnie przez pola marihuany. Przy wjeździe do wiosek stoją dzieci z gałązkami w dłoniach. Pokazują menu manjun, kif, kokaina, heroina, opium To przemysł, który zaspokaja 60 proc. potrzeb Europy mówi Noe. Policjanci złapią czasem płotkę, ale prawdziwy towar płynie w kontenerach. Rajskie jabłko króla Na ulicach łopocą czerwone sztandary z zielonymi gwiazdami. Robotnicy rzucają się do malowania krawężników i porządkowania skwerów. Po mieście jeździ naszpikowany elektroniką mercedes kontrwywiadu to znak, że król Mohamed VI przybył do Tangeru: potomek Mahometa, przywódca muzułmanów, 22 władca z dynastii Alawitów, człowiek, który sprawuje władzę absolutną w demokratycznej, konstytucyjnej, socjalnej monarchii Maroka. Nim został królem, obronił z wyróżnieniem doktorat Współpraca między UE a Unią Arabskiego Maghrebu, był asystentem szefa Komisji Europejskiej Jacques a Delorsa i generałem brygady. Po koronacji uwolnił więźniów politycznych, zakazał stosowania tortur, zrównał prawa mężczyzn i kobiet, dopuścił do głosu opozycję. Gospodarkę rozwija osobiście. Codziennie w telewizji otwiera jakiś zakład lub piętnuje bałagan i wyrzuca z pracy. (On i jego rodzina to najwięksi prywatni inwestorzy w królestwie). Po wybuchu arabskiej wiosny (2011 r.), kiedy czterech mężczyzn dokonało samospalenia w Tangerze król szybko stanął na czele protestu, zwiększył subsydia na żywność, zapropono- 112 POLITYKA nr 41 (2979),

6 N A W Ł A S N E O C Z Y Tymczasem w biednych rejonach Rifu podstawą utrzymania dla większości rodzin jest produkcja marihuany i haszyszu. POLITYKA nr 41 (2979), wał reformy, a potem wygrał referendum konstytucyjne, w którym poparło go 98 proc. poddanych. Premier lider zwycięskiej islamistycznej partii Sprawiedliwości i Rozwoju, Abd Allah Ben Kiran, nazywany islamistą pałacowym, mówi w wywiadach: Król jest moim szefem. Dwukrotnie przegrał z władcą, próbując arabizować i islamizować media, potem uspokoił się i skoncentrował na utrzymaniu stołka. Król który twardo gra z Ameryką i UE skazał Tanger na wielkość. Białe miasto powoli zmienia się w wielki plac budowy. Ogromne dźwigi wznoszą największy kontenerowy port Afryki, inżynierowie wyznaczają linie pierwszego na czarnym lądzie TGV: Tanger Casablanca, Tanger Marrakesz, Casablanca Oujda. Po nowych bulwarach jeżdżą nowe dacie, wyprodukowane w specjalnej strefie ekonomicznej. Walące się budynki odrestaurowano, skarpę, gdzie pasły się kozy i barany, zamieniono w zieleniec. Do 2017 r. miasto pochłonie 700 mln euro, stając się centralnym punktem Morza Śródziemnego. Tanger jest lokomotywą kontynentu mówi Jamal Souissi, producent filmowy, członek elit. A Maroko jedynym wiarygodnym i stabilnym partnerem Zachodu w Afryce Północnej. Taki przekaz król wysyła do świata. Świat wierzy i inwestuje. Król zna się również na sztuce. Niedawno kupił obraz Kawiaka, potem zamówił pomnik, który ma być symbolem nowej metropolii. Ra(j)madan Wokół dworca autobusowego ustawiono namioty, które pod wieczór wypełnią się modlitwami. A La-rach! A La-rach! ryczy ochrypły naganiacz. Do kabiny iście afrykańskiego autokaru wsiadają: brodaty mężczyzna w białej dżalabii i młoda matka z niemowlakiem na ręce. Mężczyzna rozdaje broszury i krzykliwie przemawia. Z okładek straszy karząca pięść sprawiedliwości. Tanger jest miastem salafitów. Tangerczycy byli wśród zamachowców z Casablanki w 2003 r. i wśród terrorystów z Madrytu. W tutejszym meczecie wygłasza kazania znany radykał Al-Fizazi, skazany na 30 lat więzienia za podżeganie do dżihadu i ułaskawiony po wybuchu wiosny Arabów, za cenę potępienia protestów. (Ostatnio, podczas nabożeństwa, pojednał się z królem). Islamista zbiera broszury, których nikt nie kupił. Teraz płaczliwą opowieść rozpoczyna matka. Berberki ocierają łzy i wyciągają banknoty, bo hojność jest ważnym elementem ramadanu. Kierowca zapala silnik, autobus rusza, ale pechowo otwierają się boczne drzwi. Konduktor wali pałką po zawiasach, klnie, w końcu macha ręką. Insha Allah! Dzień ramadanu zawsze jest nerwowy. Od świtu nie wolno jeść, używać kosmetyków i uprawiać seksu. Za to noc przypomina egzotyczny karnawał pełen biesiad i zbiorowych wędrówek po mieście. Przez chwilę widać Tanger z góry. Mały obwarzanek medyny, otoczony wielkim pierścieniem blokowisk, parków technologicznych, obwodnic. Widać oddalający się port i miejsce, gdzie zostanie ustawiony zamówiony przez króla u Kawiaka nowy symbol miasta. Ma przedstawiać arabską literę T. T jak Tanger. I T jak Tomasz? tekst i fotografie Jakub Ciećkiewicz konsultacja prof. Aleksandra Kasznik-Christian Autor dziękuje Ambasadzie RP w Rabacie za pomoc. 113