Życie codzienne w miastach śląskich w średniowieczu
|
|
- Damian Wójtowicz
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Życie codzienne w miastach śląskich w średniowieczu Anna Pobóg Lenartowicz Problem urbanizacji Europy należy do jednego z tych zagadnień, które od wieków wzbudzają emocje i zainteresowanie badaczy. Dotyczy to zarówno terminologii, genezy miast, jak i roli, jaką odgrywały w życiu politycznym, społecznym, gospodarczym i kulturalnym poszczególnych państw. Trudno wyobrazić sobie starożytne cywilizacje: babilońską, grecką czy rzymską bez miast. W starożytności miasto to najważniejsza instytucja, widoczne jest to chociażby w stosowanej terminologii: greckie polis stawia znak równości pomiędzy miastem a państwem; rzymskie urbs -według niektórych badaczy pochodzić ma od wyrazu orbis czyli świat, w końcu civitas, słowo, które może oznaczać i miasto i państwo. 1 Tak według Platona, jak i Arystotelesa greckie miasta państwa były najdoskonalszymi wytworami człowieka. 2 Sytuacja uległa zmianie wraz z upadkiem cesarstwa rzymskiego. Jednym z najbardziej wyraźnych oznak tego upadku był zanik miast. Niektóre z nich w ogóle przestały istnieć, w innych liczba ludności uległa bardzo poważnemu zmniejszeniu. Przykładem jest rzymskie miasto Arelatum, które starożytności liczyło kilkadziesiąt tysięcy mieszkańców, a na początku średniowiecza praktycznie przestało istnieć. 3 Średniowiecze to okres nowej urbanizacji Europy, dotyczy to zwłaszcza Europy Środkowo Wschodniej. Na Śląsku początkowo zaczęto budować grody, które przede wszystkim miały charakter obronny, najważniejsze z nich były ośrodkiem władzy politycznej i religijnej, z czasem także stawały się centrami wymiany handlowej. Prawdziwa rewolucja społeczno - gospodarcza nastąpiła jednak na Śląsku na początku XIII w. Wówczas to książę śląski Henryk Brodaty, wraz ze swą małżonką Jadwigą, późniejszą świętą, pochodzącą z bardzo wpływowego i znanego w Europie rodu von Andechs, postanowił sprowadzić na terytorium swego państwa osadników z zachodu Europy, głównie w celu zagospodarowanie nieużytków i karczunku lasów. Aby zachęcić obcych przybyszów na tereny, które jawiły im się jako nieznane i niebezpieczne, rozpuścił pogłoskę, jakoby na tych terenach znajdowało się złoto. To spowodowało napływ całej rzeszy poszukiwaczy złota, którzy zaczęli kolonizacje nowych terenów. Nic więc dziwnego, że pierwsze założone przez nich miasto na Przedgórzu Sudeckim nazwano Złotoryją. Widząc powodzenie tej akcji Henryk Brodaty zdecydował się założyć miasto wzorcowe, które mogłoby stanowić przykład dla innych tego typu inwestycji nie tylko na Śląsku. Miastem tym stała się Środa ( Śląska), stąd najpopularniejszym prawem, na którym lokowano w Polsce miasta było tzw. prawo średzkie. Była to zmodyfikowana odmiana prawa magdeburskiego. 4 W ślad Henryka Brodatego poszedł jego kuzyn, książę opolski Kazimierz I, który zaraz na początku swego panowania ( po 1211 r.) zezwolił na lokacje dwóch głównych miast w swoim księstwie: Opola i Raciborza. 5 Za ojca miast górnośląskich uważa się wszakże jego syna Władysława I opolskiego, któremu przypisuje się lokację kilkudziesięciu miejscowości na Górnym Śląsku, w tym kilkunastu miast. 6 Wzorem założeń urbanistycznych dla wielu miast średniowiecznych stała się niebiańska Jerozolima, zwłaszcza to utrwalona w wizji apokaliptycznej św. Jana. 7 Wzorcowe miasto, zwłaszcza to, powstające od podstaw ( czyli na tzw. surowym korzeniu) zaczynało się od wytyczenia jego obszaru. W centralnym punkcie musiał znajdować się plac (rynek), w którym odbywała się wymiana handlowa. Wkrótce budowano tam dom kupiecki, a następnie także siedzibę władz miejskich, czyli ratusz. Na jednym z rogów rynku mieszczanie stawiali swój własny kościół parafialny. Rzemieślnicy lokowali swe warsztaty wzdłuż odpowiednio wytyczonych ulic, według profesji, stąd ich nazwy: Szewska, Garncarska, Nożownicza, Kotlarska itp. Oczywiście im kto był bogatszy, tym mógł liczyć na miejsce bliżej rynku. Pierwotna zabudowa nie była stała, wynikało to nie tylko z ciągłego napływu do miasta nowych mieszkańców, (gdy było ich za dużo wprowadzano ograniczenia w przyjmowaniu do prawa miejskiego, czasami dość rygorystyczne 8 ), ale także z nękających średniowieczne miasta pożarów. Wyjściem z tej drugiej sytuacji była 1 KOBIELUS, S. Niebiańska Jerozolima. Od sacrum miejsca do sacrum modelu, Warszawa 1989, s IZDEBSKI, H. Historia myśli politycznej i prawnej, wyd. 4, Warszawa 2007, s SAMSONOWICZ, H. Dziedzictwo średniowiecza: mity i rzeczywistość, Wrocław 2009, s Szerzej na ten temat ZIENTARA, B. Henryk Brodaty i jego czasy, Warszawa 1997, s , POBÓG LENARTOWICZ, A. - DOMINIAK, W. Rozwój akcji osadniczej w księstwie opolsko raciborskim w I połowie XIII wieku, w: Sacra Silentii provincia.800 lat dziedzicznego księstwa opolskiego ( ), red. A. Pobóg Lenartowicz, Opole2003, s DOMINIAK, W. Ostatni władca Górnego Śląska: Władysław I, pan na Opolu i Raciborzu ( ), Racibórz KOBIELUS, S. Niebiańska Jerozolima, s W stosunku do miast śląskich zob. np. WÓŁKIEWICZ, E. Migracje do miast średniowiecznych w świetle ksiąg prawa miejskiego, w: Miasto czyni wolnym. W 790 rocznicę lokacji Opola, red.. A. Pobóg Lenartowicz, Opole 2008, s. 43
2 budowa domów murowanych, które trudniej było strawić przez ogień. Murowane budynki były poza tym o wiele bardzie estetyczne i podnosiły walory architektoniczne miasta. Nic więc dziwnego, że np. w Opolu miejscowi książęta nakazywali pod karą utraty gruntu budować, zwłaszcza w okolicach rynku, domy murowane, 9 a książę Jan Kropidło, który wiele podróżował po Europie, w swych dokumentach zawarł wręcz wytyczne do wyglądu tych nowych budynków. Domy te miały mieć fasadę z murowanym pomieszczeniem za nią (chroniącym przed pożarem lub kradzieżą), pozostałe rogi domu winny stać na słupach o określonej szerokości (dwóch łokci), domy powinny być kryte dachówką. W pierwszej kolejności przebudowane miały być domy w rynku, a potem roboty budowlane miały objąć sukcesywnie pozostałe ulice. Wszystkie te działania podyktowane były chęcią uczynienia z Opola miasta na wskroś europejskiego. Książę przekazał na ten cel miastu określone sumy w swym testamencie. 10 W myśl znanego niemieckiego powiedzenia miasto czyniło wolnym (właściwie powietrze miejskie czyniło wolnym - Stadt Luft macht frei), stąd chętnych do zamieszkania w mieście nigdy nie brakowało. Wynikało to nie tylko z tego, że miasto stwarzało nowe możliwości rozwoju intelektualnego i gospodarczego, awansu społecznego, ale także z tego, że miasto zapewniało opiekę i poczucie bezpieczeństwa wszystkim swoim obywatelom. Średniowieczne miasta, w tym także miasta śląskie, były samorządne, samowystarczalne i samofinansujące się. Samorządem miejskim była rada i ława miejska. Na czele rady stał burmistrz, który rządził miastem wraz z rajcami. Kadencja rady trwała najczęściej rok. Na te funkcję wybierani byli przede wszystkim ludzie bogaci, bowiem urzędy te były bezpłatne. Poza tym wychodzono z założenia, że prawo do decydowania o miejskich wydatkach powinni mieć przede wszystkim ci, którzy jak najwięcej włożą poprzez podatki do miejskiej kasy. W praktyce jednak funkcje radnych i burmistrza naprzemiennie przez wiele lat pełniły te same osoby lub członkowie tych samych rodzin. Wielkość rady uzależniona była od wielkości miasta, w takim Wrocławiu, np. radnych było kilkunastu, a w Opolu tylko czterech (+ burmistrz). 11 W tym miejscu warto jednak przypomnieć, że liczbę ludności średniowiecznego Opola szacuje się na około osób. 12 Organem sądowniczym była ława, na czele której stał wójt. U początków wielu miast, zanim wykształciła się rada miejska, to właśnie w rękach wójta spoczywała władza ustawodawcza i sądownicza. Wynikało to z tego, że wójtami zostawali zasadźcy, czyli swego rodzaju założyciele i organizatorzy miast. Była to rekompensata za trud włożony w lokację miasta. Wójtostwo było wtedy dziedziczne. I tak wójt Opola posiadał w ramach swego uposażenia dom w Opolu, 2 ławy ( jatki) mięsne, 4 ławy chlebowe, 38 (!) ław szewskich, dochody z kramów, piekarni, łaźni, szwalni oraz zyski ze sprzedaży pieprzu. Do tego dochodziły czynsze z młyna, cła, rybołówstwa, ogrodów i pól leżących poza miastem. 13 Wszystkie te dochody były wolne od podatków! Z czasem jednak mieszkańcy dążyli do wykupienia wójtostwa i ograniczenia jego funkcji do sądowniczych. Opole było jednym z miast, w których ograniczenie władzy wójta nastąpiło stosunkowo późno, bowiem dopiero na początku XV w., ale np. we Wrocławiu stało się to już u schyłku XIII w. Podczas lokacji miasta stawały się także właścicielami terenów wiejskich, często nawet kilku wsi, ale też łąk, lasów i ogrodów. Miały także prawo do łowienia ryb na określonym odcinku rzeki i prawo do budowania młynów. Miało to zapewnić miastu samowystarczalność. Dzięki temu miasta mogły przechowywać zboże, które albo poprzez korzystne transakcje handlowe zasiliło stan kasy miejskiej, albo w przypadku klęsk żywiołowych lub nieurodzaju dostarczało darmowej żywności dla wszystkich potrzebujących. Miasto miało obowiązek dbać o potrzeby swych obywateli, stąd np. opieka nad chorymi i niepełnosprawnymi, ale także darmowe rozdawnictwo żywności dla swoich obywateli. Stąd też ścisłe wyznaczenie przestrzeni, w ramach których te przywileje obowiązują, a więc budowa murów miejskich. Trzeba pamiętać, że mury miejskie miały nie tylko chronić przed najazdem zewnętrznym, ale także ściśle wyznaczać przestrzeń praw miejskich. Nadwyżki finansowe z budżetu miasta szły także na działalność na rzecz instytucji kościelnych. Chodziło tu nie tylko o upiększanie świątyń miejskich ( czy też innych budowli miejskich, takich jak ratusz czy dom kupiecki), ale także utrzymanie różnego rodzaju zakonów, w tym zwłaszcza typowo miejskich, jakim były zakony żebracze ( dominikanie i franciszkanie). Opole należało do tych miast, które było stać na to, aby w obrębie swych murów utrzymać dwa zakony oba żebracze, jest to dowód nie tylko na religijność jego mieszkań- 52. Wśród wymagań znalazły się m. in. wymogi składania przysięgi w określonym języku, złożenia stosownej opłaty, świadectwa prawego pochodzenia, listów polecających, nakazu zakupu nieruchomości w mieście, czy nawet ożenku. 9 Takie rozporządzenia wydali między innymi w 1365 r. książęta opolscy Władysław i Bolesław, zob. KOSZYK, S. Dokumenty pergaminowe Archiwum Miejskiego w Opolu, Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka, t.v, 1950, POBÓG LENARTOWICZ, A. Pod panowaniem Piastów, w: Opole, dzieje i tradycja, red. B. Linek, K. Tarka, U. Zajackowska, Opole 2011 s IBIDEM, s DZIEWULSKI, W. Miasto lokacyjne w Opolu w XIII XV wieku, Studia Śląskie, seria nowa, t. 1, 1958, s POBÓG LENARTOWICZ, A. Pod panowaniem Piastów, s. 49.
3 ców, ale przede wszystkim na ich zasobność, bowiem obie wspólnoty utrzymywały się z jałmużny. Wyrazem tej zamożności jest fundacja szpitala p.w. św. Aleksego przez opolskiego mieszczenia Kuncze Kromera, dla utrzymania ośmiorga chorych obojga płci. 14 Życie w mieście średniowiecznym uzależnione było od dwóch zasadniczych czynników: pory roku i kalendarza liturgicznego. Pora roku wyznaczała czas rozpoczęcia i zakończenia pracy. Wszystkie czynności handlowe ( i nie tylko) należało bowiem wykonywać przy świetle dziennym, stąd w lecie dzień roboczy zaczynał się wcześniej i trwał dłużej, a w zimie krócej. To przyroda odmierzała codzienny czas mieszkańców średniowiecznego Śląska. 15 Pierwsze zegary pojawiły się na wieżach najbogatszych miast dopiero w XV w. Rok liturgiczny natomiast wyznaczał dni, w których w ogóle można było pracować. Świętowanie, a więc i zakaz pracy zarobkowej, było w tamtym okresie bardzo częste i zastępowało powszechnie dziś znany urlop. Dość wspomnieć, że na Śląsku było ( w zależności od miasta) od 90 do 120 dni świątecznych, w tym około 50 niedziel, co oznacza, że prawie 1/3 roku była czasem sakralnym, przeznaczonym na świętowanie. Różnica z dzisiejszym czasem wolnym polegała na tym, że był on precyzyjnie zaprogramowany i każdy porządny chrześcijanin musiał się trzymać sztywno określonych zasad. 16 Sfera sacrum i profanum stykały się w średniowieczu ze sobą na każdym kroku. Kościół bowiem, do którego uczęszczali mieszczanie znajdował się tuż przy rynku, a więc tuż obok kramów i karczem, a ówcześni mieszkańcy Śląska (zwłaszcza podmiejskich wiosek) łączyli wyjście do kościoła z możliwością zrobienia zakupów. Biskup wrocławski Nanker w swoich statutach z 1331 r. piętnował tych, którzy gwałcą dzień Pański i świąteczny, handlując, dorabiając się lub wykonując inne prace niegodne. 17 Zakazywano więc prac fizycznych, nauczania, prowadzenia rozpraw sądowych. Ale dopiero w XV wieku pojawiły się zakazy przedstawiania w kościele ofert kupna i sprzedaży nieruchomości czy bydła. 18 Upowszechnił się natomiast zwyczaj ( związany on był z kultem Bożego Ciała), by do świątyni wchodzić na dźwięk dzwonków przez Przeistoczeniem (elewacją Hostii) i pozostać w nim aż do Komunii. Ponieważ Komunię przyjmowano wówczas najwyżej 3 razy do roku, większość ludzi wychodziło z powrotem na rynek zaraz po Przeistoczeniu. 19 Starano się zapobiegać tego typu zjawiskom, między innymi poprzez zamknięcie bram miejskich, otwierano je dopiero po sumie, podobnie jak stragany, jatki i karczmy. Te ostatnie mogły jednak przez cały czas obsługiwać podróżnych. 20 ( a więc podobnie jak dzisiaj w Polsce w dni wolne mogą być otwarte stacje benzynowe). Plagą było też bieganie po kościele od ołtarza do ołtarza, przy których odprawiano tzw. msze prywatne. Musimy sobie uświadomić, że w tym czasie w każdym kościele było przynajmniej kilkanaście ołtarzy, a w największych kościołach śląskich ich liczba sięgała prawie 60! 21 W XV wieku, w celu uatrakcyjnienia liturgii w niektórych kościołach wprowadzano różnego rodzaju przedstawienia, ale także grę na fletach, trąbach i innych instrumentach. 22 Spotykało się to zazwyczaj z potępieniem ze strony pobożnych kaznodziejów. A tych na ówczesnym Śląsku nie brakowało. Znany wrocławski kronikarz Piotr Eschenloer narzekał w połowie XV w., że nie ma na świecie miasta, w którym byłoby co dzień tyle kazań, ile w naszym Wrocławiu rano i wieczorem, a który kaznodzieja więcej ciekawostek i niezwykłych rzeczy opowiada, tego chętniej słuchają. 23 Szczególnie zapisały się w historii kazania znanego europejskiego kaznodziei bernardyna Jana Kapistrana, który w wielu miastach śląskich nawoływał między innymi do porzucenia konsumpcyjnego stylu życia. W efekcie jego kazań w samym tylko Wrocławiu naznoszono tyle wystawnych strojów i przedmiotów zbytku, że ułożony z nich stos płonął przez kilka godzin. 24 Trzeba też pamiętać, że udział w liturgii był ważnym elementem identyfikacji, z udziału we Mszy wykluczeni byli najciężsi grzesznicy: kryminaliści, lichwiarze, osoby ekskomunikowane. Obecność w obrzędach liturgicznych była świadectwem przynależności do grupy osób uczciwych i lepszych w opinii społecznej. 25 Ci, na których ciążyły kary kościelne, musieli poddać się publicznej pokucie. Dotyczyło to także książąt i miast. Znamy opisy pokuty, jaką musieli odbyć chociażby rajcy Wrocławia za napaść na legata papieskiego w 1343 r. boso, we włosiennicach przeszli z ratusza do kościoła św. Wojciecha - choć nie była to trasa zbyt odległa, to z pewnością upokarzająca. Publiczne pokuty odbywały się raz w roku, w Wielki Czwartek, w katedrze wro- 14 KOSZYK, S. Dokumenty, s KIERSNOWSKI, R. Życie codzienne na Śląsku w wiekach średnich, Warszawa 1977, s SKIERSKA, I. Miasto w kościele. Obowiązek mszalny w wielkich miastach średniowiecznej Polski, w: Ecclesia et civitas. Kościół i życie religijne w mieście średniowiecznym, red. H. Manikowska, H. Zaremska Warszawa 2002, s DRABINA, J. Życie codzienne w miastach śląskich XIV i XV wieku, Opole 1991, s IBIDEM, s DOLA, K. Dzieje Kościoła na Śląsku. Cz. 1.Średniowiecze, Opole 1996, s SKIERSKA, I. Miasto w kościele, s DRABINA, J. Życie codzienne, s DOLA, K. Dzieje Kościoła, s IBIDEM, s IBIDEM, s SKIERSKA, I. Miasto w kościele, s. 395.
4 cławskiej, grzesznicy, ubrani w szaty pokutne z kosturem pielgrzymim w ręku prosili biskupa o przebaczenie, a gdy je uzyskali, procesjonalnie wprowadzano ich do kościoła. Tego rodzaju praktyki potwierdzone są na Śląsku jeszcze u schyłku XV wieku. 26 Życie gospodarcze miasta, jak już wspomniałam, koncentrowało się wokół rynku. Tu znajdowały się kramy kupieckie, zwane ławami. W Opolu w okresie średniowiecza funkcjonowało 38 ław szewskich (wszystkie one należały do urzędu wójta), przeszło 20 ław mięsnych (większość z nich należała do mieszczan, pozostałe do księcia, duchowieństwa i miejscowego szpitala św. Aleksego), kilkunastu piekarzy (według statutów, wydanych przez księcia Jana Dobrego w 1531 r. dla cechu piekarzy powinno być ich w mieście 20), ponad 20 masarzy, w dokumentach spotykamy też piernikarzy (po raz pierwszy w 1357 r.), garncarzy, warzelników piwa ( przeszło 120 domów w mieście miało prawo do warzenia piwa!), znamy też pojedynczych złotników czy rusznikarzy. 27 Najsilniejszą jednak grupę zawodową tworzyli tkacze, sukiennicy, krawcy i kuśnierze. Oni też stanowili trzon władz miejskich. 28 Natomiast w źródłach najczęściej spotykamy rzeźników ( już od 1306 r.). 29 W Opolu funkcjonowały ponadto: apteka, łaźnia, browar i młyny. Kulminacyjnym punktem całorocznej działalności handlowej były targi i jarmarki. Było ich kilka w ciągu roku, zazwyczaj przypadały w dzień patronów miasta. I tak w Opolu przez całe średniowiecze główny jarmark przypadał na dzień św. Wojciecha ( 23.04), patrona miasta, później doszły jeszcze jarmarki w dzień św. Jana Chrzciciela ( 24.04), św. Lamberta ( 17.09) i na Wszystkich Świętych. 30 W czasie takich jarmarków zdarzały się też różne nieprzewidziane wydarzenia. Żywot św. Jadwigi wspomina między innymi, że w czasie jarmarku we Wrocławiu wędrowne kobiety porwały dziecko. 31 Jeżeli miasto było także siedzibą księcia (a o to na średniowiecznym Śląsku nie było wcale trudno), to atrakcją dla mieszczan były także wszelkie wydarzenia związane z obrzędowością rycerską. Do takich należały chociażby turnieje rycerskie, niezwykle popularne w całej Europie. Źródła zanotowały informację o jednym wielkim turnieju rycerskim, który odbył się w 1284 r. w Nysie, zorganizował go książę wrocławski Henryk IV Prawy, na koszt wszakże biskupa wrocławskiego ( który wtedy wygnany przebywał w Raciborzu). 32 W Opolu z kolei, według tradycji, miało dojść do pasowania na rycerza przyszłego króla Czech i Polski, Wacława II. 33 Życie społeczne średniowiecznego miasta toczyło się jednak w obrębie różnego rodzaju bractw i gildii. Te ostatnie mają swoją wczesnośredniowieczną metrykę. Wywodzą się z czasów frankońskich ( VI VII wiek) i wkrótce zdobyły sobie wielką popularność wśród mieszkańców całej Europy. 34 Opierały się o przysięgę, która była warunkiem wejścia do stowarzyszenia. Umacniały poczucie wspólnoty i więzi międzyludzkich oraz potrzebę solidarności. Miały bardzo demokratyczny charakter, przez co dawały szanse na równouprawnienie wszystkich członków, bez względu na pochodzenie społeczne i status majątkowy. Wszyscy członkowie bractw mieli bowiem takie same prawa i obowiązki i tak samo byli traktowani. Na czele bractw i gildii niejednokrot - nie stały osoby o niższym statusie społecznym, ale za to o nienagannych walorach moralnych. Więzi towarzyskie umacniano głownie poprzez wspólne biesiady, o bardziej lub mniej uroczystym charakterze. 35 Poza tym członkowie bractw spotykali się w kościele, przy okazji świąt kościelnych, ale także uroczystości religijnych chrztów, ślubów, pogrzebów. Bractwa dawały ludziom średniowiecznych miast to, na czym im najbardziej zależało: poczucie wspólnoty oraz pamięć po śmierci. Obowiązkiem bowiem bractw było pamiętanie o zmarłych, zamawianie za nich mszy św. oraz sprawowanie innych nabożeństw o charakterze memoratywnym. Stąd bractwa miały w kościołach swoje ołtarze, nawet swoich księży, oczywiście posiadali swoje sztandary, stroje i inne oznaki identyfikacyjne. 36 Niemal we wszystkich miastach śląskich spotykamy gildie i bractwa religijne. Do najpopularniejszych należały bractwa maryjne, były między innymi w Głuchołazach, Koźlu, Nysie, Otmuchowie, Raciborzu, w XV w. pod wpływem dominikanów pojawiają się bractwa różańcowe ( Grodków, Brzeg, Paczków, Głuchołazy), były też bractwa Bożego Ciała ( Środa Śląska, Jawor, Gliwice). 37 Z bractw świeckich 26 DOLA, K. Dzieje Kościoła, s POBÓG LENARTOWICZ, A. Pod panowaniem Piastów, s VELDTRUP, D. Prosopographische Studien zur Geschichte Oppelns als herzoglicher Residenzstadt im Mittelalter, Berlin 1995 ( spisy), zob. też DZIEWULSKI, W. Miasto lokacyjne, s DZIEWULSKI, s IDZIKOWSKI, F. Opole. Dzieje miasta do 1863 roku, red. S. BALDY, tłum. A. Skoberla, Opole 2002, s Legenda św. Jadwigi, oprac. J. Pater, tłum. A. Jochelson, Wrocław 1993, s Wiek V XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska Bondaruk, S. B. Lenard, Warszawa 1997, s KŁODZIŃSKI, A. Bolesław I (Bolko I), książę opolski, w: Polski Słownik Biograficzny, t. II, Kraków 1936, s OEXLE, G. O. Średniowieczne gildie: ich tożsamość oraz wkład w formowanie się struktur społecznych, tłum. J. Tandecki w: TENŻE, Społeczeństwo średniowiecza. Mentalność grupy społeczne formy życia, Toruń 2000, s IBIDEM, s DOLA, K. Dzieje Kościoła, s IBIDEM, s
5 warto wspomnieć o bractwach kurkowych. W Opolu pierwszy raz jest potwierdzone źródłowo w 1435 r., ale należy przypuszczać, że istniało już wcześniej. 38 W średniowiecznej Nysie istniało aż 10 bractw, oprócz typowo religijnych także bractwo szpitalne, kuśnierzy, łaziebników, scholarów i innych. 39 Powstanie miast spowodowało wytworzenie się także nowej grupy społecznej, jaką była inteligencja. Jak słusznie stwierdził J. Le Goff powstanie inteligencji nie byłoby możliwe bez rozwoju miast. Intelektualista staje się integralną częścią miasta, traktowany jest jak rzemieślnik, którego zadaniem jest studiowanie i nauczanie. Inteligent staje się częścią miejskiej społeczności, profesor, tak jak kowal czy cieśla, wykonuje swój zawód i ma poczucie odpowiedzialności zawodowej 40 We wszystkich miastach Śląska funkcjonowały szkoły, w niektórych było ich nawet kilka, oprócz parafialnych, także klasztorne i miejskie. Wiele z nich posiadało niezwykle wysoki poziom nauczania, zbliżony do uniwersyteckiego. 41 Dotyczy to zwłaszcza szkół prowadzonych przez dominikanów. O poziomie szkół śląskich świadczy wielka liczba ich absolwentów podejmująca studia na wszystkich uniwersytetach Europy. 42 Obecność uczniów w środowisku miejskich przynosiła za sobą także specyficzną obrzędowość związaną z tą grupą, która z pewnością ubarwiała życie w mieście (choć często też i utrudniała). Średniowieczne miasta śląskie były wielonarodowościowe. U źródeł ich powstania często stali właśnie osadnicy obcego pochodzenia, stąd kolonizację tę nazywa się potocznie kolonizacją na prawie niemieckim. Nie do końca jest to słuszne, bowiem wśród obcych przybyszów znajdowali się mieszkańcy ówczesnej Francji (zwani Galami), Walonowie, Włosi, Czesi, Słowacy, no i w końcu osadnicy wywodzący się z różnych księstw Rzeszy Niemieckiej. Walonowie i Galowie posiadali we Wrocławiu całe swoje dzielnice, z własnymi kościołami, szkołami, straganami, domami. 43 Już na początku XII w. spotykamy na Śląsku Żydów, 44 ich liczba zwiększyła się po prześladowaniach, jakie dotknęły tę grupę na zachodzie Europy (w Hiszpanii i Francji). Żydzi mieszkali niemal we wszystkich miastach śląskich, cieszyli się specjalną opieką władzy książęcej, posiadali sporą autonomię, która wyrażała się zwłaszcza prawem do wyznawania swojej religii, posiadania własnych synagog i cmentarzy, prawo wyboru własnego przełożonego i prowadzenia własnych szkół. 45 Napływ tak wielu grup z różnych stron Europy spowodował, że miasta śląskie stały się otwarte na różnego rodzaju nowinki cywilizacyjne, kulturowe i religijne, dzięki czemu zdystansowały wiele miast z innych dzielnic Polski. Miasta w sposób zasadniczy zmieniły typ człowieka średniowiecznego. Z jednej strony zawęził się jego krąg rodzinny, żył on głównie wśród sąsiadów i przyjaciół, z drugiej poszerzyły się jego horyzonty, uzyskał możliwość kształcenia się. 46 Tak jak dzisiaj, miasta budziły różne odczucia wśród ludzi średniowiecznej Europy od zachwytu po potępienie. 47 Cokolwiek byśmy jednak nie sądzili o życiu w miastach średniowiecznych, można powtórzyć za wybitnymi badaczami miast w Polsce, Marią Bogucką i Henrykiem Samsonowiczem, że miasta zmieniły oblicze świata, na nowo zagospodarowały przestrzeń i przekształciły jakość życia człowieka. 48 Resumé Středověk představuje období nové urbanizace Evropy. Týká se to především středovýchodní Evropy. V případě Slezska opravdová společensko-ekonomická revoluce nastala na počátku 13. století díky angažovanosti tamějších 38 IDZIKOWSKI, F. Opole, dzieje miasta, s WÓŁKIEWICZ, E. Mieszczanie a Kościół w średniowiecznej Nysie (do 1520 r.), Opole 2004, s (praca doktorska obroniona na Wydziale Historyczno Pedagogicznym Uniwersytetu Opolskiego, mps. w Bibliotece Głównej UO). 40 LE GOFF, J. Inteligencja, w: Człowiek średniowiecza, red. TENŻE, tłumacz. M. Radozycka Paoletti, Warszawa Gdańsk 1996, passim. 41 ŻERELIK, R. Szkolnictwo na średniowiecznym Śląsku, Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka, t. 53, 1998, nr 3-4, s Zob. zwłaszcza opracowania na ten temat H. Barycza i G. Baucha. 43 WÓJCIK, M. L. Dolny Śląsk w latach , w: Dolny Śląsk. Monografia historyczna, red. W. Wrzesiński, Wrocław 2006, s W I połowie XII sprzedali znanemu śląskiemu wielmoży Piotrowi Włostowicowi wieś Tyniec Mały, zob POBÓG LENARTOWICZ, A. Uposażenie i działalność gospodarcza klasztoru kanoników regularnych NPM na Piasku we Wrocławiu do początku XVI w., Opole 1994, s DOLA, K. Dzieje Kościoła, s LE GOFF, J. Człowiek średniowiecza, w: Człowiek średniowiecza, s Szerzej na ten temat: POBÓG LENARTOWICZ, A. Bóg nie kocha miast? Miasto w średniowiecznej myśli filozoficzno teologiczne ( zarys problemu), w: Miasto czyni wolnym, s BOGUCKA, M. - SAMSONOWICZ, H. Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, Wrocław Warszawa- Kraków Gdańsk 1986, s. 5.
6 knížat, jak dolno- tak hornoslezských. Vzorové město mělo stálé urbanistické rozložení: v centrálním bodě se musel nacházet rynek (náměstí), kde probíhal handl. Brzy nato se zde postavil kupecký dům, a následně také sídlo městské vlády, tedy radnice. V rozích náměstí si měšťané stavěli vlastní farní kostely. Řemeslníci budovali své dílny v řádně vytyčených ulicích, podle profese. Díky známému německému přísloví městský vzduch osvobozuje o zájemce o bydlení ve městě nikdy nebyla nouze. Nedělo se to pouze z důvodu, že město vytvářelo nové možnosti intelektuálního a ekonomického rozvoje a společenského růstu, ale také proto, že město zaručovalo péči a pocit bezpečí všem jeho obyvatelům. Středověká města, včetně těch slezských, měla samosprávu, byla soběstačná i z hlediska financování. Život ve středověkém městě byl podřízen dvěma zásadním činitelům: ročnímu období a liturgickému kalendáři. Roční období určovalo čas započetí a ukončení práce. Všechny (ne pouze) obchodní činnosti musely být vykonávány pouze za denního světla, proto v létě pracovní den začínal dříve a trval déle, v zimě kratší dobu. Liturgický rok zase určoval dny, během kterých bylo možné pracovat. Ve Slezsku (v závislosti na daném městě) bylo svátků, včetně asi 50 nedělí, což znamenalo, že skoro 1/3 roku tvořil sváteční čas. Ekonomický život města se soustředil kolem náměstí. Kulminujícím bodem celoroční obchodní činnosti byly trhy a jarmarky. V případě, že bylo město sídlem knížete (ve středověkém Slezsku to nebylo nic výjimečného), atrakce pro obyvatele představovaly také různé události spojené s rytířskými obřady. Společenský život středověkého města se však soustředil v okruhu bratrstev a cechů. Skoro ve všech slezských městech se vyskytovaly cechy a různá náboženská bratrstva. K těm nejoblíbenějším patřila mariánská bratrstva, růžencová bratrstva, existovala také bratrstva Božího Těla. Ze světských bratrstev stojí za zmínku střelecké bratrstvo bractwo kurkowych. Ve středověké Nise existovalo 10 bratrstev, kromě těch typicky náboženských také špitální, kožišnické, lazebníků, scholárů apod. Vznik měst šel také ruku v ruce s vytvořením nové společenské skupiny, jakou byla inteligence. Ve všech městech ve Slezsku byly zakládány školy, v některých dokonce několik. Kromě farních škol se vyučovalo také v klášterních a městských školách. Středověká slezská města osídlilo také několik dalších národů. Mezi přistěhovalci se nacházeli obyvatelé tehdejší Francie (nazývaní Galové), Valoni, Italové, Češi, Slováci a také osadníci pocházející z různých knížectví Německé říše. Již na počátku 12. století jsou zaznamenány zmínky o Židech ve Slezsku.
Rozwój gospodarczy ziem polskich w XII-XIII w.
Rozwój gospodarczy ziem polskich w XII-XIII w. 1. Przyczyny ożywienia gospodarczego Stopniowa stabilizacja osadnictwa Wzrost zaludnienia Początek wymiany pieniężnej Przekształcanie podgrodzi w osady typu
Bardziej szczegółowoHISTORIA I SPOŁECZEŃSTWO KLASA IV
2016-09-01 HISTORIA I SPOŁECZEŃSTWO KLASA IV Podstawa programowa przedmiotu SZKOŁY BENEDYKTA Cele kształcenia wymagania ogólne I. Chronologia historyczna. Uczeń posługuje się podstawowymi określeniami
Bardziej szczegółowoPLAN WYNIKOWY DLA KLASY I TECHNIKUM (z praktyką miesięczną)
PLAN WYNIKOWY DLA KLASY I TECHNIKUM (z praktyką miesięczną) NR PROGRAMU: DKOS 4015 90/02. I. Dzieje najdawniejsze - źródła archeologiczne i materialne do dziejów najdawniejszych, - systemy periodyzacji
Bardziej szczegółowoRozdział III. Polska i jej mieszkańcy u schyłku średniowiecza
Sprawdzian nr Rozdział III. Polska i jej mieszkańcy u schyłku średniowiecza GRUPA A 6 1. Wpisz datę utworzenia Akademii Krakowskiej przez Kazimierza Wielkiego i zaznacz ją na taśmie chronologicznej. Założenie
Bardziej szczegółowo966 rok założenie Akademii Krakowskiej 1410 rok chrzest Mieszka I 1364 rok zjazd w Gnieźnie 1000 rok bitwa pod Grunwaldem
Lekcja Temat: Lekcja powtórzeniowa. 1. Połącz każdą datę z odpowiednim wydarzeniem. DATA 997 rok unia Polski z Litwą 1226 rok misja świętego Wojciecha w Prusach 1385 rok koronacja Bolesława Chrobrego na
Bardziej szczegółowoTrzebnica. Zarys rozwoju miasta na przestrzeni wieków. pod redakcją Leszka Wiatrowskiego. Wrocław Trzebnica 1995 Wydawnictwo DTSK Silesia
Trzebnica Zarys rozwoju miasta na przestrzeni wieków pod redakcją Leszka Wiatrowskiego Wrocław Trzebnica 1995 Wydawnictwo DTSK Silesia Spis treści Przedmowa (Henryk Jacukowicz) 5 Wstęp (Jerzy Kos, Leszek
Bardziej szczegółowoObchody 800-lecia Lwówka Śląskiego przeszły do historii
Obchody 800-lecia Lwówka Śląskiego przeszły do historii Napisano dnia: 2017-09-11 09:15:06 Na ten dzień przygotowywano się przez wiele miesięcy Okazja bowiem nie byle jaka; tak okrągłe rocznice miasto
Bardziej szczegółowoREGULAMIN MIĘDZYSZKOLNEGO KONKURSU BARWNA BIOGRAFIA- KSIĘŻNE I KSIĄŻĘTA OPOLSCY. Patronat honorowy sprawuje
Publiczna Szkoła Podstawowa nr 14 im. Adama Mickiewicza ul. Szymona Koszyka 21 45-720 Opole. REGULAMIN MIĘDZYSZKOLNEGO KONKURSU BARWNA BIOGRAFIA- KSIĘŻNE I KSIĄŻĘTA OPOLSCY Patronat honorowy sprawuje Profesor
Bardziej szczegółowoTransformacja tekstu
Transformacja tekstu Jarosław Kubiak IV r., gr. I Środki dydaktyczne: Podręcznik: M. Koczerska, U źródeł współczesności. Historia - Średniowiecze. Podręcznik do klasy 1 gimnazjum, cz.2, [wyd. WSiP], Warszawa
Bardziej szczegółowoGOSTYŃSKIE RATUSZE. Robert Czub Grzegorz Skorupski
Robert Czub Grzegorz Skorupski GOSTYŃSKIE RATUSZE Ratusz (niem. Rathaus) dom rady, reprezentacyjny budynek użyteczności publicznej, tradycyjna siedziba samorządowych władz miejskich. Pojawił się w średniowiecznych
Bardziej szczegółowoPĘTLA STRONIE-BYSTRZYCA 78,9 km
PĘTLA STRONIE-BYSTRZYCA 78,9 km Jest to bardzo trasa prowadząca przez najbardziej lesistą gminę w Polsce, przez Śnieżnicki Park Krajobrazowy. Proponujemy ją dla aktywnych rowerzystów, którzy poradzą sobie
Bardziej szczegółowoPowiatowy Konkurs Historyczny Polska Piastów etap szkolny (klucz odpowiedzi)
Honorowy Patronat Pan Jarosław Szlachetka Poseł na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej Pan Józef Tomal Starosta Powiatu Myślenickiego Pan Paweł Machnicki Burmistrz Gminy i Miasta Dobczyce Pan Paweł Piwowarczyk
Bardziej szczegółowoAntoni Guzik. Rektor, Dziekan, Profesor, wybitny Nauczyciel, Przyjaciel Młodzieży
Antoni Guzik Antoni Guzik Rektor, Dziekan, Profesor, wybitny Nauczyciel, Przyjaciel Młodzieży Docent Antoni Guzik urodził się 7 kwietnia 1925 r. w Izydorówce, w dawnym województwie stanisławowskim. Szkołę
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA Z RELIGII. 1. Świadkowie Chrystusa
WYMAGANIA Z RELIGII 1. Świadkowie Chrystusa często nie przynosi go na lekcje. definiuje, czym jest lęk; określa sposoby odnoszenia się do Boga na wzór Jezusa. potrafi podać z nauczyciela zasady życia wspólnoty
Bardziej szczegółowoChrześcijaństwo skupia w sobie wiele odłamów, które powstały przez lata, opierający się jednak na jednej nauce Jezusa Chrystusa.
Chrześcijaństwo Chrześcijaństwo jest jedną z głównych religii monoteistycznych wyznawanych na całym świecie. Jest to największa religia pod względem wyznawców, którzy stanowią 1/3 całej populacji. Najliczniej
Bardziej szczegółowo3 Religie Rola Rzymu Ośrodki kulturowe po upadku Rzymu 4 Schemat społeczeństwa Pojęcia
Klasa I ZS Temat Lp. Zakres treści Lekcja organizacyjna 1 Program nauczania System oceniania Źródła wiedzy o przeszłości i teraźniejszości 2 Epoki historyczne Źródła historyczne Dziedzictwo antyku Kształtowanie
Bardziej szczegółowoprojekt Fundacji Zawsze Warto w ramach Programu Narodowego Instytutu Dziedzictwa Wolontariat dla dziedzictwa
KOLONIA JÓZEFA projekt Fundacji Zawsze Warto w ramach Programu Narodowego Instytutu Dziedzictwa Wolontariat dla dziedzictwa Dofinansowano w ramach Programu Narodowego Instytutu Dziedzictwa Wolontariat
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA EDUKACYJNE Z RELIGII
WYMAGANIA EDUKACYJNE Z RELIGII - klasa I Opracowała: Grażyna Gąsior Ks. Paweł Sulicki dopuszczający 1znajomość przynajmniej jednej modlitwy chrześcijańskiej, 2wyjaśnienie pojęć: Bóg, człowiek, dobro, zło
Bardziej szczegółowoHISTORIA KLASA I GIMNAZJUM SZKOŁY BENEDYKTA
2016-09-01 HISTORIA KLASA I GIMNAZJUM SZKOŁY BENEDYKTA Cele kształcenia wymagania ogólne I. Chronologia historyczna. Uczeń sytuuje wydarzenia, zjawiska i procesy historyczne w czasie oraz porządkuje je
Bardziej szczegółowoLwóweckie Liceum Ogólnokształcące ma już 70 lat
Lwóweckie Liceum Ogólnokształcące ma już 70 lat Napisano dnia: 2016-09-11 10:30:56 Mszą świętą w kościele pw. Wniebowzięcia NMP w Lwówku Śląskim rozpoczęły się w dniu wczorajszym, tj. 10 września 2016
Bardziej szczegółowoLiturgia jako święta gra. Elementy teatralizacji w tzw. Mszy Trydenckiej
Maciej Olejnik Liturgia jako święta gra. Elementy teatralizacji w tzw. Mszy Trydenckiej Wprowadzenie: Przedmiotem mojej pracy jest problem przenikania świata teatru do katolickiej liturgii łacińskiej.
Bardziej szczegółowoDR MIECZYSŁAW DUDEK ERSKA W WARSZAWIE. Idea wolonatriatu w aspekcie historycznym
DR MIECZYSŁAW DUDEK WYŻSZA SZKOŁA A MENEDŻERSKA ERSKA W WARSZAWIE Idea wolonatriatu w aspekcie historycznym Altruizm i bezinteresowne działanie jest nieodłącznym ogniwem każdego społeczeństwa występującym
Bardziej szczegółowo6 W średniowiecznym mieście
6 W średniowiecznym mieście Cele lekcji Wymagania ogólne I. Chronologia historyczna. Uczeń posługuje się podstawowym określeniem czasu historycznego: wiek; dostrzega związki teraźniejszości z przeszłością.
Bardziej szczegółowoHistoria. Specjalność nauczycielska Studia niestacjonarne 2. stopnia
Historia. Specjalność nauczycielska Studia niestacjonarne 2. stopnia ECTS Liczba godzin egz./zal. I rok II rok razem w. ćw. razem w. ćw. s. 1 s. 2 s. 3 s. 4 I. Przedmioty kształcenia ogólnego 1. Wprowadzenie
Bardziej szczegółowoOpracował: Artur Bugaj kl.vi,,c
TADYCJE Opracował: Artur Bugaj kl.vi,,c Spis treści: Szopka... - 3 - Kolędy... - 4 - Opłatek... - 5 - Pierwsza Gwiazda... - 6 - Pasterka... - 7 - Choinka... - 8 - Święty Mikołaj... - 9 - Źródła informacji...-
Bardziej szczegółowoJemielnica Europejska gmina ze śląską duszą turystyczna alternatywa dla znudzonych miastem
Jemielnica Europejska gmina ze śląską duszą turystyczna alternatywa dla znudzonych miastem Urząd Gminy Jemielnica ul. Strzelecka 67 47-133 Jemielnica www.jemielnica.pl GMINA JEMIELNICA położenie Gmina
Bardziej szczegółowoWYWIAD Z ŚW. STANISŁAWEM KOSTKĄ
WYWIAD Z ŚW. STANISŁAWEM KOSTKĄ Witaj Św. Stanisławie, czy mogę z Tobą przeprowadzić wywiad? - Witam. Tak bardzo chętnie udzielę wywiadu. Gdzie i kiedy się urodziłeś? - Urodziłem się w Październiku 1550r.
Bardziej szczegółowoHistoria Polski Klasa V SP
Temat: Bolesław Krzywousty i jego testament. Historia Polski Klasa V SP Bolesław Krzywousty ur. 20 sierpnia 1086, zm. 28 października 1138. Był synem Władysława Hermana i Judyty Czeskiej. Książę Śląski,
Bardziej szczegółowoPRÓBNY EGZAMIN GIMNAZJALNY Z NOWĄ ERĄ 2016/2017 HISTORIA I WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE
PRÓBNY EGZAMIN GIMNAZJALNY Z NOWĄ ERĄ 2016/2017 HISTORIA I WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE ZASADY OCENIANIA ROZWIĄZAŃ ZADAŃ Copyright by Nowa Era Sp. z o.o. Zadanie 1. (0 1) 6. Dziedzictwo antyku. Uczeń: 1) charakteryzuje
Bardziej szczegółowoPrzedmiot humanistyczny (C) - opis przedmiotu
Przedmiot humanistyczny (C) - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Przedmiot humanistyczny (C) Kod przedmiotu 08.0-WH-PolitP-W-PH(C) Wydział Kierunek Wydział Humanistyczny Politologia / Relacje
Bardziej szczegółowoGIMNAZJUM NR 60 IM. CYRYLA RATAJSKIEGO W POZNANIU
Wymagania edukacyjne z podstawy programowej Klasa pierwsza I półrocze Podstawa programowa Cele kształcenia Wymagania ogólne Treści nauczania -wymagania szczegółowe 1. Chronologia historyczna. Uczeń sytuuje
Bardziej szczegółowoTemat: Sakrament chrztu świętego
Temat: Sakrament chrztu świętego UWAGA! Do spotkania należy przygotować obrzędy chrztu świętego (powinny być dostępne w zakrystii) oraz w miarę możliwości drugą część spotkania przeprowadzić w kościele
Bardziej szczegółowoPIERWSZEGO, TRZECIEGO I CZWARTEGO PRZYKAZANIA KOŚCIELNEGO
PIĘĆ PRZYKAZAŃ KOŚCIELNYCH 1. 1. W niedziele i święta nakazane uczestniczyć we Mszy świętej i powstrzymać się od prac niekoniecznych. 2. 2. Przynajmniej raz w roku przystąpić do Sakramentu Pokuty. 3. 3.
Bardziej szczegółowoPrzed Wami znajduje się test złożony z 35 pytań. Do zdobycia jest 61 punktów. Na rozwiązanie macie 60 minut. POWODZENIA!!!
Przed Wami znajduje się test złożony z 35 pytań. Do zdobycia jest 61 punktów Na rozwiązanie macie 60 minut. POWODZENIA!!! 1 1. Podaj imię i nazwisko burmistrza Gostynia i starosty Powiatu Gostyńskiego.
Bardziej szczegółowo2. W kalendarzu liturgicznym w tym tygodniu:
1. Dzisiejsza Niedziela to Święto Bożego Miłosierdzia główne uroczystości odbywają się w sanktuarium w krakowskich Łagiewnikach. Rozpoczyna się również 75 Tydzień Miłosierdzia. W naszym kościele o godz.
Bardziej szczegółowoSTATUT STOWARZYSZENIA NA RZECZ ROZWOJU LOKALNEGO ZENDEK. Rozdział I Postanowienia ogólne
STATUT STOWARZYSZENIA NA RZECZ ROZWOJU LOKALNEGO ZENDEK Rozdział I Postanowienia ogólne 1 1. Stowarzyszenie nosi nazwę: Stowarzyszenie Na Rzecz Rozwoju Lokalnego ZENDEK zwane dalej Stowarzyszeniem. 2.Stowarzyszenie
Bardziej szczegółowoNa mikołajki dostali świetlicę
Na mikołajki dostali świetlicę Napisano dnia: 2018-12-10 11:24:43 Osiem lat temu Marysia napisała list do Mikołaja, w którym poprosiła o wybudowanie w Młyńsku świetlicy wiejskiej. Długo to trwała, bo Mikołaj
Bardziej szczegółowoPolska i świat w XII XIV wieku
Test a Polska i świat w XII XIV wieku Test podsumowujący rozdział I 1. Czytaj uważnie tekst i zadania. 2. W zadaniach od 1. do 3., 5., 6. oraz od 10. do 1 3. znajdują się cztery odpowiedzi: A, B, C, D.
Bardziej szczegółowoDZIAŁ SPOŁECZEŃSTWO W ŚREDNIOWIECZU
DZIAŁ SPOŁECZEŃSTWO W ŚREDNIOWIECZU I. Feudalizm 1. Drabina feudalna Suzeren (król lub książę) Wasal (Senior) Wasal (Senior) Wasal Wasal Wasal Wasal 2. Wasal składał seniorowi hołd i przysięgę wierności.
Bardziej szczegółowoPorządek Mszy św. i nabożeństw w Parafii pw. Św. Jakuba Apostoła w Chlewicach:
Porządek Mszy św. i nabożeństw w Parafii pw. Św. Jakuba Apostoła w Chlewicach: Msza św. w niedziele i święta o godzinie: 8.00, 10.00, 12.00. W dni powszednie Msza Święta o godzinie 16.00. W okresie Adwentu:
Bardziej szczegółowoKonkurs dla studentów Wydziału Architektury Politechniki Poznańskiej
Konkurs dla studentów Wydziału Architektury Politechniki Poznańskiej Konkurs trwa od 1 marca 2013 r. do 21 czerwca 2013 r. W konkursie mogą brać udział wyłącznie studenci Wydziału Architektury Politechniki
Bardziej szczegółowoDynastia Piastów - powtórzenie
Poszukiwacze skarbów Autor: Karolina Żelazowska, Marcin Paks Lekcja 8: Dynastia Piastów - powtórzenie Zajęcia zobrazują kolejne możliwości wykorzystania kodowania z wykorzystaniem robota. Celem tych zajęć
Bardziej szczegółowoSYSTEM OCENIANIA Z RELIGII W KLASACH I, II, V, VI
SYSTEM OCENIANIA Z RELIGII W KLASACH I, II, V, VI ZAŁOŻENIA OGÓLNE: Przedmiotowy system oceniania z katechezy jest zgodny z wewnątrzszkolnym systemem oceniania. Ocenianie jest źródłem informacji o osiągnięciach
Bardziej szczegółowoKONKURS HISTORYCZNY DLA UCZNIÓW SZKÓŁ GIMNAZJALNYCH
1. Zadanie c, f, d, a, e, b KONKURS HISTORYCZNY DLA UCZNIÓW SZKÓŁ GIMNAZJALNYCH KLUCZ ODPOWIEDZI ETAP REJONOWY 4 punkty za prawidłowe uporządkowanie, 2 punkty przy jednym błędzie, 0 punktów przy więcej
Bardziej szczegółowoNabożeństwo Czterdziestogodzinne
Nabożeństwo Czterdziestogodzinne Współcześnie czterdziestogodzinne nabożeństwo jest stopniowo zapominane. Najczęściej służy jedynie jako wstęp do Wielkiego Postu. Ma ono jednak bardzo bogatą i długą tradycję.
Bardziej szczegółowoĆwiczenie 3. Na tropach średniowiecznego miasta
Ćwiczenie 3 Na tropach średniowiecznego miasta Na tropach średniowiecza Ćwiczenie wykonywane w zespołach 2-osobowych Czas na opracowanie: 6 tygodni Forma: opracowanie rysunkowotekstowe w formacie A3 Termin
Bardziej szczegółowoMateriały wypracowane w ramach projektu Szkoła Dialogu - projektu edukacyjnego Fundacji Form
Materiały wypracowane w ramach projektu Szkoła Dialogu - projektu edukacyjnego Fundacji Form Nasze zajęcia w ramach Szkoły Dialogu odbyły się 27 i 28 kwietnia oraz 26 i 27 maja. Nauczyły nas one sporo
Bardziej szczegółowoWYKAZ SPRAWDZANYCH UMIEJĘTNOŚCI ODNIESIENIE ZADAŃ DO PODSTAWY PROGRAMOWEJ
WYKAZ SPRAWDZANYCH UMIEJĘTNOŚCI ODNIESIENIE ZADAŃ DO PODSTAWY PROGRAMOWEJ Poniżej zapisano ogólne i szczegółowe wymagania podstawy programowej kształcenia ogólnego z historii na III etapie kształcenia,
Bardziej szczegółowoMoja mała Ojczyzna Program ścieżki - edukacja regionalna - dziedzictwo kulturowe w regionie rawskim.
Moja mała Ojczyzna Program ścieżki - edukacja regionalna - dziedzictwo kulturowe w regionie rawskim. Program szkoły zakłada wychowanie i przygotowanie człowieka do rozumienia otaczającego go świata. Człowiek
Bardziej szczegółowoBiblia, a doktryny rzymskokatolickie. (przegląd)
Biblia, a doktryny rzymskokatolickie (przegląd) Lista nauk i praktyk dodanych przez KK do Objawienia Bożego (najistotniejsze) Nowe doktryny 190 r.: początki kultu relikwii ok.300 r. zaczęły się modlitwy
Bardziej szczegółowo15. ANEKS. Ludwikowo - rodzinny dom Mączyńskich tu urodził się ks. Kazimierz Mączyński. Rodzinny dom
82 15. ANEKS Ludwikowo - rodzinny dom Mączyńskich tu urodził się ks. Kazimierz Mączyński Rodzinny dom 82 Ludwikowo - fundamenty starego kościoła 83 Ludwikowo - dzisiejsza kaplica parafialna kiedyś była
Bardziej szczegółowoDetal architektoniczny widoczny ale czy znany
Detal architektoniczny widoczny ale czy znany 2004 W tym roku po raz dziesiąty spotykać się będziemy w wielu miejscowościach naszego regionu na wydarzeniach, organizowanych w ramach Europejskich Dni Dziedzictwa.
Bardziej szczegółowoHISTORIA klasa 1 Liceum Ogólnokształcącego (4 letniego)
2019-09-01 HISTORIA klasa 1 Liceum Ogólnokształcącego (4 letniego) Treści z podstawy programowej przedmiotu POZIOM PODSTAWOWY (PP) SZKOŁY BENEDYKTA Podstawa programowa HISTORIA klasa 1 LO (4-letnie po
Bardziej szczegółowoA1 HORTICULTURAL EXPO NADCHODZĄCE WYSTAWY EXPO 2022 FLORIADE ALMERE KRAJ / POWIERZCHNIA / LICZBA GOSCI Holandia / 60 ha / - TEMAT / LICZBA UCZESTNIKÓW Growing Green Cities - Go Greener TERMIN 28.04-23.10.2022
Bardziej szczegółowoPOLACY O WALENTYNKACH W 2001 ROKU
POLACY O WALENTYNKACH W 2001 ROKU Warszawa, luty 2001 roku Niemal wszyscy (94%) badani słyszeli o Święcie Zakochanych. Poziom znajomości Walentynek nie zmienił się od trzech lat. Nieco ponad połowa (52%)
Bardziej szczegółowoWady i zalety starego i nowego systemu
TNS 014 K.08/14 Informacja o badaniu Jedni twierdzą, że za komuny było lepiej", inni wręcz przeciwnie mówią, że nigdy nie było tak dobrze, jak teraz. Co denerwowało nas w poprzednim systemie, a co denerwuje
Bardziej szczegółowoCele nauczania w ramach przedmiotu - religia.
Cele nauczania w ramach przedmiotu - religia. Katecheza jest wychowaniem w wierze dzieci i młodzieży. Obejmuje przede wszystkim wyjaśnianie nauki chrześcijańskiej, podawanej w sposób systematyczny i całościowy
Bardziej szczegółowoPROGRAM DLA STUDIÓW I STOPNIA NA KIERUNKU HISTORIA DLA STUDENTÓW MISHUS Rok akademicki 2012/2013 I ROK
Lp. PROGRAM DLA STUDIÓW I STOPNIA NA KIERUNKU HISTORIA DLA STUDENTÓW MISHUS Rok akademicki 2012/2013 I ROK Nazwa przedmiotu: I Semestr II Wykłady obowiązkowe Historia starożytna Zbo/1 - -. Główne nurty
Bardziej szczegółowoWielki Tydzień. Niedziela Palmowa
Wielki Tydzień Niedziela Palmowa Niedziela Palmowa rozpoczyna Wielki Tydzień, w którym obchodzi się pamiątkę Męki śmierci i zmartwychwstania Chrystusa. Każdy chrześcijanin powinien dołożyć wszelkich starań,
Bardziej szczegółowoMigracja braci czeskich do Dolnego Śląska
Migracja braci czeskich do Dolnego Śląska Sytuacja polityczna Po zwycięstwie Ligi Katolickiej w bitwie pod Białą Górą niedaleko Pragi w 1620 roku rządy zostały przejęte przez Ferdynanda II. (1620-1637).
Bardziej szczegółowoHistoria (Archiwistyka i Zarządzanie Dokumentacją; Dokumentalistyka; Regionalistyka) Studia niestacjonarne 2. stopnia (zaoczne)
Historia (Archiwistyka i Zarządzanie Dokumentacją; Dokumentalistyka; Regionalistyka) Studia niestacjonarne 2. stopnia (zaoczne) ECTS Liczba godzin egz./zal. I rok II rok razem w. ćw. razem w. ćw. s. 1
Bardziej szczegółowoWycieczka do Wrocławia 07.10.2013 11.10.2013
Wycieczka do Wrocławia 07.10.2013 11.10.2013 W drugim tygodniu października 2013 roku razem z klasą IV TE wziąłem udział w wycieczce klasowej do Wrocławia - Stolicy Kultury 2016 roku. Pierwszego dnia naszego
Bardziej szczegółowoPROGRAM WYCHOWAWCZY. Zespołu Szkół Ogólnokształcących nr 3 im. Jana Pawła II w Rudzie Śląskiej
PROGRAM WYCHOWAWCZY Zespołu Szkół Ogólnokształcących nr 3 im. Jana Pawła II w Rudzie Śląskiej,,W wychowaniu chodzi właśnie o to, ażeby człowiek stawał się coraz bardziej człowiekiem Jan Paweł II PROGRAM
Bardziej szczegółowoKONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 2 kwietnia 1997 r. (wyciąg)
KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 2 kwietnia 1997 r. (wyciąg) W trosce o byt i przyszłość naszej Ojczyzny, odzyskawszy w 1989 roku możliwość suwerennego i demokratycznego stanowienia o Jej losie,
Bardziej szczegółowoZARYS ROZWOJU PRZESTRZENNEGO NOWEGO TARGU DO POŁOWY XIX WIEKU
Marcelina Zgama KrDZGi2013 ZARYS ROZWOJU PRZESTRZENNEGO NOWEGO TARGU DO POŁOWY XIX WIEKU W rozwoju przestrzennym miasta można wyróżnić kilka okresów i faz rozwojowych: I. Okres przedlokacyjny II. Okres
Bardziej szczegółowoMONARCHIA KAZIMIERZA WIELKIEGO ( )
Uniwersytet Wrocławski Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Instytut Historii Państwa i Prawa Zakład Historii Administracji Studia Stacjonarne Administracji pierwszego stopnia Agata Jamróz MONARCHIA
Bardziej szczegółowoUniwersytet Europejski Viadrina Magdalena Pietrzak Historia Dróg Jakubowych w Europie, ich znaczenie i rozwój 26.02.2013 Wronki Podziałprezentacji 1. Św. Jakub Apostoł 2. Dlaczego Santiago de Compostela?
Bardziej szczegółowoEgzamin Gimnazjalny z WSiP LISTOPAD Analiza wyników próbnego egzaminu gimnazjalnego. Część humanistyczna HISTORIA I WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE
Egzamin Gimnazjalny z WSiP LISTOPAD 2015 Analiza wyników próbnego egzaminu gimnazjalnego Część humanistyczna HISTORIA I WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE Arkusz egzaminu próbnego składał się z 23 zadań zamkniętych
Bardziej szczegółowoWynajem.pl Miesięczny raport rynku wynajmu mieszkań lipiec 2010
Wynajem.pl Miesięczny raport rynku wynajmu mieszkań lipiec 2010 Na rynku wynajmu mieszkań w okresie wakacyjnym wciąż jest spokojnie i panuje tu urlopowe rozluźnienie. Powoli zaczyna się zauważać ruch wśród
Bardziej szczegółowoświętością życia dawać dowód żywej wiary. W Niedzielę Palmową, Kościół obchodzi pamiątkę wjazdu Pana Jezusa do Jerozolimy, dla dokonania paschalnej
Wielki Tydzień Ostatnie dni Wielkiego Postu od Niedzieli Palmowej do wieczora Wielkiego Czwartku, a następnie Triduum Paschalne to Wielki Tydzień. Najstarsze świadectwa o liturgii Wielkiego Tygodnia pochodzą
Bardziej szczegółowoMsze roratnie najczęściej są odprawiane we wczesnych godzinach porannych, lampionami.
Kiedy nadchodzi adwent, a więc czas oczekiwania na święta Bożego Narodzenia, Kościół celebruje wyjątkowe msze święte, odprawiane o wschodzie Słońca, które poświęcone są Matce Boskiej, a ich nazwa to właśnie
Bardziej szczegółowoDom Ani Mój dom znajduje się w niewielkiej wsi 20km od Ostródy. Dla mnie jest miejscem niezwykłym, chyba najwspanialszym na świecie. To z nim wiążą się moje przeżycia z dzieciństwa, gdyż mieszkam tu od
Bardziej szczegółowoTrzebnica Woj. Dolnośląskie. Bazylika pw. św. Jadwigi i św. Bartłomieja
Trzebnica Woj. Dolnośląskie Bazylika pw. św. Jadwigi i św. Bartłomieja Opis kościoła: Jacek i Maria Łempiccy, Święci w Polsce i ich kult w świetle historii, Kraków 2008, str. 173, 175 lub: Jadwiga Śląska,
Bardziej szczegółowoSZKOŁA PODSTAWOWA. scenariusz zajęć. kształtowanie postaw tolerancji religijnej wśród uczniów.
SZKOŁA PODSTAWOWA Reformacja w Europie scenariusz zajęć Cele ogólne: zdobycie wiedzy dotyczącej Reformacji i konfliktów religijnych w Europie, poznanie najważniejszych postaci, dat oraz pojęć związanych
Bardziej szczegółowoZnany językoznawca pochodzący z tej miejscowości, ksiądz Piotr Gołąb wywodzi jej nazwę od wschodu. Według jego opinii założycielami i pierwszymi mieszkańcami byli gospodarze ze Szczedrzyka, którzy wybudowani
Bardziej szczegółowo1. Lokalizacja 2. Dane demograficzne 3. Infrastruktura i transport 4. Historia miejscowości 5. Etapy rozwoju miasta 6. Analiza porównawcza na
Analiza urbanistyczna miasta Miechów Imię i Nazwisko, Gospodarka Przestrzenna, rok studiów, 2013 Spis treści 1. Lokalizacja 2. Dane demograficzne 3. Infrastruktura i transport 4. Historia miejscowości
Bardziej szczegółowoGawrony. 1.1. Dawne nazwy wsi.
Gawrony 1.1. Dawne nazwy wsi. Gaffarum 1499 r., Gaffarn 1511 r., Gafern 1550 r., Gaffron 1555 r., Groß Gabern 1670 r., Groß Gafren 1679 r., Groß Gaffron- 1687/88 r., Gafffron i Groß Gaffron 1787 r., 1818
Bardziej szczegółowona mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 6 grudnia 1972 r.
Historia Gminę Lipie utworzono 1 stycznia 1973r. na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 6 grudnia 1972 r. Gmina skupia miejscowości o bogatej i pięknej przeszłości, które od dawna
Bardziej szczegółowoDOBRA PRAKTYKA. Pogłębianie wśród dzieci wiedzy o życiu, działalności i osobowości Ojca Świętego Jana Pawła II.
DOBRA PRAKTYKA Nazwa szkoły: Imię i nazwisko dyrektora: Dobra praktyka(nazwa programu, działań): Ilość uczniów objętych programem/działaniami: Odpowiedzialni, organizatorzy i partnerzy: Okres czasowy realizacji:
Bardziej szczegółowoKiedy przyjmujemy zbawienie, które Chrystus ofiarował na krzyżu, stajemy się zjednoczeni w Nim w przymierzu. Jesteśmy pojednani z Bogiem i ludźmi.
Kiedy przyjmujemy zbawienie, które Chrystus ofiarował na krzyżu, stajemy się zjednoczeni w Nim w przymierzu. Jesteśmy pojednani z Bogiem i ludźmi. Nasze życie zostaje przekształcone. Wierzący jednoczą
Bardziej szczegółowoSZKOŁA PODSTAWOWA NAUCZANIE ZINTEGROWANE KLASA I-III. Treści nauczania
NAUCZANIE ZINTEGROWANE KLASA I-III Treści nauczania NAUCZANIE ZINTEGROWANE KLASA I-III BLOK TEMATYCZNY: Ja i moja rodzina. 1. Mój portret 2. Jestem członkiem rodziny 3. Ulubione zabawki i zabawy moich
Bardziej szczegółowoKolonie józefińskie: Barcice. Biczyce Dolne. Biegonice. Chełmiec. Dąbrówka. Gaboń. Gaj. Gołkowice. Juraszowa. Kadcza. Łącko. Mokra Wieś.
[1] [2] KOLONIE JÓZEFA to tytuł projektu edukacyjnego, który swoją nazwę zawdzięcza kolonizacji józefińskiej, a ta była planową akcją osadniczą, prowadzoną przez cesarza Józefa II w końcu XVIII w., głównie
Bardziej szczegółowoĆwiczenie 2. Na tropach średniowiecznego miasta
Ćwiczenie 2 Na tropach średniowiecznego miasta Na tropach średniowiecza Ćwiczenie wykonywane w zespołach 2-osobowych Czas na opracowanie: ok. 6 kolejnych zajęć Forma: opracowanie rysunkowotekstowe w formacie
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA OGÓLNE. SEMESTR I i II OCENA CELUJĄCA
Wymagania edukacyjne i kryteria oceniania z religii w klasie VI Zgodne z programem nauczania nr AZ 2 01/10 z dnia 9 czerwca 2010 r. Poznaję Boga i w Niego wierzę. Wierzę w Kościół WYMAGANIA OGÓLNE SEMESTR
Bardziej szczegółowoRok liturgiczny (kościelny)
Rok liturgiczny (kościelny) Adwent Okres Narodzenia Pańskiego Okres zwykły cz. I Wielki Post Triduum Paschalne Okres Wielkanocny Okres zwykły cz. II Przeczytajcie fragment Składu apostolskiego. Jakie fakty
Bardziej szczegółowoWieża Trynitarska jest najwyższym punktem zabudowy staromiejskiej Lublina. Została wzniesiona w 1693 roku w miejscu dawnej furty miejskiej jako
WIEŻA TRYNITARSKA Wieża Trynitarska jest najwyższym punktem zabudowy staromiejskiej Lublina. Została wzniesiona w 1693 roku w miejscu dawnej furty miejskiej jako dzwonnica. Dzisiejszy wygląd zawdzięcza
Bardziej szczegółowoStare-zdjecia.pl KONSPEKT - SANOK TEMAT : ARCHITEKTURA SANOKA POZNAWANIE DZIEJÓW MIASTA NA WYBRANYCH PRZYKŁADACH BUDOWLI MIEJSKICH PROJEKT
PROJEKT Stare-zdjecia.pl POZNAWANIE DZIEJÓW MIASTA NA WYBRANYCH PRZYKŁADACH BUDOWLI MIEJSKICH KONSPEKT - SANOK TEMAT : ARCHITEKTURA SANOKA CELE EDUKACYJNE I DYDAKTYCZNE: POZNAWANIE I ROZUMIENIE ROLI ORAZ
Bardziej szczegółowoPAPIESKI LIST W SPRAWIE ODPUSTÓW NA ROK MIŁOSIERDZIA
PAPIESKI LIST W SPRAWIE ODPUSTÓW NA ROK MIŁOSIERDZIA Papież Franciszek wydał rozporządzenia dotyczące odpustów i sakramentu spowiedzi w Roku Miłosierdzia. Uczynił to w liście do przewodniczącego Papieskiej
Bardziej szczegółowoJęzyk wykładowy polski
Nazwa przedmiotu ŚRODOWISKO NATURALNE W UJĘCIU HISTORYCZNYM Nazwa jednostki prowadzącej przedmiot Wydział Historyczno-Pedagogiczny/ Instytut Historii Kod ECTS Studia kierunek stopień tryb specjalność specjalizacja
Bardziej szczegółowoCEREMONIAŁ. Pocztu Sztandarowego Publicznego Gimnazjum im. Bpa Piotra Gołębiowskiego w Jedlińsku
CEREMONIAŁ Pocztu Sztandarowego Publicznego Gimnazjum im. Bpa Piotra Gołębiowskiego w Jedlińsku Ceremoniał szkolny jest opisem przeprowadzenia uroczystości z udziałem sztandaru szkolnego i samej celebracji
Bardziej szczegółowoZespół Szkół nr 21 w Bydgoszczy. Informacja zwrotna RELIGIA szkoła podstawowa klasa 4
Zespół Szkół nr 21 w Bydgoszczy Informacja zwrotna RELIGIA szkoła podstawowa klasa 4 Opracowanie: mgr Violetta Kujacińska mgr Małgorzata Lewandowska Zasady: IZ może być ustna lub pisemna, IZ pisemną przekazujemy
Bardziej szczegółowoSkoczów miasto urodzenia Jana Sarkandra
Skoczów miasto urodzenia Jana Sarkandra Opis miasta: Jacek i Maria Łempiccy, Święci w Polsce i ich kult w świetle historii, Kraków 2008, s. 197-198 (wydanie papierowe) lub: Jan Sarkander, Skoczów - http://sancti_in_polonia.wietrzykowski.net/2j.html
Bardziej szczegółowoT Raperzy. SSCy8
Władysław Łokietek T Raperzy https://www.youtube.com/watch?v=w4vrx- SSCy8 Panowanie Władysława Łokietka Polska w czasach Wladysława Łokietka Rodowód Władysława Łokietka Przydomek Imię otrzymał po swoim
Bardziej szczegółowoPróby zjednoczenia Królestwa Polskiego
Próby zjednoczenia Królestwa Polskiego 1. Ziemie polskie w połowie XIII w. Drzewo genealogiczne s.427; pomocne przy pojawianiu się imion Po 1241 r. o ziemie śląska walczą synowie Henryka Pobożnego; podzielili
Bardziej szczegółowoKoncepcja pracy Gimnazjum im. św. Franciszka z Asyżu w Teresinie
Koncepcja pracy Gimnazjum im. św. Franciszka z Asyżu w Teresinie,,( ) Wychowywać to nie znaczy kształcić tylko rozum, lecz kształtować harmonijnie całego człowieka, a więc także jego serce i charakter.
Bardziej szczegółowoHistoryczne przesłanki kształtowania się kultury organizacyjnej oraz jej współczesne manifestacje w postawach i doznaniach psychicznych
J. T. Hryniewicz Historyczne przesłanki kształtowania się kultury organizacyjnej oraz jej współczesne manifestacje w postawach i doznaniach psychicznych Geneza współczesnych organizacji gospodarczych powstanie
Bardziej szczegółowoKONCEPCJA PRACY NIEPUBLICZNEJ SZKOŁY PODSTAWOWEJ W GORZYCACH NA LATA 2010-2016
KONCEPCJA PRACY NIEPUBLICZNEJ SZKOŁY PODSTAWOWEJ W GORZYCACH NA LATA 2010-2016 Tak naprawdę, to są tylko dwie rzeczy, w które można wyposażyć dzieci: pierwsze są korzenie, a drugą skrzydła. Hadding Carter
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI. Dekret zatwierdzający i ogłaszający uchwały I Synodu Diecezji Legnickiej... 5
SPIS TREŚCI Dekret zatwierdzający i ogłaszający uchwały I Synodu Diecezji Legnickiej... 5 Modlitwa do Maryi w intencji nowej ewangelizacji diecezji legnickiej... 6 Wykaz skrótów... 8 Wstęp... 9 I. HISTORIA
Bardziej szczegółowoKonkursy Przedmiotowe w roku szkolnym 2017/2018
PROGRAM MERYTORYCZNY KONKURSU HISTORYCZNEGO DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO I. CELE KONKURSU kształcenie umiejętności samodzielnego zdobywania wiedzy historycznej; rozbudzanie ciekawości
Bardziej szczegółowo