Harówka nie z tej ziemi (Gdańsk ) Krzesła na szafie Nieoceniony skarb i radość Ŝycia Łapanie okazji VI.

Transkrypt

1 1

2 SPIS TREŚCI: 2 DEDYKACJA... 5 GENEZA... 6 I. PRZED WOJNĄ (WILNO )... 7 Oczekiwania zawiodły... 7 Mańkut... 8 Zazdrość... 9 ZlekcewaŜono mój pomysł Jestem juŝ na drugim miejscu Wstrząs Nowy Rok Oj, cięŝko było! Cyganka Choinka Klucz do domu Nie rozumieliśmy zakazów mamy Kobieta niepracująca to parodia II. WOJNA (WILNO ) Bez środków do Ŝycia (Pod zaborem ZSRR) Pod znaczkiem pocztowym Szowinistka wychowawczynią Wilno stolicą Litwy Patent na otwieranie drzwi nocą Sprzedajemy swoje kwiaty i cukierki Fabryka i NKWD Jama w skarpie - schronem (Wojna: Niemcy ZSRR) Wo ist deine Tochter? (Okupacja niemiecka) Praca i tajne gimnazjum Z deszczu pod rynnę Tułaczka A po powstaniu (Znów pod zaborem ZSRR) SzantaŜ Koniec wojny. Decyzja wyjazdu III. PIERWSZE LATA PO WOJNIE (GIśYCKO ) Ciernista droga do Polski GrabieŜ Jak przetrwać zimę? Ojciec Ŝyje. Jest w Anglii Szkoła średnia i praca IV. STUDIA (ŁÓDŹ ) Pierwsze kroki Tylko w czapce - po zupę Kółko matematyczne w fabryce W akademiku Wigilia w akademiku Złodziejska wymiana Strzał w dziesiątkę Pluton baczność! (Sieradz) NajwyŜsze wyróŝnienie Praca dyplomowa koszmar V. PO STUDIACH (ŁÓDŹ 1953) Słoneczko Narodów"... 64

3 Harówka nie z tej ziemi (Gdańsk ) Krzesła na szafie Nieoceniony skarb i radość Ŝycia Łapanie okazji VI. ZASADNICZA SZKOŁA ZAWODOWA Bandzior? do szkoły! Uczę języka rosyjskiego Z fontanny po zakupy Matematyka dla kaŝdego Szok po zawodach PCK VII. OKRĘGOWY OŚRODEK METODYCZNY Geometria postawiona na głowie Moskwa Moje wydawnictwa Prawdopodobieństwo straszy Lot do Kuwejtu Pierś do orderów VIII. EMERYTURA Na emeryturze Cypr Tunezja Kuwejt IX. SPOTKANIA RODZINNE Quiz Karnawał śyczenie urodzinowe Rysiek obiecał pomóc Droga z adrenaliną X. NASZA PACZKA Zdzicha jubileusz Świetny pomysł Inauguracja NUTW z pompą Komputery Rysiek zwołuje zebranie U Ani szyk i nowoczesność Terenia nas zadziwia Fredzi jubileusz IX. GDAŃSKI UTW Dla kaŝdego w 3 wieku Zimni Ogrodnicy Moje dzieło Grupa się zintegrowała Dobrze, Ŝe nie byłam Telefon z GUTW do Ryśka Rysiek bohaterem Śmiechoterapia Hymn Typologia XII. RÓśNE Mieliśmy szczęście Stacz kolejkowy Stchórzyłam Maks Ryśka pupilek

4 4 Kot i straŝ ogniowa Moje fault pass Święto teściowej Fredzia gromi chuligana

5 Dedykacja Wiersze te dedykuję moim córkom: Halince, Lucynce i Asi oraz wnuczętom. śycie długie i ciekawe miałam, więc tylko w skrótach je opisałam. Chcę, abyście wiedzieli jak to kiedyś było, bo prawie nigdy o tym się nie mówiło. Nie w testamencie, a za Ŝycie wam je przekazuję, by móc dopowiedzieć to, co was zainteresuje, pokazać dokumenty, chociaŝ częściowe, i póki jeszcze Ŝyją tych zdarzeń świadkowie. Fakty najokrutniejsze z okresu wojny, pominięte zostały, Ŝeby czytających nie denerwowały, bo do dnia dzisiejszego, gdy choruję i serce mi boli, to te obrazy, przed oczami mi stoją. Wiersze, z czasów dzieciństwa napisane, głównie wnuczętom są dedykowane. Wtedy, gdy one swoje dzieci będą miały, Ŝeby lepiej ich kaprysy rozumiały. Oraz, Ŝeby wnuczęta w rozpacz nie popadały, gdy ich oczekiwania nie będą się spełniały, bo czasem to, co niesprawiedliwe się wydaje, nie raz nawet podstawą sukcesu się staje. Mama i babcia 5

6 Geneza 75 lat miałam, gdy półpaśca dostałam, i kolano tak bolało, Ŝe chodzić się nie dało, a mam juŝ taką naturę wrodzoną, Ŝe bezczynność nie jest moją mocną stroną. AŜeby czasami z nudów nie zwariować, musiałam zacząć się czymś zajmować. Od czytania na leŝąco, głowa i oczy bolały, a oglądanie telewizji, satysfakcji nie dawało Lucynka, gdy przyjechała, z nami była i rozmawiała, ja o swoim Ŝyciu opowiadałam, a ona powiedziała, Ŝebym to opisała. Pisanie na leŝąco, niewygodne było, w dodatku szybko by się skończyło, gdy tak nad tym się zastanawiałam, pomyślałam, Ŝe wierszem będę pisała. Przez te pół roku, które chorowałam, ponad 50 wierszy napisałam. Są one słabe, z literackiego punktu widzenia lecz jest w nich to, co miałam do powiedzenia. 6

7 I. Przed Wojną (Wilno ) Oczekiwania zawiodły Pierwsze zdarzenie, które zapamiętałam, zdarzyło się, gdy jeszcze roku nie miałam. Wtedy jeszcze nie chodziłam, mama mnie na rękach nosiła. Siostra mamy, Stasia, z Estonii przyjechała. DuŜo się o tym mówiło i długo oczekiwało, moŝliwe, Ŝe dlatego fakt ten zapamiętałam, oraz, Ŝe duŝo zabawek od cioci dostałam. Mama z ciocią przy stole siedziały, cieszyły się, bo długo się nie widziały. Mama mnie w łóŝeczku posadziła i dała zabawki Ŝebym się bawiła A ja chciałam siedzieć u mamy na kolanach, być bliŝej cioci i bawić się zabawkami. Mama na kolana wziąć mnie nie chciała, więc grymasiłam i bardzo płakałam. I tak przez cały czas pobytu cioci było, one się cieszyły, a ja się nudziłam. Mama powiedziała nie wiem, co się Broni stało dotąd grzeczna była i na twój przyjazd czekała Ja zaś liczyłam, Ŝe weselej nam będzie, Ŝe we trzy będziemy wszędzie. A tu sama w łóŝeczku siedzieć musiałam. i mama wcale mną się nie zajmowała. Ps. Skąd wiem, Ŝe gdy ciocia przyjechała to ja jeszcze roku nie miałam? Dlatego, Ŝe mama wszystkim mówiła, gdy rok skończyłam, to juŝ chodziłam. A fakty te, dlatego zapamiętałam, bo one znacznie od normy odbiegały. Zawsze dotąd, oczkiem w głowie byłam, cieszyli się ze wszystkiego, co zrobiłam. KaŜde moje słowo było powtarzane. i prawie kaŝda czynność podziwiana. 7

8 Mańkut Kiedyś mańkutami takich nazywali, co to lewą ręką się posługiwali. I Ŝeby się normalnym stało, oduczyć się tego naleŝało. Ja, w lewą rękę łyŝkę brałam oraz lewą się Ŝegnałam. A mama bardzo tego się bała, Ŝe ja złych nawyków nabierałam. Prawą posługiwać mi się kazała, lewą rękę mi przytrzymywała, a gdy to nie pomagało, lewą do pasa mi przywiązywała. W końcu mama zwycięŝyła, ja juŝ prawie wszystko, prawą robiłam. Tylko później, gdy coś cięŝszego wykonywałam, wtedy lewej ręki uŝywałam. Ulica jeszcze nieskanalizowana była, wodę w wiadrze, z bratem przynosiłam. Ja zawsze lewą ręką za uchwyt trzymałam, wtedy woda, lŝejszą mi się wydawała. Dzisiaj prawa ręka, najwyraźniej mi szwankuje. Ramię boli, na wierzchu dłoni Ŝyły występują, mimo, Ŝe teraz, Ŝadnych cięŝkich prac nie wykonuję, jedynie mieszkanie sprzątam albo coś gotuję. A w nocy, to tak boli mi prawe ramię, Ŝe w dzień wyłączam tę rękę z działania. Marzę o tym, bym mańkutem się stała moŝe by wtedy prawa tak nie bolała. Lecz po 80-ce, tylko wtedy lewą bym pracowała, gdyby prawa do pasa przywiązana została. 8

9 Zazdrość Drugi fakt, który zapamiętałam, to chyba półtora roku juŝ miałam. Mama często ze swą koleŝanką się spotykała, wychodziła z nią na spacer, na ławce siadała. Dzień był wspaniały, słońce świeciło, usiadły przy skarpie, a w dole kolej była. Mama dla mnie ostro zakazała, Ŝebym się do torów nie zbliŝała. I Ŝebym czasami na drugą stronę nie przechodziła, bo gdy pociąg będzie jechał, źle by ze mną było. Jeszcze prędkość pociągu, palcem zademonstrowała jak i czas, którego ja na przejście bym potrzebowała. Później, juŝ chyba uwagi na mnie nie zwracała. Nudziłam się, a mama z koleŝanką rozmawiała. Zawsze do przejazdu pociągu myśmy tam były. a potem, wszystkie razem, do domu przychodziły Gdy nadjeŝdŝający pociąg usłyszałam, za nieduŝym krzakiem się schowałam. Mama, gdy stukot kół pociągu usłyszała, bardzo głośno Bronia!, Bronia!, wołała. Ja jeszcze chwilę za krzakiem siedziałam, bo słysząc taki krzyk, pokazać się bałam. A gdy wyszłam z za krzaka, najpierw klapsa mi dała, potem nakrzyczała, a na końcu przytuliła i pocałowała. Bardzo długo to zdarzenie pamiętałam. Mama teŝ wiele razy do niego wracała. Za kaŝdym razem mnie karciła, Ŝe tyle strachu jej napędziłam. Lecz odtąd, bardzo mną się zajmowała. i ze swą koleŝanką, prawie się nie spotykała. A ja właśnie, dlatego tak postąpiłam, bo o tę koleŝankę zazdrosna byłam. 9

10 ZlekcewaŜono mój pomysł Trzeci fakt, który pamiętam, wiem, Ŝe zbliŝały się święta. Mogłam mieć około półtora roku, nie więcej, bo brat się urodził, gdy miałam rok i 10 miesięcy. Mama po domu się krzątała, sprzątała, a ja jej w tym jak mogłam pomagałam. I bardzo chętnie to robiłam, bo mnie mama za to chwaliła. Pamiętam portrety, na ścianie wiszące, okrągły stół, a przy nim krzesła stojące. Był jeszcze taki stołeczek mały, na którym ja zawsze siadałam. Była równieŝ etaŝerka mała na której, róŝne bibeloty stały. Pewnie i inne przedmioty w domu były, lecz one w mej pamięci nie utkwiły. Gdy o jakąś rzecz, gdzie ją postawić, zapytałam, mama postaw tam, gdzie będzie dobrze wyglądała. Długo się nad tym zastanawiałam, w róŝne miejsca ją przymierzałam. A gdy juŝ wszystko po swojemu poustawiałam, wówczas dalsze zmiany zaplanowałam. Rodzice będą siedzieli pod portretami swoimi, a ja na małym stołeczku, między nimi. Bardzo z tego pomysłu się ucieszyłam i rodzicom dokładnie go przedstawiłam. Powiedziałam, Ŝeby oni juŝ tam siadali, a oni tylko śmiechem po wybuchali. Bardzo ich reakcja mnie zmartwiła, mnie wcale do śmiechu nie było. Gdyby mój pomył się zrealizowało, bardzo ładnie to by wyglądało. Za to, gdy mama w fartuszek mnie ubrała i wstąŝkę na włosach zawiązać chciała, to ja jej teŝ tego zrobić nie dałam w dodatku, ciągnęła za włosy i bolało. 10

11 Jestem juŝ na drugim miejscu Przez dłuŝszy czas, nic się nie zdarzało, co by w mojej pamięci pozostało. Narodziny brata tyle zmieniły, Ŝe juŝ na drugim miejscu byłam. W kaŝdym sporze, starszość mi wytykano: masz być mądrzejsza i jemu ustąpić kazano. Brat szybko wyczuł wyŝszość swoją nad ciągle wymuszaną postawą moją. W domu, pod kuchnią, drzewem się paliło, więc w kuchni łuczywo do rozpalania było. AŜ razu pewnego, doszło do tego, Ŝe zostawiono mnie i jego samego. Wziął on łuczywo w rączki swoje, podszedł i zaczął bić po głowie mojej. Ja tylko rękami się zasłaniałam, Ŝebym po oczach nie dostała. Głośno wtedy krzyczałam, mamę wołałam. Mama była na podwórzu, więc usłyszała, a gdy przyszła, to jak zwykle, na mnie krzyczała, Ŝe jestem starsza i łuczywa mu nie odebrałam. A przecieŝ, gdy wchodził, to nie było powiedziane, do czego to łuczywo zostanie wykorzystane. A gdy juŝ zaatakował, to, choć starsza byłam, poza zasłanianiem się nic więcej nie zrobiłam. I tak w kaŝdym sporze, jako starsza, ustąpić musiałam, a gdy on psocił, ja obrywałam, Ŝe nie zareagowałam. Chyba mama aktywności mnie uczyła, a nie, Ŝebym pod jej skrzydłami się kryła Teraz myślę, Ŝe to nawet nie takie złe dla mnie było, bo obserwować, przewidywać i myśleć uczyło. Gdyby wtedy, mama dalej była i nie usłyszała, to jak długo, bita głowie, tam bym usiedziała? Lecz ja wówczas tego tak nie odbierałam, jako niesprawiedliwość to odczytywałam, więc z bezradności tylko płakałam i wielki Ŝal do mamy miałam. 11

12 Wstrząs Lata mijały, nic waŝnego się nie działo co by zapamiętać w moim wieku się dało. Lecz gdy juŝ piąty rok kończyłam, Danusia i Januszek, się urodzili. Danusia jak pulpet wyglądała, a Januszek był chudy i mały. W domu bardzo gwarno się zrobiło, poniewaŝ duŝo pracy jak i radości było. Rodzice nami zajmować się przestali, całą swą uwagę na bliźniakach skupiali. Myśmy im teŝ w tym pomagali, coś przynosili albo podawali. Januszek chorował, wszyscy go Ŝałowali. Lekarza codziennie do domu wzywali. Przez cały czas tylko nim się zajmowali lecz i tak, od śmierci go nie uratowali. Białą trumienkę i białe kwiaty kupowali I na cmentarzu Rossa go pochowali. Potem się pomodlili, znajomi kondolencje złoŝyli i wszyscy w skupieniu do domu wrócili. A w domu, tak smutno i tak pusto się zrobiło Jak gdyby pół rodziny nagle ubyło. W mieszkaniu, kłująca w uszy cisza nastała, tylko Danusia od czasu do czasu pokrzykiwała. Mama ciągle od nas się odwracała i popłakiwała bo przed nami, ból swój ukryć chciała. A myśmy bardzo mamę pocieszyć chcieli, lecz jak mamy to zrobić, nie wiedzieli. Usiedliśmy, więc na jej kolanach, przytulali i głaskali, lecz po chwili, myśmy teŝ juŝ płakali. I gdy wszyscy płakali, mama nas uspakajała: Januszek jest w niebie tak nas pocieszała. Lecz nas to wcale nie cieszyło, gdyby był z nami, lepiej by było. Myśmy teŝ do nieba nie chcieli, pozostać z rodziną na ziemi woleli. 12

13 Nowy Rok Pewnego razu, ja i brat, gdyśmy usłyszeli, Ŝe, jaki jest Nowy Rok., taki cały rok będziemy mieli, od tego czasu, gdyśmy jakieś słodycze dostali, w swoim pokoju, za obrazem chowali. I powiedzieliśmy rodzicom, Ŝe Nowy Rok będziemy spotykali, lecz rodzice kategorycznie na to się nie zgadzali. Sobie Sylwestra szykowali. Danusię spać połoŝyli i nam iść spać kazali. Danusi łóŝeczko w ich pokoju stało, a nasze, w drugim się znajdowały. Usiedliśmy w łóŝeczkach, światło zgasili, do godziny 12 bicie zegara będziemy liczyli. Lecz głowa opadała, spać się chciało i coraz trudniej, bo po ciemku, się siedziało. Usnęliśmy, a rano gdyśmy się obudzili, to bardzo zdenerwowani myśmy byli. Za późno juŝ jest na słodyczy jedzenie. Teraz nie spełni się nasze marzenie. A w ich pokoju, wesoło było, głośno się śmiali, bawili się z Danusią, coś opowiadali. I to nas jeszcze bardziej przytłaczało, po prostu, tylko płakać się chciało. Wtedy wydało nam się, Ŝe oni nie są naszymi rodzicami, przecieŝ Danusię zupełnie inaczej niŝ nas traktowali. I im dłuŝej myśmy o tym myśleli to coraz więcej dowodów na to mieli. Nie mieliśmy nawet ochoty na słodycze, wydawały się one kielichem goryczy. Wejdziemy do nich i powiemy, Ŝe my o wszystkim juŝ wiemy.i Wchodzimy smutni, przygnębieni, zapłakani, Ŝe nawet swoich rodziców nie znamy. Oni słysząc to, co myśmy im mówili, bardzo zaskoczeni byli Przytulili nas i wszystkiemu, kategorycznie zaprzeczyli. O swojej miłości do nas przekonywali, i fakty, świadczące o tym przytaczali. Wtedy dopiero myśmy się uspokoili, chyba rzeczywiście w błędzie myśmy byli. A to ich przekonywujące wyjaśnienie, waŝniejsze wtedy było, niŝ Nowo Roczne marzenie. 13

14 Oj, cięŝko było! W rodzinie, pięć osób nas było, a pensja ojca 215 zł wynosiła. W tym czasie na Ŝycie nam by wystarczało, gdyby mama pieniędzy nie odkładała. Lecz mama ciągle o przyszłości myślała i na budowę domu ciągle ojca namawiała, Ŝe: na większe trzeba będzie zamienić mieszkanie, wzrosną wydatki, na jedzenie i ubranie. Mama swój kawałek ziemi po rodzicach miała, gdy zaplanowali budowę, ziemię tę sprzedała. Oczywiście na wybudowanie domu, tego nie starczyło, więc na wszystkim dalej oszczędzać trzeba było. Chleb, masłem i to cienko był smarowany, Ŝadną wędliną ani serem nie był obkładany. Tylko przy jakiejś większej uroczystości kupowało się kilogram rozmaitości I Ŝeby jeszcze więcej zaoszczędzić się dało, tylko w jednej izbie, się zamieszkało. śadnego ubrania myśmy nie kupowali, tylko stare donaszali i je reperowali. I tak, po dwóch latach budowy dom nasz jeszcze nie był gotowy, lecz myśmy w nim juŝ zamieszkali, Ŝe mieszkając będziemy go wykończali. Wierzchnie ubranie było zadbane, lecz cała bielizna była łatana. Szczególnie siostry, ona była mała po skarpie bez pojazdu zjeŝdŝała. Na gałęziach się przewieszała, i ubrania swego wcale nie szanowała. A do mnie naleŝało reperowanie, a nie tylko bajeczek czytanie. Tak mama do mnie mówiła, gdy mnie z ksiąŝką zobaczyła. Trzy, sześć i osiem lat myśmy liczyli, gdy do swojego domu się wprowadzili. Dzieci, z czynszowego domu, gdy nas widziały, to tak obelŝywie mnie przezywały: Brońka, szmońka, oberwaniec, załataj Dańce gałganiec. 14

15 Bardzo stresujące to dla mnie było. Z domu prawie nie wychodziłam. Mamie o tym wcale nie powiedziałam.ŝeby mnie bardziej do reperowania nie zmuszała. A ja tak bardzo tego nie cierpiałam a czytanie ksiąŝek, wprost uwielbiałam. A jeszcze mama na mnie krzyczała, Ŝe na słońcu za mało przebywałam. Mama bardzo cięŝko przy domu pracowała, gdy ojciec był na słuŝbie, sama teren plantowała Prądu jeszcze nie było, lampę w oknie stawiała i wokół domu, ziemię łopatą wyrównywała. Grządki tutaj zrobić planowała. Na nich warzywa będzie siała, oraz o krzakach owoców mówiła, które teŝ tutaj będzie sadziła. A, Ŝe ulica nieskanalizowana była, wodę ze studni, wiadrami przynosiła, więc deszczówka, która z dachu spływała w zbiornikach gromadzona być miała. Ojciec te zbiorniki wykonywał i projektował oraz cały dom deskami sam oszalował. A między belkami i szalowanymi deskami, mech z ŜuŜlem był wkładany i ubijany. Pieniądze jedynie na materiały wystarczały, wiec kaŝdą pracę, rodzice sami wykonywali. Do samej wojny taka harówka trwała, a mimo to, budowa nie zakończona została. 15

16 Cyganka Cyganki częstymi gośćmi były. Przychodziły z kartami i wróŝyły. Pofałdowane spódnice i duŝe chusty miały, sprytnie kradły i w ubraniu chowały. Cyganka, gdy przychodziła, bardzo uprzejma i miła była. Dobrego zdrowia Ŝyczyła i przepowiadała, a w tym czasie mieszkanie oglądała. Potem o szklankę wody prosiła, chcąc by gospodyni wyszła albo się odwróciła. A jeŝeli to za krótko trwało, to wtedy, o garść soli błagała. I jeŝeli dotąd jeszcze, wziąć czegoś jej się nie udało, to do powróŝenia z kart namawiała, a nawet za darmo to robiła, wróŝenie przedłuŝała i na okazję wzięcia czegoś czekała. Mama równieŝ nam, pilnować cygankę kazała, Ŝeby ona czegoś z domu nie zabrała. A mimo to, Ŝe cała rodzina ją obserwowała, to i tak nie raz nas wykołowała. Nie tylko cyganie po domach chodzili, i teŝ czasami kradli, lecz tak przebiegli nie byli. Uczciwa biedota, pod kościołem siedziała i tam od wiernych, datki dostawała. A kościołów w Wilnie było ponad czterdzieści, tak duŝo, jak w Ŝadnym innym tej wielkości mieście. 16

17 Choinka Święta BoŜego Narodzenia, największymi świętami dla nas były. JuŜ pierwszego dnia adwentu się zaczynały, a 2 lutego kończyły. A nawet jeszcze wcześniej juŝ się o nich myślało, szyszki, Ŝołędzie i słomki do nich przygotowywało. W pierwszą niedzielę adwentu, na którą wszyscy czekali, pudełko z zeszłorocznymi stroikami myśmy otwierali. Jego zawartość uwaŝnie przeglądali oraz wykonanie nowych stroików planowali. Bibułkę i papier glansowany, mama kupowała, zaś klej z mąki pszennej, sama gotowała. Złota brylantyna teŝ zawsze być musiała, gdyŝ ona duŝo uroku zabawkom dodawała. Zawsze dwa róŝne łańcuchy myśmy wykonywali. W jednym, ogniwa z kolorowych pasków sklejali, w drugim, pociętą bibułkę w harmonijkę składali i na przemian z pociętą słomką na nitkę nawlekali. Z wydmuszek, piękne dzbanuszki wychodziły oraz duŝe Ŝołędzie pozłacane brylantyną lśniły. Tylko główki aniołków i Mikołaja były kupione, a ubrania dla nich, przez nas z papieru zrobione. W ostatnim tygodniu, tuŝ przed świętami, pomagałyśmy mamie w ich przygotowaniu. Najpierw ubranie było szykowane, wszystko krochmalone i prasowane. Następnie róŝne mięsa były pieczone, a następnego dnia, ciasta były robione. Później jeszcze raz sprzątanie było i choinkę dwu metrową, w rogu, się stawiło. Tatuś w glinianym garnku ją umocowywał i do gwoździa wbitego w ścianę przywiązywał. Myśmy wykonane zabawki mu podawali i gdzie ma je powiesić, podpowiadali. Słodycze tez zawsze na choince były, tatuś je przynosił w ostatniej chwili. Cukierki w lśniących papierkach były kupione, a pętelki do powieszenia, przez nas zrobione. Tak samo jabłuszka, małe i czerwone z pętelka na ogonku przez nas zaczepioną. Ciasteczka z pętelkami były wypiekane, przewaŝnie ciemne, lukrem ozdabiane. 17

18 Święta nadeszły, wszyscy wystrojeni byli. Świeczki na choince myśmy zapalili. Na talerzyku opłatek został połoŝony, a biały obrus, widłakiem był przystrojony. Na talerzyku leŝała równieŝ siana kupka, na pamiątkę, Ŝe Pan Jezus urodził się w Ŝłóbku. Mieszkanie od świeczek i choinki pachniało, siedziało się przy stole i kolędy śpiewało. Choinka do 2 lutego w glinianym garnku stała Codziennie była podlewana Ŝeby się nie osypała. Przez dzień myśmy choinkę ciągle oglądali i najlepszych smakołyków na wieczór szukali. Bo takie niepisane prawo obowiązywało, Ŝe samemu niczego z choinki się nie brało. Dopiero wieczorem, tatusiowi się pokazywało na co dzisiaj, do zjedzenia, ochotę się miało. codziennie po jednej sztuce wybrać moŝna było, Ŝeby do końca okresu świątecznego starczyło. A po świętach, długo się jeszcze wspominało Ŝe tak dobrze było, aŝ dech zapierało 18

19 Klucz do domu Wychodząc, klucza od zamka się nie brało, aby wracając, zapewnione wejście się miało, bo jeŝeli klucz się zgubi, albo zostanie skradziony, wtedy nowy zamek musiałby być kupiony. Klucz do zamka zawsze jeden się miało, nie wiem, dlaczego, i skąd się to brało. Ludzie przewaŝnie pod słomianką klucz zostawiali tą, o którą wchodząc do domu, nogi wycierali. A poniewaŝ, wszystko się widziało, co u sąsiada na podwórzu się działo, więc mama do tego się nie stosowała, i schowek na klucz, pod kamieniem przygotowała. I Ŝeby ni komu nie zdradzić miejsca tego, wychodząc, trzeba było wykonać kilka zabiegów. Najpierw koszyk na zakupy był wynoszony, i Ŝeby był niewidoczny, za krzakiem postawiony. Po jakimś czasie, drzwi się zamykało. Na grządce, kilka trawek się wyrywało, pod kamieniem, ukradkiem klucz myśmy chowali wtedy dopiero koszyk brali i po zakupy udawali. Wracając, na kamieniu myśmy siadali, niby to odpoczywali i nie postrzeŝenie klucz spod niego wyciągali. Nie wiedzieliśmy, dlaczego mama to tak komplikowała przecieŝ mniej niŝ inni sąsiedzi, wszystkiego w domu miała. Całym naszym majątkiem, to był dom wybudowany, lecz on nie mógł zostać przez złodzieja zabrany. Dzisiaj to wiem, Ŝe komu pieniędzy na wszystko brakuje, temu nawet mało wartościowa rzecz, drogo kosztuje. 19

20 Nie rozumieliśmy zakazów mamy Boso, ale w ostrogach" taką zasadę mama wyznawała, którą konsekwentnie w Ŝycie wprowadzała. Myśmy tej zasady nie znali ani nie rozumieli ale zgodnie z nią postępować musieli. Rozpoczynając budowę, mama sprawy nie zdawała ile wyrzeczeń i wysiłku. będzie to kosztowało. A, Ŝe bardzo dumna i ambitna była, więc niedostatek przed ludźmi kryła. To teŝ, zanim coś komuś powiedziane zostało, dobrze to przemyślane być musiało, poniewaŝ mama zaraz pytanie zadawała: czy byłaś o to pytana, po co to powiedziałaś?" Chcąc uniknąć mamie uzasadniania, odpowiadaliśmy tylko na pytania. Przez to milczkami myśmy byli, i więcej myśleli, aniŝeli mówili. JeŜeli coś się zapomniało, lub przejęzyczyło, to kazań bez końca słuchać trzeba było. A tak długo mama to powtarzała, "Ŝeby w pamięci nam pozostało". JeŜeli ktoś się odezwał w trakcie jej kazania, to skrzyczała i gadkę od początku zaczynała, więc nic w czasie jej kazań się nie mówiło, aby jak najszybciej to się juŝ skończyło. Dyscyplina zawsze na ścianie wisiała i przy kaŝdej okazji mama ją pokazywała. Wolelibyśmy nieraz, aby jej uŝyła a nie bez przerwy mówiła i mówiła. Mama wykształcenia nie posiadała, ale wielu zasad ściśle przestrzegała. Nas tych zasad nauczała i bez względnie respektować je kazała. Kłamstwo nigdy nie było tolerowane, bardzo było przez nią tępione i wyszydzane. Co to znaczy mieć honor wyjaśniała i przy kaŝdej okazji do tego wracała. Poza tym mama bardzo nas wszystkich kochała, chyba swoje Ŝycie za kaŝdego z nas by dała. Zawsze coś oryginalnego wymyśliła, to, czego u innych jeszcze nie było. 20

21 Ponadto, bardzo oszczędna była, Ŝadnego jedzenia nie wyrzuciła, gdy coś się psuć zaczynało, jedliśmy, Ŝeby się nie zmarnowało. Bardzo przy tym pracowita była. Sił swoich do pracy nie szczędziła. UŜywaną maszynę do szycia kupiła, wszystko nicowała, przerabiała i szyła. Mamę myśmy kochali, kazań nie cierpieli, ale za to ojca, cudownego mieli. Zawsze pogodny, nie chciał dyscypliny niczego nie odmówił, gdyśmy o coś poprosili. Tylko on dla nas słodycze kupował i pieniędzy na to nigdy nie Ŝałował. Mama teŝ go bardzo szanowała i kochała, Gdy nocą pracował, w dzień cisza obowiązywała. Co trzeci tydzień cisza być musiała, gdy ojciec spał, szeptem się rozmawiało, bo w nocy słuŝbę swą odbywał, a w dzień, prace budowlane wykonywał. 21

22 Kobieta niepracująca to parodia Przed wojną, nie wielka liczba kobiet zawodowo pracowała, reszta, gospodarstwem domowym się zajmowała. Te pierwsze status pracujących miały a drugie, niepracującymi się nazywały. Opiszę, jakie warunki wtedy były i co te niepracujące kobiety robiły. Mama teŝ niepracującą się nazywała, a ona, w domu, w pocie czoła tyrała. Dom nasz został wybudowany w odległości 2 km od Ostrej Bramy. Światło w tej okolicy, kolejowe było zakładane, a ono tylko od zmroku do świtu było włączane. śadnego sprzętu elektrycznego myśmy nie posiadali. MoŜe kupić się nie opłacało, a moŝe nie produkowali? Mięso, na mielone, tasakiem się siekało. Pracę młynka, w moździerzu się wykonywało. Tarka do ziemniaków, w kaŝdym domu była, oszczędzając ziemniaki, palce się kaleczyło. Gładka strona tarki, do robienia kluseczek słuŝyła, gdyŝ makaronu w sprzedaŝy nie było. Kluseczki te, szyszkami myśmy nazywali, gdyŝ one, taki kształt i wygląd miały. Ziemniaki na piure, wałkiem się ubijało, długo to trwało i wiele pracy kosztowało. Nie na kaŝdej posesji studnia lub pompa była. wodę od sąsiada się przynosiło. Za kaŝde wiadro wody, zapłacić trzeba było, wykręcić lub napompować i nie rozchlapać, gdy się przynosiło. Staszka, gdy wodę ze studni brała, korba z rąk jej się wyrwała, a studnia dość głęboka była, korba w rękę uderzyła i część palca straciła. Gdy herbatę zaparzyć się chciało, w kuchni pod płytą się rozpalało, i Ŝeby woda szybciej się zagotowała, fajerki z płyty się zdejmowało. Więc czajnik i garnki zawsze okopcone były i wszystko naokoło brudziły. Na podwórzu, Ŝwirkiem się je czyściło, lecz nie za długo to czyste było. 22

23 Bieliznę do prania, na noc w kotle się zamaczało, potem w balii, na tarze się przepierało, następnie w kotle na płycie się gotowało i wtedy znów w balii, na tarze dopierało. Po czym dwukrotnie płukać trzeba było, pościel, kołnierzyki i mankiety, się krochmaliło. Po kaŝdej czynności, bielizna ręcznie była wykręcana, a część wykręcona, na ramię zarzucana. Pranie takie, nieraz kilka dni trwało i często na podwórzu się odbywało, mniej pracy wtedy ono kosztowało, bo pochlapanej podłogi, się nie wycierało. A po wysuszeniu, bieliznę się wyciągało, po przekątnej i na wprost nitek, Ŝeby się prostowała. Po czym odpowiednio ją się składało i na wałek maglownicy nawijało. Teraz maglownicą się naciskało i wałek ten po stole turlało. Bielizna nie przesuszona być musiała, Ŝeby w tej operacji się prostowała. OdzieŜ Ŝelazkiem prasowana była, oczywiście, elektrycznego wówczas nie było. śelazko węglem drzewnym się nagrzewało a śliną, temperaturę nagrzania sprawdzało. Gdy ślina natychmiast od Ŝelazka odpryskiwała i syczała, znaczyło to, Ŝe Ŝelazko za bardzo się nagrzało. A gdy się na nim tylko gotowała, to się jaszcze dostatecznie nie nagrzało. Prasowanie, od najmniej widocznych miejsc się zaczynało i tam reakcję materiału się obserwowało, bo zawsze pomylić się moŝna było, i prasując, nie jedną rzecz się zniszczyło. Samochodu teŝ nie było, na piechotę wszędzie się chodziło. A kobieta, która to wszystko wykonywała niepracującą się nazywała. 23

24 II. Wojna (Wilno ) Bez środków do Ŝycia (Pod zaborem ZSRR) Wojna się zaczęła, ojca nam zabrali. Bez środków do Ŝycia myśmy pozostali. KaŜdego wieczora, razem myśmy siadali i co w tej sytuacji mamy robić rozwaŝali. Mama pierwszą wojnę pamiętała. Wieczorami o niej nam opowiadała. Wspólnie wnioski myśmy wyciągali i do obecnej sytuacji przyrównywali. Co to jest niedostatek, a prawie nędza, gdy chronicznie brakuje pieniędzy, dobrze myśmy wszyscy wiedzieli, bo to częściowo, juŝ za sobą mieli. Małymi dziećmi juŝ myśmy nie byli, bo 7, 10 i 12 lat sobie wtedy liczyli, więc prawie wszyscy do roboty się brali i jak potrafili, mamie pomagali. śe wojna wybuchnie, myśmy nie przewidzieli, przez to Ŝadnych zapasów jedzenia nie mieli. Parę dni przed wojną, coś się o niej mówiło, wydawało się, Ŝe to mało prawdopodobne było. Mama z pierwszej wojny pamiętała, ze soli nie było, więc sól kupowała. BudŜetu to zbytnio nie obciąŝało, a od jedzenia bez soli, zabezpieczało. Gdy Sowieci do Wilna się zbliŝali, bo pakt Mołotow Ribbentrop podpisali. Polacy mundurowym, po 2 pensje dali a ich skoszarowali i na Litwę wysłali. Pieniądze na jakiś czas wtedy były ale prawie nic juŝ wtedy się nie kupiło, bo ludzie, tak towar wykupywali ze sklepikarze sklepy zamykali. I chociaŝ pieniądze się miało, to chleba, kupić się nie dało. Nieraz cały dzień po niego myśmy stali i często bez chleba, do domu wracali 24

25 Piekarnia, jeŝeli mąkę dostała, to chleb upiekła i zaraz sprzedała. A Ŝe juŝ zawsze odtąd chleba brakowało, na pół godziny sprzedaŝy to wystarczało. Wtedy mama mąkę razową kupiła, i tak jak na chleb ją zakwasiła, a potem z tego ciasta klopsy gotowała które bundeczkami nazywała. W środku, chleb one przypominały ale wierzchnią warstwę obślizgłą miały. Do smaku chleba daleko im było, ale poczucie głodu, się łagodziło.. Czasami olej kupić się dało, wówczas duŝą frajdę się miało. ChociaŜ olej był ciemny i pieniący, a do tego mocno cuchnący. Gdyśmy placki ziemniaczane na nim usmaŝyli, to przed zjedzeniem, na powietrzu wietrzyli. Ale to było dobre i sytne jedzenie, w dodatku zimą, pewne urozmaicenie. Zapasu drzewa teŝ myśmy nie posiadali, bo pieniądze na budowę domu wydawali. Więc po opał. do lasu myśmy chodzili, chrust i szyszki stamtąd przynosili. Z palenia w kuchni myśmy zrezygnowali, przyniesiony chrust na zimę oszczędzali. bo gdy śniegu pełno będzie w lesie, to chrustu się nie znajdzie i nie przyniesie Jedzenie, na trociniaku było gotowane, a była to zacierka lub zupa ziemniaczana. Zacierka trochę mlekiem była zalewana, a kartoflanka, koperkiem posypywana. Węgiel ze stacji do składu furmankami wozili. Pewne odcinki drogi brukowane były, tam wozem trzęsło i kawałki węgla spadały, a myśmy szli za wozem i je zbierali. Brata, zbieranie nie satysfakcjonowało, chodzenia za wozem duŝo, a węgla zbyt mało. Częstował, więc woźniców papierosami. a oni mu węgiel z wozu zrzucali. 25