respo Odpowiedzialny biznes jako nowa strategia rozwoju Analiza stanu CSR w Unii Europejskiej Biznes a wielokulturowoêç

Transkrypt

1 magazyn odpowiedzialnego biznesu responsible business magazine respo ISBN nr 4 (18) paêdziernik 2003 WA NY TEMAT Odpowiedzialny biznes jako nowa strategia rozwoju Biznes a wielokulturowoêç Analiza stanu CSR w Unii Europejskiej

2 konferencja: ODPOWIEDZIALNY BIZNES NOWA STRATEGIA ROZWOJU Innowacyjne metody zarzàdzania w Europie Ârodkowo Wschodniej Warszawa Polska Przetrwanie i rozwój przedsi biorstwa wymaga spe niania oczekiwaƒ. To w aênie stopieƒ realizacji oczekiwaƒ wszystkich zainteresowanych stron wyznacza czy, i w jakim zakresie, przedsi biorstwo jest odpowiedzialne. Dlatego naturalnà formà wspierania d ugoterminowych interesów przedsi biorstwa jest kreowanie przychylnoêci poprzez wzmacnianie potencja u spo ecznego. Istotà biznesu w dzisiejszych czasach musi byç poszukiwanie rozwiàzaƒ, które sà korzystne dla wszystkich. KONFERENCJA UMO LIWI PA STWU ZAPOZNANIE SI Z: _ najlepszymi praktykami i postawami w obszarze odpowiedzialnego biznesu _ narz dziami stosowanymi przez przedsi biorstwa w Polsce i regionie _ przyk adami kreowania partnerskich relacji firm z interesariuszami PRZYK ADY TEMATÓW DO DYSKUSJI PODCZAS SESJI WARSZTATOWYCH: _ czy przedsi biorstwa na polskim rynku zarzàdzajà relacjami z pracownikami w odpowiedzialny sposób? _ marketing spo eczny jak poprawiç relacje z klientami i wesprzeç rozwiàzywanie problemów spo ecznych? _ czy spo eczne zaanga owanie mo e s u yç budowie wizerunku zewn trznego i wewn trznego firmy? _ czy ma a lub Êrednia firma mo e mieç jakieê korzyêci ze stosowania standardów odpowiedzialnoêci? _ rola raportów spo ecznych jak przekonaç innych, e odpowiedzialnoêç firmy nie jest tylko pustà deklaracjà? Forum Odpowiedzialnego Biznesu, ul. Bruna 16 m.11, Warszawa, Polska. Tel./fax: ( ) , konferencja@fob.org.pl w w w. o d p o w i e d z i a l n y b i z n e s. p l

3 spis treêci nr 4 (18) paêdziernik 2003 NASZA OK ADKA Nasi autorzy...2 Od redakcji...3 Z ycia Forum...4 Informacje CSR...6 Wa ny temat Boles aw Rok: Polski g os w europejskim maratonie...8 Henryka Bochniarz: Jak tworzyç pozytywny klimat dla odpowiedzialnego biznesu...11 Piotr Mazurkiewicz: OdpowiedzialnoÊç szyta na miar...14 Dean Sanders: Strategia, nie filantropia...16 Beata Kapcewicz: Staƒ si jednym z nich!...18 Case studies Pomys na bezrobocie - Shell...20 Zielona harmonia - Hewlett Packard...21 Biznes a... wielokulturowoêç Lech Rustecki: Diversity management, czyli biznesowy tygiel...24 Wietnamscy aptekarze - wielokulturowe case study...26 CSR w Unii Europejskiej Alasdair Murray: Zysk kontrolowany...28 Nasi Partnerzy Magdalena Dobrowolska: OdpowiedzialnoÊç po polsku...30 Kalendarium...38 English summaries...39 WA NY TEMAT: Odpowiedzialny biznes jako nowa strategia rozwoju Odpowiedzialny biznes jako nowa strategia rozwoju to nie tylko tytu konferencji organizowanej przez Forum Odpowiedzialnego Biznesu. To równie zagadnienie, któremu poêwi ciliêmy to wydanie magazynu. Swój punkt widzenia na ten temat prezentujà m. in. Henryka Bochniarz, Dean Sanders oraz Boles aw Rok. Kto z nich jest najbli szy Twojego pomys u na prowadzenie biznesu w sposób odpowiedzialny? Biznes a... wielokulturowoêç ZdolnoÊç przewidywania daje w biznesie przewag nad konkurentami. Aby zorientowaç si jakie mogà byç konsekwencje globalizacji, post pu czy wreszcie czekajàcej nas wkrótce integracji z Unià Europejskà, nie trzeba mieç bogatej wyobraêni. Polska b dzie celem podró y cz onków wielu, cz sto zupe nie nam obcych, kultur. Ten, kto odpowie na specyficzne potrzeby tych ludzi, zyska oddanych pracowników i wiernych klientów pisze w swym artykule Lech Rustecki Analiza stanu CSR w Unii Europejskiej Nieco kontrowersyjny raport Alasdaira Murray'a pt.: Corporate Social Responsibility in the EU to dowód na to jak wiele jest wcià do zrobienia, aby idee odpowiedzialnego biznesu sta y si cz Êcià filozofii firm. Chocia autor przyznaje, e Europa Zachodnia wcià jest w awangardzie je eli chodzi o wprowadzanie w ycie zasad CSR, to równoczeênie wytyka dzia ania korporacji nie majàce nic wspólnego z odpowiedzialnym biznesem, ani nawet zwyk ym humanitaryzmem respo nr 4/2003 1

4 nasi autorzy respo R E D A K C JA Adres: ul. Bruna 16/ Warszawa tel./fax: biuro@fob.org.pl Redaktor naczelny Boles aw Rok brok@waw.pdi.net Koordynator wydania Krzysztof Haraziƒski krzysztof@fob.org.pl Zespó redakcyjny Magda Szczeciƒska Konrad Konstantynowicz redakcja@fob.org.pl Fotografie Konrad Konstantynowicz zerojeden.com Projekt & sk ad Aleksander Rokicki alek_rokicki@poczta.onet.pl Druk Drukarnia Art Print ul. Grochowska 111/ Warszawa Wydawca Forum Odpowiedzialnego Biznesu Redakcja dzi kuje za wyra enie zgody na umieszczenie materia ów chronionych prawem autorskim: CSR Europe, Centre for European Reform, Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych (PKPP), Polskiej Agencji Rozwoju Przedsi biorczoêci (PARP), People Partnering SA, The Good Brand Works, Bankowi Âwiatowemu, COMPERIO: Centrum Wspó pracy Kultur ALASDAIR MURRAY jest dyrektorem w Centre for European Reform (CER). W organizacji od 2000 roku, wczeêniej by dziennikarzem brytyjskiego dziennika The Times, dla którego pracowa jako brukselski korespondent oraz reporter ekonomiczny. Obecnie pracuje nad projektami dotyczàcymi europejskich rynków kapita owych, reformy strukturalnej UE oraz wp ywu przystàpienia do Unii na sytuacj ekonomicznà. Mo na si z nim skontaktowaç pod adresem: alasdair@cer.org.uk HENRYKA BOCHNIARZ to doktor ekonomii, by a Minister Przemys u i Handlu w rzàdzie Jana Krzysztofa Bieleckiego, za o ycielka i prezes Stowarzyszenia Doradców Gospodarczych w Polsce, prezes Polskiej Rady Biznesu. Obecnie prezydent Polskiej Konferederacji Pracodawców Prywatnych i prezes zarzàdu firmy Nicom Consulting. Jest Certyfikowanym Doradcà ds. Zarzàdzania, autorkà licznych ksià- ek z dziedziny ekonomii. Stypendystka Fundacji Fulbrighta. Wyk adowca University of Minnesota (USA). Bank Institute. PIOTR MAZURKIEWICZ jest ekonomistà, specjalizuje si w zagadnieniach odpowiedzialnego biznesu. Od roku pracuje w Banku Âwiatowym, gdzie kieruje grupà zajmujàcà si problemami CSR. Mazurkiewicz doktoryzowa si na Uniwersytecie Warszawskim, prowadzi badania naukowe na uniwersytecie w Oxfordzie. Pracowa przez cztery lata w Organizacji Narodów Zjednoczonych (przygotowywa raporty dla UN Developement Programme), wspó pracowa z Bretton Woods Institute. Przed przyj ciem pracy w Banku Âwiatowym pracowa dla World DEAN SANDERS za o y The Good Brand Works w 1997 roku w Londynie. To z o ona z najwy szej klasy profesjonalistów organizacja, zajmujàca si popularyzacjà zagadnieƒ odpowiedzialnego biznesu. Dean pracowa dla wielu koncernów, m. in. polskiego oddzia u Danone. Przed rozpocz ciem swojej dzia alnoêci w odpowiedzialnym biznesie Sanders przez 11 lat pracowa w firmie Kraft Foods (przed odej- Êciem by dyrektorem marketingu na Wielkà Brytani ). Studiowa germanistyk i romanistyk na uniwersytetach w Anglii i Niemczech. Mo na si z nim skontaktowaç pod adresem: dean@goodbrand.com BOLES AW ROK pracuje w Centrum Etyki Biznesu Wy szej Szko y Przedsi biorczoêci i Zarzàdzania im. L. Koêmiƒskiego oraz w Centrum Badaƒ Ekorozwoju i Metod Zarzàdzania Wy szej Szko y Mened erskiej SIG. Jest cz onkiem grup eksperckich ds. zarzàdzania spo ecznà odpowiedzialnoêcià, niezale nym doradcà firm dzia ajàcych w Polsce i konsultantem w zakresie systemów zarzàdzania odpowiedzialnoêcià. Autor licznych publikacji z zakresu odpowiedzialnoêci spo ecznej. Wiceprezes Forum, redaktor naczelny Respo.

5 od redakcji BOLES AW ROK Respo znaczy odpowiedzialny Polska gospodarka rynkowa jest ciàgle nie w pe ni oswojonym elementem naszego ycia. Czy rozumiemy zale noêci pomi dzy sposobem prowadzenia dzia alnoêci gospodarczej, kulturà organizacyjnà kszta towanà wêród pracowników przedsi biorstwa a jakoêcià ycia i poziomem dobrobytu spo ecznego? Czy istnieje w nas wystarczajàcy potencja, niezb dny do wzmacniania postaw obywatelskich wszystkich uczestników rynku? Coraz powszechniej wyra ane sà ostatnio obawy i niepokoje zwiàzane z rolà biznesu. Coraz wi cej osób zdaje sobie spraw z tego, e podstawowym skutkiem wzrostu gospodarczego powinna byç wzrastajàca jakoêç ycia. A na jakoêç ycia, oprócz poziomu konsumpcji materialnej zaspokajajàcej podstawowe potrzeby, sk adajà si m. in.: stan Êrodowiska naturalnego, zdrowie ludzi, poziom i dost pnoêç wykszta cenia, bezpieczeƒstwo publiczne, zatrudnienie, mobilnoêç, aktywnoêç obywatelska, sprawiedliwoêç spo eczna te elementy, które w rzeczywistoêci decydujà o odczuwaniu szcz Êcia i satysfakcji z ycia. Czy rozwój sektora biznesu w Polsce wspiera podstawy poczucia bezpieczeƒstwa w obliczu coraz gwa towniejszych zmian na rynkach globalnych? Mówi si czasem, e ka de przedsi biorstwo funkcjonuje tak êle jak tylko mo e, a zmienia si dopiero pod presjà spo ecznà. Czy polskie przedsi biorstwa odczuwajà presj ze strony organizacji spo ecznych? Czy Polacy zacz li interesowaç si tym, jak firma, której produkty kupujà, traktuje swoich pracowników i dostawców na ca ym Êwiecie, czy wywiera szkodliwy wp yw na Êrodowisko, czy uczestniczy w praktykach korupcyjnych? Czy firmy w Polsce mogà i powinny byç dobrymi obywatelami? Czy rynek w Polsce nagradza firmy realizujàce programy odpowiedzialnego biznesu? Oto nowe wcielenie Magazynu Odpowiedzialnego Biznesu Respo. Mamy nadziej, e po lekturze ka dy z Was postawi sobie jeszcze wi cej pytaƒ. Mówi si czasem, e ka de przedsi biorstwo funkcjonuje tak êle jak tylko mo e, a zmienia si dopiero pod presjà spo ecznà. Czy polskie przedsi biorstwa odczuwajà presj ze strony organizacji spo ecznych? respo nr 4/2003 3

6 z ycia FORUM Wejdê na i wype nij ankiet dotyczàcà nowego magazynu! Dzi ki waszym opiniom b dziemy w stanie stworzyç pismo bardziej dopasowane do oczekiwaƒ nowoczesnego mened era. SYMBOL KAMPANII EUROPEJSKIEJ W POLSCE Podczas kolejnej konferencji w ramach Europejskiej Kampanii na rzecz Odpowiedzialnego Biznesu 2005 (8-9 maja w portugalskim Setubal) wiceprezes Forum Odpowiedzialnego Biznesu, Przemek Pohrybieniuk, odebra z ràk prezesa RSE Portugal symbol Kampanii. Przywióz go do Polski jako swoisty zwiastun mi dzynarodowej konferencji Odpowiedzialny biznes nowa strategia rozwoju, którà Forum wraz z CSR Europe i Bankiem Âwiatowym organizuje w dniach 6-7 paêdziernika. Podczas sesji zamykajàcej, symbol Kampanii zostanie przekazany Szwajcarom, którzy organizujà kolejnà konferencj w ramach Europejskiego Maratonu. Paêdziernikowe wydarzenie zgromadzi kluczowych przedstawicieli biznesu, administracji paƒstwowej oraz organizacji pozarzàdowych z Polski i zagranicy. B dziemy goêciç reprezentantów Banku Âwiatowego, Komisji Europejskiej, CSR Europe i innych instytucji mi dzynarodowych. PROGRAM EDUKACYJNY DLA STUDENTÓW W ramach programu edukacyjnego dla studentów Forum zorganizowa o konkurs Odpowiedzialny biznes prawda czy mit?. Kapitu a konkursu pod przewodnictwem prof. Wojciecha Gasparskiego, dyrektora Centrum Etyki Biznesu, wy oni a 7 laureatów, którzy odbyli letnie praktyki u jednego z Partnerów Strategicznych Forum. Zwyci zcami zostali: Monika Fatek (praktyka w Novo- Nordisk), Mariusz Nikiciuk (3M), Adam Fudala (BP), Monika Nurek (Spedpol), Krzysztof Iszkowski (Provident), Dagmara Gaw owska (Johnson&Johnson), Gra yna Leloch (PricewaterhouseCoopers). Studenci mieli za zadanie napisaç esej na jeden z trzech tematów: Czy wysokoêç miesi cznych wynagrodzeƒ wszystkich pracowników powinna byç jawna w odpowiedzialnym przedsi biorstwie?, Czy dla w aêciciela ma ego przedsi biorstwa wspó praca z lokalnymi organizacjami pozarzàdowymi mo e byç strategicznie uzasadniona? albo Czy dzia ania przedsi biorstw w zakresie odpowiedzialnoêci spo ecznej sà dla konsumentów istotnym motywem wyboru produktów danej firmy? Polski konsument a konsument europejski. SPOTKANIE LIDERÓW ORGANIZACJI CSR Prezes Zarzàdu Forum, Ma gorzata Greszta, jako jedyny przedstawiciel organizacji z Europy Ârodkowo-Wschodniej zosta a zaproszona na spotkanie liderów organizacji CSR z ca ego Êwiata. Odby o si ono w dniach 3 5 wrzeênia 2003 w Zurichu, by o poêwi cone wymianie doêwiadczeƒ oraz budowaniu wspólnych strategii rozwoju odpowiedzialnego biznesu. ZMIANY W ZARZÑ- DZIE FORUM Irena Pichola (na zdj ciu), która dotychczas wspiera a dzia- ania Forum reprezentujàc naszego Strategicznego Partnera, firm PricewaterhouseCoopers, od paêdziernika wesz a równie w sk ad zarzàdu Forum. Witamy jà serdecznie w zespole! JednoczeÊnie grono zarzàdu opuêcili Maciej Kozakiewicz i Andrzej Brzozowski, którym serdecznie dzi kujemy za wsparcie i nieoceniony wk ad w rozwój naszej organizacji. WIELOKULTU- ROWO W FORUM W ramach przygotowaƒ do mi dzynarodowej konferencji, zespó Forum powi kszy si o wspó pracownika Êwietnie pasujàcego do jej wielonarodowego klimatu. Sebastian Herbst (Niemcy) osobiêcie postanowi przekonaç si jak idea CSR rozwija si w Polsce. Podczas konferencji b dzie odpowiedzialny g ównie za obs ug mi dzynarodowych goêci. Poza tym wspiera Forum w codziennych pracach i prowadzi badania dotyczàce regionu Europy Ârodkowo-Wschodniej. AKADEMIA ODPO- WIEDZIALNEGO MANAGERA Jak kreowaç wizerunek firmy odpowiedzialnej spo ecznie? pod takim tytu em odby si 17 czerwca w Warszawie drugi warsztat Akademii Odpowiedzialnego Managera. W spotkaniu udzia wzi li przedstawiciele partnerów wiodàcych Forum, do których adresowany jest program Akademii oraz laureaci konkursu edukacyjnego dla studentów prowadzonego przez Forum. Ekspertami od kreowania wizerunku firm by y Agnieszka Dziedzic i Magdalena Ko odziejczyk reprezentujàce agencj PR Hill&Knowlton. 4 respo nr 4/2003

7 PO PROSTU CENNE INFORMACJE RESPO to jedyny w Polsce magazyn odpowiedzialnego biznesu. Co kwarta znajdziesz w nim: - wa ne tematy - wciàgajàce artyku y - nowoêci i ciekawostki Aby zaprenumerowaç RESPO dzwoƒ pod numer: lub wyêlij biuro@fob.org.pl dost pny równie w wersji elektronicznej

8 informacje CSR ÂWIAT Raport Tomorrow's Company Nowy raport Tomorrow's Company mówi, e przymusowe sprawozdania na temat CSR nie dopingujà do lepszych dzia aƒ. Nowa publikacja ostrzega, e oêwiadczenia wi kszoêci firm sà jedynie uleg oêcià wobec oczekiwaƒ otoczenia. Ma e i Êrednie przedsi biorstwa Ko o dyskusyjne Europejskiego Forum Interesariuszy Popieranie CSR wêród Ma ych i Ârednich Przedsi biorstw spotka o si po raz drugi 30 czerwca 1 lipca 2003 roku. Podczas spotkania poruszono temat identyfikacji czynników sukcesu wspólnego oparcia w CSR. Podà ajàc za przyk adem przewodnictwa Belgii i Danii, W ochy majà byç gospodarzem Konferencji CSR 14 Listopada 2003 roku w Wenecji. 54 kraje zbiednia y Sytuacja gospodarcza a 54 krajów pogorszy a si w ostatnich latach. Nierówny rozwój marginalizuje setki milionów ludzi wynika z og oszonego w lipcu raportu UNDP. Pe en raport pod adresem Pierwszeƒstwo dla etycznych W oskie przedsi biorstwa, które posiadajà standard etyczny prac jeszcze w tym roku. Po swoim spotkaniu na szczycie 15 lipca, uczestnicy Forum przyj li plan ostatniej cz Êci konsultacji oparty o konspekt raportu, który ma byç opracowany do listopadowego spotkania w Wenecji i przedstawiony Komisji Europejskiej w lecie 2004 roku. POLSKA Inicjatywy powiatowe po raz czwarty Fundacja Bankowa im. Leopolda Kronenberga wspólnie ze Zwiàzkiem Powiatów Polskich prowadzi konkurs Liga Inicjatyw Powiatowych majàcy wskazanie skutecznych metod rozwiàzywania problemów spo ecznoêci lokalnych. Przymusowe sprawozdania na temat CSR nie dopingujà do lepszych dzia aƒ. OÊwiadczenia wi kszoêci firm sà jedynie uleg oêcià wobec oczekiwaƒ otoczenia. dla przedsi biorstw przy zastosowaniu CSR przez interesariuszy. Obywatelskie korporacje 2 i 3 lipca w Chatham House w Londynie Rada Biznesu Wspólnoty Brytyjskiej (Commonwealth Business Council) zorganizowa a europejskà konferencj zwracajàcà uwag na idee korporacji obywatelskiej. Podczas konferencji zosta y wypracowane wst pne zalecenia dla szefów rzàdów Wspólnoty. W ochy na czele Obecne przewodnictwo W och w UE skupia si na znalezieniu SA8000, uzyska y zapewnienie rzàdowe preferencyjnego traktowania podczas przetargów na kontrakty rzàdowe w regionie centralnych W och. W adze Umbrii wprowadzi y lokalne prawo zapewniajàce tym firmom (jest ich obecnie we W oszech 26) do zrzeszenia si pod wspólnym rejestrem, dzi ki któremu uzyskajà pierwszeƒstwo w publicznych przetargach og aszanych przez lokalnà administracj. Forum do listopada Europejskie Forum Interesariuszy zapowiada zakoƒczenie swoich Rozpocz a si czwarta edycja konkursu. 10 ogrodów na 10-lecie W tym roku akcja Sprzàtanie Êwiata Polska i koordynujàca jà Fundacja Nasza Ziemia obchodzà swoje dziesi ciolecie. Przez ten czas w akcj zaanga owa o si ok. 15 milionów wolontariuszy. Fundacja Nasza Ziemia chce tegoroczny jubileusz uczciç w sposób w aêciwy dla tradycji Sprzàtania, czyli po ytecznymi programami wspomagajàcymi zbiórk selektywnà, oszcz dzanie energii, ograniczanie zu ycia zb dnych opakowaƒ oraz sadze- 6 respo nr 4/2003

9 informacje CSR W ca ym kraju zawis o ponad tysiàc billboardów i plakatów prezentujàcych uczestników programu Bia a Lista niem drzew, zak adaniem ogrodów i zieleƒców. Cz Êcià obchodów jubileuszu jest program 10 ogrodów na 10-lecie. Dzi ki niemu powstanie 10 przyszkolnych ogrodów w ró nych miejscach Polski. B dà one miejscem wypoczynku dla uczniów, nauczycieli i okolicznych mieszkaƒców. Rozwój przez sport Decyzjà Parlamentu Europejskiego rok 2004 zosta og oszony Europejskim Rokiem Edukacji przez Sport (EYES 2004). Wszelkie inicjatywy w ramach EYES 2004 b dzie wspieraç Komisja Europejska przeznaczajàc na ten cel 11,5 milionów euro (ponad 450 tys. euro dotacji do wykorzystania przez Polsk ). Pomó Dzieciakowi Dzi ki programowi Dzieciak kupujàc produkt z charakterystycznym znaczkiem uêmiechni tej buzi konsumenci pomagajà dzieciom z domów dziecka. JednoczeÊnie firmy produkujàce w Polsce towary wysokiej jakoêci mogà braç udzia u w akcji. JeÊli wesprà program Dzieciak, otrzymujà jeden z honorowych tytu ów oraz korzystajà z prawa do pos ugiwania si zastrze onym znakiem akcji. Bia a Lista na ulicach Rozpocz a si kampania medialna Programu Gospodarczo-Konsumenckiego. W ca ym kraju zawis o ponad tysiàc billboardów i plakatów prezentujàcych uczestników programu. Jego celem jest propagowanie zasad etyki, promowanie najlepszych firm i wpajanie wspó odpowiedzialnoêci za Êrodowisko naturalne. Dobre praktyki nie dla ka dego Trwajà prace nad kodeksami dobrych praktyk handlowych w dziedzinie handlu elektronicznego i telekomunikacji oraz sprzeda y w obrocie konsumenckim. B dà one wià àce tylko dla tych przedsi biorców, którzy zobowià à si do ich stosowania. Nad kodeksami pracuje Rada Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Publicznie, ale bez kar finansowych Sàd Rynku Kapita owego b dzie móg nak adaç na spó ki kar upomnienia, gdy notowane na parkiecie podmioty nie b dà wywiàzywa- y si z przyj tych wczeêniej zasad adu korporacyjnego. Orzeczenie b dzie równie podawane do publicznej wiadomoêci. Sàd nie b dzie mia jednak prawa do nak adania kar finansowych. ArtyÊci charytatywnie Fundacja "Bliêniemu swemu..." przy wspó udziale PKN ORLEN oraz Fundacji ORLEN Dar Serca, organizuje wystawy i aukcje dzie sztuki. Ca oêç dochodu przeznaczona jest na rzecz potrzebujàcych. Swoje prace podarowali najwybitniejsi artyêci, m.in.: Zdzis aw Beksiƒski, Jerzy Duda-Gracz, Edward Dwurnik, Roman Opa ka, Franciszek Starowieyski, Józef Szajna i Wiktor Zin. Najbli sze prezentacje dzie odb dà si w Muzeum Sztuki w odzi (1-20 paêdziernika), Pa acu Sztuki w Krakowie (luty 2004) oraz BWA w Rzeszowie (marzec 2004). Uwa aj co podpisujesz! Provident Polska oraz Federacja Konsumentów przeprowadzi y ogólnopolskà akcj spo ecznà pod has em "Przeczytaç mo esz - podpisaç musisz". Kampania zwraca a uwag na reperkusje prawne wià àce si ze z o eniem podpisu na umowie, namawia a do dok adnego czytania podpisywanych dokumentów. Wykonane przez CBOS (na zlecenie Provident Polska) badania potwierdzi y przypuszczenia - ponad po owa konsumentów podpisuje dokumenty bez wczeêniejszego czytania. Co trzeci badany stwierdzi, e nie mia wystarczajàcej iloêci czasu na dok adne zapoznanie si z treêcià podpisywanego dokumentu. Opracowanie Beata Kapcewicz Ponad po owa konsumentów podpisuje dokumenty bez wczeêniejszego czytania respo nr 4/2003 7

10 wa ny temat konferencja: ODPOWIEDZIALNY BIZNES NOWA STRATEGIA ROZWOJU Polski g os w europejskim maratonie BOLES AW ROK Redaktor naczelny Respo, Wiceprezes Forum Odpowiedzialnego Biznesu Konferencja Forum Odpowiedzialnego Biznesu jest kolejnym g osem w europejskim maratonie CSR, w którym zwracamy uwag na koniecznoêç jednoczesnego zapewnienia rozwoju gospodarczego, spójnoêci spo ecznej i ochrony Êrodowiska Je eli bli ej przyjrzymy si praktykom odpowiedzialnego biznesu w Polsce, to niestety ciàgle jeszcze widoczna jest fasadowoêç Kiedy trzy lata temu Forum organizowa o pierwszà konferencj na temat odpowiedzialnego biznesu, s yszeliêmy przede wszystkim g osy sceptyków. Mówiono, e biznes w Polsce jest zbyt m ody i niedojrza y, a przepisy zbyt restrykcyjne, aby zajmowaç si wdra aniem ponadobowiàzkowych programów dla pracowników, klientów, spo ecznoêci lokalnej. I oto okazuje si, e dziê jak wynika choçby z przeprowadzonych ostatnio badaƒ mened erowie coraz lepiej rozumiejà zasady odpowiedzialnoêci spo ecznej w biznesie. Sà te coraz bardziej przekonani o koniecznoêci doskonalenia systemów zarzàdzania tak, by by y one korzystne dla wszystkich interesariuszy. Nie tylko spó ki publiczne, ale tak e prywatne, przyjmujà zasady nadzoru korporacyjnego, budujà systemy wskaêników dotyczàcych osiàgni ç w zarzàdzaniu odpowiedzialnoêcià oraz poszukujà najw aêciwszych form informowania o swoich osiàgni ciach w CSR. Trudne pytania Je eli bli ej przyjrzymy si praktykom odpowiedzialnego biznesu w Polsce, to niestety ciàgle jeszcze widoczna jest fasadowoêç. Wi cej mówimy o odpowiedzialnoêci, ni rzeczywiêcie robimy. Czy programy odpowiedzialnego biznesu majà wp yw na zmniejszanie si zatorów p atniczych, które najbardziej chyba hamujà rozwój polskich przedsi biorstw? Czy przeprowadza si szczegó owà ocen etycznà firm, które sà dopuszczane do prywatyzacji czy zamówieƒ publicznych? Czy docenienie zasad etyki w biznesie powoduje, e konieczny czasem proces zwalniania pracowników odbywa si w bardziej ludzki sposób? Czy zmniejszajà si nierównoêci w traktowaniu kobiet, szczególnie je eli chodzi o poziom wynagrodzeƒ? Czy rosnàca lawinowo liczba udzielonych certyfikatów w zakresie zarzàdzania Êrodowiskowego przek ada si na rzeczywistà trosk o ochron przyrody? Niektórzy mówià, e polski biznes jest taki sam, jak Êrodowisko, w którym funkcjonuje. W zwiàzku z tym jedni widzà tylko korupcj, uk ady, oszustwa, a inni wprost przeciwnie wiele pozytywistycznej pracy od podstaw, autentycznej solidnoêci oraz solidarnoêci spo ecznej. Jak jest naprawd, o tym wiedzà sami mened erowie i przedsi biorcy. Dwa miliony nadziei Gospodarka rynkowa w Polsce jest ciàgle na etapie budowy. Wprawdzie ju na poczàtku procesu transformacji, wraz ze zmianà systemu politycznego w 1989 roku, stworzono niezb dne podstawy do rozwoju przedsi biorczoêci prywatnej, ale daleko jest jeszcze do osiàgni cia etapu prawdziwej dojrza oêci. W pierwszych latach po pokojowej rewolucji, zosta uwolniony w spo eczeƒstwie olbrzymi adunek 8 respo nr 4/2003

11 Innowacyjne metody zarzàdzania w Europie Ârodkowo Wschodniej Warszawa Polska konferencja Coraz wi cej osób zdaje sobie spraw z tego, e podstawowym skutkiem wzrostu gospodarczego powinna byç wzrastajàca jakoêç ycia entuzjazmu, którego efektem by o powstanie ponad 2 milionów prywatnych przedsi biorstw. Nie zastanawiano si wtedy nad spo ecznymi powinnoêciami sektora biznesu, poniewa by o oczywiste, e wzrost gospodarczy s u y ludziom, poprawie jakoêci ich ycia. ywio owo rozwijajàca si gospodarka przynosi- a korzyêci wszystkim pracodawcom i pracownikom, konsumentom i spo ecznoêciom lokalnym. Dopiero w po owie lat 90., gdy okaza o si, e w efekcie restrukturyzacji i prywatyzacji paƒstwowych przedsi biorstw roênie liczba bezrobotnych, e coraz wi cej jest tych, którzy znaleêli si na marginesie procesu zmian, rozpocz a si publiczna debata nad modelem rozwoju sektora biznesu, nad politykà gospodarczà paƒstwa, nad spo ecznymi kosztami transformacji. Gdy pod koniec lat 90. zaczà za amywaç si wzrost gospodarczy, a jednoczeênie rosnàca konkurencja na rynku powodowa a bankructwo wielu firm, pojawi a si potrzeba przeformu owania roli sektora biznesu w spo eczeƒstwie. W dyskusjach tych, oprócz pokazywania negatywnych zjawisk powodowanych przez niskà ÊwiadomoÊç obywatelskà wêród mened erów i przedsi biorców, przez braki w prawodawstwie, coraz cz Êciej zacz to zwracaç uwag na koniecznoêç dostosowania si do standardów europejskich i Êwiatowych, na upowszechnianie dobrych wzorców w zakresie kultury korporacyjnej i etyki biznesu, na koniecznoêç godzenia dobrych wyników finansowych z odpowiedzialnym zarzàdzaniem. Konsumenci naciskajà Mo na mieç nadziej, e zapoczàtkowanie takiego procesu w Polsce przyczyni si do osiàgni cia wymiernych korzyêci d ugofalowych przez wszystkich obywateli, bowiem rola Êrodowisk gospodarczych w demokratycznym paƒstwie wzrasta w sposób zasadniczy. Dlatego Forum Odpowiedzialnego Biznesu chce w Polsce jak najszerzej promowaç takie postawy, gdy mened erowie i przedsi biorcy we wspó pracy z przedstawicielami spo ecznoêci lokalnych (na zasadzie partnerstwa publiczno-prywatnego) i wszystkimi innymi interesariuszami dobrowolnie podejmujà odpowiedzialnoêç za tworzenie najbardziej sprzyjajàcych warunków do rozwoju cywilizacyjnego i kszta towania pozytywnych relacji spo- ecznych. Aby skutecznie upowszechniaç postawy obywatelskiego zaanga owania w Êrodowisku przedsi biorstw, niezb dne jest podejmowanie dialogu spo ecznego z wykorzystaniem potencja u trzech sektorów stanowiàcych fundament demokratycznego paƒstwa: administracji paƒstwowej, przedsi biorstw oraz organizacji pozarzàdowych. Wa nym czynnikiem mobilizujàcym do ciàg ego doskonalenia polityki gospodarczej, tak by lepiej odpowiada a ona oczekiwaniom spo ecznym, jest presja ze strony konsumentów. W trakcie ostatnich lat ÊwiadomoÊç konsumencka w Polsce uleg a znaczàcej zmianie. Coraz wi cej osób zdaje sobie spraw z tego, e podstawowym skutkiem wzrostu gospodarczego powinna byç wzrastajàca jakoêç ycia. Zielony dokument Przedsi biorstwa wnoszà wk ad w rozwój spo- ecznoêci lokalnych, zapewniajàc miejsca pracy, p ace i Êwiadczenia oraz wp ywy z podatków. Z drugiej strony, przedsi biorstwa uzale nione sà od zdrowia i stabilnoêci spo ecznoêci, w których dzia ajà, oraz od tego, jak si powodzi cz onkom tych e spo ecznoêci. I w aênie dlatego Unia Europejska podj a to olbrzymie wyzwanie, jakim jest upowszechnienie zasad odpowiedzialnoêci spo ecznej, publikujàc w lipcu 2001 roku Green Paper on Corporate Social Responsibility. Z punktu widzenia przedsi biorstwa odpowiedzialnoêç to màdre budowanie relacji z pracownikami, ze zwiàzkami zawodowymi, z organizacjami pozarzàdowymi, klientami, dostawcami, akcjonariuszami, konkurencjà, ze spo ecznoêcià lokalnà, administracjà paƒstwowà. Ta przejrzystoêç informacyjna, o którà apeluje Unia Europejska, umo liwia konsumentom podejmowanie decyzji, które mogà s u yç w efekcie dobru publicznemu. Wa nym czynnikiem mobilizujàcym do ciàg ego doskonalenia polityki gospodarczej, tak by lepiej odpowiada a ona oczekiwaniom spo ecznym, jest presja ze strony konsumentów respo nr 4/2003 9

12 wa ny temat konferencja: ODPOWIEDZIALNY BIZNES NOWA STRATEGIA ROZWOJU Na ca ym Êwiecie, a szczególnie w paƒstwach Unii Europejskiej, takie oczekiwania stawiane sà coraz powszechniej. Obywatele domagajà si budowania nowych, bardziej przyjaznych relacji pomi dzy pracownikami, pracodawcami, paƒstwem i Êrodowiskiem naturalnym. Domagajà si realizacji zasad odpowiedzialnoêci spo ecznej, zarówno ze strony w adz, jak i przedsi biorstw, szczególnie korporacji transnarodowych dzia ajàcych na rynkach lokalnych. Polityka Unii Europejskiej wobec sektora przedsi biorstw w coraz wi kszym stopniu dotyczy mobilizacji do podejmowania dzia aƒ zapobiegawczych w zakresie szeroko rozumianej odpowiedzialnoêci spo- ecznej. Ostatnie chwile przed Unià Za kilka miesi cy Polska stanie si pe noprawnym cz onkiem Unii Europejskiej wraz z dziewi cioma innymi krajami. Staniemy si wa nymi partnerami w obywatelskiej debacie na temat koniecznych zmian w polityce gospodarczej, która toczy si obecnie w Unii Europejskiej. Jej uczestnikami sà przedstawiciele sektora przedsi biorstw, organizacji pozarzàdowych, samorzàdów terytorialnych, gospodarczych i zawodowych, organizacji pracodawców, pracowników i konsumentów. Dominuje przekonanie, e wzmocnienie dialogu spo ecznego w tym zakresie stworzy lepsze warunki do upowszechniania obywatelskich postaw w sektorze przedsi biorstw, a dzi ki temu polepszy konkurencyjnoêç europejskiej gospodarki w Êwiecie, dla zaspokajania roszczeƒ pracowniczych, dla minimalizowania negatywnego wp ywu na Êrodowisko naturalne, dla podnoszenia poziomu ycia wszystkich obywateli. Taka dyskusja rozpoczyna si te we wszystkich paƒstwach kandydackich. Inicjatywy podejmowane przez organizacje pozarzàdowe na W grzech, Aby zapewniç standardy odpowiedzialnego zarzàdzania, musi istnieç przestrzeƒ dla funkcjonowania spo eczeƒstwa obywatelskiego w Czechach czy S owenii, wspólnie z dzia ajàcymi tam przedsi biorstwami narodowymi i ponadnarodowymi, a tak e przedstawicielami sektora ma ych i Êrednich przedsi biorstw, pozwalajà lepiej kszta towaç wizj przysz ej Europy. Konferencja Forum Odpowiedzialnego Biznesu jest kolejnym i miejmy nadziej wa nym g osem w tym europejskim maratonie, w którym zwracamy uwag na koniecznoêç jednoczesnego zapewnienia rozwoju gospodarczego, spójnoêci spo ecznej i ochrony Êrodowiska. Osiàgni cie tego celu w praktyce wymaga, aby rozwój gospodarczy wspiera post p spo eczny i respektowa zasady ekologii, aby polityka spo eczna wzmacnia a wyniki ekonomiczne, a polityka ochrony Êrodowiska by a ekonomicznie efektywna. JesteÊmy przekonani, e aby zapewniç standardy odpowiedzialnego zarzàdzania w przedsi biorstwach, musi istnieç przestrzeƒ dla prawid owego funkcjonowania spo eczeƒstwa obywatelskiego. Boles aw Rok Wyraê swojà opini! Wejdê na i wype nij ankiet dotyczàcà nowego magazynu! Dzi ki waszym opiniom b dziemy w stanie stworzyç pismo bardziej dopasowane do oczekiwaƒ nowoczesnego mened era.

13 Innowacyjne metody zarzàdzania w Europie Ârodkowo Wschodniej Warszawa Polska konferencja Jak tworzyç pozytywny klimat dla odpowiedzialnego biznesu? Niskie podatki, skuteczne sàdownictwo, stabilne prawo to najwa niejsze z czynników, którymi mo na przekonaç przedsi biorców do prowadzenia odpowiedzialnych spo ecznie interesów HENRYKA BOCHNIARZ Prezydent Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Inwestycje w odpowiedzialnoêç spo ecznà biznesu poprawiajà reputacj firmy wêród jej pracowników, kontrahentów, konsumentów, a w efekcie majà istotny wp yw na sytuacj finansowà firmy Wzrost popularnoêci koncepcji CSR mo na przypisaç zmieniajàcym si oczekiwaniom uczestników rynku: udzia owców, konsumentów, partnerów biznesowych, a tak e otoczenia. Wspó czesny biznes ma byç nie tylko rentowny, ale równie odpowiedzialny w zakresie prowadzonej dzia alnoêci gospodarczej. W perspektywie d ugookresowej inwestycje w odpowiedzialnoêç spo ecznà biznesu (CSR) poprawiajà reputacj firmy wêród jej pracowników, kontrahentów, konsumentów, a w efekcie majà istotny wp yw na sytuacj finansowà firmy. W ró nych krajach, zale nie od sytuacji gospodarczej, odmienne czynniki majà decydujàce znaczenie. W Polsce konsumenci sà wra liwi na bardziej tradycyjne elementy oferty handlowców, w szczególnoêci cen. Pracownikom potrzebne jest bezpieczeƒstwo zatrudnienia, co jest szczególnie istotne wobec wysokiego bezrobocia. W naszym kraju presja na zapewnienie odpowiedzialnych spo ecznie zachowaƒ jest stosunkowo s aba w porównaniu z innymi krajami taka konkluzj mo na wyciàgnàç z nieformalnych rozmów z firmami mi dzynarodowymi cz onkami PKPP. Odpowiedzialny biznes zamiast zb dnego prawa Celem dzia ania przedsi biorstwa prywatnego jest maksymalizacja jego wartoêci dla akcjonariusza przy jednoczesnym przestrzeganiu prawa. Gdy pojawia si sprzecznoêç miedzy tymi dwoma celami, rzàd wprowadza przepisy i podatki. Pojawi o si wiele przepisów nak adajàcych na biznes obowiàzek zachowania zgodnego z oczekiwaniami spo eczeƒstwa np. redukcji emisji zanieczyszczeƒ, zagwarantowania podstawowych praw pracowniczych, informowania klientów o negatywnych efektach stosowania produktu, ograniczenie dost pu m odzie y do alkoholu, zapewnienia realizacji zobowiàzaƒ firmy itp. Innymi s owy, rzàd stara si ograniczyç ewentualne przypadki nadu yç, które mogà szkodziç trwa emu wzrostowi i poprawie sytuacji finansowej spo eczeƒstwa. Gdyby zasady spo ecznej odpowiedzialnoêci biznesu by y szeroko stosowane, mog yby cz sto zast powaç dzia ania rzàdu i byç substytutem niektórych przepisów prawa. Szerokie stosowanie praktyki CSR prowadzi tak e do obni enia kosztów transakcyjnych. Je eli wspó praca pomi dzy firmami opiera si na zaufaniu, liczba czynnoêci, które nale y podjàç, by zweryfikowaç sytuacj partnera, jest znaczàco ograniczona. Ponadto, je eli firma p aci terminowo, sàdy nie sà obcià ane obowiàzkami, których nie sà w stanie realizowaç. Najwi kszà ró nicà pomi dzy sektorem prywatnym i publicznym jest fakt, e firmy prywatne dzia ajà efektywniej zwyczajnie nie staç ich na tracenie pieni dzy. Dlatego w aênie zapewniajà wsparcie spo eczne respo nr 4/

14 wa ny temat konferencja: ODPOWIEDZIALNY BIZNES NOWA STRATEGIA ROZWOJU wy szej jakoêci i po ni szych kosztach. Pami tajà o tym, e ka de dzia anie, które podejmuje spó ka znana w spo eczeƒstwie, jest dyskontowane przez rynek. Z drugiej jednak strony ograniczenia prawne nak adane na sektor biznesu przek adajà si zwykle na liczb miejsc pracy stworzonych przez ten sektor. Dlatego lepiej jest, gdy firmy przestrzegajà zasad odpowiedzialno- (kontrahenci, konsumenci, spo ecznoêci lokalne) nie dostrzegajà tego, wydaje si irracjonalne. Dlatego te realizacje tego typu dzia alnoêci, je eli nie jest ona wynagradzana przez rynek, nie ma uzasadnienia. W opinii polskich przedsi biorstw konsumenci sà bardzo podejrzliwi. Postrzegajà dzia ania CSR raczej jako budowanie reputacji firmy czy public relations, ni jako oznak Konsumenci sà bardzo podejrzliwi. Postrzegajà dzia ania CSR raczej jako budowanie reputacji firmy czy public relations, ni jako oznak wra liwoêci spo ecznej Êci spo ecznej biznesu lub sà do tego zach cane, ni gdyby by y do tego zmuszane przepisami. Uwarunkowania rozwoju CSR Realizacja zasad odpowiedzialnoêci spo ecznej biznesu wymaga nie tylko pieni dzy, ale równie wysi ku. Nie wszystkie firmy staç na podejmowanie takich dzia- aƒ, szczególnie w czasie recesji, gdy rentownoêç wielu firm spada poni ej oczekiwaƒ w aêcicieli. Ponadto, w czasach silnej walki konkurencyjnej, firmy inwestujà raczej we wzmacnianie w asnej przewagi konkurencyjnej, ni w programy odpowiedzialne spo ecznie. W aênie dlatego wysoki i trwa y wzrost gospodarczy jest jednym z najwa niejszych warunków rozwoju odpowiedzialnego spo ecznie biznesu. Podnosi rentownoêç, co z kolei umo liwia inwestowanie Êrodków w perspektywie d ugookresowej, a nie tylko, by przetrwaç na rynku. Co mo na zmieniç by rozwijaç CSR: Obni yç podatki, co b dzie wspieraç d ugookresowy i trwa y wzrost; Obni yç sk adki na zabezpieczenie spo eczne, co zach ci pracodawców do zapewnienia ochrony pracowników i ograniczy koszty pracy; Zrównowa yç bud et paƒstwa, co jest szczególnie istotne dla gospodarki, by mog a znaleêç si na Êcie ce trwa ego wzrostu. ÂwiadomoÊç odpowiedzialnoêci spo ecznej Prowadzenie przez firm spo ecznie odpowiedzialnej dzia alnoêci w sytuacji, w której uczestnicy rynku wra liwoêci spo ecznej. W aênie dlatego wielu konsumentów nie nagradza firm za ich uczestnictwo w programach spo ecznych. Przedsi biorstwa zwracajà coraz wi kszà uwag na odpowiedzialnoêç swoich partnerów biznesowych. W du ym stopniu wp yn y na to rosnàce opóênienia w p atnoêciach. Poziom zad u enia wielu firm doprowadzi do powa nych problemów z przep ywami finansowymi i drastycznie zmieni kryteria wyboru partnerów biznesowych. Obecnie podpisanie kontraktu zale- y w wi kszym stopniu od reputacji partnera ni od korzystnej ceny. Pytanie, czy to ju zmiana ÊwiadomoÊci w adz firm, czy tylko czasowe dzia anie, dopóki gospodarka si nie podniesie? Budowanie w ÊwiadomoÊci spo ecznej roli odpowiedzialnego biznesu nie jest zadaniem atwym. Wymaga partnerstwa z wieloma graczami: rzàdem, sektorem prywatnym, organizacjami pozarzàdowymi, mediami, w adzami lokalnymi itp. W szczególnoêci Êrodki masowego przekazu odgrywajà istotnà rol. Mogà pokazywaç odpowiedzialne spo ecznie dzia ania i przedstawiaç je jako przyk ady najlepszych praktyk do naêladowania przez innych uczestników rynku. Niestety, w Polsce media bojà si pokazywania takich przyk adów, gdy prawo zabrania im wykorzystywania znaków i oznaczeƒ komercyjnych firm. W przypadku wykorzystania logo firmy media mogà byç oskar ane o stosowanie kryptoreklamy tego typu przepisy sà rzadko spotykane w innych krajach. Konkurencja a etyka Firmy realizujàce programy CSR poddane sà konkurencji ze strony firm, które nie realizujà tych programów oraz tych, które dzia ajà w szarej strefie. Przedsi - 12 respo nr 4/2003

15 Innowacyjne metody zarzàdzania w Europie Ârodkowo Wschodniej Warszawa Polska konferencja biorstwa nie bioràce udzia u w CSR, choç spe niajà wymogi prawa, nie rozszerzajà swoich dzia aƒ poza poziom przez to prawo wymagany. Inwestujà Êrodki zamiast przeznaczaç ich cz Êç na realizacj programów odpowiedzialnych spo ecznie. Ponadto niektóre tego typu firmy po prostu kradnà pomys y, a nawet biznesplany od ma ych i Êrednich przedsi biorstw, co zmniejsza premi udzielanà przez rynek za dzia ania innowacyjne. To z kolei ma negatywny wp yw na konkurencyjnoêç ca ej gospodarki. Firmy dzia ajàce w szarej strefie cz sto nie stosujà si nawet do przepisów prawa, niezale nie od zwiàzanych z tym konsekwencji. Czy w takiej sytuacji w pe ni Êwiadome dzia ania CSR mogà byç nagradzane, czy te prowadzà do os abienia spó ek je realizujàcych w stosunku do konkurencji na rynku? Nawet je eli CSR zapewni przewag konkurencyjnà, czy stanie si to powszechnie stosowanym zwyczajem przedsi biorstw? Drogi do odpowiedzialnoêci Istniejà dwa najwa niejsze mechanizmy sprawiajàce, e firmy w pe ni Êwiadomie anga ujà si w dzia ania CSR: Zach canie firm do wychodzenia z szarej strefy i wchodzenia do gospodarki oficjalnej (spó ki stajà si odpowiedzialne spo ecznie przynajmniej o tyle, e zaczynajà przestrzegaç przepisów); Zach canie firm do Êwiadomej realizacji programów CSR (zapewnienie odpowiednich warunków do uczestnictwa w nich). Co mo e byç przyczynkiem do przejêcia z szarej strefy do formalnej gospodarki? Niskie podatki odpowiedzià mo e byç niski podatek liniowy; Niskie koszty pracy sk adki na zabezpieczenie spo eczne sà w Polsce bardzo wysokie; Przejrzyste, stabilne i przewidywalne prawo te same przepisy nie mogà byç ró nie interpretowane przez ró ne instytucje rzàdowe; Skuteczne sàdownictwo. Jakiego rodzaju zach ty mogà prowadziç do wi kszego udzia u w programach CSR? Ulgi podatkowe zwolnienia z VAT wydatków na programy CSR lub odliczenia od podstawy opodatkowania mogà doprowadziç do wzrostu liczby firm uczestniczàcych w tych programach; ÂwiadomoÊç konsumentów rzàd, organizacje pozarzàdowe oraz Êrodki masowego przekazu winny upowszechniaç zachowania spo ecznie odpowiedzialne, by firmy uczestniczàce w tego typu programach mog y byç nagradzane przez konsumentów i kontrahentów; Zaanga owanie organizacji pozarzàdowych uniwersalne normy, kodeksy etyki oraz certyfikacja mogà pomóc, ale z drugiej strony mo e okazaç si, e firmy w z ej sytuacji finansowej b dà karane. Partnerstwo z agendami rzàdowymi firmy prywatne muszà byç traktowane tak samo, jak ich partnerzy rzàdowi przy realizacji programów CSR. Trudno jest firmom przeznaczaç Êrodki finansowe na realizacje programów CSR, zw aszcza je eli nie ma presji ze strony zainteresowanych. Ta sytuacja zmieni si, o ile pojawi si odpowiedni poziom ÊwiadomoÊci w spo eczeƒstwie. Szczególnà rol w rozwoju CSR majà do odegrania pionierzy, gdy to oni ustalajà standardy. Rzàd natomiast powinien zach caç firmy do stosowania spo ecznie odpowiedzialnych zachowaƒ, np. przez z agodzenie regulacji lub wprowadzenie zach t podatkowych. Tego typu motywacja mo e byç szczególnie istotna na pierwszym etapie rozwoju spo ecznie odpowiedzialnych zachowaƒ w biznesie w Polsce. Henryka Bochniarz W Polsce presja na zapewnienie odpowiedzialnych spo ecznie zachowaƒ jest stosunkowo s aba w porównaniu z innymi krajami - takà konkluzj mo na wyciàgnàç z nieformalnych rozmów z firmami mi dzynarodowy mi - cz onkami PKPP. Szczególnà rol w rozwoju CSR majà do odegrania pionierzy, gdy to oni ustalajà standardy. Rzàd natomiast powinien zach caç firmy do stosowania spo ecznie odpowiedzialnych zachowaƒ respo nr 4/

16 wa ny temat konferencja: ODPOWIEDZIALNY BIZNES NOWA STRATEGIA ROZWOJU OdpowiedzialnoÊç szyta na miar PIOTR MAZURKIEWICZ Specjalista ds. CSR w Banku Âwiatowym Zasady odpowiedzialnego biznesu nie tylko ograniczajà ryzyko utraty pozytywnego wizerunku przez firmy, ale majà równie dodatni wp yw na ich wyniki finansowe Od wielu ju lat toczy si dyskusja nad rolà sektora prywatnego, w szczególnoêci zaê mi dzynarodowych korporacji, w procesie rozwoju gospodarczego. Debata ta nabra a tempa w poczàtkach lat 80., kiedy okaza o si, e bezpoêrednie inwestycje zagraniczne w krajach gorzej rozwini tych znacznie przewy szajà pomoc oferowanà im przez rzàdy paƒstw bogatych i organizacje mi dzynarodowe. Dobre korporacje, z e korporacje Na pierwszy rzut oka wydaje si, e sektor prywatny, ze swoim potencja em finansowym, ludzkim i badawczym, powinien odgrywaç g ównà rol w procesie rozwoju. Nie zawsze jest to jednak takie oczywiste. Dzia alnoêç korporacji mi dzynarodowych mo e wspieraç rozwój gospodarczy paƒstw, poprawiaç jakoêç ycia, konkurencyjnoêç czy stan Êrodowiska naturalnego. Cz sto jednak inwestycje i dzia alnoêç tych firm majà skutki negatywne. Nierzadkie sà przypadki przedsi biorstw wplàtanych w dzia ania korupcyjne, amiàcych prawa cz owieka lub zatruwajàcych Êrodowisko w biedniejszych krajach. Rosnàca ÊwiadomoÊç rzàdów, spo eczeƒstw, rozwój organizacji pozarzàdowych monitorujàcych dzia ania firm oraz rozwój mediów, dzi ki którym firmy nie sà w stanie ukrywaç negatywnych skutków swojej dzia alnoêci w najdalszych zakàtkach globu, Firmy sà na etapie zdobywania doêwiadczeƒ, uczenia si. Odpowiedzialny biznes dotyczy na razie najlepszych spowodowa y, e wiele zacz o wprowadzaç standardy zarzàdzania oparte na zasadach odpowiedzialnoêci spo ecznej. Poczàtkowo zasady te mia y ograniczaç ryzyko utraty dobrego wizerunku firm wêród konsumentów, jednak w miar up ywu czasu okaza o si, e dzia ania na rzecz spo ecznoêci lokalnej czy ochrony Êrodowiska majà pozytywny wp yw równie na wyniki finansowe. Korporacje zacz y wi c wprowadzaç wewn trzne zasady etycznego post powania, stosowaç wy sze standardy ochrony zdrowia, pracy i Êrodowiska. Zacz y równie uczestniczyç w systemach certyfikacji promowanych przez organizacje konsumenckie i pozarzàdowe oraz same rzàdy. Wi kszoêç tych inicjatyw ma charakter dobrowolny, choç coraz cz Êciej Êwiadoma polityka w adz paƒstwowych wspiera takie praktyki. Paƒstwa w równowadze Nadal wydaje si jednak, e firmy, ich interesariusze oraz rzàdy sà na etapie zdobywania doêwiadczeƒ uczenia si. Sytuacja ta ma miejsce szczególnie w krajach przechodzàcych proces transformacji gospodarczej. Odpowiedzialny biznes dotyczy na razie najlepszych firm. Aby ten mechanizm oparty o prawa rynku móg funkcjonowaç poprawnie w krajach Europy Ârodkowo-Wschodniej, warto przyjrzeç si dwóm kluczowym elementom. Po pierwsze inicjatywy promujàce podejêcie od- 14 respo nr 4/2003

17 Innowacyjne metody zarzàdzania w Europie Ârodkowo Wschodniej Warszawa Polska konferencja powiedzialnego biznesu powinny byç oparte na realiach kraju, w którym sà wprowadzane, uwzgl dniaç jego specyfik. Firmy, spo ecznoêci lokalne czy organizacje pozarzàdowe muszà czuç wspó odpowiedzialnoêç za realizowane programy. Z góry nale- y za o yç, e nie wszystkie praktyki z paƒstw rozwini tych znajdà zastosowanie w krajach biedniejszych. Na przyk ad w krajach by ego Bloku Wschodniego, w których istnieje pewnego rodzaju niech ç do inicjatyw spo ecznych lub uto samianie ich z by- ym systemem politycznym, b dzie potrzebny proces wyjaêniania, pokazywania ró nic itp. Wiele inicjatyw spo ecznych rozpocz tych jeszcze w poprzednim systemie b dzie z kolei wymaga o zmian, tak aby ich efekty nie podwa a y rynkowego bytu firm. Po drugie ka de z paƒstw powinno dà yç do stworzenia swego rodzaju równowagi mi dzy podejêciem dobrowolnym sektora prywatnego do inicjatyw spo eczno-êrodowiskowych, a regulacjami narzucanymi przez rzàdy. PodejÊcie dobrowolne nie powinno byç alternatywà dla regulacji. Choç biznes jest g ównym motorem, rola sektora publicznego i pozarzàdowego jest równie niezmiernie wa na. Tradycyjnie sektor publiczny jest odpowiedzialny za tworzenie przepisów oraz ich egzekwowanie. W kontekêcie promowania odpowiedzialnoêci spo- ecznej biznesu rzàdy odgrywajà dodatkowo dwie niezmiernie wa ne role: sà lub mogà byç partnerem sektora prywatnego oraz mogà u atwiaç i kszta towaç ró ne inicjatywy przez wysy anie konkretnych zach t rynkowych. Tworzenie klimatu Wyznaczanie minimalnych standardów, które powinny byç respektowane w dzia alnoêci firmy, tworzenie agencji nadzorujàcych przestrzeganie prawa czy te ustanawianie prawnych Êcie ek umo liwiajàcych egzekwowanie praw konsumenckich, jest niezmiernie wa ne dla tworzenia podstaw odpowiedzialnego biznesu. Podobnie rzecz si ma z kszta towaniem zasad funkcjonowania firm. Obowiàzek raportowania czy tworzenie regu dzia alno- Êci woluntarystycznej to bardzo istotny sygna dla sektora prywatnego. Natomiast bodêce rynkowe, takie jak kary za zanieczyszczania Êrodowiska, regulacje dotyczàce przetargów czy wspieranie okreêlonych inwestycji prospo ecznych lub proêrodowiskowych, okreêlajà nastawienie rzàdów do zrównowa- onego rozwoju. Budowa kultury dialogu ma równie bardzo wa ny wymiar, tak w relacjach rzàd-sektor prywatny, jak i na poziomie sektor prywatnyinteresariusze. Organizacje pozarzàdowe coraz cz Êciej odgrywajà kluczowa rol w budowaniu klimatu dla odpowiedzialnego biznesu. Pe nià one cz sto funkcj monitorujàcà, szczególnie w przypadkach, gdy mamy do czynienia ze s abymi instytucjami paƒstwowymi. Dodatkowo organizacje spo eczne, przez ró nego rodzaju programy i inicjatywy, pomagajà budowaç ÊwiadomoÊç konsumentów, a przez to poêrednio wp ywajà na post powanie firm pe nià wi c rol edukacyjnà. Podobnie jak sektor publiczny, mogà byç partnerem dla sektora prywatnego w realizacji konkretnych przedsi wzi ç. Âwiadome budowanie warunków dla odpowiedzialnego biznesu i àczenie z tym gospodarczych, spo ecznych i Êrodowiskowych planów rzàdu nadal pozostawia wiele do yczenia w wi kszo- Êci krajów transformacji gospodarczej. A przecie to jedna z metod promowanych przez Uni Europejskà, dà àcà do stworzenia najbardziej konkurencyjnej gospodarki na Êwiecie. Jasno widaç, e podejêcie paƒstw Europy Ârodkowo-Wschodniej wymagaç b dzie znaczàcych zmian w najbli szej przysz oêci. Piotr Mazurkiewicz Organizacje pozarzàdowe coraz cz Êciej odgrywajà kluczowa rol w budowaniu klimatu dla odpowiedzialnego biznesu. Pe nià one cz sto funkcj monitorujàcà, szczególnie w przypadkach, gdy mamy do czynienia ze s abymi instytucjami paƒstwowymi Âwiadome budowanie warunków dla odpowiedzialnego biznesu i àczenie z tym planów rzàdu nadal pozostawia wiele do yczenia w wi kszoêci krajów transformacji gospodarczej respo nr 4/

18 wa ny temat konferencja: ODPOWIEDZIALNY BIZNES NOWA STRATEGIA ROZWOJU DEAN SANDERS Szef The Good Brand Works Gdyby organizacje by y w stanie zsynchronizowaç swe strategie CSR z za o eniami biznesowymi, bylibyêmy Êwiadkami znacznie zwi kszonej ilo- Êci inwestycji w tym zakresie: programy CSR przesta yby byç korporacyjnà filantropià, a sta yby si biznesowà strategià 16 respo nr 4/2003 Dlaczego CSR staje si tak wa ny dla firm? Strategia, nie filantropia Zwyk e odhaczanie kolejnych punktów polityki CSR, choç wa ne z punktu widzenia udzia owców, samo przez si nie powi kszy wartoêci przedsi biorstwa. Jak sprawiç, by odpowiedzialnoêç zacz a przynosiç zyski? Wraz ze wzrostem ÊwiadomoÊci na temat spo- ecznej odpowiedzialnoêci korporacji, pojawi o si mnóstwo ró norodnych stanowisk, strategii, regulacji i definicji. Ka de z nich zabiega o g os i próbuje zwróciç na siebie uwag w tej coraz bardziej skomplikowanej debacie. I choç teoria jest istotna, najwa niejsze sà zagadnienia zwiàzane z przypisaniem CSR konkretnej wartoêci dla biznesu. Wiele przedsi biorstw, z którymi w ostatnich latach konsultowa a si firma The Good Brand Works (kierowana przez autora artyku u przyp. red.), oczekuje sytuacji, w której CSR stanie si dzia alnoêcià odr bnà od pozosta ej dzia alnoêci biznesu. W takich przypadkach nale a oby zapytaç si nie tyle czy CSR si op aca?, lecz raczej czy istnieje sposób na to, aby moje przedsi biorstwo zrealizowa o zamierzone korzyêci poprzez efektywne wprowadzanie w ycie strategii CSR?. KreatywnoÊç to zysk Op acalnoêç wprowadzenia CSR nie jest ani wi ksza ani mniejsza od kampanii reklamowej, programu rozwoju nowego produktu czy jakiejkolwiek innej inwestycji dokonywanej przez przedsi biorstwo. Mo na wr cz powiedzieç, e ekonomiczna wartoêç dodana stanie si funkcjà doskona oêci strategii i jej realizacji. Niektóre firmy przyjmujà tak strategicznà i kreatywnà postaw w stosunku do CSR, e doprowadzajà do ustalenia nowych zachowaƒ prowadzàcych do powi kszenia zysku dla swoich udzia- owców. Jedno jest jasne: samo przestrzeganie ogromu zasad i procedur nie przyniesie zysków, mo e jedynie zapobiec negatywnemu postrzeganiu przedsi biorstwa jako nie dostosowujàcego si do wymogów CSR. Zwyk e odhaczanie kolejnych punktów, choç wa ne z punktu widzenia udzia owców, samo przez si nie powi kszy rzeczywistej wartoêci przedsi biorstwa. Przyj cie regu nie musi doprowadziç do inwestowania przez przedsi biorstwo znacznych sum w innowacyjnà i pionierskà dzia alnoêç w zakresie spo ecznej odpowiedzialnoêci. W artykule w Harvard Business Review Michael Porter zauwa a, e gdyby organizacje by y w stanie zsynchronizowaç swe strategie CSR z za o eniami biznesowymi, bylibyêmy Êwiadkami znacznie zwi kszonej iloêci inwestycji w tym zakresie: programy CSR przesta yby byç korporacyjnà filantropià, a sta yby si biznesowà strategià. Spo eczni proaktywiêci Warto zauwa yç, e koncepcje tworzone przez wielkich pionierów w dziedzinie przedsi biorstw spo- ecznie przyjaznych albo pochodzà sprzed powstania koncepcji CSR (nawet o sto lat) lub, jeêli sà bardziej wspó czesne, to nigdy nie u ywajà tego zwrotu lub nawet go ignorujà. Ci pionierzy (nazywam ich spo- ecznymi pro-aktywistami ) chcieli takiego dzia ania swoich przedsi biorstw, które pozytywnie wp ywa oby na jakoêç ycia innych ludzi. W rezultacie wielu z nich stworzy o nowe produkty i us ugi lub te nowe modele biznesu, które poprawia y standard ycia, tak e przynios y wspó udzia owcom miliony, a nawet miliardy, dolarów zysku. Wizjonerzy ci byli kimê znacznie wi cej ni tylko menad erami jednostek ekonomicznych od niechcenia umieszczajàcymi dzia- alnoêç spo ecznà lub CSR wêród innej dzia alnoêç swoich firm. Przeciwnie, postrzegali siebie jako ludzi z misjà spo ecznà, poprzez którà wytworzona zosta- a pewna wartoêç ekonomiczna. Jak pokazujà przyk ady poni ej, ci spo eczni proaktywiêci starali si poprawiaç ycie ró nych grup ludzi. W aêcicielka sieci sklepów Body Shop, Anita Roddick, jasno zaznaczy a, e jej biznes ma pozytywnie wp ywaç na jakoêç ycia ludzi ze spo ecznoêci w spo-

19 Innowacyjne metody zarzàdzania w Europie Ârodkowo Wschodniej Warszawa Polska konferencja sób drastyczny zepchni tych poza margines spo eczny, stwarzajàc mod na kosmetyki robione przez wiejskie spo ecznoêci w krajach rozwijajàcych si. W swojej ksià ce Business As Unusual ( Biznes jak nie co dzieƒ ) Roddick pyta: Czy mo na zachowywaç si w prawdziwie etyczny sposób, jeêli jest si cz Êcià systemu ekonomicznego, mierzàcego wartoêç poprzez wzrost dochodu? W sieci sklepów Body Shop próbowano odpowiedzieç na to pytanie poprzez polityk intensywnego uêwiadamiania klientów na temat spo ecznych i etycznych zagadnieƒ w handlu, co w rezultacie da o 300 milionów dolarów obrotu z dziesi cioprocentowà mar à. P atki charytatywne W 1894 roku bracia Kelloggs opracowali receptur p atków kukurydziamych przez przypadek podczas testów laboratoryjnych w kuchniach prowadzonego przez siebie sanatorium w Illinois. Próbowali znaleêç sposób na zdrowe ywienie swoich pacjentów wed ug zasad diety wegetariaƒskiej, która by a alternatywà dla wysokot uszczowych Êniadaƒ serwowanych w tamtych czasach. W rezultacie stworzyli ca kiem nowà kategori jedzenia, która przynios a ogromne dochody w ciàgu ostatnich stu lat. Powo ujàc Fundacj Kellogga, Will Keith Kellogg udowodni, e zale a o mu na poprawie warunków bytowych w ró nych rejonach Êwiata. Podczas swego ycia (zmar w wieku 91 lat) ofiarowa 66 milionów dolarów na cele dobroczynne. Niezwyk a firma Ricardo Semlera brazylijska Semco skutecznie umo liwi a jej pracownikom zarzàdzanie organizacjà. W ciàgu 25 lat firma ta, zajmujàca si produkcjà oprogramowania i oferujàca specjalistyczne us ugi informatyczne, sta a si przedsi biorstwem zatrudniajàcym 3 tys. osób w trzech krajach Êwiata. W swojej ostatniej ksià ce pt. The Seven Day Weekend ( Siedmiodniowy weekend ) Semler zadaje prowokujàce pytania: czemu nie zabieramy dzieci do pracy skoro zabieramy prac do domu? Dlaczego uwa amy, e jesteêmy w stanie podjàç decyzj co do wyboru szko y, lekarza czy burmistrza, ale nie ufamy sobie na tyle, by sami rzàdziç naszà pracà? W Semco te pytania nie pozostajà bez odpowiedzi, a jednoczeênie proponuje si tam praktyczne rozwiàzania. W rezultacie powstaje Êrodowisko o wysokim stopniu ÊwiadomoÊci w asnych mo liwo- Êci, gdzie jakoêç ycia pracowników ceni si ponad wszystko. Semler nie mówi na temat CSR, a nawet podwa a poj cie zrównowa onego rozwoju, przekonujàc, e praca wed ug zasad Semlera to w aênie samo sedno takiego rozwoju. Komórka na wiosk Warto tak e zaznaczyç, jak ogromny by dynamizm i energia przedsi biorstw zak adanych przez Kwakrów w Anglii w XVIII i XIX wieku. PracowitoÊç, etyka i charytatywna motywacja tego niewielkiego od amu chrzeêcijaƒstwa doprowadzi y do pomna ania zysków we wszystkich dziedzinach ówczesnej przedsi biorczoêci. Wiele firm odnoszàcych sukcesy w Anglii czasu Rewolucji Przemys owej ale tak e i Anglii dzisiejszej wywodzi si z kwakrowskiej tradycji. Nale à do nich: Barclays Bank, Cadbury, Fry's and Rowntree, giganty przemys u cukierniczego, przemys elazny i w glowy w West Midlands, zak ady kosmetyczne z pó nocno-zachodniej Anglii, produkcja sztuçców stalowych w Sheffield, zegarmistrzostwo i aptekarstwo. Najnowszà formà zwracania uwagi na popraw jakoêci ycia, która jednoczeênie prowadzi do tworzenia nowych wartoêci ekonomicznych, jest tzw. idea podstawy piramidy. W krajach transformacji i rozwijajàcych si przedsi biorcy tworzà firmy, których strategiczne za o enia oparte sà na pomyêle zawodowej aktywizacji tych czterech miliardów najbiedniejszych, tworzàcych tzw. podstaw piramidy, z których po owa ma na utrzymanie mniej ni 1 dolara dziennie. W Bangladeszu firma Grameen utworzy a pionierski system bankowoêci poprzez mikrofinansowanie najbiedniejszych spo ecznoêci, a ostatnio poprzez stworzenie pr nego biznesu telefonii komórkowej w wioskach, gdzie mieszkaƒcy kupujà jeden telefon komórkowy na ca à spo ecznoêç. U ycie takiego telefonu nie tylko stymuluje lokalnà gospodark, ale poprawia te bezpieczeƒstwo. Teraz, kiedy Polska jest gospodarzem mi dzynarodowej konferencji CSR, nale y postawiç pytanie: jak odpowiedzialny biznes rozwinie si w tym kraju? Czy b dzie to czcze çwiczenie polegajàce na odhaczaniu punktów, czy te CSR przyniesie nowe mo liwoêci patrzàcym w przysz oêç przedsi biorcom i zmusi ich, by zaprezentowali takie sposoby prowadzenia firm, które poprawià jakoêç ycia Polaków. Dean Sanders Dlaczego uwa amy, e jesteêmy w stanie podjàç decyzj co do wyboru szko y, lekarza czy burmistrza, ale nie ufamy sobie na tyle, by sami rzàdziç naszà pracà? respo nr 4/

20 wa ny temat konferencja: ODPOWIEDZIALNY BIZNES NOWA STRATEGIA ROZWOJU Warszawa Polska Kampania Europejska na rzecz Odpowiedzialnego Biznesu 2005 Staƒ si jednym z nich! BEATA KAPCEWICZ, Forum Odpowiedzialnego Biznesu Odpowiedzialny biznes to bardzo dynamicznie rozwijajàca si idea, która potrzebuje nie tylko wyzwaƒ, ale te organizacji i wsparcia Organizatorzy Europejskiej Kampanii na rzecz Odpowiedzialnego Biznesu 2005 wierzà, e za dwa lata propagowana przez nich idea przyjmie si w wi kszoêci firm Starego Kontynentu Stworzenie najbardziej konkurencyjnej i dynamicznej gospodarki Êwiata taki cel postawili sobie przywódcy paƒstw europejskich, gdy w marcu 2000 roku przyjmowali Strategi Lizboƒskà. Zgodnie z za- o eniami tego planu gospodarka paƒstw Starego Kontynentu ma kroczyç drogà zrówno-wa onego rozwoju, efektem czego b dzie pojawienie si na rynku wi kszej iloêci lepszych miejsc pracy oraz aktywne zaanga owanie Êrodowisk biznesu w rozwiàzywanie problemów w swoich spo ecznoêciach. Podà- ajàc za tà myêlà w adze wielu krajów wystosowa y apel do firm, by te inwestowa y w kapita ludzki, przeciwdzia a y nierównoêciom spo ecznym i dzieli y si najlepszymi przyk adami. W odpowiedzi liderzy biznesu skupieni pod egidà CSR Europe zainicjowali Europejskà Kampani na rzecz Odpowiedzialnego Biznesu Celem kampanii jest rozpowszechnienie idei odpowiedzialnego biznesu wêród kr gów biznesowych oraz promowanie dobrych przyk adów wdro enia tych zasad w ycie. Równie istotne zadanie to edukacja obecnych i przysz ych liderów oraz zach canie ich, by to w aênie idea odpowiedzialnego biznesu sta a si integralnà cz Êcià ich strategii dzia ania. Europejska Kampania na rzecz Odpowiedzialnego Biznesu 2005 stawia sobie za cel tak e inne trudne zadanie: promowanie dialogu i partnerstwa pomi dzy przedstawicielami biznesu i ich interesariuszami. Maraton Europejski W ramach kampanii prowadzony jest tzw. Maraton Europejski, czyli cykl konferencji organizowanych przez krajowe organizacje promujàce idee odpowiedzialnego biznesu. Uczestniczàc w nich mo na zabraç g os w debacie na temat szans, zagro eƒ i wyzwaƒ dla CSR w nowej Europie oraz podzieliç si najlepszymi przyk adami. atwo te poznaç osiàgni cia innych krajów we wdra aniu zasad odpowiedzialnego biznesu. Do dziê Maraton objà Grecj, Francj, Hiszpani, Wielkà Brytani, Finlandi, Holandi, W ochy, Irlandi, Szwecj i Portugali, zgromadzi w sumie ponad 7 tys. uczestników. Warszawska konferencja Odpowiedzialny biznes nowa strategia rozwoju jest 11. w ramach maratonu, i jednoczeênie pierwszà w kraju nie nale àcym do Wspólnot Europejskich. Zaszczyt organizacji tego wydarzenia przypad Forum Odpowiedzialnego Biznesu. Biznesowe narz dzia Odpowiedzialny biznes to bardzo dynamicznie rozwijajàca si idea, która potrzebuje nie tylko wyzwaƒ, ale te organizacji i wsparcia. Dlatego w ramach Kampanii powsta y: Europejska Akademia Odpowiedzialnego Biznesu jako wsparcie dla wy szych szkó ekonomicznych i biznesu. Jej celem jest m. in. podniesienie jakoêci edukacji na temat CSR; Annual Excellence Report przeglàd najwa niejszych wydarzeƒ i osiàgni ç w dziedzinie odpowiedzialnego biznesu w Europie; SRI Compass internetowy przewodnik po wszystkich 285 europejskich funduszach ekologicznych i etycznych; SMEkey internetowy przewodnik dla ma ych i Êrednich przedsi biorstw, który pomaga im tworzyç raporty z dzia alnoêci (narz dzie on-line i CD ROM) Do 2005 roku w kampani prowadzonà pod has em CSR. It simply works better! ' powinno zaanga- owaç si ponad pó miliona przedstawicieli biznesu, którzy b dà stosowaç zasady odpowiedzialnego biznesu w codziennej praktyce. Liczymy, e b dziesz jednym z nich! Beata Kapcewicz 18 respo nr 4/2003