Rolnictwo a gospodarka wodna. Prof. dr hab. inż. Leszek Łabędzki Prof. dr hab. inż. Edmund Kaca Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach

Transkrypt

1 Rolnictwo a gospodarka wodna Prof. dr hab. inż. Leszek Łabędzki Prof. dr hab. inż. Edmund Kaca Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach

2 Od dnia 1 stycznia 2010 r. państwa członkowskie UE włączają do swoich programów rozwoju obszarów wiejskich, w zależności od własnych specyficznych potrzeb, działania, które są ukierunkowane na priorytety określone w strategicznych wytycznych Wspólnoty. Priorytety te są następujące: a) zmiany klimatu b) gospodarka wodna c) odnawialne źródła energii d) różnorodność biologiczna kluczowe wyzwania dla europejskich obszarów wiejskich i rolnictwa

3 Cel prezentacji Przegląd: - relacji między rolnictwem i gospodarką wodną oraz ich uwarunkowań - najważniejszych celów gospodarki wodnej wsi i rolnictwa obecnie - możliwości realizacji tych celów w przyszłości - potrzeb i stanu melioracji wodnych w Polsce

4 Zakres prezentacji: 1) Warunki gospodarowania wodą - ekstrema hydrometeorologiczne i ich skutki (powodzie, podtopienia, susze, niedobory wodne) 2) Stan melioracji w Polsce 3) Przykłady melioracyjnego przeciwdziałania ekstremom (odwodnienia, nawodnienia, rozrządy wody) 4) Co dalej z melioracjami? (zarys programu gospodarowania wodą w rolnictwie) 5) Wnioski i wyzwania dla polityki rolnej (WPR)

5 Główne cele gospodarki wodnej wsi i rolnictwa: 1) ochrona wód przed zanieczyszczeniami i przed niewłaściwą ich eksploatacją, 2) zaopatrzenie w wodę ludności wiejskiej, gospodarstw oraz przemysłu rolno-spożywczego, 3) ograniczanie ryzyka i skutków powodzi, podtopień oraz susz, 4) ochrona obszarów NATURA 2000, ekosystemów wodnych i od wód zależnych, 5) zaspokojenie potrzeb wodnych rybactwa, w tym stawowego i in. użytkowników wody.

6 Przy objętości opadu rocznego P = 192 mld m 3 (600 mm/rok) - odpływ rzeczny 30% (58 mld m 3 ) - parowanie (ewapotranspiracja+parowanie z powierzchni wody) 70% (134 mld m 3 ) Ewapotranspiracja: - użytki rolne: 65 mld m 3 50% - lasy: 50 mld m 3 35% - pozostałe: 19 mld m 3 15% razem: 134 mld m 3 100%

7 Rolnictwo jest ogromnym konsumentem wody poprzez proces ewapotranspiracji. Rolnictwo jest najbardziej wodochłonną gałęzią gospodarki. Do wyprodukowania np. jednego kilograma ziarna roślina zużywa ponad 500 litrów wody. Dla zaspokojenia potrzeb żywieniowych jednego człowieka zużywa się od 1500 (dieta wegetariańska) do 4000 l/dobę. Natomiast całkowite potrzeby komunalne nie przekraczają 200 l/dobę. W naszej strefie klimatycznej potrzeby wodne roślin są zaspokajane głównie wodami opadowymi gromadzonymi w glebie. Nawodnienia traktowane są jako uzupełniające. Szacuje się, że udział rolnictwa w poborze wody wynosi 67%, zaś w wodzie konsumowanej (pobranej lecz nie wracającej do rzek) - 79%.

8 Klimatyczny bilans wodny (P-ETo) [mm] w okresie wegetacyjnym (IV-IX), średni w Wykonała S. Słowińska, ITP Bydgoszcz

9 Udział, % Susze meteorologiczne w Polsce pojawiają się co 3-4 lata; około 40 razy Udział stacji ze stwierdzoną suszą meteorologiczną w okresie wegetacyjnym w wieloleciu

10 Liczba susz o różnym czasie trwania na Kujawach w okresie 100 lat Czas trwania suszy (miesiące) Klasa suszy D1 D2 D3 Razem D1 susza umiarkowana, D2 susza silna, D3 susza ekstremalna

11 ZWU=200 mm ZWU=200 mm Wykonała K. Smarzyńska, IMUZ Bydgoszcz Częstotliwość (%) susz rolniczych (CDI) Ziemniaki późne Buraki cukrowe ZWU=120 mm ZWU=120 mm

12 Mapa niedoborów wodnych dla buraka cukrowego (J.Ostrowski, L. Łabędzki i in.) Wykonali:. J. Ostrowski, L. Łabędzki i in. IMUZ Falenty, IGiK Warszawa prawdopodobieństwo 20%

13 SKUTKI SUSZ W ROLNICTWIE Znaczne zmniejszenie lub całkowita utrata plonów: w latach % w % w 2000 i % w 2005 i % (TUZ do 100%)

14 Fot. Z. Miatkowski, IMUZ Fot. L.Łabędzki, IMUZ Susze rolnicze (glebowe) Łąka w dolinie Noteci sierpień 2000 roku Buraki cukrowe Kujawy czerwiec 2005 rok

15 POWODZIE W XX wieku wystąpiło około 35 powodzi o charakterze katastrofalnym, przy czym w drugiej połowie tego stulecia powodzi o różnym stopniu nasilenia i zasięgu wystąpiło prawie 600. Średnio w dorzeczu Wisły większe powodzie zdarzają się co 5 lat, a w dorzeczu Odry - co 7 lat Powodzie opadowe półrocza letniego występują najczęściej w południowej Polsce, w dorzeczu górnej Wisły oraz górnej i środkowej Odry, natomiast wiosenne powodzie roztopowe - w środkowej części kraju. Zjawiska lokalnych zalań czy podtopień terenu na skutek krótkotrwałych nawalnych deszczów lub długich okresów z opadami zdarzają się częściej, w każdym regionie Polski, najczęściej jednak w obszarach nizinnych. Pojawiają się bardzo nieregularnie, co praktycznie uniemożliwia jakiekolwiek prognozy i oceny ryzyka ich występowania.

16 Podtopione grunty orne na Kujawach wiosna 2005 roku Łąki w dolinie Wisły lipiec 1980 roku

17 Zmiany klimatyczne 1. Jak przewidywane zmiany klimatyczne wpłyną za potrzeby wodne roślin? 2. Na ile zmienią się stosunki wodne gleb i dostępność wody glebowej dla roślin? 3. Czy wzrosną potrzeby nawodnień w postaci zwiększenia powierzchni nawadnianej i zapotrzebowania wody do nawodnień? 4. Jeśli te zmiany będą istotne, to w jakim kierunku powinny i mogą rozwijać się melioracje nawadniające i odwadniające w Polsce?

18 IPCC 2001, 2007 EEA 2005 Olesen i Bindi 2004 wzrost zapotrzebowania na wodę 2 4% dla kukurydzy 6 10% dla ziemniaków Jaworski 2004 wzrost ewapotranspiracji GFDL scenario: mm/year GISS scenario: mm/year

19 STAN MELIORACJI I GOSPODARKI WODNEJ W ROLNICTWIE

20 Pięć zasadniczych celów melioracji nawadniających i odwadniających łagodzenie skutków susz i podtopień/powodzi w rolnictwie, zapewnienie stabilności plonów o dobrej jakości, podnoszenie wydajności produkcji roślinnej, podnoszenie konkurencyjności gospodarstw, ochrona gleb organicznych i siedlisk trwałych użytków zielonych w dolinach rzek przed degradacją.

21 Stan urządzeń melioracji podstawowych

22 Odsetek urządzeń melioracji wodnych podstawowych do odbudowy lub modernizacji oraz odsetek urządzeń utrzymywanych w stanie sprawności i zdatności technicznej. Stan na Urządzenia melioracji wodnych podstawowych oraz regulacji wód Stan ewidencyjny w tym urządzenia: do odbudowy lub modernizacji utrzymywane Jedn. miary % % Rzeki nieuregulowane 24,2 tys. km 0 15 Rzeki uregulowane 40,4 tys. km Zbiorniki ret. rolnicze 270 mln m Wały p.-powodziowe 8,5 tys. km Stacje pomp mel. 585 szt 32 95

23 Długość rzek rolniczych uregulowanych z urządzeniami melioracji wodnych do modernizacji lub odbudowy, w km

24 Długość wałów p-pow. do odbudowy lub modernizacji, w km

25 Liczba melioracyjnych stacji pomp do odbudowy lub modernizacji

26 Stan urządzeń melioracji szczegółowych

27 Odsetek urządzeń melioracji wodnych szczegółowych do odbudowy lub modernizacji oraz odsetek urządzeń utrzymywanych w stanie sprawności i zdatności technicznej. Stan na Urządzenia melioracji wodnych szczegółowych Stan ewidencyjny w tym urządzenia: do odbudowy lub utrzymywane modernizacji mln ha % % Melioracje GO 4, Melioracje TUZ 1,

28 900,0 880,0 860,0 840,0 820,0 800,0 780,0 760,0 740,0 792,7 804,2 811,0 843,2 848,2 852,1 866,7 875,5 849,8 852, Powierzchnia GO z urządzeniami melioracji wymagającymi odbudowy, tys. ha

29 600,0 580,0 560,0 540,0 520,0 500,0 480,0 460,0 509,2 512,4 501,1 523,9 528,9 530,3 550,7 574,6 570,1 569, Powierzchnia TUZ z urządzeniami melioracji wymagającymi odbudowy, tys. ha

30 a) b) c) Ścieki Woda Charakterystyka nawodnień UR: a) liczba nawadnianych obiektów b) powierzchnia nawodnień w tys. ha c) zużycie wody do nawodnień w mln m 3

31 Powierzchnia UR uzbrojona w urządzenia do nawodnień i powierzchnia nawadniana, tys. ha

32 Kraj Pobór wody do nawodnieo w krajach Unii Europejskiej Pobór wody dla potrzeb rolnictwa Obj. (hm 3 /a) (% całk. poboru) Powierzchnia nawadniana Pow. naw. (% U.R.) (tys. ha) Dania ,1 Finlandia ,5 Francja ,6 Niemcy ,9 Holandia ,0 Szwecja ,1 Wielka Bryt ,8 Polska, 1990 r 1694 (naw-519) 11, ,6 Polska, 2007 r 1122 (naw-99) 9,8 80 0,4

33 Wg GUS

34 Efektywność nawodnień w Polsce Uprawa Wskaźnik efektywności (%) Zboża 30 Koniczyna, lucerna 40 Burak cukrowy 50 Kukurydza 60 Ziemniaki wczesne i średniowczesne 150 Warzywa marchew, pasternak groch zielony, por 125 fasola 140 kapusta 160 kalafior, pietruszka 200 cebula, seler 230 ogórek, brokuł 250 krzewy jagodowe Wg Gruszka 2004, Jankowiak i in. 2006, Jankowiak, Rzekanowski 2006, Rzekanowski 2000, AR Szczecin 2007

35 Rolnictwo w Polsce zużywa na cele nawodnień relatywnie małe ilości wody (ok. 0,1 mld m 3 ). Istotnym problemem jest stały i znaczący wzrost niekontrolowanego poboru wód podziemnych do nawodnień rolniczych. Obecnie produkcja roślinna w Polsce opiera się głównie na wodach opadowych i retencji glebowej wód pozimowych, a nawodnienia, uzupełniające niedobory wodne, są prowadzone w ograniczonym zakresie. Oddzielnym problemem jest nawodnienie użytków zielonych, bardzo często położonych na utworach torfowych (ok. 2 mln ha). Większość tych torfowisk wymaga nawodnień dla powstrzymania procesu degradacji torfu.

36 Istotnym sposobem korzystania z wód są pobory dla stawów rybnych. Całkowita powierzchnia stawów dla ryb karpiowatych wynosi ok. 70 tys. ha, z czego w użyciu jest około 50 tys. ha. Brak jest wiarygodnych szacunków powierzchni stawów pstrągowych. Roczny pobór wody do stawów ocenia się na ok. 1 mld m 3. Stawy karpiowe, napełniane w okresie wiosennym i opróżniane jesienią, odprowadzają tylko 30% pobranej wody, reszta zużywana jest na parowanie, zasilanie retencji glebowej i uwilgotnienie okolicznych terenów. Stawy takie często tworzą korzystne siedliska dla wielu gatunków zwierząt. Stawy pstrągowe, pracujące na wodzie przepływowej, odprowadzają prawie całą pobraną wodę.

37 Ciągle jeszcze 12% wsi sołeckich nie ma dostępu do wodociągu zbiorowego i aż 84% wsi - do kanalizacji zbiorczej. Stan ten ulega poprawie. W 2015 r. ze zbiorczych oczyszczalni ścieków będzie korzystać 35-40% ludności wiejskiej (obecnie - 24%).

38 Uwarunkowania organizacyjne

39 WZMiUW WZSW Starosta SW1 SW2 SW3

40 Liczba spółek wodnych

41 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 26,7 27,3 29,8 30,6 31,1 32,2 30,9 32,2 28,5 33, Procentowy udział powierzchni zmeliorowanej nie objętej działalnością spółek wodnych w całkowitej powierzchni zmeliorowanej

42 UWARUNKOWANIA PRAWNE Konwencja ONZ dotyczącej zwalczania pustynnienia i zjawisk posusznych (United Nations Convention to Combat Desertification UNCCD). Przystąpienie Polski w 2000 r. do Konwencji wymusza liczne działania, które powinny być podejmowane m. in. przez resort rolnictwa i resort środowiska (Strategia przeciwdziałania skutkom susz). Prawo Wodne [Ustawa, 2001]: zapewnienie wody dla rolnictwa i przemysłu, ochrona przed skutkami powodzi i suszy oraz kontrolowane gospodarowanie wodą. Zgodnie z tą ustawą ochrona przed suszą jest zadaniem organów administracji rządowej i samorządowej (Art. 81), a przeciwdziałanie jej skutkom prowadzi się zgodnie z planami przeciwdziałania skutkom susz na obszarze kraju. Przeciwdziałanie skutkom suszy powinno stanowić ważny element realizacji celów Ramowej Dyrektywy Wodnej Unii Europejskiej [FWD, 2000] dotyczących planów gospodarowania wodą w zlewni oraz ochrony zasobów wodnych. Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 16 listopada 2005 r. w sprawie powstrzymywania globalnych zmian klimatycznych (P6_TA(2005)0433) Komunikat Komisji do PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO i RADY Rozwiązanie problemu dotyczącego niedoboru wody i susz w Unii Europejskiej, Bruksela, Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 9 października 2008 r. w sprawie sposobu rozwiązania problemu dotyczącego niedoboru wody i susz w Unii Europejskiej (P6_TA-PROV(2008)0473) Biała Księga UE propozycje działań umożliwiających elastyczne dostosowywanie się do zachodzących zmian klimatycznych.

43 Uwarunkowania finansowe (utrzymanie urządzeń)

44 ,6 101,5 97,2 105,6 109,7 123,9 144,8 202,3 208,1 184, Łącznie, z tego cieki uregulowane cieki nieureg. kanały wały ppow st. Pomp Wydatki na utrzymanie wód i urządzeń melioracji wodnych podstawowych, w mln zł

45 200,0 150,0 156,4 122,3 134,0 139,1 100,0 50,0 0,0 92,2 88,7 67,1 33,6 40,4 45,8 47,4 50,2 56,4 12, Ogółem Ze składek członków spółek Wartość wykonanych robót utrzymaniowych na urządzeniach melioracji wodnych szczegółowych, w mln zł

46 Uwarunkowania finansowe (finansowanie inwestycji)

47 Lata (2008) Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich, , Działanie 2.5. Gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi. Na realizację inwestycji przeznaczono środki finansowe w wysokości 132 mln Euro (średnio 44 mln Euro/rok). Zrealizowano łącznie 255 projektów na kwotę 505 mln zł (z czego środki UE mln zł)

48 Lata (2008) zrealizowano: 170 km wałów p-pow, 458 km regulacji koryt cieków naturalnych 123 km kanałów 31 stacji pomp 15 zbiorników wodnych o obj. 2,71 mln m budowli piętrzących, budowli upustowych, stopni wodnych 55 budowli wstrzymujących erozję wodną 50 budowli regulacyjnych 29 km dróg dojazdowych 2708 ha regulacji stosunków wodnych

49 Lata (2015) Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata , Działanie 125 Poprawianie i rozwijanie infrastruktury związanej z rozwojem i dostosowywaniem rolnictwa i leśnictwa schemat II Gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi. Na realizację tego działania przeznaczono 440 mln Euro (średnio 63 mln Euro/rok)

50 Lata (2015) Na dzień 31 sierpnia 2010 r. beneficjenci działania (wojewódzkie zarządy melioracji i urządzeń wodnych) złożyły wnioski o dofinansowanie realizacji 242 zadań o łącznej wartości mln zł. Marszałkowie województw wydali decyzje o przyznaniu pomocy dla 190 zadań o wartości 632 mln zł.

51 Podsumowanie: W 2009 roku wydatkowano: na utrzymanie urządzeń melioracji wodnych 324 mln zł, w tym melioracji podstawowych mln zł, melioracji szczegółowych -139 mln zł na nowe inwestycje około: 190 mln zł

52 CELE I ZADANIA DLA MELIORACJI I GOSPODARKI WODNEJ W ROLNICTWIE 1. Zatrzymanie dekapitalizacji systemów melioracyjnych, w tym systemów nawodnieniowych. 2. Odbudowa i modernizacja istniejących systemów. 3. Stworzenie korzystnych warunków ekonomicznych w rolnictwie dla inwestowania, utrzymania i eksploatacji systemów nawodnień i odwodnień. 4. Wdrożenie nowoczesnych energo- i wodo-oszczędnych metod i technik nawadniania. 5. Zwiększenie efektywności nawodnień. 6. Optymalizacja rozrządu wody i gospodarowania wodą w systemach melioracyjnych (nawodnieniowych) i w zlewni. 7. Podjęcie działań i wdrożenie metod mających na celu zwiększenie lokalnych zasobów wody o dobrej jakości i ich dostępności.

53 ZALECENIA W ZAKRESIE ROLNICZYCH ZASOBÓW WODNYCH I GOSPODAROWANIA NIMI CELE KIERUNKOWE Zwiększenie lokalnych zasobów wodnych i ich dostępności dla rolnictwa Zwiększenie efektywności wykorzystania wody w produkcji rolniczej Zmniejszenie zapotrzebowania na wodę i zużycia wody przez uprawy rolnicze Intensyfikacja nawodnień

54 DZIAŁANIA I ZABIEGI Zwiększenie zasobów wód otwartych dostępnych dla rolnictwa Zwiększenie zasobów wody w glebie i jej dostępności dla roślin Poprawa zarządzania zasobami wodnymi i ich dystrybucji w rolnictwie Modyfikacja technologii użytkowania wody w gospodarstwie i na polu Upowszechnianie wiedzy i rozwój świadomości społecznej w zakresie susz, skutków i przeciwdziałań

55 Zwiększenie zasobów wód otwartych dostępnych dla rolnictwa Gromadzenie wody w okresach jej nadmiaru (okres wiosenny, nadmierne opady latem) w lokalnych małych zbiornikach retencyjnych Zatrzymywanie wody i spowalnianie odpływu wody w małych ciekach (rowach, strumieniach) przez hamowanie odpływu za pomocą małych budowli piętrzących Utrzymanie w dobrym stanie małych cieków mających znaczenie dla rolnictwa

56 Zwiększenie zasobów wody w glebie i jej dostępności dla roślin Technologie uprawy gleby zwiększające retencję wody w glebie i stopień jej wykorzystania przez rośliny: Poprawa stanu fizycznego gleby spulchnianie gleby poprawa struktury gleby zwiększanie zawartości próchnicy zatrzymywanie wody opadowej na polu ograniczenie spływów powierzchniowych zwiększenie infiltracji ograniczenie parowania z powierzchni gleby zwiększenie aktywnej strefy korzeniowej poboru wody Dobór odpowiednich gatunków i odmian roślin odpornych na suszę: o krótszym okresie wegetacji o mniejszych potrzebach wodnych o głębszym systemie korzeniowym ograniczających transpirację bez ograniczania fotosyntezy Odpowiednie nawożenie i zabiegi melioracyjne wspomagające rozwój silnego systemu korzeniowego Stosowanie nawodnień

57 Modyfikacja technologii użytkowania wody w gospodarstwie i na polu Zwiększenie efektywności użytkowania wody przez wielokrotne jej użytkowanie Minimalizacja bezużytecznych odpływów wody z systemów melioracyjnych Zatrzymywanie i gromadzenie wody z odpływów drenarskich Zmniejszenie zużycia wody przez rośliny przez ograniczanie ewapotranspiracji Oszczędzanie wody

58 Poprawa zarządzania zasobami wodnymi i ich dystrybucji w rolnictwie Ulepszenie i rozwój istniejących metod rozrządu wody w systemach melioracyjnych w kierunku dynamicznego, elastycznego zarządzania gospodarką wodną Dostosowanie algorytmów sterowania nawodnieniami do zmiennych warunków meteorologicznych i występowania ekstremalnych zjawisk pogodowych Rozwój regionalnych systemów monitorowania suszy dla potrzeb sterowania nawodnieniami i systemami wodnymi na obszarach rolniczych Rozwój systemów łączności w oparciu o GSM Zastosowanie metod teledetekcyjnych i systemu informacji przestrzennej w sterowaniu systemem wodnym

59 Upowszechnianie wiedzy i rozwój świadomości społecznej w zakresie susz, skutków i przeciwdziałań, promowanie kultury oszczędzania wody Szkolenia dla rolników Publikacja, broszury, ulotki, biuletyny Internet Radio, telewizja, prasa

60 MONITORING AGROMETEOROLOGICZNY Ocena potrzeb wodnych upraw rolniczych, optymalizacja zużycia wody przez rośliny, ocena potrzeb nawadniania, kontrola efektywności użytkowania wody w produkcji rolniczej

61 Regionalny system monitorowania i prognozowania suszy rolniczej i jej skutków oraz potrzeb nawodnień

62 Fot. L.Łabędzki, IMUZ Fot. B.Bąk, IMUZ Bydgoszcz Nawodnienia skuteczna metoda przeciwdziałania deficytom wody

63 PRZEWIDYWANY ROZWÓJ NAWODNIEŃ W POLSCE 1. Znaczenie nawodnień będzie wzrastało z intensyfikacją rolnictwa i niekorzystnymi zmianami klimatu, zwłaszcza w warzywnictwie, sadownictwie, nasiennictwie. 2. Konieczna jest odbudowa i modernizacja systemów melioracyjnych na powierzchni około 1,3 mln ha, jak również realizacja wojewódzkich programów małej retencji i programów nawodnień. 3. Efekty nawodnień będą zależeć od jakości eksploatacji systemów nawodnień oraz zarządzania i administrowania nimi. 4. Rozwój nawodnień będzie zależeć przede wszystkim od warunków ekonomicznych rolnictwa. 5. Nawodnienia w Polsce są tylko uzupełniające i w latach mokrych odgrywają marginalną rolę. Jedynie uprawy warzywnicze i sadownicze wymagają nawodnień każdego roku.

64 PRZEWIDYWANY ROZWÓJ NAWODNIEŃ W POLSCE Badania pokazują, że w wyniku zmian klimatu i warunków ekonomicznych rolnictwa: w wyniku zmian klimatu w południowo-wschodniej Anglii zapotrzebowanie wody do nawodnień netto wzrośnie do 2020 roku o 70% w stosunku do 1995 r., a w północnych Niemczech o 40% [Döll 2002] powierzchnia nawadniana powinna wzrosnąć do 2,1 mln ha, z czego 1,6 mln ha trwałych użytkach zielonych nawadnianych podsiąkowo i 0,5 mln ha na gruntach ornych i sadach [Nyc, Pokładek 2007] powinno być nawadnianych 3-4% gruntów ornych, nie licząc trwałych użytków zielonych nawadnianych podsiąkowo [Mioduszewski 2007] do 2025 r. nawodnienia ciśnieniowe powinny objąć powierzchnię około 1 mln ha, głównie na glebach lekkich i bardzo lekkich Krainy Wielkich Dolin [Rzekanowski 2000]

65 Wielkości poborów wody do nawodnień upraw polowych i sadowniczych w najbliższej przyszłości będą zależały od przyjętego scenariusza rozwoju rolnictwa: W scenariuszu intensyfikacji rolnictwo krajowe będzie musiało sprostać konkurencji europejskiej, niezależnie od warunków klimatycznych danego sezonu wegetacyjnego, co spowoduje wzrost obszarów nawadnianych. W scenariuszu zrównoważonym, w którym zakłada się, że istotną funkcją rolnictwa będzie kształtowanie krajobrazu i środowiska, część areału będzie wykorzystywana ekstensywnie i zużycie wody będzie zdecydowanie mniejsze.

66 Fot. L.Łabędzki, IMUZ Zatrzymywanie wody i spowalnianie odpływu wody w małych ciekach (rowach, strumieniach) przez hamowanie odpływu za pomocą małych budowli piętrzących

67 Fot. L.Łabędzki, IMUZ Utrzymanie w dobrym stanie małych cieków mających znaczenie dla rolnictwa

68 Gromadzenie wody w okresach jej nadmiaru (okres wiosenny, nadmierne opady latem) i odpływów drenarskich w lokalnych małych zbiornikach retencyjnych Fot. Z. Kowalewski - IMUZ

69 Spulchnianie gleby zwiększa jej przepuszczalność i zdolności retencyjne Fot. Z. Miatkowski - IMUZ

70 Górnonotecki System Wodno-Przyrodniczo- Gospodarczy (GSWPG)

71 1 rzeka Gasawka 2 ciek 3 jezioro 4 zbiornik retencyjny 5 jaz 6 zapora z jazem 7 budowla ujęciowa wody 8 budowla spustowa wody 9 przepompownia 10 system nawodnień podsiąkowych 11 stawy rybne System wodny rzeki Gąsawki

72 Co dalej?

73 Zarys programu Gospodarka wodna w obszarach wiejskich do 2015 roku (ITP 2009 r.) Wariant I Wariant II Wariant III Wariant 0

74 Coroczne zadania do realizacji wg Programu ( ) 1. Utrzymywanie urządzeń melioracji wodnych w zdatności i sprawności technicznej. 2. Realizacja inwestycji (reinwestycji) odtworzeniowych wynikłych z potrzeb: powstałych w danym roku, powstałych w latach poprzednich. 3. Realizacja inwestycji nowych: obiektów małej retencji wodnej, systemów doprowadzania i rozrządu wody.

75 Roczne wydatki na utrzymanie i inwestycje wg programu gospodarki wodnej rolnictwa na lata , w mln zł/rok, wg ITP

76 Wnioski: 1) Narasta ryzyko wystąpienia groźnych skutków powodzi, podtopień i susz, gdyż: wzrasta częstość i gwałtowność ekstremalnych zjawisk pogodowych rośnie długość nie sprawnych wałów p.-pow., rzek rolniczych oraz liczba nie sprawnych pompowni i systemów melioracyjnych; spada zainteresowanie rolników zbiorowymi formami eksploatacji urządzeń melioracji wodnych.

77 2) Niekorzystnym trendom można przeciwdziałać, w szczególności poprzez: odbudowę i modernizację oraz intensyfikację utrzymania istniejącej infrastruktury wodno-melioracyjnej, a także poprzez rozbudowę obiektów retencjonowania, doprowadzania oraz rozrządu wody, rozwój nawodnień, poprawę organizacji służb wodno-melioracyjnych i zorganizowania rolników - użytkowników systemów wodnomelioracyjnych, zwiększenie nakładów na odbudowę, rozbudowę i modernizację urządzeń wodno-melioracyjnych oraz na ich utrzymywanie co najmniej do kwoty 0,9 mld zł/rok; w wariancie optymalnym (zalecanym przez ekspertów ITP) kwota ta powinna osiągnąć wartość 1,6 mld zł/rok.

78 3) Wzrostowi nakładów finansowych na melioracje musi towarzyszyć dofinansowanie wojewódzkich zarządów melioracji i urządzeń wodnych oraz odtworzenie spółek wodnych i aktywizacja ich działalności. Spółkom wodnym niezbędna jest pomoc państwa, urzędów marszałkowskich i starostw. 4) Rolnictwo będzie coraz większym konsumentem wody i powinno być uwzględniane w planach i strategiach gospodarowania wodą.

79 Zmiany w kierunkach działalności rolniczej mających na celu adaptację do przewidywanych zmian klimatu i poprawę warunków gospodarowania wodą powinny znaleźć odzwierciedlenie w polityce rolnej kraju i w związku z tym w WPR. WPR powinna wspomagać te zmiany przez różne instrumenty. Z jednej strony polityka powinna wspomagać krótko-terminowe i długo-terminowe metody i narzędzia adaptacji, a z drugiej wyznaczać strategie i instrumenty jej realizacji. WPR powinna wskazywać instrumenty zachęcające do podejmowania przez rolników działań mających realizować powyższe cele. Powinna również tworzyć podstawy prawne i organizacyjne. W strategicznych wytycznych Wspólnoty dla rozwoju obszarów wiejskich stwierdza się, że dodatkowe fundusze są niezbędne dla wsparcia wysiłków podejmowanych w związku z unijnymi priorytetami w zakresie zmian klimatycznych, odnawialnych źródeł energii, gospodarki wodnej i różnorodności biologicznej.

80 Dziękuję za uwagę! Prof. dr hab. inż. Leszek Łabędzki Prof. dr hab. inż. Edmund Kaca Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach