F.DU 2,ACJA EKNOP40MIICZIMA

Transkrypt

1 F.DU 2,ACJA EKNOP40MIICZIMA NAUCZYCIELI DOLNOSLASK!CH SZKOL SREDNICH UNIWERSYTETU STANOWEGO CENTRALNEGO CONNECTICUT AMERYKANSKIEJ AGENCJI ROZWOJU MIIDZYNARODOWEGO POLITECHNIKA WROCLAWSKA Wrc c fa,,,,/, Pol)sk(= IUplec 1992 Wykladowcv: Roland R. DAIGLE i David O'CONNOR

2 EDUKACJA EKONOMICZNA NAUCZYCIELI DOLNOSLASKICH SZKOL SREDNICH UNIWERSYTETU STANOWEGO CENTRALNEGO CONNECTICUT AMERYKAISKIEJ AGENCJI ROZWOJU MIEDZYNARODOWEGO POLITECHNIKA WROCLAWSKA Wrc>aciw. Pclska Llple Wyldadowcy: Roland R. DAIGLE i David O'CONNOR Tiumaczenie tekstu: E. WOLYNSKA Korekta i opracowanie redakcyjne: W. BRONOWSKA Wydzial Ekonomil Uniwersytet Stanowy Centralnego Connecticut New Britain, Connecticut, 06050

3 NIEZALEZNY ZARZAD REGIONU DOLNY SLASK PLAC CZERWONY 1/3/ WROCLAW lel. centr IN * afx konlo: , Bank Z7chodnil i Oddi. Wroceaw ZWIAZEK ZAWODOWY L. dz. --- Wroclaw dnia Przy oka7ji przekazania do rak koletankom i kolegom nauczycielom niniejszego skryptu, chcq przeslad przyjaciolom ze Stan6w Zjednoczonych serd~czne podziqkowania, a w szczeg61no~ci dla Prof. Prof. Henry Encka, Ronalda Daigle i Davida O'Connor. Amerykariska Agencja ds. Rozwoju Miedzynarodowego finansuje wsp61pracq Uniwersytetu Stanowego w Conrecticut z Politechvika Wroclawska. W ramach powstalego projektu mie~ci sic podprojekt #6 "SZKOLENIE EKONOMICZNE DLA SOLIDARNOSCI zainicjowany i popierany przez Zarzad NSZZ "Solidamogd" Region Dolny lsk. Rodz-ica sie III Rzeczpospolita musi, miedzy innymi, zadbad o edukacjq ekonom',czna swoich obywateli. NSZZ "Solidarnogd" Region Doiny glask wspiera te dzialania prowadzqc r6inorodne, talde ekonomiczne, szkolenia swoich czlonk6w. Obecnie szkolenie pracownik6w jest koniecznogcia i obowiazkiem, ale myglac o przyszlogci, trzeba ten proces zaczad od uczenia mlodzieiy. Projekt szkolenia nauczycieli w zakresie ekonomii i dydaktyki ekonomii znalazl zrozumienie i wsparcie ze strony wladz ogwiatowych wojew6dztwa szczegolnie pani Kurator Gra.yny Tomaszewskiej. Na rozpoczynajacy przekazywaniu jej swoim wychowankom. wroclawskiego, sic kurs tycze sukces6w w zdobywaniu wiedzy, a p6iniej w a Oe~u4A.,

4 SPIS TRESCI CZISC PIERWSZA ISTOTA I METODA EKONOMII 4 CZ1SC DRUGA ROZUMIENIE INDYWIDUALNYCH RYNKOW 11 CZFSCk TRZECIA NATURA I FUNKCJE RYNKOW 21 CZ1 SC CZWARTA ALTERNATYWNE SYSTEMY EKONOMICZNE 28 CZSC PIATA PERSPEKTYWY MAKROEKONOMICZNE 35 CZtSC SZOSTA CZt,C SIODMA WAHANIA W BIZNESIE, BEZROBOCIE I INFLACJA WYLANIANIE SIF, GOSPODARKI RYNKOWEJ W POLSCE

5 CZIES PIERWSZA - ISTOTA I METODA EKONOMII PRZEGLD TEMATOW: Co wynika z faktu, ze zyjemy w gwiecie, w kt6rym zasoby sa ograniczone? Jak nauka nazywana EKONOMIA pomaga nam dokonywa6 wybor6w w sprawie mo±liwych alternatywnych zastosowai tych zasob6w? Na czym polega ekonomiczny spos6b rozumowania? Studiowanie ekonomii zaczyna sie od zbadania konsekwencji iycia w gwiecie pelnym niedostatk6w. Istnienie rnieograniczonych potrzeb i ograniczonych zasob6w wymaga od wszystkich ludzi podejmowania inteligentnych i opartych na wiedzy wybor6w. Na tych zajeciach skoncentrujemy sie na rozwijaniu umiejetnogci podejmowania decyzji i na metodologii stosowanej przez ekonomist6w. Zakoriczymy je analiza opcji produkcyjnych, jakie ma spoleczeristwo. ZARYS: I. Czym zajmuje sip, ekonomia? A. Podstawowy problem ekonomiczny: ograniczone zasoby a nieograniczone potrzeby B. Istnienie niedostatk6w zmusza jednostki do dokonywania wybor6w C. Ekonomia uczy strategii dokonywania inteligentnych wybor6w pomidzy r6±nymi alternatywami D. Ostatecznym celem ekonomii jest pomaganie jednostkom w zrozumieniu tego, jak dolconuje sie inteligentnych wybor6w H. Ekonomiczny spos6b myglenia: model podejmowania decyzji Doskonale om6wienie element6w rozumowania ekoiomicznego znajduje sie w "Przewodniku do nauczania ekonomii", P. Saunders, redaktor, Joint Council on Economic Education, 1984, wyd. 2, str A. Zadanie: podjad decyzje w oparciu o wiedze B. Podejgcie: 1. Zdefiniui problem lub sprawe 2. Ustal jednostkowe lub spoleczne cele do osiagniecia 3. Wymiefi alternatywne metody osiagniecia tych cel6w 4. Rozpoznaj kryteria, wedlug kt6rych oceniad sie bedzie alternatywy: a. Jakie pojecia ekonomiczne sa potrzebne do zrozumienia danego problemu lub zagadnienia b. Na przyklad, kiedy mamy do czynienia z kwestia, niedostatku, to: (1) Zakiadamy, ze jednostki dzialaja racjonalnie i dajaa do uzyskania optymalnych wynik6w 4

6 (a) Racjonalnogd oznacza, ±e jednostki dzialajl we wfasnym interesie,.tzn-. da do cel6w, kt6re poprawia ich sytuacjq (b). Kiedy jednostka postcpuje tak, by osiagnad optymalne wyniki, oznacza to, 2e chce uzyskad mozliwie najwikksze korzygci z zastosowania ograniczonych zasob6w (2) Stosujemy analize kraticowa: (a) Podejmujemy decyzje w oparciu o jednostke krahicowa czyli dodatkowa (b) Badamy, co siq stanie, gdy nastapia niewielkie zmiany w istniejacej sytuacji (c) Na przyklad, przy podejmowaniu decyzji w ekonomii, czesto por6wnuje sie korzygci dodatkowe (kraricowe) osiagane w wyniku dzialania, w kt6rym poniesiono koszty kraicowe 5. Oceri altematlyy (motliwe wybory): stosujemy pojecia ekonomiczne, by ocenid zalety kadej altematywy 6. Podeimij decyzie: zadecyduj, kt6ra altematywa w najlepszy spos6b prowadzi do osiagniecia jak najwiekszej ilogci cel6w lub celu najwazniejszego 7. Dokonaj rozeznania we wszystkich kosztach: a. Koszty oczywiste: wydatki w wlasnej kieszeni b. koszty ukryte: koszt altematywny lub koszt zamiany (1) Ustal: (a) wartogd najlepszego altematywnego u.ycia zasob6w (b) najwy~sza wartogc, jaka z tych zasob6w mo±naby bylo wyprodukowad, gdyby zastosowano najlepszq altematywe (2) Zyjemy w gwiecie, w kt6rym dokonujemy wybor6w i zamian (cog za cog): (a) kiedy utywamy niewystarczajacych, ograniczonych zasob6w, to zawsze wystepuje koszt altematy".'ny (b) "NNSZD" - "Niczego nie dostaje sie za darmo" 8. Zastosowanie: zanalizuj wiele r62nych hipotetycznych sytuacji i zidentyfikuj koszt altematywny kilku rozwiazari. Il. Ekonomia jako nauka A. Metodologia ekonomii 1. Ekonomigci rozwijaja teorie, zasady i prawa, i stosuja modele aby: a. lepiej rozumied i lepiej bada6, jak dziala gwiat b. ustali6 polityke, kt6ra rozwiazywalaby problemy i kwestie ekonomiczne c. odkryd przewidywalne zwiazki 2. Teorie i zasady ekonomiczne to twierdzeiiia dotyczace wzajemnych relacji pomiedzy dwoma lub wieloma zmiennyn., a. relacje przyczynowo-skutkowe miedzy dwoma lub wieloma zmiennymi b. jegli wystapi zjawisko "A" to po nim wystapi zjawisko "B" 5

7 3. Teorie ekonomiczne sa zazwyczaj formulowane poj~ciami statystycznego prawdopodobieistwa lub grednich a.. twierdzenia o regularnogci dotyczacej zachowa" ekonomicznych (gospodarczych) b. poniewaz ekonomia bada zachowania ludzkie, to nie jest ona nigdy nauka 9cisla B. Modele ekonomiczne: 1. Cel: a. ilustarcja teorii b. pomoc w podejmowaniu decyzji poprzez dostarczanie narzedzi i metod do analizowania problem6w lub kwestii ekonomicznych c. formulowanie przewidywari dotyczacych zjawisk i zdarzeri w realnym gwiecie 2. Modele ekonomiczne koncentruja sie na wa~nych zmiennych a. daj~a uproszczony obraz realnego gwiata poprzez ograniczanie liczby zmiennych i pokazywanie relacji pomicdzy tymi zmiennymi b. rie usiluja zrekonstruowa6 lub zreprodukowad rzeczywistogci c. wymagaja abstrakcji: by upraszczad, modele i teorie musza byd abstrakcyjne 3. Zaloienie "ceteris paribus": a. Definiowane nastcpujaco: rzeczy (czynniki), kt6re istnieja poza modelem pozostaja stale lub r6wne (jednakowe) b. C2,: wyizolowanie wplywu zmiany (wahania) w jednej zmiennej na drug, zmienna 4. Ostateczny sprawdzian teorii lub modelu: jak dobrze sie przy ich pomocy przewiduje sie zjawiska w realnym gwiecie 5. Uwataj na: a. Blad kompozvcji: blad logiczny, w kt6rym zaklada sie, 2e co jest prawdziwe dia czegci jest r6wnie± prawdziwe dla calogci b. Blad podzialu: blad logiczny, kt6ry zaklada, ±e co prawdziwe dla catogci, jest r6wniei prawdziwe dla jej poszczeg6lnych czegci c. Korelacja a zwiazek przyczynowy (1) Korelacja: wsp6lne wystqpowanie dw6ch lub wielu zjawisk (2) Zwiazek przyczynowy: (i) zwiazek przyczny lub skutku pomiedzy dwoma lub wieloma zjawiskami (ii) Przyklad: Jegli wystapi zjawisko "A", to po nim wystapi zjawisko "B" IV. Niedostatek, zamiana i lkrzywa moiliwej produkcji A. Krzywa moiliwej produkcji: 1. Definicja: a. Krzywa mo±liwej produkcji ilustruje maksymalna mo±liwa produkcje kombinacji towar6w, kt6re kraj m6glby wyprodukowad, gdyby 6

8 2. B gospodarka byla wykorzystana do granic jej motliwogci, tzn. przy.pajefektywniejszym wykorzystaniu jej zasob6w ekonomicznych b.. Model produkcji moiliwej pozwala nam badad r6ine wybory, jakie stoja przed krajem w zwiazku z ograniczonymi zasobami Zalo±enia modelu produkcji mozliwej (produkcji maksymalnej) a. Okreglony czas b. Ograniczone (niewystarczajace) zasoby ekonomiczne, sila robocza, ziemia i bogactwa naturalne, kapital i przedsicbiorczog6 c. Niezmienna (okredlona) technologia (1) Definicja: Technologia to stan wiedzy dotyczacy metod produkcji stosowanych przy wytwarzaniu towar6w i uslug z okreglonych zasob6w ekomomicznych (2) Zaldadamy, ze w badanym okresie technologia nie ulega zmianie d. Dwa produkty lub dwie grupy towar6w (1) Definicje: (a) Produkt to towar lub usluga bedaca wynikiem produkcji (b) Uslugi to dzialania, kt6rych wynikiem nie jest dotykalny produkt, ale kt6re zaspakajajzi potrzeby W ramach modelu produkcji mozliwej mozemy znajdowad siq: Poni~ej krzywei mo±liwei produkcii: a. Bezrobocie lub/i niepelne zastosowanie zasob6w b. Nadmierne zatrudnienie, kt6re mote przyczyni6 sie do nieefektywnego wykorzystania zasob6w Na krzywei moiliwei produkcii (na granicy moiliwo~ci produkcyinych): a. Wskazuje to na pelna produkcje i pelne zatrudnienie b. Gospodarka narodowa wykorzystuje maksimum zdolnogci produkcyjnych c. Wskazuje to na efektywne wykorzystanie zasob6w d. Uwaga: Ustalenie "najlepszego" punktu, w kt6rym nale±y produkcowad na granicy mozliwogci produkcyjnych jest spraw, normatyw a, Koszty altematywne i krzywa mo±liwej produkcji a. Na granicy krzywej mo±liwej produkcji zawsze wystepuja koszty altematywne zwizane z koniecznogcia dokonywania wyboru i zmiany b. By uzyska6 wiecej jednego produktu lub grupy produkt6w rezygnujemy z pewnej ilogci innych produkt6w Stosowanie wyspecjalizowanych zasob6w przyczynia sie do zwickszonego kosztu altematywnego a. Specjalizacja: uiywanie zasob6w do produkcji takich towar6w i uslug, do kt6rych one sie najlepiej nadajq b. Rosntcy koszt alternatywny m6wi, ie aby otrzyma6 dodatkowe ilo~ci jakiegog produktu lub grupy produkt6w, trzeba zrezygnowad z coraz wiekszych ilogci innego produktu 7

9 c. To tlumaczy dlaczego l'zywa mo±liwej produkcji jest krzywa wypukla, a nie prosta 5. Rozw6j ekonomiczny przesuwa cal, krzywa produkcji rnozliwej na zewnatrz a. Wzrost w iiogci zasob6w b. Postep w technologii 6. Zastosowania: a. Dokonywanie wyboru pomiidzy obecn, a przyszla konsumpcja b. Ugwiadomienie faktu, ze narodowe cele spoleczne i gospodarcze wplywaja na selekcjq najbardziej poiadanego zestawu produkt6w i uslug (1) Rozr6inienie pomiedzy ekonomia normatywna a pozytywna (2) Przeznaczanie zasob6w na produkcje obronna versus programy spoleczne (dobra publiczne) (3) Przeznaczanie zasob6w na produkcje d6br bie±acych (dobra konsumpcyjne) versus produkowanie d6br dla przyszlogci (dobra kapitalowe) 7. Pytanie do dyskusji: Jaka politykc powinien prowadzi6 rzad polski, by stymulowad wzrost gospodarczy w nastepnych dekadach? V. Podstawowe pojicia i definicje ekonomiczne A. Ekonomia B. Makroekonomia versus mikroekonomia C. Dobra ekonomiczne a dobra darmowe 1. Dobra i uslugi ekonomiczne a. Jakiekolwiek artykiily handlowe i uslugi, kt6re sla pozadane lecz niewystarmzajace b. Og6lnie rzecz biorac, kiedy ekonomigci m6wia o towarach i uslugach kupowanych i sprzedawanych na konkurencyjnych wolnych rynkach, to niedostatek istnieje za kadym razem, kiedy nie ma czegog tyle, by calkowicie zaspokoid potrzeby ludzi przy okreglonej cenie (cena > 0) 2. Dobro darmowe to takie, kt6re mozna dostad bez rezygnowania z czegokolwiek innego D. Srodki ekonomiczne i dochody z nich pochodzace: 1. Sila robocza, wysilek ludzki - place 2. Ziemia lub bogactwa natumne - czynsz (najem) 3. Dobra kapitalowe - odsetki 4. Przedsiebiorca - zysk E. Ekonomia pozytywna a ekonc,nia normatywna 1. Ekonomia pozytywna, opisowa a. Dotyczy fakt6w, kt6re sa empirycznie sprawdzalne b. Bada pytania typu: Co jest? 2. Ekonomia normatywna, wartogciujaca 8

10 a. Analiza, kt6ra osdza polityke ekonommiczna z uwzglednieniem wartogci osobistych, zawiera elementy oceny moralnej b. Na przyklad rozwaza pytania typu: Co powinno byd? CZF(k PLERWSZA - ZADANIA INSTRUKTAZOWE Po zakodczeniu tych zajed powinieneg umied: Zdefiniowad ekonomie. Wyjagnid dlaczego wszystkie kwestie ekonomiczne i wszelka dzialalnogd gospodarcza wyplywa z problemu niedostatku. Wyjagnid dlaczego niedostatek zmusza ludzi do dokonywania wybor6w. Opisad, w jaki spos6b nauki ekonomiczne poinagaja ludziom w dokonywaniu wybor6w w spos6b inteligentny. Opisad i zanalizowa6 spos6b ekonornicznego myglenia. Zastosowa6 analize rnarginalna w ekonomicznym podejmowaniu decyzji. Zastosowa6 pojecie niedostatku do r6inorodnych sytuacji ekonomicznych i nieekonomicznych. Wyjagnie, jak to siq dzieje, ze gdy utywamy niewystarczajecych, ograniczonych zasob6w, to kazda decyzja pociaga za soba koszt altrnatywny. Zdefiniowad i uporzadkowad w kategorie zasoby ekonomiczne. Zdefinowa6 cztery typy dochodu, jaki jest udzialem wlakcicieli zasob6w ekonomicznych. Rozr62ni6 pomiedzy makro- i mikroekonomia. Zdefiniow-:6 koszt altematywny i zamianq. Zilustrowad zasady kosztu alternatywnego i zamiany. Opisad metodologiq uzywana w ekonomii. Wyjagnid, co rozumie sie przez teorie ekonomiczna. Wyjagnid, jak rozwija sie teorie ekonomiczna poprzez tworzenie i testowanie modeli. Rozr6zni pomi~dzy ekonomiq pozytywna i normatywna. Skonstruowad i zinterpretowa krzywa moiliwej produkcji. Zastosowad pojecie kosztu alternatywnego do krzywej motliwej produkqji. Zanalizowa6 znaczenie r6±nych usytuowadi: na, ponad lub pod krzywa mo±liwej produkcji. Opisad, w jaki spos6b szerokie cele spoleczne wplywajq na decyzje w sprawie najlepszego spozytkowania niewystarczajacych zasob6w ekonomicznych. Opisad, w jaki spos6b stosuje sic krzywl mozliwej produkcji do zilustrowania rozwoju gospodarczego. CZFI(C PIERWSZA - SLOWNICTWO / TERMINY DO POZNANIA: Czynsz Dobro ekonomiczne Dobro gospodarcze Doch6d Ekonomia Ekonomia normatywna Odsetki Place Prawo lub teoria ekonomiczna Prawo rosnaicych koszt6w altematywnych Produkcja / produkt 9

11 Ekonomia pozytywna Kapital Koszt altematywny Krzywa moiliwej produkcji Makroekonomia Mikroekonomia Model Niedostatek Przedsiebiorca / przedsiebiorczogd Sila robocza Uslugi Zamiana Zasoby Zasoby ekonomiczne Ziemia (bogactwa naturalne) Zysk 10

12 CZIESC DRUGA - ROZUMIENIE INDYWIDUALNYCH RYNKOW PRZEGLD TEMAT6W: Jak rynki spelniaja swoja role reglamentacyjna? Jak popyt i podai wsp6lgraja na rynku, ustalajac r6wnowage ceny i ilogci? Te zaj~cia dotyczyd beda roli konkurencyjnych rynk6w jako mechanizm6w reglamentowania niewystarczajacych d6br i uslug. Po rozwaieniu czynnik6w warunkujacych popyt i podat, zbadamy jak ustalne sa r6wnowaga, pustoszenie rynku, ceny i ;Iogci towar6w. Nastepnie rozpatrzymy efekty r6wnowagi cen i ilogci towar6w na zmiany w podazy i popycie. W kozicu, zwr6cimy nasza uwage na analizq konsekwencji rzadowej regulacji cen. ZARYS: I. Dlaczego reglamentacja jest konieczna?. A. Kiedy tylko wystepuje niedostatek, trzeba stosowad jakieg metody reglamentacji B. Alternatywne metody reglamentacji: 1. Konkurencyjne rynki 2. Dekrety rzzadowe 3. Loteria 4. Kto pierwszy, ten lepszy 5. Inne? C. Ocenianie alternatywnych metod reglamentacji: 1. Zadna metoda czy system reglamentacji nie jest doskonaly 2. Zawsze beda "wygrywajacy i przegrywajacy" H. Wprowadzenie do tematyki rynk6w A. Definicja: Rynek to mechanizm, za pomoca kt6rego kupujacy i sprzedajacy wymieniaja towary i uslugi B. Funkcje rynku: 1. Dostarczanie informacji 2. Koordynowanie produkcji 3. Kierowanie niewystarczajacych zasob6w ekonomicznych z produkcji towar6w i uslug, na kt6re jest mniejsze zapotrzebowanie, do produkcji tych, kt6re sa bardziej poiadane 11

13 Il. Popyt A. Definicja:.odnosi siq do takiej ilogci danego produktu, jak, kupujacy sa gotowi i zdolni kupid, przy r6inych cenach, podczas jakiegog okreglonego okresu czasu, przy zalozeniu "ceteris paribus". 1. Ceteris paribus oznacza, ie inne czynniki pozostaja niezmienione lub jednakowe. 2. Interpretacia: Znaczy to, ±e - opr6cz ceny - wszystkie czynniki, kt6re moga mied wplyw na ilosd kupowana sa stale B. Tabela popytu: tabela, kt6ra przedstawia ilod iadana danego produktu przy r6inych cenach C. Krzywa popytu: 1. Definicja: a. Graficzne przedstawienie tabeli popytu b. Ilustruje ilogci danego produktu, jakie kupujacy sa gotowi i zdolni kupid przy r6znych cenach, w okreglonym czasie c. Uwaga: Og6lnie zakladamy, te produkty sa podzielne w ciagly spos6b, tak, ie krzywa popytu jest gladka linia lub krzyw~a 2. Rozr6inienie pomiedzy popytem indywidualnym a popytem rynkowyni a. Krzywa (tabela) popytu rynkowego jest poziomym zsumowaniem krzywych (tabel) popytu indywidualnego D. Prawo popytu 1. Odwrotny zwiazek pomiedzy cena a tdana ilogciq a. Interpretacia: kiedy cena rognie, to ilogd towary, kt6r~a konsumenci kupia bedzie mniejsza b. Wprowadzenie pojecia cen wzglednych 2. Zalo±enie: "ceteris paribus"; inne czynniki utrzymuj~a sie na stalym poziomie 3. Zmiana w idanej ilogci a. Spowodowana jest tylko zmiana w cenie produktu b. Kupujacy reaguje tylko na zmiane ceny c. Przedstawiona jest poprzez ruch wzdlut krzywej popytu 4. Uzasadnienie: a. Zmniejszaiaca sie u±ytecznogd kradicowa: (1) Pojecie u±ytecznogci zostalo wprowadzone przez pierwszych ekonomist6w, by wyjagnid prawo popytu; tj. odwrotny zwiazek pomiedzy cenq a zadana ilogcia (2) Ci pierwsi ekonomigci zaldadali, 2e uzytecznogd moglaby byd mierzona (3) Dlaczego jednostki poiadaa towar6w? Poniewa2 towary i uslugi sa u±yteczne lub sprawiaj~a satysfakcie (4) Pamietaj, ze: (a) u±ytecznogd jest miara subiektywna, to znaczy, ze zaleiy od indywidualnych gust6w i preferencji 12

14 (b) uiytecznog6 nie jest synonimem przydatnogci (5.)..Wahy punkt: Mimo, 2e wszystkie ludzlde potrzeby sa, og6lnie rzecz biorac, niezaspakajalne, to zapotrzebowanie na konkretne produkty mo2e by6 zaspokojone "ceteris paribus": zaklada siq, 2e inne czynniki, takie jak gusty i preferencje, pozostaja niezmienne (6) Definicja: U~yteczno~d kraricowa to dodatkowa uzytecznogd lub satysfakcja uzyskana ze spo~ycia dodatkowej lub krahicowej jednostki danego towaru. (7) Zmnieiszaiaca sie uyteczno kraricowa: Twierdzenie, 2e spoiywanie dodatkowych jednostek danego atykulu bqdzie z czasem przynosilo mniej dodatkowej (lub kraiicowej) satysfakcji b. Efekty dochodu i zastepstwa: (1) Efekt dochcdu m6wi, gdy cena spada, to zdolnogd kupujacego do kupna bedzie vicksza (2) Efekt zastcpstwa oznacza, ze: (a) gdy cena spada, to kupujacy chetniej dokona zakupu (b) produkt ma teraz "lepsza wartogd" E. Czynniki warunkujace popyt 1. Gusty i preferencje 2. Doch6d: a. Towary normalne: popyt na dany produkt zalezy bezpogrednio od dochodu b. Towary gorsze: popyt na dany produkt jest odwrotnie zale~ny od dochodu 3. Ceny towar6w zastepczych i uzupelniajacych a. Towary zastepcze: (1) Produkty, kt6re zaspokajaja podobne potrzeby (2) W wypadku towar6w zastepczych popyt na jeden z nich jest bezpogrednio zaleiny od ceny drugiego b. Towaly uzupeiniajlce (1) Towary, kt6re kupuje siq razem, na kt6re jest polaczony popyt (2) W wypadku towar6w uzupeiniajacych sie popyt na jeden towar i cena drugiego sl odwrotnie zalezne 4. Czynniki demograficzne: a. Liczba kupujacych na rynku b. Rozklad wieku w populacji 5. Oczekiwania (przewidywania) kupujacego dotyczace: 1. Dochodu 2. Przyszlej ceny produktu 3. Dostcpnogci produktu 6. Inne czynniki: pora roku, itp. F. Zmiana w popycie: 1. Zrniana w ilogci, jaka kupujacy kupia przy kaidei mo~liwej cenie a. Wzrost popytu 13

15 b. Spadek popytu 2. Spowodowana jest przez zmiane jakiegog czynnika, kt6ry uprzednio byl niezmienny; "certeris paribus" nie ma w6wczas zastosowania 3. Wynikiem jest przesuniecie, zmiana pozycji krzywej popytu: a. Wzrost popytu: krzywa popytu przesuwa sie w prawo b. Spadek popytu: krzywa popytu przesuwa siq w lewo G. Przeglad: Musimy zawsze rozpoznawad r62nicq pomiedzy zmiana w 2danej ilogci a zmiana popytu: 1. Zmiana w ilogci iadanej: oznacza, 2e poruszamy siq wzdlu± krzywej popytu 2. Zmiana popytu oznacza przesuniecie krzywej popytu IV. Podai A. Definicja: odnosi sie do takiej ilogci produktu, jaka sprzedajcy jest gotowy zaoferowa6 do sprzedaiy, przy r62nych cenach, w jakimg okreglonym czasie, przy zalo±eniu "ceteris paribus". B. Tabela poda2y: tabela, kt6ra przedstawia dostarczonl ilok6 danego towaru przy r6±nych cenach C. Krzywa poda2y 1. Definicja: a. graficzne przedstawienie tabeli podazy b. ilustruje ilogci produktu, jakie sprzedajacy sa gotowi i zdolni dostarczyd przy r6±nych cenach w danym czasie 2. Rozr62nienie pomiedzy krzywa indywidualnej podazy a krzywl podazy rynkowej D. Prawo podazy 1. Bezpogredni zwiazek pomiedzy cena a dostarczon4 ilogcia, a. Dana cena -> oferowana ilok6 b. Dana ilog6 -> wymagana cena 2. Zal&enie:"ceteris paribus"; inne czynniki pozostaja niezmienne 3. Zmiana w dostarczanej iiu,ci a. Spowodowana jest tylko przez zmiane ceny b. Sprzedaacy reaguje tylko na zmianq w cenie c. Przedstawiona jest poprzez ruch wzdlu± krzywej podaiy 4. Uzasadnienie: a. Wyisza cena jest bodicem do wyprodukowania dodatkowych jednostek danego produktu: (1) Wystepuje w6wczas, gdy zasoby i techniki produkcyjne daja sie zaadaptowa6 do produkcji towaru, na kt6ry jest zapotrzebowanie (2) Przyklad: rolnictwo, produkcji samochod6w b. Wy~sza cena jest konieczna, by pokry6 rosnace koszty produkcii; tzn. wzrastajace koszty kraricowe (1) Okresy poda2y: 14

16 (a) Okres rynkowy (i) wszystkie zasoby ekonomiczne sa stale (ii) dostawca ma do dyspozycji tylko okreglona i1ogd na sprzedaz (b) Dlugi termin (i) okres planowania (ii) zadnych stalych zasob6w; zasoby sa zmienne (c) Kr6tki termin,i) stale i zmienrne zasoby ekonomiczne (ii) ograniczenia zasobu: przyklady (2) Cala produkcja odbywa sie w kr6tkim czasie (a) Produkcja moze byd zwiekszona poprzez intensywniejsze wykorzystanie zmiennych zasobow (b) Koszt kraricowy: dodatkowy koszt zwizany z wyprodukowaniem nastepnej jednostki produkcji (c) Z powodu ograniczeri zwiazanych z zasobami, za kazdym razem gdy producent zwieksza dostarczana ilogd, koszt wyprodukowania dodatkowej jednostki rognie; oznacza to wzrastajqcy koszt kraiicowy (d) Zwiu.ek pomiqdzy malejaca wydajnogciq kraficowa a wzrastajacym kosztem kracowym (e) f,.-,nowanie: Ze wzgledu na rosnacy koszt kraicowy, aby zwiekszyd ilogd dostarczanego towaru, producent musi uzyskad wytszl cene (f) Przyklady c. Wyzsze ceny zachecaja mniej efektywnych producent6w do wejgcia na rynek E. Czynniki warunkujace podaz 1. Ceny zzsob6w 2. Technologia 3. Liczba producent6w i sprzedajacych 4. Oczekiwania sprzedajacych 5. Ceny produktow zastepczych i uzupelniajacych 6. Inne czynniki: pora roku, pogoda, itp. F. Zmiana w podazy 1. Zmiana w ilogci, jaka dostawcy dostarcza przy kadei mo±liwej cenie a. Wzrost podazy b. Spadek poda~y 2. Spowodowana jest przez zmiane w jakimg innym czynniku, kt6ry uprzednio byl niezniienny; "ceteris puribus" nie ma jut zastosowania 3. Wynikiem jest przesuniecie, zmiana pozycji Pa krzywej podaiy: a. Wzrost poday: krzywa poda~y przesuwa sie na prawo b. Spadek podazy: lkrzywa podazy przesuwa sie na lewo 15

17 G. Przeglad: Musimy zawsze rozr6iniad pomiedzy zmiana w ilo~ci dostarczonej a zmiana podaiy: 1. Zmiana w ilogci dostarczonej : wskazuje, ie poruszamy sip wzdlu± danej krzywej podaiy 2. Zmiana poda.y: wskazuje na przesuniecie krzywej poda~y V. R6wnowaga rynkowa A. Jak ustalane sa ceny w systemie rynkowym? 1. Wzajemne interakcje pomidzy sprzedajacymi a kupujicymi 2. Reglamentacja spowodowana niedostatkiem B. Definicja: Cena r6wnowagi, to cena, przy kt6rej ilogd dostarczona (oferowana) jest r6wna ilo~ci zadanej C. Dlaczego ceny i ilo96 daz4 do r6wnowagi 1. Zakladajac, ie inne czynniki, kt6re wplywajai na popyt i podai nie ulegaja zmienie, cena i ilog6, przy kt6rych rynek ulega "oczyszczeniu", buduja jedyna stabiln, r6wnowagq 2. Cena na rynku konkurencyjnym brdzie zawsze daiyd do poziomu r6wnowagi 3. Kaida cena powy~ej r6wnowagi powoduje nadwyzke (nadprodukcie) a. Wzglkdnie wysoka cena przekonuje producent6w do zwiekszania produk,.cji, ale zniecheca kupujacych do zakupu danego towaru b. Kupujacy bed, poszukiwali towar6w alternatywnych (zastepczych) c. Nadwy±ka na rynku spowoduje, ie cena spadnie i zbli±y sie do ceny r6wnowagi d. Kiedy cena rynkowa spadnie, to mniej wydajni producenci zaprzestana produkcji (1) Spadek ceny czyni ich produkcjq mniej zyskowna (2) Dostawcy sa eliminowani z rynku e. Spadek ceny zacheci dodatkowych kupujacych do kupna danego produktu; ilog6 kupowana wzrognie, zblitaja sie do poziomu r6wnowagi f. Jegli krzywe poda ky i popytu pozostana niezmienirne, to ten proces bqdzie kontynuowany, az ustali siq r6wnowaga 4. Kaida cena poni±ej ceny r6wnowagi powoduje powstawanie niedobor6w a. Wzglednie niska cena zniecheca dostawc6w do zwiekszania produkcji, ale zacheca kupujacych do kupna produktu b. Producenci bed, poszukiwali produkcji alternatywnej (zastepczej) c. Niedobory towaru na rynku powoduja wzrost ceny, kt6ra zbli±y siq do ceny r6wnowagi d. Kiedy cena rognie, to kupujacy, kt6rzy nie chca placid wyiszej ceny sa eliminowani z rynku e. Rosnaca cena zacheca dostawc6w do zwiekszenia produkcji, tj. sluiy jako bodziec do zwirkszenia produkcji 16

18 f. Jegli krzywe popytu i podazy pozostana niezmienione, to ten proces VI. Zastosowania podaiy i popytu bedzie kontynuowany, az ustali sie r6wnowaga A. Zmiany popytu 1. Wzrost popytu prowadzi do ustalenia sie wyzszej ceny i iloici r6wnowagi 2. Spadek popytu prowadzi do ustalenia sie i±szej ceny i ilogci r6wnowagi B. Zmiany podazy 1. Wzrost podazy powoduje spadek,:eny r6wnowagi i wzrost ilogci r6wnowagi 2. Spadek podazy powoduje wzrost ceny r6wno,,agi i spadek ilogci r6wnowagi C. Zastosuj analize popytu i podaty do realnych sytuacji VH. Ceny ustalane przez rztd A. Rzadowa kontrola cen wyznacza maksymalne lub minimalne ceny, jakicn mo±na.a,da6 za konkretny towar lub usluge B. Pulap ceny 1. Definicja: narzucona przez rzd maksymalna legalna cena, jakiej moina iadad za dany towar lub usluge 2. Legalna cena maksymadna jest ustalana poni2ej rynkowej ceny r6wnowagi 3. Cel lub uzasadnienie a. By zapewnid rozs3,dna cene, np. przystepne czynsze b. Podczas wojny, by przerzucid grodki produkcji z produkcji towar6w konsumpcyjnych do produkcji towar6w wojskowych 4. Rezultaty: a. Powoduje niedobory na rynku b. Efekt reglamentacyjny konkurencyjnego rynku ulega zanikowi c. Uboczny wplyw na poda2 - zniecheca dostawc~w do zwiekszania produkcji d. Uboczny wplyw na popyt - mote powodowad marnotrawre spo±ycie lub wykorzystanie produktu e. Czyni koniecznym wprowadzenie jeszcze jednego sposobu reglamentowania, tj.: (1) Kto pierwszy ten lepszy (2) Kupony (kartki), by rozdzielid dostepne ilogci ddbr (3) Dystrybucje rzadowa f. Stymuluje powstanie czarnego rynku (1) Gdzie towary s, wymieniane po cenach wy±szych od pu!apu ceny (2) Problemy z egzekwowaniem 5. Zastosowania: a. Kontrola czynsz6w b. Ceny energii w USA w latach 70-tych 17

19 c. Sytuacje wojenne C. Cena minimalna (wsparcia) 1. Definicja: a. Narzucona przez rzad legalna cena minimalna, iakiej mo~na ada6 za dany towar tub usluge b. Legalna cena minimalna, jaka sprzedajacy musi otrzymad za dany towar tub usluge c. Zabrania siq transakcji po cenach ni2szych 2. Cel lub uzasadnienie a. By zapewni6 minimalnq cene dla producent6w b. By podnie6 dorh6d pewnych grup pracownik6w 3. Efekty: a. Prowadzi do powstania nadwy±ki towaru b. Zanika reglamentacyjny efekt rynku c. Uboczny wplyw na podai: (1) dostarcza bodica dla dostawc6w do zwiekszenia oferowanej ilogci towaru (2) mote doprowadzi6 do nadprodukcji i niefektywnego wykorzystania zasob6w d. Uboczny wplyw na popyt: poniewaz cena minimalna jest ustalana powyiej ceny r6wnowagi, to zmniejsza ona ilogd po±adana 4. Zastosowania: a. Ceny minimalne na produkty rolne: (1) Ceny gwarantowane (przez rzad) (2) Konkretna cena na dany produkt, jak, uzyska dostawca (3) Dzialania rzadowe, kt6rych celem jest ustalenie cen minimalnych na produkty rolne" (a) Restrykcje dotyczace produkcji: (i) limity produkcji ustalane dla producent6w (ii) cel: zmniejszenie produkcji (iii) problemy z egzekwowaniem (a) pokusa do oszukiwania wgr6d indywidualnych producent6w (b) dodatkowa sprzeda- umo±liwia zysk wiekszy nii normalny (b) Zakupy rzdowe i magazynowanie (i) rzad ustala cene minimalna i skupuje nadwy±kq towaru (ii) kupujlcy kupuja nadwyzke (iii) dodatkowy koszt magazynowania (c) Gwarantowane ceny rzadowe (i) dostawcy moga produkowad i dostarczad ilo.d zwiazan z cena minimaln, (ii) kupujacy zakupia te ilog6 po nilszej cenie, zgodnej z krzyw, popytu rynkowego 18

20 (iii) rzad musi pokryd r6inice pomiedzy cena minimaln, a cena wynikajaca z popytu (d) Promowanie popytu: zachecanie do dodatkowej konsumpcji b. Prawo o placy miniinalnej w USA D. Podatki i dotacje rzadowe: maja wplyw na cene i ilog6 r6wnowagi 1. Podatki rzdowe a. Definicja: Obowiazkowe platnogci ze strony jednostek i firm na rzecz rzqdu b. Podatki naloione na producent6w przyczyniaja siq do wy±szych koszt6w i spadku podaiy 2. Dotacje rzadowe a. Definicja: doplata uiszczana producentowi, czesto za jednostkq wyprodukowanego towaru b. Konkretna dotacja to dotacja na jednostke jakiegog artykulu c. Dotacje sa najczegciej wprowadzane by zacheci6 producent6w do zwiekszania produkcji; powoduja wzrost podajy podazy CZFt DRUG A - ZADANIA INSTRUKTAZOWE: Po tych zajeciach powinieneg umied: Zdefiniowad rynek. Opisad zachowania kupujqcych i sprzedajacych na konkurencyjnym rynku. Wymienic i wyjagnid gl6wne czynniki warunkujace popyt. Wymienid i wyjagnid gl6wne czynniki warunkujce podaz. Wytlumaczyd prawo popytu i prawo podaiy. Zdefiniowa6 u±ytecznog6 kraricow,. Wyjagnid, dlaczego prawo malejacej u±ytecznogci kraricowej jest przyczyna malejacego charakteru krzywej popytu. Zinterpretowad tabele/wykresy popytu i podaly. Wyjagnid pojecie ceny i ilogci r6wnowagi. Okregli6, jaka bedzie cena r6wnowagi i ilog6 r6wnowagi przy danym popycie i podazy na dany towar. Wyjagni, dlaczego cena i ilogd danego towaru, sprzedawanego na rynku konkurencyjnym beda cena i ilogcia r6wnowagi. Podad przyklady reglarmentacyjnej funkcji ceny. Odr6inid przesuniecie krzywej popytu na dany towar od zmiany w ilogci poidanej. Odr6ini6 przesuniecie krzywej podaiy danego towaru od zmiany w ilogci dostarczonej. Przewidzied wplyw zmian popytu i podazy na cene r6wnowagi i na ilogd r6wnowagi. Odr6±nid towar normalny od towaru niiszej jakogci. Odr6ini6 towary uzupelniajace od towar6w zastepczych. Wyjagnid, jak pojecia popytu i podaiy mona zastosowa6 do rynku zasob6w ekonomicznych/grodk6w produkcji. Zdefiniowad pulap ceny i cene minimalnl. 19