JAWNOŚĆ JAKO WARTOŚĆ PRAWNA

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "JAWNOŚĆ JAKO WARTOŚĆ PRAWNA"

Transkrypt

1 STUDIA IURIDICA XLIII/2004 Tomasz Stawecki WPiA UW JAWNOŚĆ JAKO WARTOŚĆ PRAWNA I. WPROWADZENIE W rozwijającej się od stuleci myśli filozoficznoprawnej, a także w rozmaitych pracach prawniczych podejmujących problemy aksjologiczne uformował się kanon wartości, które prawo urzeczywistnia lub chroni albo które w taki czy inny sposób wiąże się z prawem. Sprawiedliwość, równość, wolność, bezpieczeństwo jednostek lub narodów, postęp społeczny i gospodarczy, czasem własność są wskazywane najczęściej. Kanon taki daje się zidentyfikować przede wszystkim w katego- 1 riach opisowych. Gdy bowiem przechodzimy na płaszczyznę normatywną i pytamy o wzajemną hierarchię poszczególnych wartości, przypisywaną im treść, uzasadnienia bądź zadania prawa w dziele ich urzeczywistnienia itp. spotykamy wielce rozbieżne poglądy. Jednak nawet wśród całkiem odmiennych stanowisk filozoficznoprawnych, politycznych i doktrynalnych przedstawione przykładowo wartości stanowią ideowe miejsca wspólne (topoi), w których prawnicy i filozofowie różnych orientacji zwykle się spotykają. Współcześnie, wśród podstawowych wartości społecznych znajdujących odbicie w prawie i chronionych przez prawo coraz większą rolę odgrywa jawność informacji dotyczących osób, faktów lub rzeczy, informacji, które mogą mieć znaczenie dla innych. Tę ideę jawności przypomina się zwykle w związku z konkretnymi aktami normatywnymi lub instytucjami bądź też gdy inne względy społeczne (publiczne) dostęp do określonych informacji nakazują wyłączyć lub ograniczyć. Problematyki jawności nie powinno się wszakże sprowadzać wyłącznie do roli jednej z normatywnych zasad poszczególnych instytucji prawnych. Publiczna jawność różnorodnych przejawów życia społecznego zdaje się być wartością mającą znaczenie nie mniejsze niż równość, demokracja czy wolność. Nie stała się ona hasłem wpisywanym na sztandary, rzadziej też filozofowie prawa poświęcali jej swoje wiekopomne traktaty. Nie zmienia to faktu, że sposób pojmowania jawności spraw życia społecznego, a także stopień jej urzeczywistnienia przesądza o ustrojowych pryncypiach i o fundamentalnych zasadach wzajemnego odnoszenia się ludzi do siebie. T. Górzyńska, znawczyni prawa administracyjnego, już w 1988 roku 1 Por. np. Z. Ziembiński, Wartości konstytucyjne, Warszawa 1993, s

2 216 TOMASZ STAWECKI pisała:...zdarza się, że pewne idee czy instytucje żyją długi czas skromnym życiem, by następnie znaleźć się w centrum zainteresowania. Tak rzecz się ma z zagadnieniem jawności życia publicznego (państwowego, administracyjnego i społecznego). Można powiedzieć, z pewną emfazą, że dzisiaj przeżywa ono swoje 2 wielkie dni; można też mówić o ruchu ku jawności. W europejskiej kulturze prawnej pierwsze rozważania wokół idei jawności dostrzegamy przede wszystkim w drugiej połowie XVIII wieku, a gdy refleksją objąć również ideę wolności słowa lub ideę swobody ekspresji, dwa stulecia wcześniej. Jeśli jednak w dziejach będziemy szukali jawności życia publicznego jako wartości dostrzeganej i realizowanej w sposób właściwy dla danego miejsca i czasu, to oczywiście rozmaite jej przejawy spotkamy znacznie wcześniej. Jak bowiem inaczej można wyjaśnić choćby demokrację ateńską czasów Peryklesa ze zgromadzeniami ludowymi (ekklezja), na których rozstrzygano o najważniejszych sprawach państwa, w tym o prawach, wojnach, przymierzach i gospodarowaniu dochodami wspólnoty, a także innymi ówczesnymi instytucjami: zgromadzeniami (agora) członków gmin demów, areopagiem, Radą Pięciuset itp. Nawet w czasach średniowiecza, kiedy procesy podejmowania decyzji publicznych ograniczone były do wąskich i względnie zamkniętych elit, idea jawności wyrażała rzeczywistą i uznawaną za naturalną zasadę życia społecznego. Holenderski historyk i filozof kultury tak opisuje czasy jesieni średniowiecza :...wszystkie sprawy życiowe działy się publicznie zarówno w swym przepychu, jak i w okrucieństwie. Trędowaci hałasowali grzechotkami i odbywali procesje, żebracy jęczeli po kościołach i wystawiali na pokaz swoją szpetotę. Każdy stan, każdy zakon, każde rzemiosło wyróżniało się własnym strojem. Możni panowie nie wyruszali nigdy bez zbytkownej broni i okazałego orszaku, wzbudzając tym zawiść i strach; wymiar sprawiedliwości, sprzedaż towarów, wesele i pogrzeb wszystko to głośno dawało o sobie znać poprzez procesje, krzyki, wyrzekania i muzykę. Zakochany nosił barwy swojej damy, towarzysz cechowy oznakę swego bractwa, 3 stronnictwo barwy i herb swego przywódcy. W ten sposób jawność cech ludzkich służyła nie tylko identyfikacji i samoidentyfikacji ludzi, ale była właściwie warunkiem zorganizowania i utrzymania porządku społecznego. Rola prawa w tym zadaniu była jednak pomocnicza. Dopiero czasy nowożytne, postrzegające życie publiczne przez pryzmat wolności jednostki i jej praw wobec rządzących, prowadzą do instytucjonalizacji i jurydyzacji jawności. Procesy te polegały przede wszystkim na prawnym uregulowaniu swobody wyrażania opinii przez obywateli, ochronie wolności prasy, a więc gwarancji 2 T. Górzyńska, Zasada jawności w administracji, Państwo i Prawo 1988, nr 6, s. 14. Inny autor już pół wieku temu stwierdzał: Demokratyczna cecha prawa polega na jawności w stosunkach między obywatelami, jawności ograniczonej jedynie konieczną miarą interesu publicznego i uprawnionych interesów obywateli (J. Litwin, Jawność ksiąg wieczystych i innych ksiąg publicznych, Demokratyczny Przegląd Prawniczy 1947, nr 5, s. 27). Z kolei A. Stelmachowski (Zarys teorii prawa cywilnego, Warszawa 1998, s ) pisał o tryumfach, które święci idea jawności w znaczeniu publicité. 3 J. Huizinga, Jesień średniowiecza, wyd. 6, Warszawa 1998, s. 6.

3 JAWNOŚĆ JAKO WARTOŚĆ PRAWNA 217 legalnego zapewniania obywatelom informacji o istotnych zjawiskach i zdarzeniach w państwie. Jawność spraw publicznych została uznana za warunek skutecznego zrealizowania fundamentalnych wartości ustrojowych: wolności, bezpieczeństwa, a z czasem demokracji (ludowładztwa). Uczestnictwo obywateli w polityce jest możliwe i racjonalne tylko przy założeniu obywatelskiej wiedzy o faktach i naturze spraw publicznych. Jednocześnie jednak, nieco paradoksalnie, ochrona instytucji prawnych wyrażających zasadę publicznej jawności szła w parze z rozwojem idei prywatności jednostki, a więc niejawności, społecznej niedostępności dla innych wiedzy o życiu człowieka. Sformułowanie prawa do prywatności miało bowiem miejsce już w XIX wieku. Dodatkowo w wieku pary i elektryczności zasady poufności lub tajności były także myślą przewodnią rozwijających się aparatów władzy państwowej. Biurokracja zawsze pojmowała jawność życia publicznego bardziej jako zagrożenie niż jako czynnik wspierający procesy sprawowania władzy. Jeśli jawność dopuszczano, to tylko w wybranych dziedzinach życia, np. gospodarce, albo na zasadach ustępstwa, koncesji. Według rządzących zasady wolności, demokracji i troski o dobro wspólne domagały się tylko wybranych przejawów jawności, a nie powszechnej wiedzy wszystkich o wszystkim. II. INTERPRETACJE JAWNOŚCI Współcześnie kwestia jawności obu wymiarów życia ludzkiego: publicznego i prywatnego, jest poddana szczegółowej regulacji prawnej. W związku z tymi regulacjami sformułowano też różnorodne interpretacje jawności jako wartości prawnej. Z jednej strony chroni się u p r a w n i e n i e każdej osoby do zdobywania oraz rozpowszechniania informacji o charakterze publicznym, to znaczy dotyczących państwa, zasad i skutków sprawowania władzy, praw i obowiązków obywatelskich ujmowanych generalnie lub odnoszących się do zainteresowanej osoby. Tak rozumiane prawo człowieka do informacji zostało w rezolucji ONZ z 1946 roku nazwane kamieniem probierczym wszelkich wolności. Prawo to zostało wyrażone 4 w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1948 roku (art. 19) oraz Europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 1950 roku (art. 10 ust. 1). Także Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 roku nakazuje zagwarantowanie każdemu...swobody poszukiwania, otrzymywania i rozpowszechniania wszelkich informacji, bez względu na granice państwowe, ustnie, pismem lub drukiem [...] w jakikolwiek sposób (art. 19 ust. 2). 4 T. Górzyńska, Prawo do informacji. Projekt ustawy kamień probierczy wszelkich wolności, Rzeczpospolita z 3 kwietnia 1997, nr 78 (4635), s. 14.

4 218 TOMASZ STAWECKI Prawo do informacji o charakterze publicznym jest też przedmiotem dalszych szczegółowych regulacji, zarówno w sferze prawa międzynarodowego, jak i wewnętrznego poszczególnych krajów. Jawność życia społecznego poddana procesowi jurydyzacji, zwłaszcza gdy odnoszona jest do działań organów władzy, funkcjonariuszy lub instytucji publicznych bądź do ochrony konsumenta w obrocie towa- 5 6 rami i usługami, ujmowana jest niekiedy jako w o l n o ś ć i n f o r m a c y j n a ( freedom of information) lub zasada p r z e j r z y s t o ś c i (transparency). Jeśli z kolei nacisk położony jest na o b o w i ą z e k podania do publicznej wiadomości określonych informacji mówi się raczej o zasadzie obowiązkowego lub pełnego publicznego o g ł o s z e n i a (publicity, publicité), lub publicznego u j a w n i e n i a informacji (disclosure). Tę ostatnią zasadę stosuje się np. wobec kandydatów do urzędów publicznych i funkcjonariuszy publicznych, warunków korzystania z lobbyingu, ale też wobec przedsiębiorców, zwłaszcza korporacji 7 występujących w stosunkach handlowych z indywidualnymi kontrahentami. W krajach, w których obowiązuje common law, obowiązek ujawnienia informacji rozciągnięty jest na niemal wszelkie stosunki kontraktowe i jest szczegółowo uregulowany przez sankcjonowanie nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd o ś w i a d c z e ń wiedzy składanych przez strony stosunku cywilnego. Dla przykładu odpowiedzialność za misrepresentation jest jedną z postaci odpowiedzialności 8 deliktowej. W USA reguły prawa powszechnego dodatkowo wzmacniają szczególne przepisy ustaw federalnych, m.in. ustawy o obowiązku ujawniania prawdy 9 w stosunkach kredytowych (The Truth in Lending Act). Z drugiej strony rozszerzającej się sferze życia publicznego, w której zakłada się jawność informacji, towarzyszy bardzo rygorystyczna ochrona prywatności człowieka. W tym ostatnim przypadku zasadą jest oczywiście wyłączenie jawności 5 Por. np. deklaracje Komisji Europejskiej o przejrzystości tworzenia prawa europejskiego: Inter-institutional Declaration on Democracy, Transparency and Subsidiarity, EC Bull , s Por. też I. Maher, Legislative Review by the EC Commission: Revision without Radicalism, [w:] J. Shaw, G. More, New Legal Dynamics of European Union, Oxford 1995, s. 238, Por. np. F. Brunetta D Usseaux, Formal and Substantive Aspects in the Transparency Principle in the European Private Law, Consumer Law Journal 1998, s Por. federalną ustawę The Lobbying Disclosure Act of 1995 (P.L ). Inne przejawy jawności jako disclosure omawiają m.in. F. Macmillan, Corporate Disclosure in the Era of Globalisation, [w:] B.A.K. Rider, Y. Tajima, F. Macmillan, Commercial Law in a Global Context. Some Perspectives in Anglo-Japanese Law, London-The Hague-Boston 1998, s ; P. Legrand Jr., Pre-contractual Disclosure and Information: English and French Law Compend, Oxford Journal of Legal Studies, t. 6, 1986, nr 3, s. 323 i n. (ujęcie prawnicze); R.B. Stevenson Jr., Corporations and Information. Secrecy, Access and Disclosure, Baltimore-London 1980, passim (ujęcie ekonomiczne); oraz ujęcie filozoficznoprawne: A. Strudler, Moral Complexity in the Law of Nondisclosure, UCLA Law Review, t. 45, 1997, nr 2, s Por. np. R.A. Epstein, Cases and Materials on Torts, wyd. 6, Boston-New York-Toronto- -London 1995, s ; E.J. Murphy, R.E. Speidel, Studies in Contract Law, wyd. 4, New York 1991, s , W literaturze polskiej pisze o tym: W.J. Wagner (Zarys prawa Stanów Zjednoczonych, red. J. Głuchowski, cz. I, Toruń 1988, s. 155); M. Nesterowicz, Prawo cywilne USA, Toruń 1999, s Oficjalna nazwa ustawy brzmi: Consumer Credit Protection Act (15 U.S.C r).

5 JAWNOŚĆ JAKO WARTOŚĆ PRAWNA 219 informacji, a nie jej zagwarantowanie. Jurydyzacja relacji między ludźmi, dotyczących sfery osobistej człowieka, podąża przy tym w dwóch kierunkach: ochrony danych osobowych oraz ochrony prywatności lub prawa do prywatności. Istniejące 10 regulacje prawne są uzupełnione bardzo bogatą literaturą przedmiotu. W ten sposób dochodzi się do kolejnych kategorii teoretycznych i prawnych, np. prawa do komercyjnego u p u b l i c z n i e n i a wartości osobistych, takich jak wizerunek 11 osoby fizycznej (right to publicity). Ochrona danych osobowych i prawa do prywatności jest zwykle ograniczona do sfery życia osobistego i rodzinnego człowieka, do jego fizycznej i psychicznej integralności, tożsamości i odrębności od innych. Nie rozciąga się natomiast na te dziedziny, w których dobrowolna aktywność człowieka powoduje nawiązywanie stosunków politycznych lub gospodarczych z innymi. Stąd też przyjmuje się, że nie naruszają sfery prywatności człowieka wspomniane wyżej obowiązki udzielenia informacji w stosunkach handlowych, nawet jeśli dotyczą one cech identyfikujących osobę fizyczną. W tym przypadku zasadą jest jawność, a nie poufność informacji. Szczególnym przypadkiem zastosowania idei jawności (publicity) do stosunków prawnych, dobrowolnie inicjowanych przez osoby fizyczne i prawne, są obowiązki ujawniania określonych informacji w niektórych rejestrach publicznych. W tym kontekście zasadę jawności uważa się za jedną z zasad ustrojowych rejestrów i nazywa się ją kamieniem węgielnym rejestrów publicznych. Podkreśla się ponadto jej nierozerwalny związek z fundamentalnymi wartościami ustrojowymi: demokracją, wolnością, praworządnością oraz bezpieczeństwem prawnym. W doktrynie 12 prawniczej odnoszącej się do rejestrów publicznych idea jawności jest interpretowana węziej i nieco inaczej niż w innych dziedzinach prawa. Rozróżnia się zwykle dwa odrębne aspekty: j a w n o ś ć f o r m a l n ą rejestru i jawność m a t e r i a l- n ą. Idea jawności formalnej prowadzi do prawnego zagwarantowania każdemu, bądź określonym osobom, dostępu do rejestru w celu poznania zawartych w nim informacji. W tym znaczeniu formułujemy po prostu zasadę d o s t ę p n o ś c i rejestru (Öffentlichkeit). W ujęciu normatywnym jawność formalna rejestru obejmuje cztery elementy: 1) uprawnienie do wglądu do rejestru i bezpośredniego zapoznania się z treścią dokonanych wpisów oraz złożonych dokumentów; 2) uprawnienie do samodzielnego sporządzania odpisów i notatek; 10 Kwestie te omawiają m.in. M. Wyrzykowski (Status informacyjny obywatela, [w:] Prawo i ład społeczny. Księga Jubileuszowa dedykowana Profesor Annie Turskiej, Warszawa 2000, s. 245 i n.) oraz M. Safjan (Prawo do ochrony życia prywatnego, [w:] Podstawowe prawa jednostki i ich sądowa ochrona, red. L. Wiśniewski, Warszawa 1997, s ). O rozwiązaniach zagranicznych por. np. J.M. Myer, Creating Data Protection Legislation in the United States: an Examination of Current Legislation in the European Union, Spain and the United States, Case Western Reserve Journal of International Law, t. 29, 1997, nr 1, s S.W. Halpern, The Right of Publicity: Maturation of an Independent Right Protecting the Associative Value of Personality, Hastings Law Journal, t. 46, 1995, nr 3, s i cytowana tam literatura. 12 Por. S. Rudnicki, Komentarz do ustawy o księgach wieczystych i hipotece, wyd. 2, Warszawa 1996, s. 9, 20; Z. Żabiński, Rejestr handlowy, Kraków 1946, s. 10.

6 220 TOMASZ STAWECKI 3) uprawnienie do żądania wydania odpisów, wyciągów i zaświadczeń potwierdzających urzędowo treść wpisu w rejestrze; 4) obowiązek ogłaszania niektórych danych rejestrowych w gazetach lub przeznaczonych do tego celu publikacjach. 13 Przyjmuje się, że zasada dostępności rejestru jest zasadą formalnoprawną, gdyż wynikają z niej przede wszystkim obowiązki organów rejestrowych lub innych podmiotów wykonujących ustawowe obowiązki (np. w zakresie publikacji danych). Nie stwarza ona natomiast obowiązków dla osób trzecich ani dla zainteresowanych względem osób trzecich. Zasada ta ma w pierwszej kolejności umożliwić prawidłowe funkcjonowanie rejestru ze względu na przewidziane w przepisach materialnoprawne skutki wpisu. 14 Natomiast jawność materialną rejestrów publicznych interpretuje się najczęściej jako założenie, że rejestr ujawnia rzeczywisty stan prawny odnoszący się do podmiotu bądź do przedmiotu (rzeczy, np. nieruchomości lub prawa), dla którego rejestr jest prowadzony. W konsekwencji można polegać na treści owych wpisów. Niektórzy autorzy reguły odpowiadające zasadzie jawności materialnej rejestrów odnajdują już w Digestach, z pewnością natomiast problem szczególnych skutków wpisów dostrzegano w wiekach średnich, choćby w przypadku rejestrów szlachty 15 (ziemiach) oraz rejestrów nieruchomości (ksiąg ziemskich). Można jednak przyjąć, że zasada ta została precyzyjnie sformułowana dopiero w doktrynie niemieckiej na przełomie XIX i XX wieku jako Publizitätsprinzip i uznana za jedną z kluczowych norm składających się na pełną jawność rejestru. Kwestia jawności materialnej jest bodaj najtrudniejszym teoretycznym i aksjologicznym zagadnieniem odnoszącym się do rejestrów publicznych. Badając zagadnienie bardziej szczegółowo, stwierdzamy, że istota materialnego aspektu jawności polega, najogólniej rzecz ujmując, na związaniu z istniejącym wpisem bądź jego brakiem określonych skutków prawnych. Doktryna najczęściej wymienia następujące sposoby realizacji zasady jawności materialnej: 1) uzależnienie powstania, zmiany lub wygaśnięcia stosunku prawnego od ujawnienia faktu prawnego w rejestrze; w tym ujęciu zasada jawności materialnej rejestrów przejawia się przede wszystkim w stosowaniu wpisów tworzących prawo (wpisów konstytutywnych); idea jawności przyjmuje postać zasady wpisu (Eintragungsprinzip); 2) niedopuszczalność zasłaniania się nieświadomością wpisu dokonanego w rejestrze, a czasem i ogłoszonego, w stosunku do podmiotu wpisanego do rejestru (np. kupca) lub osoby, której przysługuje prawo do przedmiotu wpisu (np. w stosunku do uprawnionego na podstawie wpisu do księgi wieczystej bądź zastawnika); 3) niedopuszczalność powoływania się wobec osób trzecich przez osobę, której rejestr dotyczy, na określone fakty, jeśli nie zostały one w sposób należyty ujawnione w rejestrze i ogłoszone lub zostały wykreślone i odpowiednio ogłoszone; 13 Por. np. Z. Fenichel, Księgi gruntowe a rejestr handlowy. Próba zestawienia porównawczego, Przegląd Notarialny 1935, nr 10, s Por. J. Ignatowicz, Prawo rzeczowe, wyd. 6 uzupełnione, Warszawa 1995, s Por. Z. Żabiński, Rejestr..., s. 79. Por. też P. Dąbkowski, Dawne polskie prawo prywatne. Program wykładów uniwersyteckich, Lwów 1932, s. 32.

7 JAWNOŚĆ JAKO WARTOŚĆ PRAWNA 221 4) przyjęcie, że wszelkie ujawnione w rejestrze dane są zgodne z rzeczywistym stanem prawnym. Wymienione postacie realizacji zasady jawności materialnej albo sposoby osiągania stanu jawności materialnej są różnie interpretowane. W pracach dotyczących rejestru handlowego (rejestru podmiotowego) zasadę jawności materialnej interpretuje się najczęściej jako obejmującą jedynie punkty 2 oraz 3, kwalifikując je odpowiednio jako zasadę jawności materialnej w sensie pozytywnym (positive Publizitätsprinzip) lub inaczej mówiąc zasadę jawności działającą w kierunku pozytywnym (positive Publizitätswirkung), oraz zasadę jawności materialnej w sensie negatywnym (negative Publizitätsprinzip), tzn. zasadę jawności działającą 16 w kierunku negatywnym (negative Publizitätswirkung). Natomiast w odniesieniu do ksiąg wieczystych (ksiąg gruntowych) zasadę jawności materialnej w sensie negatywnym utożsamiano często z zasadą wpisu (punkt 1), a zasady jawności materialnej w sensie pozytywnym upatrywano w wiarygodności publicznej rejestru 17 (fides publica, offentlicher Glaube), czyli w zasadzie wyrażonej w punkcie 4. Przegląd powyższych stanowisk prowadzi do kilku wniosków. Po pierwsze, nie wydaje się, aby któreś z przedstawionych ujęć było dominujące lub wiodące. Rozważania o jawności przywodzą na myśl raczej znaną anegdotę o karafce Lafontaine a: spośród kilku osób zgromadzonych w słoneczny dzień wokół stołu i przypatrujących się barwom światła rozszczepiającego się na nacięciach kryształowego naczynia każda widziała inny kolor i z inną intensywnością. Jawność nie stała się więc dotąd przedmiotem pogłębionych dociekań filozoficznych. Nie powstała praca będąca odpowiednikiem na przykład Etyki Nikomachejskiej, która po dziś dzień uformowała refleksję nad sprawiedliwością. Po drugie, refleksja nad jawnością spraw społecznych prowadzona jest jakby powiedział M. Zirk-Sadowski od prawa do filozofii, a nie od filozofii do prawa. To nie abstrakcyjne koncepcje etyczne są w tym przypadku źródłem refleksji 18 prawniczej, lecz odwrotnie: funkcjonowanie instytucji prawnych staje się podstawą uogólnień. Nie zmienia to faktu, że wartość, jaką jest publiczna jawność rozmaitych informacji, dostrzegamy zwykle w ścisłym związku, a niekiedy w kolizji z innymi, konkurencyjnymi wartościami: wolnością, bezpieczeństwem prawnym, efektywnością działania instytucji publicznych, sprawiedliwością rozumianą jako rzetelność (fairness) w traktowaniu każdej osoby lub prywatnością jednostek. Świadomość zakorzenienia rozważań o jawności w konkretnych instytucjach prawnych, a także powyższe dylematy aksjologiczne skłaniają do przeprowadzenia analizy wybranych sposobów urzeczywistnienia idei jawności w różnych dziedzinach prawa w Polsce. Będzie to z konieczności zaledwie szkic problemu. 16 J. Namitkiewicz, Rejestr handlowy, [w:] Encyklopedia Podręczna Prawa Prywatnego, z. XXXIII, Warszawa 1938, s. 17; P. Suski, Rejestry sądowe spółek handlowych, spółdzielni, przedsiębiorstw państwowych, Warszawa 1994, s , Z. Fenichel, Księgi..., s. 10; R. Moszyński, L. Policha, A. Izdebska, Księgi wieczyste, Warszawa 1960, s. 21. Odmienne stanowiska przyjmują jednak J. Ignatowicz, S. Rudnicki i K. Piasecki. 18 M. Zirk-Sadowski, Wprowadzenie do filozofii prawa, Kraków 2000.

8 222 TOMASZ STAWECKI III. JAWNOŚĆ W PRAWIE: PRZEJAWY I ANTYNOMIE Trudność usystematyzowania przejawów idei jawności w prawie polega na tym, że niemal w każdej gałęzi prawa czy dziedzinie życia podlegającej regulacji prawnej dostrzegamy rozwiązania mające na celu publiczne ujawnianie określonych faktów i okoliczności. Łatwiej byłoby wskazać takie sfery stosunków społecznych, w których jawność jest raczej odrzucana lub ograniczana. Poniżej przedstawimy kilka przykładów pozytywnych. W prawie k o n s t y t u c y j n y m zasada jawności pojawia się w dwojaki sposób. Z jednej strony jest uroczyście deklarowana w ustawie zasadniczej jako jedna z zasad ustroju politycznego. Artykuł 61 Konstytucji z 2 kwietnia 1997 roku gwarantuje bowiem każdemu prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Uprawnienie to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego, a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa. Dalsze zasady uznające fundamentalne prawo obywatela do informacji wskazują art. 45, 51 ust. 3 i art. 54 Konstytucji. Podkreśla się również, że ograniczenie prawa do informacji może nastąpić wyłącznie ze względu na określone w ustawach ochronę wolności i praw innych osób i podmiotów gospodarczych oraz ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego państwa. Zapewnienie jawności w życiu politycznym i społecznym służy przede wszystkim ochronie wolności obywateli, zarówno wolności od nieuzasadnionej ingerencji państwa w życie człowieka, jak i wolności do aktywnego udziału w procesie sprawowania władzy, opartym na demokratycznych zasadach. Idea jawności znajduje też wyraz w poszczególnych normach ustaw ustrojowych i tu już nie w postaci ogólnych deklaracji, lecz przez wyznaczenie szczegółowych sposobów postępowania określonych podmiotów. Na przykład za jeden z elementarnych warunków państwa prawnego uznaje się obowiązek właściwej promulgacji przepisów. Jest on uzasadniany najczęściej celowościowo: ma bowiem kluczowe znaczenie dla stosowania prawa, ponieważ oczekiwanie lub domaganie się od adresatów prawa przestrzegania nieznanych im norm jest nie tylko sprzeczne z logiką, ale i z zasadami rządów prawa oraz zaufania obywateli do państwa i jego organów. Przypominał to zarówno amerykański filozof Lon L. Fuller, piszący o porażkach króla Rexa, legislatora-nieudacznika, jak i kilkakrotnie polski Trybunał Konstytucyjny. Proceduralne ujęcie jawności znajdujemy jeszcze w innych aktach prawnych. Dla przykładu, wspomniane wcześniej pojmowanie jawności jako warunku pełnego 19 L.L. Fuller, Moralność prawa, Warszawa 1978, s , Por. np. orzeczenie TK z 17 listopada 1992 roku (U 14/92), OTK 1992, cz. II, poz. 25; publikowane też w: K. Działocha, S. Pawela, Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego ( ). Wybór. Opracowanie. Piśmiennictwo, Warszawa 1996, s (patrz zwłaszcza s. 958).

9 JAWNOŚĆ JAKO WARTOŚĆ PRAWNA 223 i skutecznego udziału obywateli w życiu politycznym zawarte jest w przepisach regulujących zasady i tryb wyboru prezydenta, posłów na Sejm oraz senatorów. Zarządy gmin są odpowiedzialne m.in. za podanie do publicznej wiadomości przez rozplakatowanie informacji o obwodach głosowania i komisjach wyborczych, 21 a także o treści spisów wyborców, niezależnie od mającego tu zastosowanie rejestru wyborców prowadzonego przez gminy. Inną funkcję mają natomiast przepisy 22 regulujące jawność finansowania komitetów wyborczych i kampanii wyborczej. Służą one bowiem nie tylko umożliwieniu obywatelom zgodnego z prawem postępowania i udziału w życiu politycznym, ale przede wszystkim kontrolowaniu kandydatów i uczciwości samego procesu elekcji. Wiele rozmaitych postaci przyjmuje i różnym celom służy idea jawności w prawie a d m i n i s t r a c y j n y m. Mówi się m.in. o prawie człowieka do informacji jako jednym z podstawowych praw obywatelskich, czyli uprawnieniu do własnych zachowań, prawie podmiotowym do informowania innych, zwłaszcza wolności słowa, druku, prasy itp., prawie do bycia poinformowanym, co pociąga przede wszystkim obowiązek władz publicznych do informowania obywateli o istotnych faktach itp. Zasada jawności w życiu publicznym wymusza również dostęp do dokumentów urzędowych (administracyjnych), dostęp do obrad ciał ustawodawczych, wykonawczych i sądowych, znajduje też zastosowanie w toku postępowań sądowych i administracyjnych jako jedna z zasad postępowania itp. 23 Jawność publiczna rozmaitych faktów przewidziana jest przy tym w dziesiątkach szczegółowych ustaw i aktów wykonawczych z dziedziny prawa administracyjnego. Dla przykładu, przepisy zapewniają obywatelom prawo dostępu do informacji dotyczących ich samych. Artykuł 73 k.p.a. nakłada na organy administracji państwowej, samorządowej itp. obowiązek umożliwienia stronie postępowania administracyjnego, w każdym stadium tego postępowania, przeglądania akt sprawy i sporządzania z nich notatek i odpisów, z wyjątkiem akt sprawy objętych ochroną tajemnicy państwowej oraz akt, które organ administracji państwowej wyłączy ze względu na 24 ważny interes państwowy. W ten sposób możemy mówić o w z g l ę d n e j, a nie pełnej jawności postępowania administracyjnego. Niezależnie bowiem od sporów interpretacyjnych o zakres wspomnianej tajemnicy państwowej i o pojmowanie ważnego interesu państwowego z cytowanego przepisu wynika niedopuszczalność wglądu do akt dotyczących innej osoby, np. akt osobowych, list płac itp., 21 Por. np. art. 24 i 37 ustawy z 27 września 1990 roku o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. nr 67, poz. 398). 22 Por. art cytowanej wyżej ustawy o wyborze Prezydenta RP, art. 154 Ordynacji wyborczej do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 28 maja 1993 roku (Dz.U. nr 45, poz. 205 ze zm.); art. 21a Ordynacji wyborczej do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z 10 maja 1991 roku (tekst jedn. Dz.U. z 1994 roku nr 54, poz. 224 ze zm.). 23 Por. T. Górzyńska, Prawo do informacji i zasada jawności administracyjnej, Kraków 1999, s. 12, Por. M. Szubiakowski, Udostępnianie akt w postępowaniu administracyjnym, Organizacja Metody Technika 1985, nr 11-12, s. 20 i n.

10 224 TOMASZ STAWECKI 25 nawet gdyby dostęp ten uzasadniała dbałość o dobro publiczne itp. Dyskusje 26 w tym zakresie, wywołane przez tzw. ustawę lustracyjną, w szczególności jej art. 18, są znamienne. W tych przypadkach ograniczoną jawność, ograniczony dostęp do informacji uzasadnia się właśnie koniecznością znalezienia kompromisu między zasadą wolności pozytywnej a zasadą prywatności (right to be alone) i zasadą sprawiedliwości społecznej. W niektórych wszakże przypadkach idea jawności inkorporowana do prawa administracyjnego uzasadnia prawo dostępu do informacji o innych osobach. Nie ma bowiem charakteru absolutnego zasada ochrony prywatności lub ochrony danych osobowych. Znamienne jest, że konieczność publicznego ujawnienia niektórych faktów, nawet ze sfery życia prywatnego, dotyczy tylko wybranych kategorii osób, w szczególności tych, które zdecydowały się pełnić określone funkcje lub urzędy w państwie. Oprócz oświadczeń składanych na podstawie wspomnianej wyżej ustawy lustracyjnej z 1997 roku, a także oprócz danych objętych zgłoszeniem kandydata na urząd państwowy, takich jak wiek, zawód, wykształcenie, miejsce 27 zamieszkania czy przynależność partyjna, niektóre kategorie osób uczestniczących w życiu publicznym zobowiązane są ujawniać np. korzyści majątkowe uzyskane w okresie sprawowania funkcji, a czasem stan majątkowy, wynagrodzenia, udziały w spółkach itp. Ma to służyć kontroli takich osób przez wyborców, zanim zakończy się proces elekcji, jak również kontroli postępowania, uczciwości, podatności na 28 ryzyko korupcji itp. w okresie sprawowania urzędu lub funkcji. Niezależnie od szczegółowych obowiązków informacyjnych lub sprawozdawczych, nałożonych na funkcjonariuszy publicznych, przyjmuje się też, iż w mniejszym zakresie mogą się oni bronić odwołaniem do zasady prywatności przed 25 Przesłanka ważnego interesu państwowego wydaje się nie mieć już zastosowania ze względu na przepisy ustawy o dostępie do informacji publicznej (patrz niżej) w związku z przepisami ustawy z 22 stycznia 1999 roku o ochronie informacji niejawnych (Dz.U. nr 11, poz. 95 ze zm.). 26 Ustawa z 11 kwietnia 1997 r. o ujawnieniu pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi w latach osób pełniących funkcje publiczne (Dz.U. nr 70, poz. 443). 27 Por. art. 41 ustawy o wyborze Prezydenta RP, art. 81 Ordynacji wyborczej do Sejmu. Skutki prawne podania takich informacji, w tym niedokładnej informacji o wykształceniu kandydata na Prezydenta RP, były m.in. przedmiotem orzeczeń SN w sprawach III SW 38/95, III SW 1094/95 i III SW 1102/95. Ostatnie orzeczenie wraz ze zdaniami odrębnymi publikuje m.in. H. Leszczyna (Hermeneutyka prawnicza. Rozumienie i interpretacja tekstu prawnego, Warszawa 1996, s ). 28 Por. art. 35 ustawy z 9 maja 1996 roku o wykonywaniu mandatu posła i senatora (Dz.U. nr 73, poz. 350); ustawę z 21 sierpnia 1997 roku o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne (Dz.U. nr 106, poz. 679 ze zm.). Skuteczność tych rozwiązań jest jednak oceniana jako bardzo niska. Projekt zmiany ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora, wprowadzający faktyczną publiczną jawność zeznań majątkowych parlamentarzystów, został jednak w 1997 roku zablokowany. O konflikcie między jawnością a prywatnością polityków por. np. A. Redelbach, Prawa naturalne prawa człowieka wymiar sprawiedliwości. Polacy wobec Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, Toruń 2000, s Por. też krytycznie: J. Regulski, Uwaga, ściśle tajne. Gwarancje jawności życia publicznego są najlepszym sposobem zwalczania korupcji, Rzeczpospolita z marca 2000, nr 75 (5542), s. A8.

11 JAWNOŚĆ JAKO WARTOŚĆ PRAWNA 225 publicznym zainteresowaniem dziennikarzy, krytyką prasową lub artystyczną itp. 29 Publiczność funkcji i urzędów pociąga za sobą większą jawność życia, nie tylko zawodowego, osób podejmujących się istotnych ról społecznych. Jawność informacji jest więc silnie związana z ideą odpowiedzialności. Stanowi też jeden z warunków realizacji zasady sprawiedliwości pojmowanej jako bezstronność i rzetelność (justice as fairness). 30 Przytoczona wcześniej reguła względnej jawności akt postępowania administracyjnego znajduje też swoje dopełnienie w innych przepisach. Artykuł 9 k.p.a. wyraża mianowicie obowiązek organów administracji należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków będących przedmiotem postępowania 31 administracyjnego. Jest to zresztą przykład dobrze znanej prawnikom techniki legislacyjnej, polegającej na zapewnieniu skuteczności prawu podmiotowemu (prawu do informacji, szczegółowemu uprawnieniu strony postępowania administracyjnego) przez nałożenie na inne podmioty określonych obowiązków skorelowanych z uprawnieniem. Istotne jest, że ów obowiązek informowania może dotyczyć zarówno faktów, jak i norm prawnych. Według tej samej zasady art Ordynacji 32 podatkowej z 29 sierpnia 1997 roku przewiduje, że właściwy organ podatkowy pierwszej instancji na żądanie podatnika, płatnika lub inkasenta jest obowiązany do udzielenia pisemnej informacji o zakresie stosowania przepisów prawa podatkowego w ich indywidualnych sprawach, w których nie wszczęto postępowania podatkowego lub kontroli podatkowej. W ten sposób osiąga się jawność i jasność prawa oraz przejrzystość polityki prowadzonej przez organ administracyjny, co oczywiście służy ochronie obywatela. Z drugiej strony obowiązek rzetelnego informowania ogranicza również możliwość zasłaniania się przez podatnika argumentem nieznajomości prawa. Nałożenie obowiązku na organy władzy publicznej służy tym samym wyegzekwowaniu obowiązków obywateli wobec wspólnoty. Obowiązek organów administracyjnych informowania adresatów prawa, zarówno indywidualnych, jak i generalnych, o ich sytuacji prawnej jest rozwiązaniem znanym nie tylko przepisom podatkowym. Obowiązek taki wynika wprost z przepisów i najczęściej nie jest, tak jak w przypadku cytowanego wyżej art Ordynacji podatkowej, konsekwencją wniosku zainteresowanego. Artykuł 107 k.p.a. mówiący o treści decyzji administracyjnej wyraźnie nakazuje np. zamieszczenie pouczenia o dopuszczalności wniesienia powództwa lub skargi w przypadku decyzji, w stosunku do których może być wniesione powództwo do sądu powszech- 29 Zasada ta stała się przedmiotem głośnych sporów politycznych za sprawą wyroku sądu w Szczecinie, skazującego na karę pozbawienia wolności dziennikarza odmawiającego przeprosin lokalnemu urzędnikowi, który się poczuł dotknięty krytyką prasową. Patrz np. T. Krzyżak, S. Sieradzki, Proszę wstać, cenzura idzie, Wprost z 15 lutego 2004, nr Związek odpowiedzialności i bezstronności omawia m.in. J. Rawls w fundamentalnej pracy: Teoria sprawiedliwości (Warszawa 1994, s , ). 31 O obowiązku informowania patrz też: T. Górzyńska, Prawo do informacji i zasada..., s. 216 i n. 32 Dz.U. z 1977 roku, nr 137, poz. 926 ze zm.

12 226 TOMASZ STAWECKI nego lub skarga do sądu administracyjnego. Z kolei art. 112 k.p.a. dopowiada, że błędne pouczenie w decyzji co do prawa odwołania albo wniesienia powództwa lub skargi nie może szkodzić stronie, która się do takiego pouczenia zastosowała. Analogiczne zasady zawierają przepisy prawa karnego w odniesieniu do praw zatrzymanego (art. 244 k.p.k.) i oskarżonego (art. 16 k.p.k.), a także przepisy postępowania cywilnego (art. 5 k.p.c. oraz np. art. 658, 761 3, 881 3, 916, k.p.c.). Zasada jawności pewnych okoliczności, zwana też zasadą informacji, zasadą uczciwej gry lub zasadą lojalności procesowej, ma więc i tu służyć ochronie praw oby- 33 wateli, utrzymaniu zaufania obywateli do państwa, a generalnie realizacji konstytucyjnej zasady państwa prawnego. Informacja, która zgodnie z prawem musi być ujawniona, może dotyczyć nie tylko strony postępowania administracyjnego lub osoby pełniącej odpowiedzialne funkcje publiczne, ale też faktów lub okoliczności istotnych dla całej wspólnoty. Przykładem mogą być przepisy o o c h r o n i e ś r o d o w i s k a. Kwestię tę reguluje ustawa z 9 listopada 2000 roku o dostępie do informacji o środowisku 34 i jego ochronie oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. Z uwagi na znaczenie stanu środowiska naturalnego dla wspólnot lokalnych i dla całego społeczeństwa oraz wagę skutków, jakie pociągają za sobą decyzje administracyjne w tej dziedzinie, ustawodawca uznał za niezbędne zapewnienie każdej osobie prawa do wiedzy o stanie środowiska i jego ochronie. Nie ma konieczności powoływania się ani na uczestnictwo w określonym postępowaniu, ani na jakikolwiek interes prawny, aby żądać dostępu do raportów, planów, programów oraz analiz finansowych odnoszących się do stanu lub ochrony środowiska, a także szczegółowych informacji dotyczących np. decyzji o zabudowie i zagospodarowaniu terenu, zezwoleń na zanieczyszczenie środowiska lub usunięcie drzew. Jednocześnie zakres przypadków, w których urząd może zasadnie odmówić ujawnienia pewnych informacji, został ograniczony do danych chronionych prawem autorskim, wynalazczym, tajemnicą handlową lub kilku podobnych sytuacji. Ustawa o dostępie do informacji o środowisku poszukuje więc kompromisu między zasadą jak najszerszej jawności ważnych publicznie danych a wyjątkami tę jawność ograniczającymi. Szkoda jednak, że liczne błędy legislacyjne popełnione przez ustawodawcę czynią osiągnięcie zamierzonych celów zadaniem niezwykle trudnym. 35 Gdy mówimy o korelacji prawa do informacji jako przejawu idei jawności w prawie z obowiązkami osób trzecich, warto zauważyć, że w pewnym zakresie obowiązek publicznego ujawniania określonych faktów nałożony jest również na zwykłych obywateli. Jeśli, dla przykładu, osoba fizyczna lub prawna rozpoczyna roboty budowlane, to jednym z obowiązków kierownika budowy (robót), wynika- 33 Por. szerzej F. Prusak, Komentarz do kodeksu postępowania karnego, Warszawa 1999, s oraz cytowana tam literatura. 34 Dz.U. nr 109, poz Ekspert w dziedzinie ochrony środowiska nazwał tę ustawę...jedną z najgorszych, jakie powstały w [okresie całej] kadencji parlamentu [ ]. A. Lipiński, Czy burmistrz miał rację?, Rzeczpospolita z 22 marca 2001, nr 69 (5842), s. C3.

13 JAWNOŚĆ JAKO WARTOŚĆ PRAWNA 227 jącym z przepisów prawa budowlanego, jest umieszczenie w widocznym miejscu tablicy informacyjnej, zawierającej szczegółowe dane dotyczące inwestora, osób 36 sprawujących nadzór itp. W ten sposób jest ułatwiona kontrola prac budowlanych zarówno przez powołane do tego organy, jak i przez osoby trzecie, których interesy mogłyby zostać naruszone. Prawo administracyjne zapewnia wreszcie jawność społecznie istotnych faktów dzięki regulowaniu w wieloraki sposób zachowań polegających na publicznym rozpowszechnianiu informacji. W tej dziedzinie znajdujemy wiele rozmaitych przepisów. W prawie prasowym, na przykład, przewidziane są: zarówno wolność każdego obywatela do udzielania prasie informacji zgodnie z zasadą wolności słowa i prawem do krytyki, jak i szeroko zakrojony obowiązek udzielania prasie informacji o działalności organów państwowych, przedsiębiorstw i innych państwowych jednostek organizacyjnych, a w zakresie działalności społeczno-gospodarczej także 37 organizacji spółdzielczych i indywidualnych przedsiębiorców. Uregulowane są też szczegółowo zasady postępowania dziennikarzy, których służba społeczeństwu i państwu polega właśnie na rozpowszechnianiu informacji. Podobne regulacje znajdujemy w odniesieniu do radia i telewizji, działania Kościołów i związków zawodowych, partii politycznych i innych organizacji społecznych. W tym zakresie zasadą jest prawo każdego do wyrażania poglądów i rozpowszechniania informacji. Zakaz cenzury prewencyjnej i koncesjonowania prasy wyrażone w art. 54 Konstytucji są tylko konsekwencją zasady ogólnej. Rozmaitość wskazanych wyżej przepisów prawa publicznego, służących zagwarantowaniu jawności informacji istotnych dla obywateli, może budzić uznanie. Faktycznie jednak rozproszenie norm, wady legislacyjne poszczególnych aktów prawnych oraz rozbieżna i niekonsekwentna interpretacja czynią prawo w tym przedmiocie bardzo zawodnym. Próbą zmiany stanu faktycznego ma być ustawa 38 z 6 września 2001 roku o dostępie do informacji publicznej. Ustawa ta rodziła się 39 w trudach: pierwszy projekt, przygotowany jeszcze w 1997 roku, podlegał później licznym zmianom i konfrontacjom z projektem obywatelskim. Trudności wynikały m.in. stąd, że ustawa ma być ustawą ustrojową, ma rozwijać i precyzować konstytucyjną zasadę jawności informacji publicznej. Stąd też ustawa prawo dostępu do takiej informacji przyznaje każdemu, zabraniając równocześnie podmiotom władzy publicznej zasłaniania się wobec obywateli wymogiem posiadania interesu prawnego lub faktycznego. W uzasadnieniu projektu była nawet mowa o domniemaniu jawności. Szeroko zakreślono krąg podmiotów zobowiązanych do udostępniania obywatelom żądanych informacji, przewidziano różne rozwiązania techniczne służące jawności (włącznie z urzędowym publikatorem teleinformatycznym Biule- 36 Art. 42 ust. 2 pkt 2 ustawy z 7 lipca 1994 roku Prawo budowlane oraz przepisy wykonawcze. Por. J. Siegień [przy współudziale J. Kubisiak], Prawo budowlane. Komentarz, Warszawa 2000, s Por. art. 4, 5 i 11 ustawy z 26 stycznia 1984 roku Prawo prasowe (Dz.U. nr 5, poz. 24 ze zm.). Por. też T. Górzyńska, Prawo do informacji i zasada..., s. 157 i n. 38 Dz.U. nr 112, poz ze zm. 39 Por. T. Górzyńska, Prawo do informacji. Projekt..., s. 14.

14 228 TOMASZ STAWECKI tynem Informacji Publicznej), sformułowano też sankcje za naruszenie obowiązku ujawnienia informacji lub za udostępnienie danych nieprawdziwych lub zniekształconych. Enumeratywnie określono w ustawie również zakres i podstawy dopuszczalnych ograniczeń prawa do informacji publicznej. 40 Istotne zasady urzeczywistniania idei jawności są przyjęte w prawie p r y w a t- n y m. Odmiennie jednak rozłożone są proporcje między jawnością a poufnością, inne też wybory aksjologiczne uzasadniają przyjęte rozwiązania. Stosunki społeczne w sferze prawa prywatnego poddane są mniej restryktywnej kontroli prawnej, z zasady pozostawione są woli zainteresowanych. Dotyczą także w istotnym zakresie życia osobistego i w odniesieniu do tej dziedziny spraw jawność informacji jest 41 wyłączona lub uchylona. Dla przykładu, zasadą postępowania cywilnego jest jawność rozpoznawania spraw, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej (art. 9 k.p.c.). Jednocześnie prawo przeglądania akt sprawy oraz otrzymywania odpisów i wyciągów przyznano tylko stronom i uczestnikom postępowania. Natomiast w sprawach małżeńskich hierarchia wartości została odwrócona: posiedzenia odbywają się przy drzwiach zamkniętych, chyba że obie strony żądają publicznego rozpoznania sprawy, a sąd uzna, że jawność nie zagraża moralności (art. 427 k.p.c.). Podobnie w dziedzinie stosunków umownych. Co do zasady takie postacie współdziałania ludzi nie podlegają publicznemu ujawnieniu, chyba że same strony sobie tego życzą lub się na to zgadzają, np. dla celów reklamowych. W przypadku, gdy dla jednej ze stron uczestnictwo w obrocie stanowi przedmiot działalności gospodarczej, treść stosunków cywilnoprawnych stanowi tajemnicę przedsiębiorstwa. Naruszenie tejże jest uznawane za czyn nieuczciwej konkurencji i jest 42 sankcjonowane. W ten sposób chroni się szczególną postać wolności swobodę 43 prowadzenia działalności gospodarczej oraz bezpieczeństwo obrotu prawnego. Jednak między stronami, a także w pewnym zakresie wobec osób trzecich, określone rodzaje informacji muszą być ujawnione. Są one bowiem niezbędne dla stron stosunków prawnych, aby działając rozważnie, mogły podjąć decyzję o zawarciu umowy. Jest to warunek zachowania elementarnego bezpieczeństwa obrotu prawnego. Dlatego też przepisy prawa handlowego nakazują, aby pisma i zamówienia handlowe spółki kierowane do oznaczonej osoby zawierały oznaczenie firmy spółki, jej siedziby i adresu, a także oznaczenie sądu rejestrowego i numeru, pod którym spółka jest zarejestrowana (art , k.s.h.). Z tych samych powodów szczegółowo regulowana jest kwestia posługiwania się firmą lub nazwą handlową. Przeciwnie, wprowadzające w błąd oznaczenie przedsiębiorstwa, fałszywe lub oszukańcze oznaczenie pochodzenia geograficznego towarów albo usług, wprowadzające w błąd oznaczenie towarów lub usług, naruszenie tajemnicy przedsię- 40 G. Sibiga, Dostęp do informacji publicznej a prawa do prywatności jednostki i ochrony jej danych osobowych, Samorząd Terytorialny 2003, nr 11, s Por. np. M. Wild, Ochrona prywatności w prawie cywilnym (koncepcja sfer a prawo podmiotowe), Państwo i Prawo 2001, nr 4, s Por. art. 3 ust. 2, art. 14 i art. 23 ustawy z 16 kwietnia 1993 roku o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz.U. nr 47, poz. 211 ze zm.). 43 Por. C. Kosikowski, Prawo działalności gospodarczej. Komentarz, Warszawa 2000, s

15 JAWNOŚĆ JAKO WARTOŚĆ PRAWNA 229 biorstwa, naśladownictwo produktów, pomawianie lub nieuczciwe zachwalanie, a także nieuczciwą lub zakazaną reklamę uważa się za czyny nieuczciwej konkurencji. Przyjętych przez prawo sposobów ochrony stron stosunków umownych, polegających na obowiązku ujawnienia aktualnym lub potencjalnym kontrahentom nie tylko podmiotowości zobowiązanego, ale i szczegółów dotyczących przedmiotu i treści stosunku, jest oczywiście więcej. Regulują to m.in. przepisy o ochronie konsumentów. Pozbawiają one skuteczności takie postanowienia umowne, które nie zostały indywidualnie uzgodnione z konsumentem, czyli może on o nich nie wiedzieć, a które jednocześnie kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny 44 z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają jego interesy. Nie ma też wątpliwości, że za niedozwolone postanowienia umowne uznaje się postanowienia, z którymi konsument nie miał możliwości zapoznać się przed zawarciem umowy (art k.c.). Z kolei ustawa o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny z 2 marca roku oraz wydane na podstawie art. 384 k.c. rozporządzenie Rady Ministrów z 30 maja 1995 roku w sprawie szczegółowych warunków zawierania i wykonywania umów sprzedaży rzeczy ruchomych z udziałem konsumentów przewidują 46 obowiązek poinformowania konsumenta na piśmie o prawie odstąpienia od umowy, w przeciwnym bowiem razie konsumentowi przyznany zostanie dłuższy czas na odstąpienie od umowy. Ponadto towar przeznaczony do sprzedaży na sztuki, w kompletach (zestawach) lub jednostkach zawierających określoną liczbę, masę albo objętość (w opakowaniu jednostkowym fabrycznym), powinien być zaopatrzony w trwale z nim złączoną informacją w języku polskim, umożliwiającą konsumentowi prawidłowe i pełne korzystanie z towaru. W szczególności na towarze lub jednostkowym opakowaniu towaru powinny być uwidocznione oznaczenia podstawowe: nazwa towaru, energochłonność, znak bezpieczeństwa, informacja o dopuszczeniu do obrotu w Polsce (homologacji), cena detaliczna i nazwa producenta oraz inne dane określone w odrębnych przepisach. Dalszymi oznaczeniami powinna być uzupełniona informacja o towarze niepełnowartościowym. Prawo kontrahenta, nie tyko konsumenta, do pełnej wiedzy o skutkach zawieranego kontraktu jest również chronione przez przepisy o wzorcach umownych, w tym ogólnych warunkach umów, regulaminach itp. Piśmiennictwo i orzecznictwo sformułowane na tle art. 384 k.c., a także na podstawie przepisów prawa bankowego (kolejnych ustaw) jest obszerne. Zasada ogólna w nich przyjęta jest wszakże wspólna: nie można odnosić korzyści z faktycznej niejawności okoliczności istotnych dla stosunku prawnego czy dokonanej czynności prawnej. Nie oznacza 44 W. J. Katner, Ogólne warunki umów, wzory umów i regulaminy w świetle nowelizacji kodeksu cywilnego z 1990 roku, [w:] Rozprawy z polskiego i europejskiego prawa prywatnego. Księga pamiątkowa ofiarowana Profesorowi Józefowi Skąpskiemu, Kraków 1994, s Szerzej: E. Łętowska, K. Osajda [red.], Nieuczciwe klauzule w prawie umów konsumenckich, Warszawa Dz.U. nr 22, poz Dz.U. nr 64, poz. 328.

16 230 TOMASZ STAWECKI to wszakże, że swoboda umów oraz zasada odpowiedzialności za zaciągnięte zobowiązanie pociąga za sobą bezwzględny obowiązek ujawnienia kontrahentowi wszystkich istotnych faktów. Ograniczenia takiego obowiązku, szczególnie uzasadnione zasadą prywatności, można spotkać np. w prawie pracy. W doktrynie podkreśla się, że osoba ubiegająca się o pracę nie musi ujawniać ani powołania do służby wojskowej, ani np. faktu pozostawania przez pracownicę lub kandydatkę 47 w ciąży. Zatajenie takich faktów nie narusza obowiązku udzielenia pracodawcy wyczerpujących i rzetelnych informacji, choć oczywiście zwiększa jego ryzyko właściwego doboru pracowników. Inną ilustracją bardzo rygorystycznej i bardzo drobiazgowej regulacji prawnej, zobowiązującej do ujawniania kontrahentowi (potencjalnej lub aktualnej stronie stosunku umownego) faktów, które mogą być dla niego istotne przed podjęciem decyzji handlowej lub później, są przepisy o publicznym obrocie papierami wartościowymi. Przepisy ustawy z 21 sierpnia 1997 roku przewidują m.in. obowiązek przygotowania szczegółowego prospektu emisyjnego podlegającego publikacji w dwóch dziennikach, w tym co najmniej jednym ogólnopolskim, lub w pewnych przypadkach memorandum informacyjnego. Ponadto po opublikowaniu prospektu emitent papierów wartościowych ma obowiązek przekazywania Komisji Papierów Wartościowych i Giełd każdej informacji, która może mieć wpływ na cenę emitowanych walorów. Z drugiej zaś strony instytucje sprawujące nadzór nad publicznym obrotem papierami wartościowymi mają w taki sposób wykonywać swoje kompetencje nadzorcze, aby obrót ów nie został zakłócony przez udostępnienie niepowołanym tzw. informacji poufnych (problem insider trading). Konieczność zapewnienia jawności i przejrzystości danych o spółce względem wspólników (akcjonariuszy) jako warunku sprawowania nadzoru korporacyjnego akcentuje 48 się również w odniesieniu do wszystkich spółek handlowych. Podobne przykłady można przytaczać jeszcze długo. IV. WARTOŚĆ JAWNOŚCI Powyższy przegląd instytucji prawnych inspirowanych ideą jawności jest wynikiem bardzo skromnego zamierzenia. To tylko próba wskazania sposobów przekładania ogólnego przekonania o dobroczynnej roli wiedzy o sprawach znaczących dla wspólnoty na konstrukcje prawnicze i przepisy. Z założenia została pominięta kwestia faktycznej skuteczności cytowanych ustaw. Już jednak dogmatyczna i teo- 47 A. Drozd, Uprawnienie podmiotu zatrudniającego do pozyskiwania informacji o kandydacie na pracownika, Państwo i Prawo 2000, nr 12, s. 66 i n. 48 Por. A. Szumański, Zasady nadzoru korporacyjnego OECD (corporate governance), Przegląd Prawa Handlowego 2000, nr 5, s. 7; T. Kulesza, Nadzór korporacyjny a zarządzanie spółką kapitałową, Warszawa 2002, s

17 JAWNOŚĆ JAKO WARTOŚĆ PRAWNA 231 retyczna analiza prowadzi do kilku konstatacji. Badając prawo z punktu widzenia idei publicznej jawności faktów dotyczących obywateli, dostrzegamy dwie przeciwstawne tendencje. Z jednej strony zakłada się swobodę uzyskiwania i rozpowszechniania informacji jako przejaw wolności i jako warunek wolności. Bez wiedzy o określonych rzeczach i zdarzeniach racjonalne postępowanie nie będzie na dłuższą metę możliwe, a sprawowanie władzy może zostać wypaczone przez ignorancję rządzących, bezkrytycyzm, korupcję i brak współpracy z rządzonymi. Podobnie w innych dziedzinach życia społecznego: gospodarce, nauce itp. W dziedzinie polityki jawność stanowi warunek i konsekwencję przyjęcia ustrojowej zasady demokracji i państwa prawnego, a w dziedzinie gospodarki i nauki: rozwoju, postępu, akumulacji itp. Jawność jawi się więc jako wartość instrumentalna: pozwala osiągnąć inne fundamentalne dobra społeczne. Jednocześnie wbrew ideowemu maksymalizmowi wyodrębnia się niektóre sfery życia społecznego, w których jawność ulega istotnym, czasem fundamentalnym ograniczeniom. W taki sposób traktuje się życie osobiste obywateli oraz te dziedziny, w których za poufnością informacji przemawiają interesy całej wspólnoty państwa. We wskazanych sferach jawność zostaje ograniczona zarówno przez różne sposoby ochrony danych osobowych i prywatności jednostek, jak i przez ochronę tajemnicy państwowej i służbowej. Tu prywatność jest szczególną postacią wolności negatywnej, wolności od.... Podmiotami, przed którymi jednostka jest chroniona, jest jednak nie tylko aparat państwowy, jak w tradycyjnej liberalnej teorii politycznej, ale inne jednostki. Jawność i prywatność nie są wszakże wartościami alternatywnymi. W dziedzinie wartości rzadko bowiem przyjmujemy postawę wszystko albo nic. Jawność i prywatność lub jawność i tajemnica państwowa stanowią raczej skrajne punkty na pewnej skali, podczas gdy konkretne rozwiązania ustrojowe i prawne są lokowane w różnych miejscach takiego continuum. Gdyby posłużyć się znanym rozróżnieniem R. Dworkina reguł i zasad, to problem jawności w prawie okazuje się raczej 49 kwestią zasad. Warto wreszcie dostrzec inny aspekt myślenia o jawności. W wieku XX idea ta zdawała się święcić jak wspomniałem na wstępie tryumfy. Z drugiej strony wartości życia osobistego, prywatność rozumiana jako prawo do odrębności człowieka we wspólnocie były postrzegane jako alternatywa. To, co prywatne, powinno być zachowane w poufności, a nie odkrywane przed innymi. Niekiedy jednak właśnie jawność określonych faktów służyła zachowaniu tożsamości człowieka i stanowiła wielkie dobro. Jeśli się czyta relacje o losach skazańców walczących o każdy dzień życia w łagrach pod kołem podbiegunowym, uświadamiamy sobie, że jawność może być wartością nieinstrumentalną, służącą człowiekowi bezpośrednio i nie będącą warunkiem realizacji innej wartości (wolności, bezpieczeństwa prawnego itp.). Dla niewolników XX wieku jednym z najbardziej dramatycznych przeżyć była 49 Koncepcja zasad (principles) została rozwinięta w pracy R. Dworkina: Biorąc prawa poważnie (Warszawa 1998, s. 56 i n.) w odniesieniu do sporu z pozytywizmem prawniczym H.L.A. Harta. Jednak kwestie etyczne i problem stopnia urzeczywistniania wartości jest szerzej omówiony w późniejszej pracy Dworkina: A Matter of Principle (Oxford 1986).

18 232 TOMASZ STAWECKI bowiem myśl, że nie pozostanie nawet najskromniejsza pamiątka ich egzystencji. Świadomość pisał Gustaw Herling-Grudziński że nikt nie dowie się o ich śmierci i o tym, gdzie ich pochowano, była dla więźniów jedną z największych tortur [...Nic] nie było w stanie stłumić naszego niepokoju o tym, że obóz sowiecki pozbawił miliony swych ofiar jedynego przywileju, jaki jest dany każdej śmierci jawności i jedynego pragnienia, jakie odczuwa podświadomie każdy człowiek 50 przetrwania w pamięci innych. Ta sama etyczna prawda znajduje zastosowanie także w przypadku instytucji prawnych: bardzo często nadanie określonym zachowaniom charakteru czynności prawnej, a zwłaszcza utrwalenie informacji o takich czynnościach w urzędowym rejestrze i publiczne ich ujawnienie służy organom władzy w procesie rządzenia, służy obywatelom w celu kontrolowania władzy lub w celu układania sobie stosunków osobistych, majątkowych i politycznych z innymi obywatelami. Czasem jednak jawność danych rejestrowych stanowi wartość samą w sobie. Dostrzegaliśmy to szczególnie silnie, gdy dla kontrastu z dzisiejszym spokojnym i względnie otwartym światem sięgamy do czasów pogardy. Czesław Miłosz przypomina dramat ludzi, którzy ze względu na pochodzenie lub na działalność konspiracyjną musieli zmienić swoją formalną tożsamość i płacili za to wysoką cenę. Przyzwyczajenie usuwa dane imię i nazwisko w cień, aż nabywa się nową osobowość [...] Kiedy ludzie noszą inne niż przed wojną nazwiska, trudno się bawić w akty stanu cywilnego. 51 Wstąpienie w związek małżeński jest to po prostu zamieszkanie razem. W tym sensie jawność określonych faktów jest nie tylko wartością społeczną, to znaczy wartością dla zbiorowości ludzkiej. Może także dla konkretnego człowieka być wartością egzystencjalną G. Herling-Grudziński, Inny świat. Zapiski sowieckie, Warszawa 1997, s Cz. Miłosz, Zniewolony umysł, Kraków 1999, s. 49.

Spis treści. Wprowadzenie. Część I. Prawoznawstwo 1

Spis treści. Wprowadzenie. Część I. Prawoznawstwo 1 Wprowadzenie XI Część I. Prawoznawstwo 1 Tabl. 1. Pojęcie państwo 3 Tabl. 2. Cechy państwa 4 Tabl. 3. Teorie powstania państwa 5 Tabl. 4. Funkcje państwa 6 Tabl. 5. Typ i forma państwa 7 Tabl. 6. Aparat

Bardziej szczegółowo

OPINIA KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA. z dnia 13 grudnia 2016 r. w przedmiocie poselskiego projektu ustawy Przepisy wprowadzające

OPINIA KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA. z dnia 13 grudnia 2016 r. w przedmiocie poselskiego projektu ustawy Przepisy wprowadzające OPINIA KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA z dnia 13 grudnia 2016 r. w przedmiocie poselskiego projektu ustawy Przepisy wprowadzające ustawę o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym i

Bardziej szczegółowo

o zmianie ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.

o zmianie ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. SENAT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ IX KADENCJA Warszawa, dnia 17 grudnia 2015 r. Druk nr 45 KOMISJA USTAWODAWCZA Pan Stanisław KARCZEWSKI MARSZAŁEK SENATU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Na podstawie art. 85a ust.

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA SENATU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. z dnia 17 marca 2016 r.

UCHWAŁA SENATU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. z dnia 17 marca 2016 r. UCHWAŁA SENATU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 17 marca 2016 r. w sprawie wniesienia do Sejmu projektu ustawy o zmianie ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi

Bardziej szczegółowo

- o zmianie ustawy o Trybunale Stanu (druk nr 2213).

- o zmianie ustawy o Trybunale Stanu (druk nr 2213). SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VI kadencja Prezes Rady Ministrów DSPA-140-141(5)/09 Warszawa, 28 września 2009 r. Pan Bronisław Komorowski Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Przekazuję przyjęte

Bardziej szczegółowo

Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz. [ ]

Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz. [ ] Art. 173 Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz. [ ] Art. 175 1. Wymiar sprawiedliwości w Rzeczpospolitej Polskiej sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sady administracyjne

Bardziej szczegółowo

KONSTYTUCYJNY SYSTEM ORGANÓW PAŃSTWOWYCH RED. EWA GDULEWICZ

KONSTYTUCYJNY SYSTEM ORGANÓW PAŃSTWOWYCH RED. EWA GDULEWICZ KONSTYTUCYJNY SYSTEM ORGANÓW PAŃSTWOWYCH RED. EWA GDULEWICZ PRZEDMOWA ROZDZIAŁ I. ZMIANY USTROJU POLITYCZNEGO POLSKI W LATACH 1944-1997 1. Pojęcie ustroju politycznego i jego periodyzacja 2. Okres Krajowej

Bardziej szczegółowo

POSTANOWIENIE. SSN Anna Owczarek (przewodniczący) SSN Wojciech Katner (sprawozdawca) SSN Agnieszka Piotrowska

POSTANOWIENIE. SSN Anna Owczarek (przewodniczący) SSN Wojciech Katner (sprawozdawca) SSN Agnieszka Piotrowska Sygn. akt I CZ 34/13 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie : Dnia 8 maja 2013 r. SSN Anna Owczarek (przewodniczący) SSN Wojciech Katner (sprawozdawca) SSN Agnieszka Piotrowska w sprawie z wniosku A.Polska

Bardziej szczegółowo

PRAWO DO PRYWATNOŚCI I OCHRONA DANYCH OSOBOWYCH PODSTAWOWE ZASADY. Szkolenie dla sekcji sądownictwa międzynarodowego Kliniki Prawa UW 14 XI 2009 r.

PRAWO DO PRYWATNOŚCI I OCHRONA DANYCH OSOBOWYCH PODSTAWOWE ZASADY. Szkolenie dla sekcji sądownictwa międzynarodowego Kliniki Prawa UW 14 XI 2009 r. PRAWO DO PRYWATNOŚCI I OCHRONA DANYCH OSOBOWYCH PODSTAWOWE ZASADY Szkolenie dla sekcji sądownictwa międzynarodowego Kliniki Prawa UW 14 XI 2009 r. Część I PRAWO DO PRYWATNOŚCI WPROWADZENIE Prowadzące:

Bardziej szczegółowo

Co dziś? Dokumenty wewnętrzne i opinie - jawność uznaniowa

Co dziś? Dokumenty wewnętrzne i opinie - jawność uznaniowa Co dziś? Dokumenty wewnętrzne i opinie - jawność uznaniowa??? Prawo - orzecznictwo Irena Kamińska: W tym zakresie orzecznictwo na razie sobie radzi, stosując pojęcie dokumentu wewnętrznego. Taki dokument

Bardziej szczegółowo

Ustawa o dostępie do informacji publicznej

Ustawa o dostępie do informacji publicznej Ustawa o dostępie do (Dz. U. z 2001 nr 112 poz. 1198. Brzmienie od 29 września 2012) Wyciąg z aktów normatywnych dla Rzeczników Prasowych i specjalistów PR (Dz. U. z 2001 nr 112 poz. 1198. Brzmienie od

Bardziej szczegółowo

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sygn. akt V CSK 366/08 WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sąd Najwyższy w składzie : Dnia 12 marca 2009 r. SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący, sprawozdawca) SSN Mirosław Bączyk SSN Krzysztof

Bardziej szczegółowo

POSTANOWIENIE z dnia 27 maja 2003 r. Sygn. akt K 43/02

POSTANOWIENIE z dnia 27 maja 2003 r. Sygn. akt K 43/02 45 POSTANOWIENIE z dnia 27 maja 2003 r. Sygn. akt K 43/02 Trybunał Konstytucyjny w składzie: Mirosław Wyrzykowski przewodniczący Wiesław Johann Ewa Łętowska Jadwiga Skórzewska-Łosiak Marian Zdyb sprawozdawca,

Bardziej szczegółowo

Konstytucyjne uwarunkowania ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego

Konstytucyjne uwarunkowania ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego Konstytucyjne uwarunkowania ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego Dr Aleksandra Syryt Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Informacja

Bardziej szczegółowo

Prawo konsumenckie dla przedsiębiorców

Prawo konsumenckie dla przedsiębiorców Prawo konsumenckie dla przedsiębiorców czyli dlaczego warto dbać o konsumenta European Commission Enterprise and Industry PRAWO KONSUMENCKIE DLA Title PRZEDSIĘBIORCÓW of the presentation 22.11.2010 Date

Bardziej szczegółowo

nałożone na podstawie art. 96 ust. 7 pkt

nałożone na podstawie art. 96 ust. 7 pkt Granice obowiązków, które mogą zostać nałożone na podstawie art. 96 ust. 7 pkt 3Ustawy Prawo ochrony środowiska Prof. dr hab. Krzysztof Płeszka Dr Michał Araszkiewicz Katedra Teorii Prawa WPiA UJ Źródła

Bardziej szczegółowo

Podmiotowość podatkowa wspólnoty gruntowej

Podmiotowość podatkowa wspólnoty gruntowej Wyrok WSA w Rzeszowie z dnia 22 marca 2018 r., I SA/Rz 79/18 (wyrok nieprawomocny) Podmiotowość podatkowa wspólnoty gruntowej dr Paweł Majka Katedra Prawa Finansowego Wydział Prawa i Administracji Uniwersytet

Bardziej szczegółowo

USTAWA z dnia 2013 r. o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej

USTAWA z dnia 2013 r. o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej Projekt USTAWA z dnia 2013 r. o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej Art. 1. W Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483, z 2001 r. Nr 28, poz. 319,

Bardziej szczegółowo

POSTANOWIENIE. SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący) SSN Iwona Koper SSN Maria Szulc (sprawozdawca)

POSTANOWIENIE. SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący) SSN Iwona Koper SSN Maria Szulc (sprawozdawca) Sygn. akt IV CSK 21/13 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 24 października 2013 r. SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący) SSN Iwona Koper SSN Maria Szulc (sprawozdawca) w sprawie z wniosku

Bardziej szczegółowo

Postanowienie z dnia 22 lutego 2001 r. III RN 71/00

Postanowienie z dnia 22 lutego 2001 r. III RN 71/00 Postanowienie z dnia 22 lutego 2001 r. III RN 71/00 W postępowaniu w sprawie wniosku o przyjęcie na aplikację radcowską organy samorządu radcowskiego obowiązane są stosować przepisy Kodeksu postępowania

Bardziej szczegółowo

Trybunału odpowiednich do rangi zadań. Temu celowi powinny być podporządkowane wszelkie działania władzy ustawodawczej. Pozycja ustrojowa Trybunału,

Trybunału odpowiednich do rangi zadań. Temu celowi powinny być podporządkowane wszelkie działania władzy ustawodawczej. Pozycja ustrojowa Trybunału, Stanowisko Krajowej Rady Sądownictwa z dnia 22 czerwca 2016 r. o przedstawieniu wniosków związanych z pracami legislacyjnymi dotyczącymi projektów ustawy o Trybunale Konstytucyjnym Krajowa Rada Sądownictwa

Bardziej szczegółowo

Wniosek o ponowne rozpatrzenie wniosku

Wniosek o ponowne rozpatrzenie wniosku Warszawa, 28 czerwca 2012 r. 244/MK/SLLGO/2012/SOKT Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa ul. Al. Jana Pawła 70 00-175 Warszawa Wnioskodawca: Stowarzyszenie Liderów Lokalnych Grup Obywatelskich

Bardziej szczegółowo

WYKAZ AKTÓW PRAWNYCH NA EGZAMIN RADCOWSKI W

WYKAZ AKTÓW PRAWNYCH NA EGZAMIN RADCOWSKI W ZAŁĄCZNIK NR 1 DO UCHWAŁY NR 68/VII/2009 KRAJOWEJ RADY RADCÓW PRAWNYCH Z DNIA 5 CZERWCA 2009r. WYKAZ AKTÓW PRAWNYCH NA EGZAMIN RADCOWSKI W 2009 1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.

Bardziej szczegółowo

WŁADZA SĄDOWNICZA W RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Organizacja wymiaru sprawiedliwości

WŁADZA SĄDOWNICZA W RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Organizacja wymiaru sprawiedliwości W RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Organizacja wymiaru sprawiedliwości Sądy są władzą odrębną i niezależną od innych władz. Sądy wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej. Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej

Bardziej szczegółowo

Uchwała z dnia 21 lipca 2010 r., III CZP 23/10

Uchwała z dnia 21 lipca 2010 r., III CZP 23/10 Uchwała z dnia 21 lipca 2010 r., III CZP 23/10 Sędzia SN Antoni Górski (przewodniczący) Sędzia SN Barbara Myszka (sprawozdawca) Sędzia SN Marek Sychowicz Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku "H.D.I.", sp.

Bardziej szczegółowo

Spis treści. 1. Uwagi wprowadzające... 71

Spis treści. 1. Uwagi wprowadzające... 71 Wykaz skrótów... Wykaz literatury... XI XVII Wykaz orzecznictwa... XXXVII Opis założeń badawczych oraz wprowadzenie w strukturę pracy... 1 Rozdział I. Pojęcie tajemnicy przedsiębiorstwa... 10 1. Uwagi

Bardziej szczegółowo

W tej części cyklu Autorka koncentruje się na działaniach niezgodnych z zasadami uczciwej konkurencji

W tej części cyklu Autorka koncentruje się na działaniach niezgodnych z zasadami uczciwej konkurencji W tej części cyklu Autorka koncentruje się na działaniach niezgodnych z zasadami uczciwej konkurencji Obowiązująca od ponad 3 lat ustawa o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Część I. Prawnokarna ochrona obrotu gospodarczego

Spis treści. Część I. Prawnokarna ochrona obrotu gospodarczego Wykaz skrótów... 13 Wstęp... 17 Część I. Prawnokarna ochrona obrotu gospodarczego Wprowadzenie... 21 Rozdział I. Obrót gospodarczy w kodeksowym prawie karnym... 36 1. Przestępstwa menadżerów (nadużycie

Bardziej szczegółowo

Opinia do ustawy o zmianie ustawy Kodeks postępowania administracyjnego oraz ustawy Ordynacja podatkowa (druk nr 1288)

Opinia do ustawy o zmianie ustawy Kodeks postępowania administracyjnego oraz ustawy Ordynacja podatkowa (druk nr 1288) Warszawa, dnia 25 lipca 2011 r. Opinia do ustawy o zmianie ustawy Kodeks postępowania administracyjnego oraz ustawy Ordynacja podatkowa (druk nr 1288) I. Cel i przedmiot ustawy Opiniowana ustawa wprowadza

Bardziej szczegółowo

ODPOWIEDŹ NA PYTANIE PRAWNE

ODPOWIEDŹ NA PYTANIE PRAWNE Sopot, dnia 23 stycznia 2018 r. Sygn.: 007247 ODPOWIEDŹ NA PYTANIE PRAWNE skierowane przez Zleceniodawcę w dniu 22 stycznia 2018 r. o godzinie 17:30 w ramach abonamentu Przedmiot odpowiedzi: 1. Czy pracodawca

Bardziej szczegółowo

Spis treści Rozdział I. Ogólna charakterystyka spółek kapitałowych 1. Podstawy wyodrębnienia spółek kapitałowych

Spis treści Rozdział I. Ogólna charakterystyka spółek kapitałowych 1. Podstawy wyodrębnienia spółek kapitałowych str. Przedmowa.................................................... V Wykaz skrótów................................................. XIII Rozdział I. Ogólna charakterystyka spółek kapitałowych............

Bardziej szczegółowo

POSTANOWIENIE. Sygn. akt I CZ 84/11. Dnia 28 października 2011 r. Sąd Najwyższy w składzie :

POSTANOWIENIE. Sygn. akt I CZ 84/11. Dnia 28 października 2011 r. Sąd Najwyższy w składzie : Sygn. akt I CZ 84/11 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie : Dnia 28 października 2011 r. SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący, sprawozdawca) SSN Józef Frąckowiak SSN Bogumiła Ustjanicz w sprawie z

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI. Wykaz skrótów... XI Wykaz podstawowej literatury... XV Przedmowa... XVII

SPIS TREŚCI. Wykaz skrótów... XI Wykaz podstawowej literatury... XV Przedmowa... XVII SPIS TREŚCI Wykaz skrótów... XI Wykaz podstawowej literatury... XV Przedmowa... XVII CZĘŚĆ I. Prawo jako przedmiot nauk prawnych Rozdział I. Podstawowe koncepcje prawa... 3 1. Koncepcje prawnonaturalne...

Bardziej szczegółowo

OPINIA PRAWNA. w przedmiocie:

OPINIA PRAWNA. w przedmiocie: OPINIA PRAWNA w przedmiocie: MOŻLIWOŚCI SPRAWOWANIA MANDATU WÓJTA LUB BURMISTRZA (PREZYDENTA MIASTA) PRZEZ OSOBĘ SKAZANĄ PRAWOMOCNYM WYROKIEM SĄDU NA KARĘ GRZYWNY ZA PRZESTĘPSTWO UMYŚLNE ŚCIGANE Z OSKARŻENIA

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI. Rozdział I. Aksjologiczne fundamenty Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej Uwagi wprowadzające... 26

SPIS TREŚCI. Rozdział I. Aksjologiczne fundamenty Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej Uwagi wprowadzające... 26 SPIS TREŚCI Wykaz skrótów... XI Wykaz podstawowej literatury... XV Przedmowa... XVII Rozdział I. Aksjologiczne fundamenty Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej... 1 1. Uwagi wprowadzające... 2 2. Zasada

Bardziej szczegółowo

Zastrzeżenie: Powyższa opinia nie iest wiażaca dla organów samorządu radców prawnych. Kraków, dnia r.

Zastrzeżenie: Powyższa opinia nie iest wiażaca dla organów samorządu radców prawnych. Kraków, dnia r. STANOWISKO (opinia) Komisji ds. wykonywania zawodu i etyki Okręgowej Izby Radców Prawnych w Krakowie dotyczące przedmiotu działalności kancelarii radcy prawnego oraz możliwości jednoczesnego wykonywania

Bardziej szczegółowo

SEMESTR LETNI 2018/2019 mgr Anna Kuchciak

SEMESTR LETNI 2018/2019 mgr Anna Kuchciak PRAWO KONSTYTUCYJNE SEMESTR LETNI 2018/2019 mgr Anna Kuchciak art. 45 Konstytucji RP 1.K a ż d y ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny,

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Przedmowa... V

Spis treści. Przedmowa... V Przedmowa V Wykaz skrótów XIII Rozdział I Ogólna charakterystyka spółek kapitałowych 1 1 Podstawy wyodrębnienia spółek kapitałowych 3 2 Poszukiwania skutecznych instrumentów ochrony wierzycieli w spółkach

Bardziej szczegółowo

ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU Podstawy prawne funkcjonowania środków masowego przekazu w Polsce

ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU Podstawy prawne funkcjonowania środków masowego przekazu w Polsce Podstawy prawne funkcjonowania środków masowego przekazu w Polsce Art. 54.1. Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. 2. Cenzura prewencyjna

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Spis treści. Spis treści

Spis treści. Spis treści. Spis treści Spis treści Spis treści Spis treści Wykaz skrótów.................................................. 15 Od Autora...................................................... 19 ROZDZIAŁ I. Pojęcie i przedmiot

Bardziej szczegółowo

RZECZPOSPOLITA POLSKA Rzecznik Praw Obywatelskich Irena LIPOWICZ RPO II/08/MW. Pan Jarosław Gowin Minister Sprawiedliwości

RZECZPOSPOLITA POLSKA Rzecznik Praw Obywatelskich Irena LIPOWICZ RPO II/08/MW. Pan Jarosław Gowin Minister Sprawiedliwości RZECZPOSPOLITA POLSKA Rzecznik Praw Obywatelskich Irena LIPOWICZ RPO-603017-II/08/MW 00-090 Warszawa Tel. centr. 22 551 77 00 Al. Solidarności 77 Fax 22 827 64 53 Pan Jarosław Gowin Minister Sprawiedliwości

Bardziej szczegółowo

Postanowienie z dnia 2 grudnia 2009 r., I CSK 140/09

Postanowienie z dnia 2 grudnia 2009 r., I CSK 140/09 Postanowienie z dnia 2 grudnia 2009 r., I CSK 140/09 W razie naruszenia prawa osoby trzeciej, brak zgody Sejmu na pociągnięcie posła do cywilnej odpowiedzialności sądowej w sprawie wchodzącej w zakres

Bardziej szczegółowo

o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego.

o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego. SENAT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VII KADENCJA Warszawa, dnia 2 listopada 2008 r. Druk nr 346 KOMISJA USTAWODAWCZA Pan Bogdan BORUSEWICZ MARSZAŁEK SENATU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Na podstawie art. 85a ust.

Bardziej szczegółowo

ZASADY NACZELNE USTROJU RP

ZASADY NACZELNE USTROJU RP ZASADY NACZELNE USTROJU RP Zasady naczelne ustroju RP Zawierają idee przewodnie ustawy zasadniczej. Są to normy prawne zawarte w Konstytucji, których szczególna doniosłość charakteryzuje się w tym, że

Bardziej szczegółowo

Spis treści Rozdział I. Europeizacja prawa administracyjnego pojęcie i konteksty 1. Uwagi wstępne 2. Europeizacja prawa administracyjnego

Spis treści Rozdział I. Europeizacja prawa administracyjnego pojęcie i konteksty 1. Uwagi wstępne 2. Europeizacja prawa administracyjnego Przedmowa... V Wykaz skrótów... XIII Rozdział I. Europeizacja prawa administracyjnego pojęcie i konteksty. 1 1. Uwagi wstępne... 10 I. Europeizacja............................................... 10 II.

Bardziej szczegółowo

Przegląd orzecznictwa Naczelnego Sądu Administracyjnego

Przegląd orzecznictwa Naczelnego Sądu Administracyjnego Przegląd orzecznictwa Naczelnego Sądu Administracyjnego Warunki legalizacji samowoli budowlanej Rozbieżności w orzecznictwie sądowoadministracyjnym wywołała kwestia, które przepisy o planowaniu przestrzennym

Bardziej szczegółowo

ELEMENTY PRAWA. Klasa 2 TI. Na podstawie programu: TI/PZS1/PG/2012. Nr w szkolnym zestawie programów nauczania na rok szkolny 2014/2015: 16/T/2012/1

ELEMENTY PRAWA. Klasa 2 TI. Na podstawie programu: TI/PZS1/PG/2012. Nr w szkolnym zestawie programów nauczania na rok szkolny 2014/2015: 16/T/2012/1 ELEMENTY PRAWA Klasa 2 TI Na podstawie programu: TI/PZS1/PG/2012 Nr w szkolnym zestawie programów nauczania na rok szkolny 2014/2015: 16/T/2012/1 Powiatowy Zespół Szkół Nr 1 Łukasz Łoncki Rok szkolny 2014/2015

Bardziej szczegółowo

ZAGADNIENIE PRAWNE UZASADNIENIE

ZAGADNIENIE PRAWNE UZASADNIENIE III CZP 22/12 ZAGADNIENIE PRAWNE W sprawie z wniosku [ ] spółki z ograniczoną odpowiedzialnością o wpis zmian na skutek apelacji wniesionej przez wnioskodawcę od postanowienia Sądu Rejonowego. Czy w przypadku

Bardziej szczegółowo

POSTANOWIENIE. SSN Iwona Koper (przewodniczący) SSN Mirosław Bączyk SSN Karol Weitz (sprawozdawca)

POSTANOWIENIE. SSN Iwona Koper (przewodniczący) SSN Mirosław Bączyk SSN Karol Weitz (sprawozdawca) Sygn. akt IV CSK 457/15 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 12 maja 2016 r. SSN Iwona Koper (przewodniczący) SSN Mirosław Bączyk SSN Karol Weitz (sprawozdawca) w sprawie z wniosku Miasta B. o

Bardziej szczegółowo

W nawiązaniu do pisma z 25 sierpnia 2009 r., Nr RPO - 612395 - I/09/MK, dotyczącego dostosowania przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z

W nawiązaniu do pisma z 25 sierpnia 2009 r., Nr RPO - 612395 - I/09/MK, dotyczącego dostosowania przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z W nawiązaniu do pisma z 25 sierpnia 2009 r., Nr RPO - 612395 - I/09/MK, dotyczącego dostosowania przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 8 maja 2001 r. w sprawie ramowego zakresu sprawozdania

Bardziej szczegółowo

Spis treści. 4. Nieodpłatna pomoc prawna w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym charakterystyka

Spis treści. 4. Nieodpłatna pomoc prawna w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym charakterystyka Przedmowa... XIII Wykaz skrótów... XV Wykaz literatury... XIX Wykaz orzecznictwa... LI Wprowadzenie... 1. Założenia metodologiczne... I. Uzasadnienie wyboru tematu... II. Metody badawcze... III. Struktura...

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA Nr 216/2012 KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA. z dnia 19 lipca 2012 r.

UCHWAŁA Nr 216/2012 KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA. z dnia 19 lipca 2012 r. UCHWAŁA Nr 216/2012 KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA z dnia 19 lipca 2012 r. w sprawie wniosku do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności z Konstytucją: 1) art. 20 pkt 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r.

Bardziej szczegółowo

ODPOWIEDŹ NA PYTANIE PRAWNE

ODPOWIEDŹ NA PYTANIE PRAWNE Sopot, dnia 12 grudnia 2017 r. Sygn.: 006822 ODPOWIEDŹ NA PYTANIE PRAWNE Przedmiot odpowiedzi: 1. Czy dyrektor szpitala ma obowiązek udzielić odpowiedzi na zadane pytania? 2. Czy w przypadku braku obowiązku

Bardziej szczegółowo

Strona postępowania administracyjnego

Strona postępowania administracyjnego Pojęcie strony w ogólnym postępowaniu o art. 28 k.p.a.: Stroną jest każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny

Bardziej szczegółowo

Wniosek. Rzecznika Praw Obywatelskich. Na podstawie art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2

Wniosek. Rzecznika Praw Obywatelskich. Na podstawie art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 Wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich Na podstawie art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483, ze zm.) oraz art. 16 ust. 2 pkt 2 ustawy

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA NR... RADY MIASTA BOLESŁAWIEC. z dnia r.

UCHWAŁA NR... RADY MIASTA BOLESŁAWIEC. z dnia r. Projekt z dnia 8 maja 2013 r., zgłoszony przez Przewodniczącego Rady Miasta Druk Nr XXXVII/.../2013/a UCHWAŁA NR... RADY MIASTA BOLESŁAWIEC z dnia... 2013 r. w sprawie odpowiedzi na skargę wniesioną do

Bardziej szczegółowo

S K A R G A na bezczynność Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa

S K A R G A na bezczynność Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Warszawa, 15 czerwca 2012 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie z a p o ś r e d n i c t w e m Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Skarżący: Stowarzyszenie Liderów Lokalnych Grup Obywatelskich

Bardziej szczegółowo

Uchwała z dnia 6 listopada 2002 r., III CZP 67/02

Uchwała z dnia 6 listopada 2002 r., III CZP 67/02 Uchwała z dnia 6 listopada 2002 r., III CZP 67/02 Sędzia SN Marek Sychowicz (przewodniczący, sprawozdawca) Sędzia SN Jan Górowski Sędzia SN Tadeusz Żyznowski Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Przedsiębiorstwa

Bardziej szczegółowo

Warszawa, 14 sierpnia 2012 r. 269/MK/SLLGO/2012/SOMC. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie ul. Jasna 2/ Warszawa.

Warszawa, 14 sierpnia 2012 r. 269/MK/SLLGO/2012/SOMC. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie ul. Jasna 2/ Warszawa. Warszawa, 14 sierpnia 2012 r. 269/MK/SLLGO/2012/SOMC Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie ul. Jasna 2/4 00-013 Warszawa za pośrednictwem Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Al. Jana

Bardziej szczegółowo

z dnia 17 marca 2016 r. w sprawie wniesienia do Sejmu projektu ustawy o zmianie ustawy o finansach publicznych

z dnia 17 marca 2016 r. w sprawie wniesienia do Sejmu projektu ustawy o zmianie ustawy o finansach publicznych U C H WA Ł A S E N A T U R Z E C Z Y P O S P O L I T E J P O L S K I E J z dnia 17 marca 2016 r. w sprawie wniesienia do Sejmu projektu ustawy o zmianie ustawy o finansach publicznych Na podstawie art.

Bardziej szczegółowo

D E C Y Z J A. na podstawie art pkt 2 in fine Kodeksu postępowania administracyjnego,

D E C Y Z J A. na podstawie art pkt 2 in fine Kodeksu postępowania administracyjnego, SKO. D E C Y Z J A Wrocław, dnia. r. Samorządowe Kolegium Odwoławcze we Wrocławiu w składzie: przewodniczący: Robert Raguszewski członkowie: Agnieszka Jacyszyn Adam Ostapski sprawozdawca po rozpatrzeniu

Bardziej szczegółowo

Uchwała z dnia 21 lipca 2010 r., III CZP 49/10

Uchwała z dnia 21 lipca 2010 r., III CZP 49/10 Uchwała z dnia 21 lipca 2010 r., III CZP 49/10 Sędzia SN Antoni Górski (przewodniczący) Sędzia SN Barbara Myszka Sędzia SN Marek Sychowicz (sprawozdawca) Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Roberta A. przy

Bardziej szczegółowo

Administracja a prawo

Administracja a prawo Administracja a prawo Administracja a prawo PAŃSTWO PRAWNE A PAŃSTWO POLICYJNE. DEMOKRATYCZNE PAŃSTWO PRAWNE Państwo prawne a państwo policyjne Dawniej (np. w tzw. państwach policyjnych - choćby w monarchiach

Bardziej szczegółowo

Warszawa, marca 2014 roku. RZECZPOSPOLITA POLSKA / Rzecznik Praw Dziecka. Marek Michalak

Warszawa, marca 2014 roku. RZECZPOSPOLITA POLSKA / Rzecznik Praw Dziecka. Marek Michalak Pan ZSRI5 OO/4/20 14/MM Marek Michalak Kwestię uregulowania treści wokandy sądowej określa zarządzenie Ministra Sprawiedliwości z 12 grudnia 2003 roku w sprawie organizacji i zakresu działania salą, w

Bardziej szczegółowo

Uchwała z dnia 22 marca 2007 r., III CZP 8/07

Uchwała z dnia 22 marca 2007 r., III CZP 8/07 Uchwała z dnia 22 marca 2007 r., III CZP 8/07 Sędzia SN Marek Sychowicz (przewodniczący) Sędzia SN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca) Sędzia SN Zbigniew Strus Sąd Najwyższy w sprawie wszczętej z urzędu

Bardziej szczegółowo

POSTANOWIENIE. Sygn. akt II CSK 116/12. Dnia 14 listopada 2012 r. Sąd Najwyższy w składzie :

POSTANOWIENIE. Sygn. akt II CSK 116/12. Dnia 14 listopada 2012 r. Sąd Najwyższy w składzie : Sygn. akt II CSK 116/12 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie : Dnia 14 listopada 2012 r. SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca) SSN Wojciech Katner SSA Władysław Pawlak w sprawie z wniosku

Bardziej szczegółowo

POSTANOWIENIE. Sygn. akt IV CSK 99/15. Dnia 2 grudnia 2015 r. Sąd Najwyższy w składzie:

POSTANOWIENIE. Sygn. akt IV CSK 99/15. Dnia 2 grudnia 2015 r. Sąd Najwyższy w składzie: Sygn. akt IV CSK 99/15 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 2 grudnia 2015 r. SSN Antoni Górski (przewodniczący, sprawozdawca) SSN Jan Górowski SSN Anna Kozłowska w sprawie z wniosku H. z siedzibą

Bardziej szczegółowo

Zespół Szkół nr 3 im. W. Grabskiego w Kutnie

Zespół Szkół nr 3 im. W. Grabskiego w Kutnie Zespół Szkół nr 3 im. W. Grabskiego w Kutnie Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny z przedmiotu elementy prawa (kształcenie zawodowe) dla klasy pierwszej i drugiej Technikum Ekonomicznego Wymagania

Bardziej szczegółowo

Wniosek o ponowne rozpatrzenie wniosku

Wniosek o ponowne rozpatrzenie wniosku Warszawa, 31 lipca 2012 r. /MK/SLLGO/2012/SOKT Minister Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej ul. Chałubińskiego 4/6 00-928 Warszawa Wnioskodawca: Stowarzyszenie Liderów Lokalnych Grup Obywatelskich

Bardziej szczegółowo

PODSTAWOWE WIADOMOŚCI O PRAWIE Norma prawna

PODSTAWOWE WIADOMOŚCI O PRAWIE Norma prawna Norma prawna PRAWO zbiór wszystkich obowiązujących w danym państwie norm prawnych. NORMA PRAWNA reguła ustanowiona lub uznana przez państwo, która określa jak należy postępować w oznaczonych okolicznościach.

Bardziej szczegółowo

W Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich zostały przeanalizowane obowiązujące. przepisy normujące zasady porozumiewania się podejrzanego i oskarżonego

W Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich zostały przeanalizowane obowiązujące. przepisy normujące zasady porozumiewania się podejrzanego i oskarżonego RZECZPOSPOLITA POLSKA Rzecznik Praw Obywatelskich Irena LIPOWICZ RPO-662364-II-10/ST 00-090 Warszawa Tel. centr. 22 551 77 00 Al. Solidarności 77 Fax 22 827 64 53 Pan Krzysztof Kwiatkowski Minister Sprawiedliwości

Bardziej szczegółowo

KODEKS ETYCZNY Pracowników Urzędu Gminy Lipce Reymontowskie. Preambuła

KODEKS ETYCZNY Pracowników Urzędu Gminy Lipce Reymontowskie. Preambuła KODEKS ETYCZNY Pracowników Urzędu Gminy Lipce Reymontowskie Preambuła Osoba, która chce być szanowana i posiadać autorytet, traktuje każdego w taki sposób, w jaki sama chce być traktowana Etyka jest potrzebna

Bardziej szczegółowo

Prawo do sprzeciwu sumienia farmaceuty

Prawo do sprzeciwu sumienia farmaceuty Prawo do sprzeciwu sumienia farmaceuty dr Marcin Olszówka Katedra Prawa Konstytucyjnego Uczelnia Łazarskiego Instytut na Rzecz Kultury Prawnej Ordo Iuris Warszawa, 1 września 2018 r. Konstytucja RP z 2

Bardziej szczegółowo

Czy do znamion przestępstwa znieważenia funkcjonariusza publicznego (art k.k.) należy publiczność działania sprawcy?

Czy do znamion przestępstwa znieważenia funkcjonariusza publicznego (art k.k.) należy publiczność działania sprawcy? PIERWSZY PREZES SĄDU NAJWYŻSZEGO RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 19 kwietnia 2012 r. BSA II - 4410-3/12 Sąd Najwyższy Izba Karna Na podstawie art. 60 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie

Bardziej szczegółowo

Inne określenia: akty prawa miejscowego prawo lokalne lokalne źródła prawa lokalne akty normatywne akty terenowe

Inne określenia: akty prawa miejscowego prawo lokalne lokalne źródła prawa lokalne akty normatywne akty terenowe CZ.1 Inne określenia: akty prawa miejscowego prawo lokalne lokalne źródła prawa lokalne akty normatywne akty terenowe Źródła prawa powszechnie obowiązującego, stanowione przez terenowe organy administracji

Bardziej szczegółowo

Pojęcie administracji Administracja oznacza wydzielone w państwie struktury organizacyjne powołane specjalnie do realizacji określonych celów o charak

Pojęcie administracji Administracja oznacza wydzielone w państwie struktury organizacyjne powołane specjalnie do realizacji określonych celów o charak PRAWO ADMINISTRACYJNE *Pojęcie Administracji *Pojęcie Prawa Administracyjnego *Demokratyczne Państwo Prawa mgr Arkadiusz Łukaszów Zakład Prawa Administracyjnego Instytut Nauk Administracyjnych Pojęcie

Bardziej szczegółowo

Dr M.Kotulski. Informacja publiczna a sprawy prywatne władzy publicznej

Dr M.Kotulski. Informacja publiczna a sprawy prywatne władzy publicznej Dr M.Kotulski Informacja publiczna a sprawy prywatne władzy publicznej Pojęcie informacji publicznej określa ustawodawca w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej

Bardziej szczegółowo

Szkolenie podstawowe z rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 dla wolontariuszy świadczących pomoc na rzecz podopiecznych

Szkolenie podstawowe z rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 dla wolontariuszy świadczących pomoc na rzecz podopiecznych Szkolenie podstawowe z rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 dla wolontariuszy świadczących pomoc na rzecz podopiecznych Ośrodka Pomocy Społecznej Dzielnicy Wola m. st. Warszawy

Bardziej szczegółowo

OPINIA PRAWNA. w przedmiocie oceny czy osoba skazana z oskarżenia. publicznego na karę grzywny może w świetle przepisów

OPINIA PRAWNA. w przedmiocie oceny czy osoba skazana z oskarżenia. publicznego na karę grzywny może w świetle przepisów OPINIA PRAWNA w przedmiocie oceny czy osoba skazana z oskarżenia publicznego na karę grzywny może w świetle przepisów prawa powszechnie obowiązującego w Polsce sprawować funkcję wójta (burmistrza, prezydenta

Bardziej szczegółowo

.~~ Kraków, dnia 26 stycznia 2016 r. PR /2016

.~~ Kraków, dnia 26 stycznia 2016 r. PR /2016 .. -, URZĄD MIASTA KRAKOWA Zespół Radców Prawnych i. I 31;004 Kraków, pl. W5z*s;t1

Bardziej szczegółowo

OPIS MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) dla przedmiotu Prawo konstytucyjne na kierunku Administracja

OPIS MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) dla przedmiotu Prawo konstytucyjne na kierunku Administracja OPIS MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) Poznań, dnia 15 września 2016 r. dla przedmiotu Prawo konstytucyjne na kierunku Administracja I. Informacje ogólne 1. Nazwa modułu Prawo konstytucyjne 2. Kod modułu 10-PK-a1-s;

Bardziej szczegółowo

Ordynacja podatkowa nie przewiduje dla zlikwidowanej spółki z o.o. żadnej formy następstwa prawnego.

Ordynacja podatkowa nie przewiduje dla zlikwidowanej spółki z o.o. żadnej formy następstwa prawnego. Ordynacja podatkowa nie przewiduje dla zlikwidowanej spółki z o.o. żadnej formy następstwa prawnego. Spółka z o.o. w upadłości w sierpniu 2009 r. złożyła deklarację VAT-7 za lipiec 2009 r. z wykazaną nadwyżką

Bardziej szczegółowo

ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW. z dnia 2012 r.

ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW. z dnia 2012 r. Projekt z 8.03.2012 r. ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW z dnia 2012 r. w sprawie nadania uprawnień organów podatkowych Na podstawie art. 13a ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. z

Bardziej szczegółowo

- o zmianie ustawy o Rzeczniku Praw Dziecka oraz niektórych innych ustaw (druk nr 2266).

- o zmianie ustawy o Rzeczniku Praw Dziecka oraz niektórych innych ustaw (druk nr 2266). SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VI kadencja Prezes Rady Ministrów DSPA-140-154(5)/09 Warszawa, 18 lutego 2010 r. Pan Bronisław Komorowski Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Przekazuję przyjęte przez

Bardziej szczegółowo

GENERALNY INSPEKTOR OCHRONY DANYCH OSOBOWYCH Michał Serzycki

GENERALNY INSPEKTOR OCHRONY DANYCH OSOBOWYCH Michał Serzycki GENERALNY INSPEKTOR OCHRONY DANYCH OSOBOWYCH Michał Serzycki Warszawa, dnia stycznia 2007 r. D E C Y Z J A Na podstawie art. 104 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego

Bardziej szczegółowo

Uchwała z dnia 18 marca 2005 r., III CZP 3/05

Uchwała z dnia 18 marca 2005 r., III CZP 3/05 Uchwała z dnia 18 marca 2005 r., III CZP 3/05 Sędzia SN Elżbieta Skowrońska-Bocian (przewodniczący, sprawozdawca) Sędzia SN Barbara Myszka Sędzia SN Marek Sychowicz Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Skarbu

Bardziej szczegółowo

Spis treści Rozdział I. Systematyka i źródła prawa spółek 1. Pojęcie i systematyka prawa spółek 2. Źródła prawa spółek

Spis treści Rozdział I. Systematyka i źródła prawa spółek 1. Pojęcie i systematyka prawa spółek 2. Źródła prawa spółek Przedmowa Wykaz skrótów V XV Rozdział I Systematyka i źródła prawa spółek 1 1 Pojęcie i systematyka prawa spółek 3 I Spółka i prawo spółek 3 II Regulacje ogólne prawa spółek 10 III Regulacje szczególne

Bardziej szczegółowo

określenie stanu sprawy/postępowania, jaki ma być przedmiotem przepisu

określenie stanu sprawy/postępowania, jaki ma być przedmiotem przepisu Dobre praktyki legislacyjne 13 Przepisy przejściowe a zasada działania nowego prawa wprost Tezy: 1. W polskim porządku prawnym obowiązuje zasada działania nowego prawa wprost. Milczenie ustawodawcy co

Bardziej szczegółowo

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. Dnia 7 marca 2013 r. Sąd Najwyższy w składzie :

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. Dnia 7 marca 2013 r. Sąd Najwyższy w składzie : Sygn. akt IV CSK 469/12 WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Dnia 7 marca 2013 r. Sąd Najwyższy w składzie : SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący) SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca) SSN Marian

Bardziej szczegółowo

Postanowienie z dnia 29 czerwca 2010 r., III CZP 46/10

Postanowienie z dnia 29 czerwca 2010 r., III CZP 46/10 Postanowienie z dnia 29 czerwca 2010 r., III CZP 46/10 Statut spółki wodnej nie może ograniczać uprawnienia członka do wystąpienia ze spółki również wtedy, gdy jego członkostwo powstało ex lege na podstawie

Bardziej szczegółowo

Andrzej Pułło ZASADY USTROJU POLITYCZNEGO PAŃSTWA

Andrzej Pułło ZASADY USTROJU POLITYCZNEGO PAŃSTWA Andrzej Pułło ZASADY USTROJU POLITYCZNEGO PAŃSTWA Andrzej Pułło ZASADY USTROJU POLITYCZNEGO PAŃSTWA Zarys wykładu Wydanie II Gdańsk 2018 Redakcja Projekt okładki Tomasz Mikołajczewski Wydanie II, objętość

Bardziej szczegółowo

OPINIA KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA z dnia 27 listopada 2017 r.

OPINIA KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA z dnia 27 listopada 2017 r. OPINIA KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA z dnia 27 listopada 2017 r. w przedmiocie projektu ustawy o europejskiej partii politycznej i europejskiej fundacji politycznej (nr z wykazu prac legislacyjnych: UC93)

Bardziej szczegółowo

USTAWA. z dnia... o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej

USTAWA. z dnia... o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej Projekt USTAWA z dnia... o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej Art. 1 W Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997r. (Dz.U.1997.78.483) wprowadza się następujące zmiany: 1)

Bardziej szczegółowo

Marek Safjan przewodniczący Marek Mazurkiewicz sprawozdawca Teresa Dębowska-Romanowska,

Marek Safjan przewodniczący Marek Mazurkiewicz sprawozdawca Teresa Dębowska-Romanowska, 79 POSTANOWIENIE z dnia 27 maja 2003 r. Sygn. akt Tw 72/02 Trybunał Konstytucyjny w składzie: Marek Safjan przewodniczący Marek Mazurkiewicz sprawozdawca Teresa Dębowska-Romanowska, po wstępnym rozpoznaniu

Bardziej szczegółowo

KODEKS ETYKI PRACOWNIKÓW SZKOŁY PODSTAWOWEJ IM. ANNY I ANDZREAJA NOWAKÓW W OŻAROWIE. Rozdział 1. Przepisy ogólne

KODEKS ETYKI PRACOWNIKÓW SZKOŁY PODSTAWOWEJ IM. ANNY I ANDZREAJA NOWAKÓW W OŻAROWIE. Rozdział 1. Przepisy ogólne Załącznik do zarządzenia Dyrektora Szkoły z dnia 23.03.2018 r. KODEKS ETYKI PRACOWNIKÓW SZKOŁY PODSTAWOWEJ IM. ANNY I ANDZREAJA NOWAKÓW W OŻAROWIE Rozdział 1. Przepisy ogólne 1. Kodeks Etyki pracowników

Bardziej szczegółowo

1. Na czym polega zasada ochrony praw słusznie nabytych?

1. Na czym polega zasada ochrony praw słusznie nabytych? Sopot, dnia 09.05.2014 r. sygn.: 000078 OPINIA PRAWNA sporządzona o zlecenie skierowane przez Zleceniodawcę Pana Czesława Miś Członka Zarządu Krajowego OZZL w dniu 07.05.2014 r. o godzinie 19:41 w ramach

Bardziej szczegółowo

Wymogi regulacji kodeksowej. Tomasz Bąkowski

Wymogi regulacji kodeksowej. Tomasz Bąkowski Wymogi regulacji kodeksowej Tomasz Bąkowski Kodeks - pojęcie Najpełniejsza forma porządkowania i systematyzacji danej dziedziny prawa w celu zespolenia rozproszonych w całym systemie norm regulujących

Bardziej szczegółowo

Kodeks Etyki Pracowników Urzędu Gminy Gorlice

Kodeks Etyki Pracowników Urzędu Gminy Gorlice Kodeks Etyki Pracowników Urzędu Gminy Gorlice Celem Kodeksu Etyki jest określenie katalogu wartości i zasad, którymi powinni kierować się pracownicy Urzędu Gminy Gorlice przy wykonywaniu obowiązków służbowych

Bardziej szczegółowo

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2014 r. III CZP 128/13

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2014 r. III CZP 128/13 Id: 20382 [S]posób doręczenia określony w art. 1160 k.p.c., należy stosować także do wyroków sądów polubownych. ( ) [B]rak dostatecznych podstaw, aby przez pisemne zawiadomienie, o którym mowa w art. 1160

Bardziej szczegółowo

W toku analizy przepisów prawa dotyczących autonomii pacjentów w zakresie leczenia

W toku analizy przepisów prawa dotyczących autonomii pacjentów w zakresie leczenia RZECZPOSPOLITA POLSKA Rzecznik Praw Obywatelskich RPO-634333-X-09/ST 00-090 Warszawa Tel. centr. 0-22 551 77 00 Al. Solidarności 77 Fax 0-22 827 64 53 Pani Ewa Kopacz Minister Zdrowia W toku analizy przepisów

Bardziej szczegółowo