Uchodźcy w szkole. Drodzy Czytelnicy, Zbliża się 1 września. Dla części Polaków data ta wciąż przypomina

Transkrypt

1 E D Y C J A P O L S K A ISSN Drodzy Czytelnicy, Zbliża się 1 września. Dla części Polaków data ta wciąż przypomina o wkroczeniu wojsk niemieckich na terytorium Polski w 1939 roku. Te wydarzenia, sprzed 70 lat, rozpoczęły II wojnę światową. Ważnych dla Polski rocznic obchodzimy w tym roku kilka. 65 lat temu, 1 sierpnia 1944, wybuchło Powstanie Warszawskie a przed 20 laty odbyły się pierwsze demokratyczne, wolne wybory. Dziś dzieci i ich rodzice spokojnie mogą pakować książki i zeszyty by 1go września udać się do szkoły. Dla dzieci uchodźców szkoła może być dużym krokiem w kierunku integracji. To tu najszybciej nauczą się języka, poznają kulturę i przede wszystkim spotkają z rówieśnikami. Jeśli szkoła będzie umiała skorzystać z cennego bagażu jaki niosą ze sobą cudzoziemcy, będzie to najlepsza lekcja historii, wiedzy o świecie i tolerancji dla polskich uczniów, a dla nauczycieli unikalne doświadczenie wychowawcze i pedagogiczne. W tym numerze piszemy o tym jak wykorzystać te szanse: jak zapisać dziecko do szkoły i skąd wziąć pieniądze na wyprawkę. Opisujemy projekty, które sprawiły że polska szkoła stała się bardziej wielokulturowa a także przybliżamy system edukacji w Czeczenii. Po lekcjach wszystkim należy się odpoczynek. Polskie miasta oferują swoim mieszkańcom i odwiedzającym je turystom wiele, często za bardzo niewiele lub za darmo. Jak z nich skorzystać opowiadamy na przykładzie Białegostoku i Warszawy. Na koniec wspominamy dwa duże wydarzenia, jakie odbyły się w ramach Międzynarodowego Dnia Uchodźcy. Redakcję REFUGEE.PL tworzą wolontariusze ochotnicy. Ogromnie zależy nam by pismo to było rzeczywiście Gazetą Uchodźców. Dlatego zapraszamy i zachęcamy Was Czytelników REFUGEE.PL do współpracy. Czekamy na Wasze opinie i Wasze teksty. redakcja.refugee@pah.org.pl Redakcja dziękuje Bognie Różyczce z Polskiej Akcji Humanitarnej za pomoc w przygotowaniu tego numeru. Fot: archiwum Fundacji Edukacji i Twórczości Uchodźcy w szkole Uchodźcy ze zmiennym szczęściem odnajdują się w polskiej szkole. Młodsze dzieci często spełniają tu swoje marzenia znajdują kolegów, zabawki, uczą się pisać swoje imię. Starsze wymagają na ogół większej troski ze strony nauczyciela i opiekuna. Jak sobie radzą? Oto historie dwójki z nich. Kajetan Prochyra Umar W 80 dni dookoła świata, Ania z Zielonego wzgórza, Przygody Tomka Sawyera wylicza Umar, zapytany o polskie lektury. Sposób na Alcybiadesa! Ta jest polska! Umar za rok pójdzie do gimnazjum. Nie powinien mieć z tym problemów: świetnie opanował język, a jeśli chce, potrafi być pilnym uczniem. W szkole najbardziej interesuje go matematyka, ale jego prawdziwą pasją są sporty walki. Wystarczy tylko spotkać sponsora i walczyć o miejsce w K1 (elitarny sport walki: połączenie wielu technik boksu i karate przyp. red.) planuje swoją przyszłość Umar Mama wolałaby żebym został lekarzem, ale ja nie lubię siedzieć w jednym miejscu ucina krótko chłopiec. Umar na początku trafił, zgodnie z wiekiem, do trzeciej klasy. Nic nie rozumiałem. W Inguszetii skończyłem tylko pierwszą klasę. Kiedy byłem w drugiej, wybuchła wojna. Po interwencji kierowniczki ośrodka dla uchodźców, Umar został przeniesiony do pierwszej klasy. Nie powinno tak być, że uczeń siedzi na lekcjach, nic nie rozumie, później nie chodzi do szkoły, a na koniec dostaje zaświadczenie o ukończeniu klasy, a to częsta praktyka. Szkoła wpisuje ucznia do dziennika, dostaje na niego określoną subwencję, a jeśli delikwent nie chodzi na zajęcia, to problem z głowy mówi Izabela Majewska z Centrum Pomocy Uchodźcom i Repatriantom PAH. Kiedy Umar poszedł do właściwej klasy, miał szczęście trafić na wychowawczynię, która potrafiła nie tylko znaleźć z chłopcem wspólny język, ale i czas by po zajęciach popracować z nim indywidualnie. Dopiero w Polsce polubiłem szkołę. W Inguszetii zdarzało się, że nauczycielka biła ucznia. W Polsce to chyba niemożliwe. Dobry nauczyciel musi być wymagający, ale musi też umieć tłumaczyć. Nie może mówić: jak nie rozumiesz, to twoja sprawa. Asłan Asłan ma 16 lat, w Polsce mieszka od pięciu. Zanim trafił tu z Czeczenii, jego rodzina szukała spokoju w Azerbejdżanie i w Austrii. W Austrii było dobrze. Przyszedłem z mamą do szkoły, następnego dnia mogłem przyjść na zajęcia. Trafiłem do klasy z rówieśnikami. To było małe miasteczko. Byłem tu jedynym Czeczenem. Inne dzieci były bardzo miłe chciały mi pomóc, dzieliły się piórnikiem. Nauczyciele byli sympatyczni, dobrze tłumaczyli. Po sześciu miesiącach zostaliśmy deportowani i znaleźliśmy się w Lublinie. W szkole musiałem najpierw zdać egzamin. Nic nie rozumiałem. Jaki uchodźca, który prawie nie zna języka potrafiłby zdać taki test? Trafiłem do czwartej klasy, razem z małymi dziećmi. Takie małe a takie okrutne. Śmierdzisz, Umyj się a ja wcale nie śmierdzę. Myję się i lubię dobrze wyglądać. Kiedy dobrze wyglądam, to się dobrze czuję. Fajna była tylko pani od przyrody. Zależało jej, żebym się uczył. Tłumaczyła a nie rozkazywała, tak jak inni. Niektórzy nauczyciele chyba nie lubią swojej pracy. Są nauczyciele, którzy mówią: u nas jest tylko jeden uchodźca i na szczęście już kończy szkołę, ale są też i tacy, którzy po pracy idą do ośrodka dla uchodźców i uczą polskiego rodziców swoich uczniów mówi Bogna Różyczka z Polskiej Akcji Humanitarnej. Sytuacja uchodźcy w szkole zależy od wielu czynników: jaka to szkoła, w jak dużym mieście, ile jest w niej dzieci cudzoziemców, jak podchodzi do sprawy dyrektor, jaki wygląda współpraca z pobliskim ośrodkiem dla uchodźców. W ramach programu Uchodźcy do szkoły organizowane są dla nauczycieli warsztaty pracy z klasą wielokulturową. W trakcie dwudniowych zajęć nauczyciele dowiadują się kim są uchodźcy i jaka jest ich sytuacja w Polsce. Kluczowe są zajęcia o Czeczenii. Poznając choć odrobinę kultury, historii, polityki czy muzyki z kraju pochodzenia uczniów, nauczyciel dużo lepiej zrozumie swoich podopiecznych i ich zachowanie. Chętnych jest więcej niż miejsc mówi Bogna Różyczka Brak im jednak merytorycznego wsparcia, podręcznika do pracy z klasą wielokulturową. Powinien to być element studiów pedagogicznych, a nie luka do łatania przez organizacje pozarządowe. Asłan we wrześniu zacznie naukę w gimnazjum. Znaleźliśmy inną szkołę, choć nawet dyrektorka mówiła, że nam się nie uda. Pani w gimnazjum zapytała ile mam lat. Bardzo się zdziwiła, że prawie dorosły chłopak chodzi do piątej klasy. W gimnazjum pewnie będzie trudniej, ale wszystkiego się mogę nauczyć, jeśli będę się starał.

2 Pierwszy dzwonek w Polsce 2 Dorota Głowacka Wahasz się, czy posłać swoje dziecko do polskiej szkoły? Nie wiesz czy sobie poradzi? Pamiętaj: posługiwanie się językiem polskim nie jest warunkiem koniecznym korzystania z edukacji na którymkolwiek etapie nauczania. Szkoła, spotkania z rówieśnikami to jeden z najlepszych sposobów na integrację. Jak zapisać dziecko do właściwej klasy? Do kogo zwrócić się o pomoc? Jak najszybciej pokonać barierę językową? Oto kilka porad dla rodziców: co zrobić i dokąd się udać, gdy zbliża się pierwszy września. Szkoła prawo czy obowiązek? W Polce prawo do bezpłatnej nauki ma każde dziecko, które przebywa na terytorium kraju, aż do ukończenia 18. roku życia 1. Uprawnienie to przysługuje zatem także dzieciom cudzoziemców. Zarówno tym, którzy otrzymali status uchodźcy, zgodę na pobyt tolerowany, jak i tym, którzy dopiero oczekują na decyzję UDSC, a nawet przebywają w Polce nielegalnie. Prawo do edukacji przysługuje cudzoziemcom na takich samych zasadach jak obywatelom polskim. Zgodnie z Ustawą o systemie oświaty 2 (zwaną dalej: Ustawą) nie można odmówić go żadnemu dziecku ze względu na nieznajomość języka, czy brak udokumentowanego wykształcenia. Warto natomiast wspomnieć, że Ustawa z jednej strony przyznaje prawo do nieodpłatnego kształcenia, a z drugiej nakłada na dzieci tzw. obowiązek szkolny. Oznacza to, iż rodzice zobowiązani są posłać swoje pociechy do szkoły z początkiem roku szkolnego, rozpoczynającego się w roku kalendarzowym, w którym dziecko ukończy(ło) 7 lat (od września lat 3 ). Obowiązek szkolny trwa aż do zakończenia gimnazjum, nie dłużej jednak niż do 18. roku życia (art. 15 Ustawy). Za jego realizację odpowiedzialni są rodzice ucznia. W skrajnych przypadkach mogą oni odpowiadać za jego niewypełnienie nawet przed sądem rodzinnym (art. 19, art. 20 Ustawy). Gdy jesteś mamą lub tatą 3 6-latka możesz posłać go przedszkola niezależnie od obywatelstwa i znajomości języka, na tych samych zasadach co obywatele polscy 4. Ewentualna odpłatność za pobyt dziecka w przedszkolu publicznym, może być wymagana tylko jeśli taką samą opłatę wnoszą rodzice jego kolegów urodzonych nad Wisłą. Zgodnie z nowelizacją ustawy oświatowej z 19 marca 2009, od września 2009 dzieci pięcioletnie będą miały prawo do rocznego przygotowania przedszkolnego. Natomiast od 1 września 2011 r. roczne przygotowanie przedszkolne stanie się dla każdego pięciolatka obowiązkowe. Gdy Twoja pociecha ma od 6 do 16 lat zapisz ją do szkoły podstawowej lub gimnazjum. Jak już wspomniałam, nie ma specjalnych zasad przyjmowania cudzoziemców do szkół publicznych. Rodzice mogą starać się o miejsce dla dziecka w wybranej placówce zgodnie z regulaminem szkoły, który stosuje się tak samo jak do obywateli polskich 5. Przed zapisaniem dziecka do szkoły, najlepiej udać się tam osobiście, aby dowiedzieć się o potrzebne dokumenty, porozmawiać z nauczycielami, dyrektorem. Głównym kryterium decydującym o tym, w której klasie znajdzie się dziecko jest jego wiek. Mali cudzoziemcy mogą jednak zostać poddani odpowiedniemu postępowaniu kwalifikacyjnemu, jeśli nie posiadają dokumentów potwierdzających ukończenie określonej klasy za granicą. Dyrektor szkoły przeprowadza takie postępowanie, oceniając wiedzę dziecka, rozwój emocjonalny itp. 6 Na tej podstawie dobiera się indywidualnie właściwy poziom nauczania. Uczeń niekoniecznie musi trafić do klasy z rówieśnikami. Niedopuszczalne jest jednak, aby w rezultacie postępowania kwalifikacyjnego dziecko nie zostało w ogóle przyjęte do szkoły. System oświaty w Polsce przewiduje, że od września 2009 do podstawówki będą mogły pójść tak jak do tej pory siedmiolatki, a razem z nimi także już sześciolatki. Zadecydują o tym sami rodzice. Jeśli dziecko nie chodziło wcześniej do przedszkola, potrzebna będzie dodatkowo opinia poradni psychologiczno-pedagogicznej. Zmianę tę wprowadziła nowelizacja ustawy oświatowej z 19 marca 2009 r. Od września 2012 r. obowiązek szkolny obejmie już wszystkie sześciolatki 7. Szkoła podstawowa liczy 6 klas. 3-letnie gimnazjum zaczynają więc uczniowie w wieku ok. 13 lat. Rok szkolny zaczyna się z reguły 1 września i trwa do końca czerwca. Jeśli z różnych przyczyn nie uda się zapisać dziecka do szkoły przed pierwszym dzwonkiem, wyjątkowo można zrobić to także w ciągu roku. Asystent dla cudzoziemców i zajęcia wyrównawcze 8 W ramach nowelizacji ustawy oświatowej z 2009 r. Ministerstwo Edukacji Narodowej zaproponowało rozwiązania ułatwiające integrację dzieci imigrantów w środowisku szkolnym. Ma temu służyć wprowadzenie w szkołach od 2010 r. etatu tzw. asystenta nauczyciela. Będzie on posługiwał się językiem uczących się w szkole cudzoziemców. Z jednej strony asystent zostanie zatrudniony, aby pomagać dzieciom imigrantów w nauce, w tym języka polskiego, z drugiej zaś ma być istotnym wsparciem dla nauczycieli. Dodatkowo, jeśli zajdzie taka potrzeba, dzieci cudzoziemców będą miały prawo korzystać przez 12 miesięcy z zajęć wyrównawczych w zakresie przedmiotów szkolnych. Matura w Polsce? Do tej pory z bezpłatnej nauki na poziomie ponadgimnazjalnym mogły korzystać dzieci jedynie niektórych kategorii cudzoziemców (m.in. dzieci uchodźców, osoby posiadające zgodę na pobyt tolerowany itp.). Pozostali mieli prawo do nauki np. w liceach tylko odpłatnie. Od września 2009 roku MEN wprowadza zmianę w zakresie zwolnienia z opłat za naukę na poziomie ponadgimnazjalnym osób niebędących obywatelami polskimi (znowelizowany art. 94 a ust. 1a Ustawy). Tym samym poszerzono krąg absolwentów gimnazjów uprawnionych do korzystania z dalszej bezpłatnej nauki o wszystkich cudzoziemców. Nie zwalnia to oczywiście dzieci imigrantów ze spełnienia zwykłych wymogów rekrutacji do szkół ponadgimnazjalnych stawianych Polakom, takich jak choćby ukończenie określonego etapu edukacji w kraju pochodzenia, czy przystąpienie do odpowiednich egzaminów. System oświaty nie przewiduje tutaj dodatkowych przywilejów. Bezpłatna nauka języka polskiego. Efektywna edukacja dzieci cudzoziemców w polskiej szkole bez znajomości języka na dłuższą metę byłaby nierealna. Na szczęcie dzieciaki błyskawicznie uczą się języków obcych. Mali cudzoziemcy, podlegający obowiązkowi szkolnemu, mają prawo do udziału w bezpłatnym kursie języka polskiego. Są to zajęcia dodatkowe, czyli odbywają się obok zwykłych lekcji. Nie zwalniają zatem dziecka z chodzenia do szkoły na zwykłych zasadach. Grafik takich zajęć ustala w porozumieniu z gminą dyrektor szkoły. Kurs trwa rok i obejmuje co najmniej 2 godziny zajęć tygodniowo (optymalnie 6 godzin). Jeśli po roku okaże się, że czas ten nie był wystarczający, kurs może zostać przedłużony. Dzieci uchodźców mogą także korzystać odpłatnie z lekcji języka polskiego poza szkołą, np. w formie indywidualnych zajęć z lektorem. Pomocy w sfinansowaniu takiego prywatnego kursu można szukać w powiatowych centrach pomocy rodzinie. Mają one obowiązek wypłacać świadczenia pieniężne, również na naukę języka, w ramach indywidualnego programu integracyjnego. Nic nie stoi zatem na przeszkodzie, aby równolegle korzystać z nauki języka polskiego zarówno w szkole, jak i poza nią. rys. Beata Olszewska 1. Art. 70 Konstytucji RP 2. Ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991 r. (Dz.U ). Uwaga: należy uwzględnić liczne późniejsze nowelizację tejże ustawy. Zwłaszcza ostatnią z 2009 roku, o której mowa poniżej. 3. Ustawa z dnia 19 marca 2009 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U ). 4. Art. 14, 14a Ustawy o systemie oświaty oraz 2 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 4 października 2001 r. w sprawie przyjmowania osób nie będących obywatelami polskimi do publicznych przedszkoli, szkół, zakładów kształcenia nauczycieli i placówek (Dz.U ). 5. Art. 94a ust. 1. ustawy o systemie oświaty, 2 Rozporządzenia MEN z Ustęp 2 i 3 2 Rozporządzenia MEN z Nowelizacja art. 15 ustawy o systemie oświaty wprowadzona ustawą o zmianie ustawy z 19 marca 2009 r. 8. Ustęp 4a i 4c art. 94a ustawy o systemie oświaty dodane ustawą o zmianie ustawy z 19 marca 2009 r.

3 Z jakim bagażem przyjeżdżają do Polski i jak wyglądała ich edukacja w Czeczenii. Czeczeńscy uczniowie w naszej klasie Bogna Różyczka Nasza-klasa.pl, profile Zaremy, Akhmeda, Islama i innych uchodźców z Czeczenii, którzy uczą się w polskich szkołach ponad stu przyjaciół (większość to Polacy), zdjęcia i komentarze: Spoxik Fotka, Eleganckie zdjecie ziomki, Stary, co ty masz na głowie pozdro :-) Na urodziny szereg życzeń. Wygląda na to, że młodzi Czeczeni świetnie się odnaleźli w polskiej rzeczywistości. A przynajmniej część z nich. Czeczeńskie dzieci chodzą do polskich szkół już od dawna, w tej chwili do ponad 70 w całej Polsce. Przyjechały i przyjeżdżają bo wojna, strach, trudna sytuacja i brak perspektyw. Wojna jest wprawdzie oficjalnie zakończona, ale niedawne zabójstwo Natalii Estemirovej, działaczki na rzecz praw człowieka w Czeczenii, każe wątpić, czy w tej części świata wszystko wróciło do normy. Międzynarodowej ochrony szukają w Polsce oczywiście nie tylko Czeczeni, ale stanowią oni największą grupę osób starających się o status uchodźcy (ponad 90%) i przyjeżdżają do nas całymi, często wielodzietnymi rodzinami. Stąd pomysł, by w ramach szkoleń dla nauczycieli dzieci uchodźców organizowanych przez Centrum Pomocy Uchodźcom i Repatriantom Polskiej Akcji Humanitarnej, odbyły się warsztaty przybliżające uczestnikom historię i kulturę Czeczenii oraz spotkanie z czeczeńską nauczycielką, która opowie o czeczeńskim systemie edukacji i szkolnych zwyczajach. Warto wiedzieć, co potrafią i do czego przyzwyczajone są czeczeńskie dzieci oraz czego oczekują ich rodzice. W Czeczenii nie ma podziału na podstawówkę, gimnazjum i liceum. Uczniowie chodzą przez 11 lat do tej samej szkoły. Można ją skończyć także po 9 latach (ustawowy obowiązek edukacyjny), zdobywając tzw. niepełne średnie wykształcenie. Edukację można wtedy kontynuować w szkołach przygotowujących do zawodu. Jeśli ktoś chce iść na studia, musi zaliczyć 11 klas. Egzaminy końcowe zdaje się po 9 lub 11 klasie i dopiero wtedy dostaje się jedyne świadectwo. Językiem wykładowym w czeczeńskich szkołach jest rosyjski. W 1998 r. zaczęto myśleć o rozpoczęciu nauczania w języku czeczeńskim, ale zadanie to okazało się na ówczesne czasy zbyt trudne. Przetłumaczenie podręczników oraz wprowadzenie do języka czeczeńskiego nowej terminologii (technicznej i naukowej), to skomplikowana operacja. Zresztą i tak za chwilę wybuchła druga wojna czeczeńska i nikt już nie myślał o reformach. Czeczeńskie dzieci zaczynają edukację w wieku siedmiu lat. W pierwszej klasie uczą się pisać w dwóch językach i dwóch alfabetach (język czeczeński zapisywany jest obecnie w zmodyfikowanej wersji cyrylicy). Oprócz tego matematyka, zajęcia plastyczne i sportowe. W piątej klasie dochodzą lekcje biologii, geografii, historii (najpierw Rosji, a w późniejszych latach Czeczenii i innych państw), języka obcego (najczęściej jest to angielski) i muzyki (nauka czeczeńskich pieśni i tańców, gra na różnych instrumentach). Od 1998 r. piątoklasiści zaczynają też naukę podstaw islamu te lekcje odbywają się w języku czeczeńskim. W kolejnych klasach dochodzi fizyka, chemia, biologia i informatyka (tam, gdzie są komputery w wiejskich szkółkach często ich brakuje). I tak co roku od 1 września do końca maja, z podziałem na 4 semestry, a potem długie, 3-miesięczne wakacje (za to w ciągu roku szkolnego wolne są tylko niedziele). Podczas wakacji nie trzeba się martwić o podręczniki na następny rok, uczniowie wypożyczają je ze szkół. O zawartości podręczników i reformach programowych decyduje się w Moskwie. Od wybuchu wojny w 1994 r. program został nieco zmodyfikowany, ale Czeczeni nie mieli na te zmiany większego wpływu. Zresztą kolejni czeczeńscy przywódcy nie wykazywali dużego zainteresowania szkolnictwem. Za prezydentury Asłana Maschadowa pojawił się wspomniany pomysł przejścia w szkołach na język czeczeński, przez jakiś czas chłopcy i dziewczynki uczyli się oddzielnie. Od 2007 r. pomysł obecnego rządu Ramzana Kadyrowa dyrekcje poszczególnych szkół i rektorzy uniwersytetów mogą decydować, czy dziewczynki i kobiety muszą na terenie szkoły nosić chusty i długie spódnice. Wyjąwszy przymus noszenia chust i nauczanie w obcym języku, nie ma teoretycznie większych różnic między szkołą polską a czeczeńską. Wydaje się, że przejście z jednej do drugiej mogłoby przebiegać bezboleśnie (pomijając konieczność opanowania języka polskiego). Zarówno tam jak mówi Malika, młoda czeczeńska nauczycielka jak i tu, niemile widziane jest spóźnialstwo, brak postępów w nauce, brak kultury i wagary. Wydaje się nawet, że w czeczeńskiej szkole panuje większa dyscyplina niż w polskiej. Malika twierdzi również, że większość czeczeńskich rodziców docenia dziś znaczenie edukacji. Zapewne wielu polskim nauczycielom trudno będzie podzielić tę opinię. Czasem odnoszą wrażenie, że czeczeńskich rodziców w ogóle nie interesują szkolne postępy ich dzieci, że nie zależy im na ich wykształceniu i wychowaniu. Przypadki zaangażowania czeczeńskich rodziców w życie polskich szkół są bardzo nieliczne. Inne problemy, z jakimi borykają się polscy nauczyciele, to opuszczanie lekcji, nieprzystosowanie do szkolnego porządku i brak motywacji do nauki. Problemy te, przyznaje Malika, widoczne są także w Czeczenii. Ocenia, że dotyczą około 20% uczniów i jest to przede wszystkim wynik przerw w edukacji spowodowanych działaniami wojennymi. W Polsce dochodzi do tego jeszcze stres związany z migracją i ogólne poczucie niepewności i zawieszenia, w jakim żyją osoby oczekujące na decyzję w sprawie nadania statusu uchodźcy. Malika przyczynę braku motywacji rodziców do zachęcania dzieci do nauki widzi między innymi właśnie w owym poczuciu zawieszenia zarówno tym instytucjonalnym, wynikającym z uzależnienia od decyzji Urzędu do Spraw Cudzoziemców, jak i prywatnym, związanym z brakiem pewności i planu, czy zostać w Polsce na dłużej, wracać do Czeczenii, czy starać się wyjechać dalej na Zachód. Dodatkowo, nie wszyscy dwudziestoparolatkowie (czyli dzisiejsi młodzi rodzice), mieli takie szczęście, jak Malika (rocznik 86). Jej wieś nie została zniszczona w żadnej z dwóch wojen, a szkoła, do której chodziła, zawiesiła działalność raptem na pół roku podczas drugiej wojny. W innych rejonach Czeczenii było dużo gorzej wiele szkół zostało zbombardowanych, ostrzelanych lub zajętych przez rosyjskie wojska. Wielu nauczycieli uciekło w bezpieczniejsze rejony. Wiele rodzin mieszkało po kilka lat w obozach dla uchodźców, gdzie wprawdzie prowadzono lekcje, ale w bardzo prowizorycznych warunkach. Wiele dzieci przerwało naukę na parę miesięcy lub lat. Nawet jeśli pobliskie szkoły funkcjonowały, dzieci przychodziły na zajęcia nieregularnie, zajęte opieką nad młodszym rodzeństwem, czasem zdobywaniem pożywienia lub wody. Niektórzy starsi chłopcy zamiast lekcji woleli angażować się w walkę. Rodzice młodszych bali się ich puszczać do szkoły, bo zdarzało się, że rosyjskie zaczystki dotykały nawet 13-latków. W Groznym przed rokiem 1994 było ponad 60 szkół i zespołów szkolnych, w maju 2004 r. pracowały tylko cztery. Szkoły stosunkowo szybko wznawiały swoją działalność, ale w 2001 roku wciąż jeszcze 30% dzieci z Groznego i okolic nie chodziło do szkoły. Początki były trudne szkoły na wpół zrujnowane, nie ogrzewane, bez dostępu do bieżącej wody, z folią w oknach zamiast szyb. Brak ławek i krzeseł, pomocy naukowych, podręczników i zeszytów. Niedostateczna liczba nauczycieli. Ale lekcje i tak się odbywały w miarę możliwości. Szkoła nr 34 w Groznym, w której Polska Akcja Humanitarna prowadziła podczas wakacji 2000 roku świetlicę dla dzieci, przez parę lat pracowała na wpół zrujnowana ze zburzonym jednym skrzydłem. Wśród dzisiejszych dwudziestoparolatków znajdują się osoby, które uczyły się tylko przez kilka lat lub nigdy nie chodziły do szkoły. Oznacza to powrót analfabetyzmu. Takim rodzicom może być trudno zrozumieć potrzebę edukacji dzieci.. Wydaje się, że rząd czeczeński nie zauważa straconych lat i pokoleń. W Czeczenii nie ma żadnych programów służących nadrabianiu edukacyjnych zaległości. Kto ma pieniądze, ten płaci za korepetycje lub naukę w szkołach wieczorowych. Niektóre szkoły zorganizowały tuż po drugiej wojnie dodatkowe kursy. W 2000 r. w szkołach pojawili się również psychologowie. Malika twierdzi, że to właśnie psychologia i pedagogika są w ostatnich latach najbardziej obleganymi kierunkami. Na koniec małe wyliczenie. Pierwsza wojna czeczeńska to lata , druga Dzisiejsi czeczeńscy uczniowie polskich podstawówek urodzili się albo tuż przed drugą wojną, albo tuż po niej. Wojna nie dotknęła być może tych dzieci w sposób bezpośredni, na pewno jednak dotknęła ich rodziców. Dzisiejsi gimnazjaliści, urodzeni podczas pierwszej wojny lub tuż po niej, pod koniec drugiej mieli od 5 do 8 lat. Dzisiejsi licealiści, urodzeni tuż przed pierwszą wojną, pod koniec drugiej mieli od 9 do12 lat. Warto o tym pamiętać, kiedy do naszej klasy trafiają uchodźcy z Czeczenii. Przy pisaniu artykułu korzystałam z raportów umieszczonych na stronie Institute for Democracy in Eastern Europe, oraz z archiwum misji PAH w Czeczenii, działającej w latach Dziękuję Malice za rozmowę. Fot. Archiwum PAH 3

4 Położone w odległości niecałych 200 km dwie wojewódzkie stolice Białyst różnych charakterach. Dość kameralny Białystok uwodzi sielank Obie mają do zaoferowania wiele, często z Mamy nadzieję, że nasz mini-przewodnik pomoże Wam odkryć ich uroki. codziennych gazet oraz np. Co Jest Grane piąt Katarzyna Potoniec Fot. Katarzyna Potoniec 4 BIAŁYSTOK Kultura Entuzjaści filmu mogą skorzystać z oferty 5 białostockich kin. Sieć Helios (Galeria Biała, ul. Miłosza 2 i Galeria Alfa, ul. Świętojańska 15) oferuje promocyjne ceny biletów w wysokości 13 zł na seanse do godziny 13:00, od poniedziałku do piątku. Teatr Dramatyczny im. A. Węgierki (ul. Elektryczna 12) oferuje osobom bezrobotnym (zarejestrowanym w Powiatowym Urzędzie Pracy) bilety w cenie 4 zł na spektakle grane na dużej scenie (szczegółowe informacje w kasie Teatru). Za darmo lub po symbolicznej cenie (trzeba najpierw zgłosić się po wejściówki) można oglądać spektakle dyplomowe studentów Akademii Teatralnej (ul. Sienkiewicza 14). Szczególnie polecamy przedstawienia słynnego Teatru Wierszalin mającego swoją siedzibę w nieodległym Supraślu. Bilety zazwyczaj sprzedawane są w cenie 25 zł, lecz ze względu na dużą popularność przedstawień polecamy wcześniejsze dokonanie rezerwacji (szczegóły na stronie W niedziele można bezpłatnie zwiedzić wystawy stałe następujących muzeów: Ratusza, Historycznego (ul. Warszawska 37), Rzeźby Alfonsa Karnego (ul. Świętojańska 17), Wojska (ul. Kilińskiego 7). Szeroką ofertą szczycą się białostockie domy kultury, gdzie za niewielką opłatą dzieci i młodzież mogą wziąć udział w licznych zajęciach. Największym i najlepiej zaopatrzonym jest Młodzieżowy Dom Kultury przy ul. Warszawskiej 79. Pełna lista znajduje się na stronie w zakładce Kultura. Z dzieckiem Rodzice znajdą w Białymstoku kilka dobrych sposobów na spędzenie czasu ze swoimi dziećmi. Amatorom zieleni i spokoju z pewnością spodobają się białostockie Planty, z fontannami (w letnie noce podświetlane kolorowymi światłami), rabatami kwiatów i Pałacem Branickich. W niedużym oddaleniu, przy ul. 11 Listopada, znajduje się Park Zwierzyniec, a w nim mini ZOO Akcent, co prawda zaniedbane, lecz z pewnością przysparzające wiele radości maluchom. Wstęp do niego jest bezpłatny, lecz należy spieszyć się z odwiedzinami, gdyż planowe jest jego zamknięcie w tym roku. Naprzeciwko wejścia do zoo znajduje się nowoczesne całoroczne lodowisko wraz z wypożyczalnią łyżew. Najmłodsi, w zielonej przestrzeni Białegostoku, znajdą też kilka ogólnie dostępnych placów zabaw. Również w centrum (ul. Kalinowskiego 1) ma swoją siedzibę cieszący się dobrą renomą Białostocki Teatr Lalek, który w dzień zaprasza na lalkowe spektakle dla dzieci, a wieczorami wystawia sztuki dla dorosłych. Trudno przy tej okazji pominąć najmilszą w mieście, choć może niekoniecznie urządzoną z myślą o dzieciach, Kawiarnię Lalek mieszczącą się w budynku teatru. Sport Najsłynniejszym białostockim obiektem sportowym jest bez wątpienia Aeroklub Podlaski (ul. Ciołkowskiego 2/2), w którym swe pasje realizują miłośnicy lotnictwa i baloniarstwa. Oprócz tego Białystok ma swoją drużynę piłkarską Jagiellonia Białystok, której mecze (stadion przy ul.świętokrzyskiej) gromadzą całkiem liczne grono kibiców. Amatorom innych sportów miasto oferuje korty tenisowe (m.in. przy ul. 11 listopada 28), lodowisko, hale i boiska oraz baseny. Największy w mieście basen znajduje się przy ul. Włókienniczej 4. Inne znajdziemy na poszczególnych osiedlach, zaś szczegółowe informacje na oficjalnej stronie miasta: w zakładce Sport/Obiekty Sportowe. Książki i prasa obcojęzyczna Publikacje w językach obcych można znaleźć w księgarniach językowych (np. Multi, ul. Św. Rocha 8, Szawal, ul. Boh. Getta 3), a także, czasami, w ogólnych. Warto sprawdzić zasoby antykwariatów (np. Dom Książki, ul. Lipowa 18) oraz wielu znajdujących się na terenie miasta bibliotek. Prasa obcojęzyczna jest dostępna m.in. w salonach Empik. Darmowe wypożyczalnie znajdują się na każdym osiedlu. Aby z nich skorzystać, należy okazać ważny dokument tożsamości. Książkę możemy zabrać ze sobą, jeśli jesteśmy zameldowani na terenie województwa. Internet Darmowy dostęp do Internetu jest możliwy w Centrum Pomocy Migrantom i Uchodźcom Caritas Archidiecezji Białostockiej (ul. Warszawska 47, wt. 13:00 15:00). W razie potrzeby pilnego skorzystania z dostępu do sieci, można zwrócić się do Centrum Integracji Uchodźców Fundacji Edukacji i Twórczości (ul. Św. Mikołaja 9, pon. i śr. 12:00 15:00, wt. 9:00 13:00). W centrum miasta oraz wielu miejscach publicznych, znajdują się bezprzewodowe punkty dostępu do Internetu (należy mieć swój komputer). Religia Oprócz licznych, jak w całej Polsce, kościołów katolickich, na terenie miasta i w przyległych miejscowościach znajduje się około 10 cerkwi prawosławnych. Dzięki Tatarom mieszkającym na terenie województwa podlaskiego już od ponad 300 lat, w niedalekiej odległości od Białegostoku (około 60 km) znajdują się dwa zabytkowe, funkcjonujące do dziś meczety: w Kruszynianach i Bohonikach, a także muzułmańskie cmentarze. Meczet znajduje się także w samym mieście, przy ulicy Hetmańskiej 63, gdzie mieści się również Białostockie Centrum Islamskie. Więcej informacji dotyczących Białegostoku, jego atrakcji, wydarzeń kulturalnych i promocji można uzyskać w Informacji Turystycznej (Dworzec PKP i ul. Malmeda 6) oraz stronach internetowych, np. Fot. Katarzyna Potoniec

5 ok i Warszawa największa i jedna z najmniejszych są miastami o skrajnie owym spokojem, dynamiczna Warszawa pobudza do działania. a bardzo niewiele, lub zupełnie za darmo. Do regularnego uzupełniania lektury doskonale nadają się miejskie dodatki kowy informator kulturalny Gazety Wyborczej. Natalia KLOREK Kultura Niektóre kina przygotowały specjalną ofertę, pozwalającą za niewielką opłatą obejrzeć interesujące filmy. W poniedziałki Kino Luna (ul. Marszałkowska 28) i Kino Rejs (ul. Krakowskie Przedmieście 21/23) zapraszają na wszystkie seanse za 5 PLN. Z kolei we wtorki za 4,99 PLN można obejrzeć filmy w Kinie Alchemia (ul. Jezuicka 4). Muzea i część galerii jeden dzień w tygodniu zaprasza do zwiedzania za darmo. Wystawy w Centrum Sztuki Współczesnej (zamek Ujazdowski, ul. Jazdów 2) i Galerii Zachęta (pl. Małachowskiego 3) można obejrzeć bez opłat w każdy czwartek. Prezentują one dzieła współczesnych artystów z Polski i zagranicy. Muzeum Powstania Warszawskiego (ul. Grzybowska 79) zaprasza na bezpłatne zwiedzanie w niedziele. Opowiada ono w niebanalny sposób historię wystąpienia zbrojnego w 1944 r. przeciwko okupującym Warszawę wojskom niemieckim. Wizytę tu polecamy wszystkim, którzy chcieliby się przekonać, że muzea nie muszą być nudne. Z kolei w sobotę nie pobiera opłat świeżo odremontowane Muzeum Etnograficzne (ul. Kredytowa 1). Prawie każda dzielnica stolicy ma swój dom kultury. Odbywają się w nich zajęcia zarówno dla dorosłych, jak i dla dzieci (m.in. warsztaty plastyczne, grupy teatralne). Korzystać z nich mogą również obcokrajowcy. Zazwyczaj regularne zajęcia wiążą się z opłatami, których wysokość różni się w poszczególnych domach kultury. Ośrodki w wyjątkowych sytuacjach dopuszczają sytuacje zwolnienia z opłat za uczestnictwo w zajęciach kwestie te powinny być ustalane indywidualnie z dyrekcją instytucji. W Mazowieckim Centrum Kultury i Sztuki ( dostępne są stałe propozycje kulturalne. Spis instytucji kulturalnych w Warszawie znaleźć można na stronie Urzędu Miasta Warszawa w zakładce Kultura i Sztuka. Z dzieckiem W Warszawie jest wiele placów zabaw i boisk sportowych. Wiele z nich znajduje się w parkach, zaś najlepiej wyposażony z nich w Parku Żeromskiego przy Placu Wilsona na Żoliborzu, który sąsiaduje z przemiłą kawiarnią dla dzieci Kofifi i sklepem z ręcznie robionymi zabawkami Kalimba. Spis placów zabaw oraz informacje, jak ciekawie spędzić czas z dziećmi w Warszawie, znaleźć można na stronie (należy skorzystać z wyszukiwarki Wszystko dla dzieci). Warszawskie parki przyciągają także dorosłych. W jednym z najstarszych parków Warszawy Łazienkach Królewskich spacerując zacienionymi alejkami, po których przechadzają się pawie, latem odwiedzających mogą słuchać koncertów szopenowskich. Odbywają się one co niedzielę pod pomnikiem Chopina. Tych, którzy chcą pospacerować wśród wyjątkowych okazów roślin, zapraszamy do odwiedzenia sąsiadującego Botanicznego Łazienkami Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Warszawskiego (Al. Ujazdowskie 4) (bilet normalny: 5 zł, ulgowy: 2,5 zł). Sport W niemal każdej dzielnicy Warszawy znajdują się tzw. Ośrodki Sportu i Rekreacji, w których korzystać można z obiektów i uczestniczyć w zajęciach sportowych. Można tu m.in. wynająć stół do ping-ponga, salę do piłki nożnej, skorzystać z basenu, siłowni lub zagrać w kręgle (np. OSiR Praga Południe ul. Angorska 2). Większość zajęć i atrakcji jest płatna ceny różnią się w zależności od ośrodka. W niektórych OSiR-ach są także baseny m.in. w oddziale OSiR-u dzielnicy Praga Południe (Pływalnia Wodnik) i dzielnicy Ochota. Wodne atrakcje m.in. zjeżdżalnie są dostępne też w Parku Wodnym przy ul. Merliniego 4. W stolicy jest wiele boisk, z których można korzystać za darmo. Jedno z nich wzbogacone o bieżnię znajduje się w Parku Skaryszewskim na pograniczu Saskiej Kępy i Grochowa. Warszawa Prasa i książki Gazety wraz z dodatkami kulturalnymi przejrzeć możemy za darmo w sieci salonów Empik. Tutaj, podobnie jak w sklepie Traffic (ul. Bracka 25), jest też księgarnia, w której książki (także w językach obcych) wyłożone są na półkach i można je przeglądać na miejscu. Tym, którzy chcą kupić książki, oprócz wspomnianych księgarni polecamy także te specjalizujące się w literaturze obcojęzycznej. W samym centrum Warszawy mieści się Rusałka mała, choć świetnie zaopatrzona księgarnia wydawnictw rosyjskojęzycznych. Można w niej, czasami za niewielkie pieniądze, znaleźć słowniki, literaturę piękną i fachową. Literaturę w języku rosyjskim, angielskim i francuskim możemy dostać także w sieci księgarni językowych Akademia (m.in. przy Kopernika 32). Zachęcam również do korzystania z bibliotek, z których zarówno dzieci, jak i młodzież mogą wypożyczać książki. W każdej warszawskiej dzielnicy znajduje się co najmniej jedna wypożyczalnia. By skorzystać z czytelni, wystarczy okazać ważny dokument tożsamości. Natomiast abyśmy móc wypożyczyć książkę do domu, należy być zameldowanym na Fot: wikipedia terenie województwa. W wielu bibliotekach korzystać można także z komputerów podłączonych do Internetu. Internet Jeśli posiadacie komputer wyposażony w odbiornik wi-fi, z Internetu możecie korzystać za darmo prawie w każdej kawiarni. W centrach handlowych i w pasażach stacji metra (Centrum, Świętokrzyska) są płatne kawiarenki internetowe (ok. 6 PLN za godzinę). Bezpłatnie z Internetu korzystać można np. w Świetlicy CPUiR Polskiej Akcji Humanitarnej (ul Szpitalna 5/18 w godzinach 9:15 16:30) lub w Kawiarence Internetowej przy Ośrodku Migranta Fu Shenfu (Ostrobramska 98, od poniedziałku do piątku od godz. 10:00 do 19:00 i w soboty od godz. 10:00 do 13:00). Religia W Warszawie można uczestniczyć w mszach świętych Kościoła katolickiego odprawianych w obcych językach: po angielsku w niedzielę o 11:30 przy ulicy Radnej 14 i w kościele pod wezwaniem Błogosławionego Edmunda Bojanowskiego (ul. Kokosowa 12) w soboty o 19:00. Msze celebrowane są w Warszawie także po hiszpańsku, francusku, niemiecku, włosku, litewsku, koreańsku, wietnamsku, a także w obrządku ormiańskim. W stolicy działa też sześć cerkwi pięć prawosławnych i jedna, najstarsza z istniejących do dziś w Warszawie, greckokatolicka przy ul. Miodowej 16, wzniesiona w 1784 r. Meczet mieści się przy ulicy Wiertniczej 103. Synagoga przy tej samej ulicy pod numerem 113 a także im. Małżonków Nożyków przy Twardej 6 oraz przy Słomińskiego 19. Szczegółowe informacje znaleźć można na stronie Archidiecezji Warszawskiej Więcej informacji o Warszawie, wydarzeniach kulturalnych w stolicy, a także mapy dostępne są w Punktach Informacji Turystycznej (m.in. Dworzec PKP Warszawa Centralna, Hala Główna, ul. Krakowskie Przedmieście 65), zaś kopalnią wiedzy o darmowych wydarzeniach w mieście jest strona Fot: wikipedia

6 W szkole z asystentem Joanna Kramek Chcąc wesprzeć proces integracji dzieci cudzoziemców w polskiej szkole, Ministerstwo Edukacji Narodowej zaproponowało, w ramach nowelizacji ustawy o systemie oświaty, zatrudnianie przez szkoły asystentów nauczycieli, władających językiem uczących się w niej cudzoziemców. Tylko na Mazowszu nowelizacja ustawy obejmie 64 szkoły, w których uczą się teraz dzieci uchodźców. W Stowarzyszeniu Interwencji Prawnej (SIP) powstał pilotażowy program o podobnym charakterze pod nazwą Szkoła wielokulturowa. Realizowano go ze środków Biura Edukacji m. st. Warszawy w szkole podstawowej nr 273 im. Aleksandra Landy na warszawskich Bielanach, do której uczęszcza wiele dzieci uchodźców z Czeczenii. Aleksandra Chrzanowska ze Stowarzyszenia Interwencji Prawnej: Funkcja asystenta czeczeńskiego nie jest antidotum na wszelkie problemy związane z odnajdywaniem się przez uchodźców w polskich szkołach, istotnie jednak wpływa na ich zmniejszenie i, co bardzo ważne, aktywizuje onieśmielonych nieznajomością języka polskiego rodziców. W ramach projektu asystentka była tłumaczem na zebraniach z rodzicami i radach pedagogicznych. Odpowiadała również za kontakty z rodzicami uczniów imigrantów, w szczególności tych sprawiających trudności w szkole. W trakcie dyżurów asystentka czeczeńska pomagała wszystkim uczniom, zarówno cudzoziemcom, jak i Polakom, chcącym uzyskać informację lub rozwiać wątpliwości wynikające z różnic kulturowych. Dzieci polskie i czeczeńskie otwierały się wzajemnie na siebie chociażby podczas cotygodniowych spotkań Kółka Miłośników Kaukazu. Asystent, w razie potrzeby, może także uczestniczyć w lekcjach, co pozwala uniknąć sytuacji, w której część klasy realizuje program nauczania, a druga, uczniowieuchodźcy, np. z powodu bariery językowej, zaczyna się nudzić i odstawać od reszty. Jeden asystent na szkołę nie rozwiąże oczywiście wszystkich problemów w tych placówkach, w których uchodźcy stanowią znaczną część społeczności. W takim przypadku przydałby się na stałe taki pomocnik nauczyciela w każdej klasie, w której uchodźcy to jedna trzecia czy połowa uczniów. Czasem nauczycielom wydaje się, że utworzenie osobnej klasy dla uchodźców rozwiązałoby problem na szczęście prawo nie dopuszcza takiej możliwości. Prowadziłoby to do odseparowania jednych dzieci od drugich i uniemożliwiło jakąkolwiek integrację zaznacza przedstawicielka SIP. Natomiast ustawodawca powinien przewidzieć możliwość utworzenia klasy przygotowawczej, w której dzieci cudzoziemskie intensywnie uczyłyby się języka i po kilku miesiącach czy roku w zależności od indywidualnych potrzeb trafiałyby do klasy najbardziej odpowiedniej ze względu na wiek i poziom. Asystenci wywodzić się będą głównie ze środowiska imigranckiego. Muszą być jednak na tyle charyzmatyczni, by stać się swoistymi rzecznikami uczniów uchodźców, a zarazem muszą zostać zaakceptowani przez społeczność polską. Niezbędna jest dobra znajomość języka polskiego i zdolności interpersonalne. Istnieje także obawa, że pomysł wprowadzenia asystenta czeczeńskiego, jak pokazują doświadczenia innej polskiej placówki, może spotkać się z wrogością ze strony rodziców uchodźców, którzy z różnych powodów nie chcą zaakceptować danej osoby jako nauczyciela swoich Art. 94 ust. 4. Osoby niebędące obywatelami polskimi, podlegające obowiązkowi szkolnemu lub obowiązkowi nauki, które nie znają języka polskiego albo znają go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki, mają prawo do dodatkowej, bezpłatnej nauki języka polskiego. Dodatkową naukę języka polskiego dla tych osób organizuje organ prowadzący szkołę. 4a. Osoby, o których mowa w ust. 4, mają prawo do pomocy udzielanej przez osobę władającą językiem kraju pochodzenia, zatrudnioną w charakterze pomocy nauczyciela przez dyrektora szkoły. Pomocy tej udziela się nie dłużej niż przez okres 12 miesięcy. Uwaga! Ust. 4 wchodzi w życie z dniem dzieci. Miejmy nadzieję, że asystenci, którzy trafią do szkół w przyszłym roku będą jednak traktowani przez rodziców jak równorzędni partnerzy. Nowelizacja ustawy to bardzo potrzebna inicjatywa. Jak pokazują doświadczenia wcześniejszych projektów, szkoły są otwarte i gotowe na przyjęcie uchodźców i chcą z nimi współtworzyć przestrzeń szkolną, w której nie zabraknie miejsca na odmienność kulturową i języki ojczyste. Akceptacja i poszanowanie wszelkich przejawów kultury dziecka imigranta stanowi chyba najlepszą dla niego zachętę, by w pełni korzystało ze swego prawa do edukacji w Polsce. 6 Zdążyć przed dzwonkiem wyprawkowe abc Joanna Kramek Wyprawka to pierwszy sprawdzian dla rodziców przed rozpoczęciem roku szkolnego. Zakup przyborów szkolnych, zeszytów, książek i plecaka to bowiem wydatek rzędu kilkuset złotych. Zanim dzieci rozpoczną nowy rok szkolny warto wiedzieć, gdzie cudzoziemcy mogą szukać pomocy i wsparcia i z jakich programów mogą skorzystać. Pomoże to zaoszczędzić sobie i dziecku stresu związanego z rozpoczęciem edukacji w polskiej szkole. Szkoła Zapisując dziecko do szkoły warto spytać o szkolnego pedagoga i wychowawcę przyszłej klasy dziecka. Osoby te uprawnione są do wnioskowania o różne formy pomocy darmowe posiłki dla dziecka, dofinansowanie podręczników lub przekazanie ich kserokopii. Jeśli jest to konieczne szkoła powinna zorganizować 2 dodatkowe godziny lekcji języka polskiego. Do uczniów klas I III szkoły podstawowej oraz pierwszych klas gimnazjum skierowany jest rządowy program Wyprawka szkolna. Zgodnie z tym programem rodzice dzieci, rozpoczynających naukę w klasach I III szkoły podstawowej oraz w klasach I gimnazjum, którzy znajdują się w trudnej sytuacji ekonomicznej lub życiowej, będą mogli otrzymać w roku szkolnym 2009/2010 dofinansowania na zakup podręczników. Przyznanie pomocy następuje na wniosek rodziców ucznia (prawnych opiekunów, rodziców zastępczych), a także nauczyciela, pracownika socjalnego lub innej upoważnionej do tego osoby. Wniosek należy złożyć do dyrektora szkoły. Ośrodki pomocy społecznej Cudzoziemskie dzieci posiadające status uchodźcy, dzieci, którym udzielono ochrony uzupełniającej i dzieci posiadające zgodę na pobyt tolerowany mają prawo do wszelkich form wsparcia socjalnego oferowanych dzieciom w trudnej sytuacji, na takich samych zasadach jak obywatele polscy. Wnioski można składać w celu dofinansowania zakupu podręczników, obiadów dla dziecka, czy opłaty np. za przedszkole. Wszystko zależy od indywidualnych potrzeb, wieku i sytuacji rodzinnej dziecka. Ośrodki pomagają również w zapisach do szkół i przedszkoli, tłumaczeniach, w razie wątpliwości udzielają potrzebnych informacji lub pomocy rzeczowej. Wnioski o przyznanie pomocy finansowej należy składać w ośrodkach pomocy społecznej właściwych dla miejsca zamieszkania. W przypadku Warszawy jest to 18 ośrodków rozmieszczonych we wszystkich dzielnicach miasta. Po złożeniu wniosku pracownik socjalny przeprowadza wywiad środowiskowy, który umożliwia dostosowanie pomocy do potrzeb danej rodziny. Dla kogo? Ile? dla uczniów klas I i II szkół podstawowych ogólnokształcących szkół muzycznych I stopnia do kwoty 150 zł dla uczniów klas III szkół podstawowych ogólnokształcących szkół muzycznych I stopnia do kwoty 170 zł dla uczniów klas I gimnazjów, klas I ogólnokształcących szkół muzycznych II stopnia, klas I ogólnokształcących szkół sztuk pięknych do kwoty 280 zł oraz klas IV ogólnokształcących szkół baletowych W ośrodku pomocy społecznej na Bielanach dofinansowanie z okazji rozpoczęcia roku szkolnego 2008/2009 wynosiło ok zł. Z otrzymanej pomocy należy się rozliczyć przedstawiając imienną fakturę za nabyte książki, zeszyty, przybory itp. Ustawa o świadczeniach rodzinnych przewiduje dodatek z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego w wysokości 100 złotych. W celu ubiegania się o jego przyznanie, należy najpierw złożyć wniosek o ustalenie prawa do zasiłku rodzinnego, ponieważ świadczenie to stanowi dodatek do zasiłku rodzinnego. Na terenie Warszawy składa się je zgodnie z miejscem zamieszkania w Urzędzie Dzielnicy. Ośrodki dla uchodźców Dzieci oczekujące na decyzję w sprawie przyznania ochrony międzynarodowej na terytorium RP i mieszkające w ośrodku dla uchodźców mogą liczyć na pomoc w poszczególnych ośrodkach dla uchodźców. Ustawa zobowiązuje ośrodki do zakupu pomocy dydaktycznych dla mieszkających w nich dzieci. Pomoce te stanowią własność ośrodka, dlatego muszą być zwrócone po zakończeniu roku szkolnego. Zakup podręczników i zeszytów ćwiczeń odbywa się raz w roku. Jeśli w trakcie roku szkolnego dziecko będzie zmuszone do zmiany szkoły, co związane będzie z wyprowadzką z ośrodka, wówczas koszty zakupu nowych podręczników pokrywają rodzice. Ośrodek przyznaje jednorazową pomoc w wysokości 50 zł na zakup przyborów szkolnych oraz stroju na zajęcia wychowania fizycznego. Kwota ta zwracana jest na podstawie faktury stanowiącej dowód zakupu, po wcześniejszym złożeniu odpowiedniego wniosku. Ekwiwalent dzienny w wysokości 9 zł przyznawany jest na jeden semestr nauki na podstawie zaświadczenia o uczęszczaniu przez dziecko do szkoły. Istnieje możliwość przedłużenia pomocy na kolejny semestr nauki. Ekwiwalent przeznaczany jest głównie na obiady szkolne. Istnieje także możliwość zwolnienia z opłat za szkolne obiady, gdy zezwoli na to dyrekcja placówki. Opłaty za bilety do kina, teatru, wejście na basen muszą być pokrywane z przyznawanego na każdy miesiąc kieszonkowego w wysokości 70 zł. Pomoc ta nie dotyczy uczniów, którzy korzystają ze świadczeń poza-ośrodkowych. W tym przypadku można zwrócić się po pomoc do organizacji pozarządowych. (Kontakty do niektórych organizacji zamieszczamy na stronie 7). FORMA I WYSOKOŚĆ ŚWIADCZEŃ OPISANYCH W TEKŚCIE MOŻE RÓŻNIĆ SIĘ W ZALEŻNOŚCI OD LOKALNYCH UCHWAŁ I DECYZJI ODPOWIEDNICH ORGANÓW.

7 Uczę się Ciebie, Człowieku Michał Gąsior Ty Czeczenko! usłyszała od swojej rówieśniczki polska czwartoklasistka. Zapłakaną dziewczynkę znalazła chwilę potem w szatni nauczycielka języka polskiego Barbara Tłoczek. Od tego zdarzenia wszystko się zaczęło wspomina polonistka, która postanowiła położyć kres szkolnym przejawom nietolerancji. Do Szkoły Podstawowej nr 225 przy ulicy Brożka w Warszawie od kilku lat uczęszczają dzieci czeczeńskich uchodźców. Ich pobyt często jest chwilowy, bo Polska, dla wielu obcokrajowców zmuszonych do ucieczki z własnego kraju, nie jest miejscem docelowym. Zdarza się, że dziecko chodzi do szkoły miesiąc czy dwa i znika bez śladu prawdopodobnie rodzina jedzie dalej, na zachód. Nikt wcześniej nie zauważył, żeby obecność Czeczenów w szkole stanowiła problem. Kiedy jednak okazało się, że etniczność ucznia postrzegana może być pejoratywnie, a jego narodowość staje się obelgą w ustach innego dziecka, zapadła decyzja o przeciwdziałaniu ignorancji i nietolerancji. Uczę się ciebie, człowieku / Powoli się uczę, powoli / Od tego uczenia trudnego / Raduje się serce i boli tak zaczyna się wiersz Jerzego Lieberta, który zainspirował Barbarę Tłoczek do stworzenia projektu, którego celem jest kształtowanie postaw otwartości wobec różnic rasowych, etnicznych i religijnych oraz przeciwdziałanie przejawom nietolerancji i dyskryminacji. Na tym nie kończy się misja szerzenia tolerancji w SP nr 225. Równolegle do tego projektu powstało mnóstwo programów, które zdaniem pani Tłoczek stanowić mają źródło edukacji międzykulturowej. W relacjach rówieśniczych zaczęły pojawiać się konflikty wynikające ze stereotypowego postrzegania uchodźców jako ludzi gorszych mówi pani Barbara. Jednym z najważniejszych działań, których podjęli się nauczyciele SP nr 225 w Warszawie było wprowadzenie obowiązkowych lekcji wychowawczych na temat dyskryminacji. Dzieci bardzo chętnie uczestniczyły w tych zajęciach. W ramach lekcji języka polskiego, jako alternatywę dla obowiązkowego programu, Barbara Tłoczek omawiała z uczniami wybrane baśnie narodów uchodźców. Równocześnie starała się przybliżyć Czeczenom polską kulturę i polskie zwyczaje. Zorganizowano konkursy: na plakat dotyczący nietolerancji (zgłoszono aż sześćdziesiąt prac) oraz na prezentację multimedialną na temat kultury Czeczenii. W maju szkołę odwiedził Mamed Khalidov czeczeński zawodnik MMA (Mixed Martial Arts mieszanych sztuk walki). Wzbudził niemałe zainteresowanie: wizyta bohatera, utytułowanego sportowca kaukaskiego pochodzenia miała szczególne znaczenie dla dzieci czeczeńskich uchodźców. Oto pojawia się rodak, któremu się udało, który odniósł na obczyźnie olbrzymi sukces. Doszło nawet do powstania musicalu. W sztuce Jana i Aliny de Witt pt. Niebieski piesek grały dzieci z klasy III, które uczęszczały na warsztaty teatralne w ZWPEK (Zespół Wolskich Placówek Edukacji Kulturalnej). Treścią libretta jest historia psa, który urodził się niebieski, co przysporzyło mu wielu kłopotów w królestwie zwierząt. Sztuka nie tylko została świetnie przyjęta przez widzów, ale także przez profesjonalistów. Spektakl zdobył II miejsce na XV Mazowieckim Przeglądzie Dziecięcych i Młodzieżowych Grup Teatralnych Minimaks. W ręce twórców powędrowała statuetka SREBRNEGO MINI- MAKSA, a nagrodą aktorską wyróżniono Jana Kossakowskiego grającego w spektaklu postać Czarnego Kota. Aktualnie do SP nr 225 uczęszczają jedynie dwie Czeczenki (na początku projektu, czyli jeszcze pół roku temu Czeczenów było ośmioro). Mimo to, projekt nadal jest realizowany, choćby dlatego, że uczniowie spotykają się na co dzień z Czeczenami oraz Inguszami na osiedlu na Woli mieszka bowiem spora grupa uchodźców. Dzieci, zanim zaczną podejmować samodzielne decyzje, naśladują bezkrytycznie rodziców. Niestety powielanie postaw zaobserwowanych w domu bywa często źródeł dyskryminacji wśród młodzieży. Choć szkoła nie dostała dofinansowania, a pieniądze na wszelkie przedsięwzięcia związane z programem pochodziły z zasobów placówki oraz z prywatnej kieszeni inicjatorki, pani Jerzy Libert Uczę się ciebie człowieku Uczę się ciebie człowieku. Powoli się uczę, powoli. Od tego uczenia trudnego Raduje się serce i boli. O świcie nadzieją zakwita, Pod wieczór niczemu nie wierzy, Czy wątpi, czy ufa jednako Do ciebie, człowieku, należy. Uczę się ciebie i uczę I wciąż cię jeszcze nie umiem Ale twe ranne wesele, Twą troskę wieczorną rozumiem Barbara, wspierana przez dyrektorkę szkoły Elżbietę Krużyńską wciąż głęboko wierzy w sens przedsięwzięcia. Szkoła złożyła już podanie o dofinansowanie do WIE (Warszawskie Inicjatywy Edukacyjne) na kolejny projekt, który, jeśli wszystko dobrze się ułoży, ruszy już we wrześniu. Salam marszaal, znaczy witaj! będzie kontynuacją Uczę się Ciebie, Człowieku. Wśród planów na nadchodzący rok szkolny (2009/2010) znajdują się: szkolenie dla nauczycieli z zakresu metod pracy z uczniami czeczeńskimi oraz wiedzy merytorycznej dotyczącej uchodźców, spotkanie z rodzicami uczniów klas, w których uczą się dzieci z Czeczenii, na temat kultury tego kraju, lekcje dotyczące historii i kultury Czeczenii, zaopatrzenie biblioteki szkolnej w lektury niezbędne do realizacji projektu, przygotowanie specjalnego numeru gazetki szkolnej: Salam marszaal, znaczy witaj, zaproszenie do szkoły gości np.: z Polskiej Akcji Humanitarnej, konkursy plastyczne o tematyce uchodźczej oraz rzecz bardzo istotna i ciekawa ewaluacja, która wykaże jak zmienił się stosunek uczniów do dyskryminacji innymi słowy, czy projekt spełnia swoje zadanie. Z odpowiedzią na pytanie, czy problem nietolerancji wśród uczniów zmalał, a poziom ich wiedzy o uchodźcach i dyskryminacji wzrósł, trzeba będzie poczekać na końcowe wyniki ewaluacji. Wielu uczniów zdobyło wiedzę o kraju swoich kolegów, mają świadomość trudnej sytuacji uchodźców, traumatycznych przejść związanych z ich ucieczką z kraju mówi Barbara Tłoczek Jak jednak zachowają się w grupie, w której będą także dzieci z Czeczenii? Czy będą konflikty? Nie wiem. Mam nadzieję, że nie. Jesteś dyskryminowany? Trafiłeś na nieuczciwego pracodawcę? Urzędnik jest wobec Ciebie nieżyczliwy? Napisz do nas! Wszystkich kłopotów nie rozwiążemy, ale na pewno postaramy się pomóc lub chociaż przestrzec innych. Ktoś szczególnie Ci pomógł? Zachował się szlachetnie? Chcesz mu podziękować? Napisz do nas! Chcemy promować dobre praktyki! REFUGEE.pl Gazeta Uchodźców ul. Szpitalna 5/18, Warszawa redakcja.refugee@pah.org.pl tel: +48 (22) , fax: +48 (22) Organizacje międzynarodowe Biuro Wysokiego Komisarza NZ do Spraw Uchodźców Al. Szucha 13/15 lok Warszawa tel. (022) Międzynarodowa Organizacja ds. Migracji (IOM) ul. Mariensztat Warszawa tel. (022) iomwarsaw@iom.int 2. Pomoc socjalna, poradnictwo, informacje Polska Akcja Humanitarna Centrum Pomocy Uchodźcom Ul. Szpitalna 5/ Warszawa tel. (022) pah@pah.org.pl Fundacja Polskie Forum Migracyjne Fundacja Ocalenie ul. Ordynacka 9/ Warszawa tel. (022) fundacja@ocalenie.org.pl Ośrodek Migranta Fu Shenfu ul. Ostrobramska Warszawa tel. (022) osrodek@migrant.pl Fundacja Edukacji i Twórczości ul. Św. Mikołaja Białystok tel. (085) Caritas Polska Centrum Pomocy Migrantom i Uchodźcom Caritas Diecezji Lubelskiej ul. Prymasa Stefana Wyszyńskiego Lublin; tel./fax (081) (tel. wew. 310) migranci@kuria.lublin.pl Caritas Diecezji Zielonogórsko-Gorzowskiej ul. Wojska Polskiego Słubice tel. (095) fax (095) Caritas Diecezji Legnickiej ul. Domańskiego Zgorzelec tel./fax (075) Caritas Archidiecezji Białostockiej ul. Warszawska Białystok tel./fax (085) Centrum Pomocy Migrantom i Uchodźcom Caritas ul. Warszawska Biała Podlaska tel./faks (083) Pomoc prawna Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć ul. Krowoderska 11/ Kraków tel. (012) biuro@pomocprawna.org Ośrodek Praw Człowieka Uniwersytetu Jagiellońskiego Al. Zygmunta Krasińskiego Kraków tel. (012) Instytut na rzecz Państwa Prawa: ul. Chopina 14/ Lublin tel./fax (081) tel./fax (081) Stowarzyszenie Interwencji Prawnej (SIP) ul. Al. 3-go Maja 12 lok Warszawa tel. (022) Helsińska Fundacja Praw Człowieka ul. Zgoda Warszawa tel. (022) Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego Klinika Prawa ul. Krakowskie Przedmieście 26/ Warszawa tel./fax (022) tel. (022) klinika@wpia.uw.edu.pl 7Organizacje P O M A G A J Ą C E U C H O D Ź C O M

8 M i ę dzynaro dow y Dzień Uch o dźc y Przesiadkowa czy końcowa? Przegląd filmów o tematyce uchodźczej Joanna Sawicka Już po raz czwarty w Warszawie, tym razem w kinie Kinoteka, zainaugurowano Przegląd Filmów o Tematyce Uchodźczej. W tym roku udało się znacznie rozwinąć repertuar a impreza odbyła się się w Warszawie, Krakowie, Poznaniu, Lublinie i Toruniu. Obchody Dnia Uchodźcy rozpoczęły się 20 czerwca uroczystym pokazem filmu włoskiego reżysera Marco Tullio Giordana pt. Skoro się urodziłeś. To poruszająca historia chłopca pochodzącego z bogatej włoskiej rodziny, który przypadkowo trafia na łódź przemycającą uchodźców do Włoch. Wydarzenie to zmienia na zawsze postrzeganie własnego kraju przez głównego bohatera. Po projekcji widzowie mogli pozostać w atmosferze międzykulturowości, rozmawiając przy lampce wina. Miłym akcentem wieczoru był poczęstunek przygotowany przez hinduską restaurację Ganesh. W ramach przeglądu zaprezentowano filmy fabularne i dokumentalne, przedstawiające powody opuszczania własnego kraju przez ludzi na całym świecie. Z najważniejszych tytułów wyświetlonych podczas przeglądu warto wymienić: Ojcze nasz. Krew z krwi (reż. Christopher Zalla), Brick Lane, (reż. Sarah Gavron), Lunatyczna kraina, (reż. Teresa Prata) oraz przypomniany po latach świetny film Michaela Winterbottoma Aleja Snajperów. Z dużym zainteresowaniem spotkał się etiopski film Teza w reż. Haile Gerima. Reżyser jest jednym z nielicznych filmowców z Afryki, którzy zyskali międzynarodową sławę. Pokazany na przeglądzie film zdobył m.in. nagrodę za najlepszy scenariusz na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji w 2008 roku. Film we wstrząsający sposób opowiada o najnowszej historii Etiopii, od upadku cesarstwa Haile Selassie, poprzez falę terroru komunistycznego, do rządów kapitalistycznych w afrykańskim wydaniu. Imprezie towarzyszyła wystawa zdjęć Przesiadkowa czy końcowa? nawiązująca do hasła kampanii społecznej dedykowanej obchodom Dnia Uchodźcy w tym roku. Czym na trasie wędrówek uchodźców jest symboliczna stacja w Polsce: przesiadkową czy jednak końcową? Ekspozycja pokazywała w wielkim uproszczeniu drogę, którą uchodźcy podążają, od momentu, kiedy utracili wszystko do przyjazdu do kraju, który zapewnia im ochronę: do Polski. Przegląd zakończył się 12 lipca w Toruniu. Organizatorzy mają nadzieję, że wydarzenie to na stałe wpisze się w obchody Międzynarodowego Dnia Uchodźcy w Polsce a w kolejnych edycjach powiększy się nie tylko repertuar, ale i liczba miast, do których dotrą projekcje. Fot: archiwum Vivarto Fot: Karolina Sucharska Fot: archiwum FET Spotkania polsko-czeczeńskie w Białymstoku Katarzyna Potoniec Białystok jest już tradycyjnie miejscem wielokulturowym wszak to region pogranicza, gdzie mieszają się wpływy różnych narodów i religii. W ostatnich latach, dzięki obecności czeczeńskich uchodźców, mozaika kulturowa miasta jest jeszcze bardziej urozmaicona. Wielu białostoczan nie zdaje sobie jednak sprawy, że ma takich sąsiadów, niewielu cokolwiek wie na temat kultury przymusowych migrantów czy powodów, dla których mieszkają w Polsce. Ciągle też jest zbyt mało inicjatyw, które sprzyjałyby wzajemnemu poznawaniu się. To właśnie takie refleksje były inspiracją do zorganizowania kilkudniowego wydarzenia kulturalnego pt. Spotkania polsko-czeczeńskie, które odbyły się w dniach pod honorowym patronatem wojewody podlaskiego. Przedsięwzięcie zorganizowała Fundacja Edukacji i Twórczości, przy współpracy z Białostockim Ośrodkiem Kultury, Wojewódzkim Ośrodkiem Animacji Kultury, Centrum Pomocy Migrantom i Uchodźcom Caritas Archidiecezji Białostockiej, Urzędem do Spraw Cudzoziemców oraz Programem Młodzież w działaniu. Całe wydarzenie nie mogłoby się odbyć, gdyby nie wsparcie: finansowe Prezydenta Miasta Białegostoku oraz organizacyjne wolontariuszy, zarówno polskich, jak i europejskich. Przez 4 dni działo się naprawdę wiele. Program był tak przygotowany, aby każdy, bez względu na wiek i zainteresowania, mógł znaleźć coś dla siebie. Pierwszy dzień był poświęcony filmom. Odbył się m.in. pokaz filmu Kochany Muslimie oraz spotkanie z aktorką grającą główną rolę, Satcitą Chumaidovą. Atrakcje przygotowane na kolejny dzień były skierowane przede wszystkim do dzieci. Trzeciego dnia można było posłuchać poezji czeczeńskiej w oryginale. Odbyła się też wystawa prace czeczeńskie... i spotkanie z ich autorem artystą Zbigniewem Burym. Każdego dnia można było skosztować specjałów kuchni czeczeńskiej (były prawdziwym hitem) oraz obejrzeć pokaz tańców w wykonaniu zespołów Lowzar i Nohczo. Wydarzeniom tym towarzyszyła wystawa informacyjna na temat Czeczenii. Cykl imprez został zakończony pokazem tańca w wykonaniu dziecięcego zespołu Lowzar, który odbył się na Rynku Miejskim podczas Jarmarku na Św. Jana. Była to wyjątkowo udana inicjatywa. Publiczność dopisała, ludzie przyglądali się z zachwytem, robili zdjęcia i dopytywali skąd do Białegostoku przyjechali tak znakomici tancerze... Te 4 dni to było prawdziwe spotkanie Polaków z Czeczenami. Z pewnością miało to miejsce przy stole obficie zastawionym tradycyjnymi potrawami czy podczas spontanicznego wspólnego tańczenia lezginki, do której Polaków zachęciła muzyka i wspaniali tancerzy. O tym, że takie działania mają sens przekonywaliśmy się każdego dnia, widząc uśmiechnięte buzie dzieci, znikające w zawrotnym tempie przysmaki, którymi częstowali się białostoczanie zawiedzeni tym, że nigdzie nie można takich kupić czy słuchając wypowiedzi osób zwiedzających wystawę informacyjną. Adres redakcji: ul. Szpitalna 5/3, Warszawa redakcja.refugee@pah.org.pl Wydawca: Polska Akcja Humanitarna Szef redakcji: Kajetan Prochyra Redakcja: Dorota Głowacka, Natalia Klorek, Joanna Kramek, Joanna Pietruszka, Katarzyna Potoniec, Bogna Różyczka, Karolina Sucharska, Joanna Sawicka, Michał Gąsior Korekta: Olga Almert-Piotrowska Rysunki: Beata Olszewska Fotografie: Katarzyna Potoniec, Karolina Sucharska, archiwa Fundacji Edukacji i Twórczości, Polskiej Akcji Humanitarnej i Vivarto Projekt graficzny: Teresa Oleszczuk Tłumaczenie: Milena Hernik, Viachaslau Zdanevich, Biuro tłumaczeń Kontekst Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu na rzecz Uchodźców oraz budżetu państwa. Wyłączna odpowiedzialność za wszelkie wzmianki lub publikacje zamieszczone w gazecie spoczywa na ich autorach. Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialności za sposób wykorzystania udostępnionych informacji. Zapraszamy też na prowadzony przez nas portal poświęcony uchodźcom i migrantom