O kilku włoskich pisarzach 1

Transkrypt

1 O kilku włoskich pisarzach 1 1 Francesco Petrarca Francesco Petrarca (ur. 20 lipca 1304 w Arezzo, zm. 19 lipca 1374 w Arqua) jeden z pierwszych RENESANSOWYCH poetów pochodzący z Italii. Pisał zarówno po włosku (nazywanym wówczas volgare językiem pospolitym), jak i po łacinie. 1.1 Biografia Był synem notariusza z Florencji. Polityczne spory zmusiły rodzinę Francesco do opuszczenia rodzinnego miasta. Osiedlili się w Prowansji nieopodal Awinionu, ówczesnej siedziby papieża. Francesco studiował PRAWO w Bolonii i w Montpellier. Po śmierci ojca powrócił do Awinionu i postanowił zostać duchownym, taka droga ze względu na rozległe beneficja kościelne, jakie otrzymał pozwalała mu na spokojne i dostatnie życie. Stan duchowny nie przeszkodził poecie w założeniu rodziny, w 1337 r. urodził się mu pierwszy syn, jednak szczególnie silnie poeta związany był z córką, z której rodziną zamieszkał na starość. Petrarka wiele podróżował, korespondował z wieloma intelektualistami z całej Europy i wiódł żywot kosmopolity. Pasjonował się filologią, poszukiwał w bibliotekach starożytnych tekstów i zebrał i m p o n u j ą c ą k o l e k c j ę 200 manuskryptów. Do jego największych odkryć należą mowa w obronie Archiasza oraz listy Cycerona. Słynny był z pięknej, literackiej łaciny, dorównującej twórczości Horacego, Cycerona czy Owidiusza. 8 kwietnia 1341 r. na rzymskim Kapitolu Petrarka został uwieńczony wieńcem laurowym najwyższym odznaczeniem przyznawanym twórcom. Paradoksalnie, właśnie od tego momentu rozpoczął się okres głębokiego załamania PSYCHICZNEGO poety. Depresję pogłębiła epidemia dżumy (1348 r.), która zabrała wielu przyjaciół pisarza. W tym roku umrzeć miała także bohaterka sonetów i ukochana poety Laura. W 1353 r. Petrarka związał się z dworem Viscontich. Ostatnie lata życia spędził w willi w Arqua. Tam zmarł 19 lipca 1374 r. Jeśli wierzyć temu, co pisze poeta w Canzoniere, momentem przełomowym w jego życiu było spotkanie Laury, 6 kwietnia 1327 r., a zatem w Wielki Piątek. Symbolika tej daty każe wątpić w prawdziwość opisanych detali tego spotkania. Kwestia istnienia adresatki sonetów budzi skądinąd wiele kontrowersji: nawet dla ludzi żyjących w czasach poety Laura 1 Wszystkie teksty i ilustracje pochodzą z Wikipedii (Edytorzy Wikipedii, Wikipedia, wolna encyklopedia, [dostęp: 14 listopada 2011]).

2 była osobą z u p e ł n i e n i e z n a n ą, co skądinąd, biorąc pod uwagę ówczesną obyczajowość, świadczyło o niej jak najlepiej. Nawet Boccaccio, który przyjaźnił się z Petrarką, podawał w wątpliwość jej istnienie, sam Petrarka jednak stanowczo temu zaprzeczał. Biografowie nie zajęli dotychczas jednoznacznego stanowiska: choć przyjmuje się na ogół, że istniała, żadne próby zidentyfikowania Laury z jakąś znaną nam postacią nie okazały się przekonujące. 1.2 Twórczość łacińska Zbiory listów 1. O sprawach bliskich, 2. O sprawach starości, 3. Do potomnych, 4. Bez nazwiska, 5. Listy wierszowane (heksametrem). Listy Petrarki nie były przeznaczone do prawdziwej korespondencji, ale stanowiły (niezwykle popularną wśród humanistów) erudycyjną formę wypowiedzi. Adresatami listów są z resztą nieraz antyczni bohaterowie, a w zbiorze Bez nazwiska autor nie ujawnia adresatów. Pomysł na tworzenie zbiorów listów narodził się po odkryciu przez poetę nieznanych dotychczas średniowieczu listów Cycerona na nim też wzorowane są tytuły zbiorów. Pisma podróżnicze to wybór łacińskich tekstów związanych z podróżami i rozmaitymi aspektami podróżowania; są tu listy, mające w znacznej mierze charakter literacki, oraz opis podróży do Ziemi Świętej. (wyd. Warszawa 2009, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego) Tematyka listów jest bardzo różnorodna, większość z nich skupia się jednak na refleksjach i przeżyciach autora. Jeden z najsłynniejszych listów zawiera przekład (z jęz. włoskiego na łacinę) ostatniej z nowel Dekameronu, który to przekład zapewnił jej międzynarodowy rozgłos Utwory poetyckie 1. Sielanki 12 eklog czerpiących z Bukolik Wergiliusza; 2. Afryka epicki poemat heksametrem na cześć Scypiona Afrykańskiego, wzorowany na Eneidzie, nigdy nie został ukończony; 3. Psalmy pokutne wzorowane na łacińskiej poezji biblijnej Traktaty erudycyjne i moralne 1. O znakomitych mężach wzorowane na Liwiuszu przedstawienie sylwetek 36 bohaterów (mężów rzymskich, postaci biblijnych i mitologicznych); 2. Droga do Syrii rodzaj przewodnika dla pielgrzyma udającego się na Bliski Wschód;

3 3. O życiu w samotności, O spokoju życia poświęconego religii traktaty pochwalające życie w odosobnieniu, poświęcone pracy intelektualnej oraz refleksji religijnej; 4. O postępowaniu w dobrej i złej doli zbiór 253 dialogów przedstawiających stoicką postawę wobec losu; 5. O rzeczach godnych pamięci przedstawiają przykłady mądrości i roztropności Pisma polemiczne 1. Inwektywy przeciwko pewnemu lekarzowi, Inwektywa przeciwko pewnemu potężnemu człowiekowi, O niewiedzy własnej i innych, Inwektywa przeciwko temu, który zelżył Italię. 2. Tajemnica moja (Secretum meum) autobiografia w formie dialogu Petrarki ze św. Augustynem w obecności milczącej Prawdy. Augustyn, ucieleśnienie ideałów autora, przypomina mu o jego błędach i grzechach, z których najgorszym jest a c c i d i a tj. gnuśność postawa ciągłego niezadowolenia oraz brak akceptacji siebie i świata. Co ciekawe, Secretum przedstawia zupełnie inny obraz poety, niż ten z listów i traktatów, gdzie Petrarka stylizuje się na osobę wyniosłą, komentującą z dystansu poczynania innych, odnoszącą się z lekceważeniem zwłaszcza do parających się innymi zajęciami niż refleksja i twórczość literacka. 2 Twórczość włoska 1. Canzoniere tom z utworami napisanymi po włosku, przez poetę zatytułowany Fragmenty w języku pospolitym, Znane także jako Sonety do Laury. Zawiera 317 sonetów, 29 kancona, 9 sekstyn, 7 ballad, 4 madrygały. 2. Triumfy napisane tercyną, przedstawienie wizji orszaków triumfalnych należących do personifikacji różnych abstrakcyjnych pojęć, a przedstawiające metaforycznie drogę poety do Boga. Nie ukończone Przykładowy sonet Jeśli nie masz miłości, cóż jest, co ja czuję? Jeśli miłość jest, co to przebóg takowego? Jeśli dobra, skąd skutku nabywa tak złego? Jeśli zła, czemu sobie mękę tak smakuję? Jeśli gorę sam chcęcy, skąd te łzy najduję? Jeśli rad nierad muszę, na cóż me żałości? O martwe życie! O ma bolesna radości! Przecz mię tyranizujesz, jeślić nie hołduję? Jeśli na to pozwalam, niesłusznie styskuję, między sprzecznymi wiatry w niewarownej łodzi, bez wiosła jestem pośród morza głębokiego,

4 która czcza wiadomości, pełna błędu chodzi, nie wiem, czego chcę ani czego potrzebuję, wśród zimy gorę, a drżę wśród lata samego. (tłum. Daniel Naborowski) 2.2 Oddziaływanie Za życia Petrarka zdobył sławę jako filolog i autor łaciński. Dopiero w XVI w. pojawi się większe zainteresowanie jego włoską twórczością, które przekształca się w petrarkizm modę na naśladowanie poety, obecną także poza granicami Italii: zwłaszcza we Francji, Anglii, Hiszpanii i w Chorwacji. Wpływ Petrarki na literaturę polską nie był tak silny, widoczny jest w niektórych lirykach Jana Kochanowskiego i Mikołaja Sępa Szarzyńskiego. Ponownie twórczością poety zainteresowano się w romantyzmie (sonety przekładał m.in. Adam Mickiewicz). Warto również wspomnieć, iż Petrarka słynie z jednej z pierwszych wypraw turystycznych i alpinistycznych, którą opisał w jednym z listów. Była to wyprawa górska w 1336 roku na Mont Ventoux. Dom muzeum Petrarki znajduje się w Arqua Petrarca, nazwanej tak na cześć poety i położonej pośród powulkanicznych wzgórz Euganejskich, niedaleko Wenecji. 3 Pietro Aretino Pietro Aretino właściwie Pietro Bacci (ur. 20 kwietnia 1492, zm. 21 października 1556) pisarz włoski, wybitny twórca wczesnego renesansu, autor listów poświęconych aktualnym problemom politycznym, ukazujących obyczajowość dworu i mieszczaństwa. Nazywany często Biczem Książąt 2. Znany zarówno ze skandalizujących dialogów opisujących życie seksualne kurtyzan (Ragionamenti), jak i z dzieł o tematyce głęboko religijnej. Uznawany za twórcę literackiej p o r n o g r a f i i Życie Pietro Aretino był znanym kronikarzem, który przebywał w otoczeniu papieży i sławę zdobył dzięki swym ciętym, bardzo odważnym satyrom i paszkwilom. Pietro urodził się w 1492 roku w Arezzo. Od nazwy miejscowości, z której pochodził wzięło się jego nazwisko: Aretino władał BARDZO ostrym piórem i nie bał się krytykować wad żadnych przedstawicieli ówczesnego społeczeństwa, z biskupami i szlachtą włącznie. Już jako młodzieniec brał udział w licznych ucztach z papieżami, kar 2 Informacja z okładki P. Aretino, Żywoty kurtyzan. O łajdactwach męskich, Kraków Notably in La Cazzaria ("The Book of the Prick"), The School of Whoredom, The Ragionamenti: The lives of nuns, the lives of married women, the lives of courtesans and his bawdy Dialoghi.

5 dynałami i kurtyzanami, przyglądając się życiu Kurii od środka. Zarówno królowie jak i papieże odczuwali przed nim respekt. NIEJEDNOKROTNIE podkreślał, że tylko przedstawia społeczeństwo, i że nie jest jego winą, iż obraz obyczajów wypada fatalnie. Aretino widział siebie jako sekretarza całego świata Wielbiciele nazywali go divino. Za życia zdobył bardzo duże poważanie, z jego opiniami liczyło się wielu dostojników kościelnych i świeckich, myślicieli i pisarzy, zarówno w Rzymie jak i Wenecji. Do najbliższych jego przyjaciół należeli artyści tego pokroju: Tycjan, Sansovino, Tintoretto, Giulio Romano, Vasari, poeci, jak Ariosto, Bernardo Tasso, literaci, jak Benedetto Varchi, Paolo Manuzio, Carlo Tolomei, uczeni, jak Trifone Gabrielli, historycy jak Giovio, i słynne kobiety jak Vittoria Colonna. Potężni królowie i cesarze starali się zdobyć przychylność tego literata, zarówno cesarz Karol V, jak i król francuski Franciszek I wykorzystywali dla swoich celów zjadliwy kunszt Aretina. Jego mecenasami byli także m.in. PAPIEŻE LEON X I KLEMENS VII, którzy starali się wykorzystać jego zdolności satyryczne do swoich interesów politycznych. Największą sławę Aretino zdobył wraz z pojawieniem się na Piazza Navona marmurowego popiersia Pasquina, rzymianie umieszczali na nim swoje komentarze dotyczące wydarzeń w mieście i krytykę pod adresem różnych świeckich i duchownych możnych. Aretino swymi pasquinatami występował przeciwko nadużyciom kurii, przeciw obyczajom duchowieństwa, ale nigdy nie walczył z papiestwem jako instytucją, dlatego był zawsze mile widziany na papieskim dworze. Trzeba jednak podkreślić, ze nie był do końca obiektywny, ponieważ za pewną sumę, można było kupić jego przychylność i milczenie. Aby uzyskać jego dyskrecję, możni obdarowywali go najróżniejszymi podarunkami. Papież Urban VII podarował mu na przykład pięknego konia, od którego całą rasę nazwano Aretino. Aretino prowadził bardzo wystawny i swobodny styl życia, nie stronił od kobiet i młodych chłopców, a mimo to papieże zabiegali o jego względy Twórczość Cieszył się poparciem wielu możnych, uprawiał różne gatunki literackie: 1. poematy religijne; 2. komedie (La cortigiana 1526); 3. sonety; 4. dialogi; 5. rozważania, włożone w usta kurtyzan (Ragionamenti , Żywoty kurtyzan 1536) odbicie renesansowej swobody erotycznej Dzieła 1. Opera new facts del Fecundisimo Giovane Pietro Aretino (1512, 1513), 2. Sonetti lussuriosi poems (około 1523), 3. Ragionamenti (1534, 1536), 4 Por. Lacanau E., Luca P., Grzeszni papieże: dolce vita na dworze watykańskim w średniowieczu i renesansie, przeł. A. Olszewski, Uraeus, Gdynia 1993.

6 4. Il marescalco (1534), 5. La cortigiana (1535), 6. La Talanta (1542), 7. Lo Hipocrito (1540), 8. Il Filosofo (1544), 9. L'Horatio (1546), 10. Listy ( ). 4 Giovanni Boccaccio Giovanni Boccaccio (ur. 16 czerwca 1313 we Florencji, zm. 21 grudnia 1375 w Certaldo) pisarz włoski, znany z swego dzieła Dekameron. Twórca nowożytnej nowelistyki Biografia Był nieślubnym dzieckiem toskańskiego kupca i francuskiej szlachcianki. Dzieciństwo spędził we Florencji, od piętnastego roku życia przebywał w Neapolu, gdzie niezbyt chętnie studiował prawo i handel, co uznał za czas stracony. Jednak to właśnie w tym czasie poznał Francesca Petrarkę, zbliżył się do literatury i kultury antycznej. Szczególnie umiłował Tacyta i Liwiusza. W wieku 23 lat zakochał się w n i e ś l u b n e j c ó r c e k r ó l a, Marii d'aquino, która stała się jego muzą. W roku 1340 ponownie powrócił do Florencji, gdzie zajmował wiele zaszczytnych stanowisk. Jednak po pewnym czasie zrezygnował z życia politycznego, mimo, że kilkakrotnie miasto powierzało mu misje dyplomatyczne. Giovanni Boccaccio poświęcił życie literaturze. Pozostawił ogromny dorobek, na który składają się poematy epickie, powieści miłosne oraz wiersze. Zafascynowany twórczością Dantego, napisał biografię Żywot Dantego oraz komentarz do jego Piekła 6. Najwybitniejszym dziełem Boccaccia jest Dekameron (Il Decamerone, ). Jest to zbiór 100 nowel podzielonych na 10 dni, stąd nazwa znacząca po grecku Księga dziesięciu dni. Nowele te są połączone w całość i są opowiadaniami grupy młodych kobiet i mężczyzn, którzy podczas zarazy schronili się w okolicach Florencji. 5 Andrzej Z. Makowiecki, Andrzej Markowski, Włodzimierz Paszyński, Tomasz Wroczyński, Pamiętajcie o ogrodach... Część 1, str , WSiP, Warszawa Andrzej Z. Makowiecki, Andrzej Markowski, Włodzimierz Paszyński, Tomasz Wroczyński, Pamiętajcie o ogrodach... Część 1, str , WSiP, Warszawa 2002.

7 4.2 Pisma Ponieważ Boccaccio pracował wiele lat nad swoimi tekstami oraz często wprowadzał poprawki i nowe redakcje, ich datowanie jest niedokładne i budzi wiele wątpliwości W volgare 1. Łowy Diany (przed 1334) poemat tercyną. 2. Opowieść o nimfach z Fiesole ( ) niedługi poemat oktawą. 3. Filostrato poemat oktawą. 4. Filocolo (do 1366) opowieść prozą. 5. Tezeida o zaślubinach Emilii ( ) poemat oktawą w 12 księgach. 6. Komedia o florenckich nimfach nawiązujący do Dantego poemat, przeplatający tercyny z fragmentami prozą. 7. Miłosne widzenie poemat tercyną opisujący marzenie senne. 8. Fiammetta ( ) opowieść o miłości dworskiej widzianej oczami kobiety. Uchodzi za pierwszą włoską powieść psychologiczną. 9. Dekameron wśród nowel przeważa tematyka miłosna. Ich charakter jest zróżnicowany. W swym dziele Boccaccio opisuje wielką komedię ludzką. 10. Żywot Dantego (pierwsza wersja tekstu powstała w latach ) oraz Objaśnienia do komedii Dantego są owocem cyklu wykładów z Boskiej Komedii, jakie wygłaszał Boccaccio w kościele Santo Stefano in Badia. 11. Corbaccio (ok. 1365) ostra inwektywa przeciwko kobietom Po łacinie 1. Sielanki (do 1367) zbiór szesnastu eklog, nawiązujący do Petrarki. 2. O przypadkach sławnych mężów ( , II red. 1373) traktat będący zbiorem 80 nieszczęśliwych historii postaci różnych epok. Tekst ma charakter moralizatorski, w dużej mierze odchodzi od prawdy historycznej w stronę literackiej fikcji. 3. O sławnych niewiastach ( ) 102 biografie kobiet mitycznych, antycznych i średniowiecznych traktat moralizatorski. 4. O nazwach gór, lasów, źródeł, jezior, rzek, stawów, bagien i mórz traktat etymologiczny. 5. Genealogia bogów (od 1350) zbiór starożytnych mitów, próba usystematyzowania mitologii. Spis treści 1 Francesco Petrarca Biografia Twórczość łacińska Zbiory listów Utwory poetyckie...2

8 1.2.3 Traktaty erudycyjne i moralne Pisma polemiczne Twórczość włoska Oddziaływanie Pietro Aretino Życie Twórczość Dzieła Giovanni Boccaccio Biografia Pisma W volgare Po łacinie...7