Badanie asocjacyjne wybranych polimorfizmów genów

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Badanie asocjacyjne wybranych polimorfizmów genów"

Transkrypt

1 4 Badanie asocjacyjne wybranych polimorfizmów genów kandydujących w DHD ssociation study of selected candidate genes polymorphisms in DHD gnieszka Słopień 1, Monika DmitrzakWęglarz 1,2*, Filip Rybakowski 1, Natalia Pytlińska 1, Renata Komorowska-Pietrzykowska 1, nna ndrzejewska 1, omasz Wolańczyk 3, neta R. Borkowska 4, ndrzej Rajewski 1, Joanna Hauser 2 Wiadomości Psychiatryczne 12 (3): 4122 *equal contribiution 1 Klinika Psychiatrii Dzieci i Młodzieży, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu; kierownik: prof. dr hab. ndrzej Rajewski 2 Pracowna Diagnostyki Laboratoryjnej i enetycznej UM w Poznaniu, kierownik: prof. dr hab. J. Hauser 3 Klinika Psychiatrii Wieku Rozwojowego UM w Warszawie, kierownik: prof. dr hab. omasz Wolańczyk 4 Zakład Psychologii Klinicznej i Neuropsychologii UMS w Lublinie, kierownik: prof. dr hab. nna Herzyk dres do korespondencji/ ddress for correspondence: Dr n. med. gnieszka Słopień Klinika Psychiatrii Dzieci i Młodzieży ul. Szpitalna 27/ Poznań tel , fax asrs@wp.pl Praca została sfinansowana z projektu MNiSW 2P05E Streszczenie Zespół nadpobudliwości psychoruchowej (DHD) jest jednym z najczęściej występujących zaburzeń wśród dzieci i młodzieży, o wysokiej odziedziczalności. hociaż udział czynników genetycznych jest istotny, uzyskiwane wyniki są nadal niejednoznaczne. el pracy: elem prezentowanych badań było porównanie częstości występowania genotypów i alleli wybranych polimorfizmów genów, DRD3, DRD4, D, OM oraz BDNF u pacjentów z DHD. Osoby badane: Badaniem objęto 205 pacjentów w wieku 7-17 lat z rozpoznaniem DHD postawionym przez dwóch niezależnych psychiatrów na podstawie kryteriów diagnostycznych ID oraz DSMIV. rupa kontrolna liczyła 155 zdrowych osób obojga płci w wieku 717 lat. Rodzice osób uczestniczących w badaniu oraz one same wyraziły świadomą zgodę na udział w badaniu. Projekt badań uzyskał akceptację Komisji Bioetyki przy UM w Poznaniu. Metoda: Oznaczenia genetyczne dla polimorfizmów typu SNP wykonano metodą iplex old przy zastosowaniu systemu Sequenom. rs genu DRD4 analizowano techniką PR-RLFP. Badany polimorfizm VNR genu D analizowano metodą PR-VNR. Wyniki: W pracy stwierdzono istotną statystycznie różnicę w występowaniu allelu (p<0,05) polimorfizmu (SNP rs180047) genu pomiędzy grupą pacjentów z DHD a grupą kontrolną. Stwierdzono też znamiennie częstsze występowanie homozygoty (Val/Val) genu BDNF w podtypie DHD z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi w porównaniu z podtypem z przewagą nadruchliwości i impulsywności. Wnioski: Wyniki niniejszych badań mogą wskazywać na niewielką rolę polimorfizmu w etiologii DHD oraz na modyfikację obrazu choroby poprzez polimorfizm genu BDNF. Słowa kluczowe: DHD, genetyka, etiologia,, BDNF Summary ttention-deficit/hyperactivity disorder (DHD) is a common psychiatric disorder among children and adolescents with high heritability. lthough a genetic contribution to higher risk of DHD is evident, predisposing genetic determinants remain largely unknown despite extensive research. im: he aim of the study was the assessment of genotypes and alleles of, DRD3, DRD4, D, OM and BDNF polymorphisms in patients with DHD. Subjects: We studied 205 patients aged 717 years old diagnosed with DHD according to ID and DSM IV criteria. ontrol group consisted of 155 healthy subjects aged 717 years. he parents and patients gave written informed consent to this study. he study was approved by Ethical ommittee. Methods: he SNPs in genes were analyzed by iplex old method using Sequenom system. he DRD4 gene polymorphism rs was analyzed by PR-RFLP method. he D gene VNR polymorphism of was analyzed by PR-VNR method. Results: We obtained statistically significant differences in the frequency of allele of gene (SNP rs180047) (p<0,05) between DHD and healthy controls. We observed (Val/Val) genotype of BDNF gene statistically more frequent in the subgroup with inattentive type than in the subgroup with hyperactive/impulsive type of DHD. onclusion: he results of the present study suggest that SNP rs in gene may be related to the pathogenesis of DHD. However, this effect seems to be weak and the polymorphism of BDNF gene may modify clinical symptoms of DHD. Key words: DHD, genetics, etiology,, BDNF Wiadomości Psychiatryczne, tom 12, nr 3, lipiecwrzesień 200

2 5 Wstęp Rozpowszechnienie zespołu nadpobudliwości psychoruchowej (attention-deficit hyperactivity disorder, DHD) w populacji ogólnej wynosi 3%, co powoduje, że jest on jednym z najczęstszych dziecięcych zaburzeń psychicznych. Badania populacyjne wskazują na rolę czynników genetycznych w etiologii tego zespołu, z odziedziczalnością w zakresie od 60 do 0% [1]. Badania biochemiczne oraz farmakologiczne wskazują na związek DHD z nieprawidłowościami układu dopaminergicznego, noradrenergicznego, serotoninergicznego i glutaminergicznego. Dlatego badaniom podlegają geny kodujące enzymy syntetyzujące lub rozkładające odpowiednie neuroprzekaźniki, neuromodulatory oraz geny kodujące ich transportery i receptory. Zainteresowanie badaczy wzbudzają też białka zaangażowane w procesy rozwoju ośrodkowego układu nerwowego (neurorozwojowa hipoteza powstawania zaburzeń psychicznych). Neurorozwojowa hipoteza powstawania zaburzeń psychicznych postuluje nieprawidłowości rozwoju mózgu, których podłożem mogą być zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe, wpływające na ekspresję genów odpowiedzialnych za jego rozwój. Wielu badaczy uważa, że DHD należy do chorób o złożonej etiologii, w której istotny jest zarówno udział czynników genetycznych (w tym kilku a nawet kilkunastu genów) oraz czynników środowiskowych. Jednak nadal stosunkowo niewiele wiadomo na temat ich wzajemnego oddziaływania. Jedną z metod wykorzystywanych w badaniach genetycznych jest analiza genu kandydującego. Polega ona na wybraniu a priori genu, który zgodnie z hipotezą patogenezy choroby mógłby mieć z nią związek. W badaniach tych porównuje się częstość występowania określonych alleli danego genu w grupie osób chorych i zdrowych. Dany allel może mieć związek z chorobą, gdy występuje znacznie częściej u osób chorych. naliza asocjacji jest stosowana w przypadku genów o małym wpływie na badany fenotyp i stąd jej duża przydatność w badaniach chorób wielogenowych. el pracy elem prezentowanych badań było porównanie częstości występowania genotypów i alleli wybranych polimorfizmów genów, DRD3, DRD4, D, OM oraz BDNF (tab. 1) w całej grupie pacjentów z DHD i w grupie kontrolnej, a także w poszczególnych podgrupach pacjentów z DHD wyodrębnionych na podstawie kryteriów diagnostycznych klasyfikacji DSM-IV. Materiał i metody Osoby badane Badaniem objęto 205 niespokrewnionych pacjentów polskiego pochodzenia w wieku 7z17 lat z rozpoznaniem DHD. Rozpoznanie zostało postawione przez dwóch niezależnych psychiatrów na podstawie kryteriów diagnostycznych ID oraz DSMIV w Przyklinicznej Poradni Psychiatrycznej oraz w Klinice Psychiatrii Dzieci i Młodzieży UM w Poznaniu, a także w Klinice Psychiatrii Wieku Rozwojowego UM w Warszawie. Średnia wieku chorych wynosiła,±2,7 lat. W badanej grupie 147 pacjentów spełniało kryteria podtypu mieszanego DHD (podtyp 3; średnia wieku:,6±2,5 lat), 45 podtypu z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi (podtyp 1; średnia wieku: 12,0±2, lat) oraz 13 podtypu z przewagą nadruchliwości i impulsywności (podtyp 2; średnia wieku:,1±2, lat). rupa kontrolna liczyła 155 zdrowych osób obojga płci w wieku 717 lat o tym samym pochodzeniu etnicznym (średnia wieku:,3±2,3 lat) i składała się z dzieci uczęszczających do jednej z poznańskich szkół podstawowych oraz jednego z poznańskich gimnazjów. Osoby te nie były spokrewnione z pacjenta- abela 1. Informacje dotyczące badanych polimorfizmów en SNP ID Pozycja chromosomowa llele Lokalizacja Informacje dodatkowe rs chr: / ekson rs177 chr: : ins/del promotor -141 ins/del DRD3 rs6280 chr3: / ekson Serly DRD4 rs chr: / promotor -521/ D rs27072 chr5: / 3 UR D rs46337 chr5: / intron D VNR / powtórzeń motywu 40pz 3 UR OM rs4680 chr22: / ekson Val(8)158Met BDNF rs6265 chr : / ekson 16=Val66Met Wiadomości Psychiatryczne, tom 12, nr 3, lipiecwrzesień 200

3 6 mi, nie miały rozpoznanych zaburzeń psychicznych, a wśród krewnych I stopnia (rodzice i rodzeństwo) nie stwierdzano obciążeń zaburzeniami psychicznymi. Informacje uzyskano na podstawie wywiadu wypełnianego przez rodziców. Nie oceniano stanu psychicznego osób z grupy kontrolnej. Kryterium wykluczającym z obu badanych grup było istnienie udokumentowanych organicznych uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego oraz poważnych zaburzeń somatycznych, stosowanie farmakoterapii mogącej wpływać na zachowanie i funkcje poznawcze oraz współistniejąca schizofrenia i choroba afektywna dwubiegunowa. Opiekunowie prawni, pacjenci oraz osoby z grupy kontrolnej udzielili pisemnej zgody na udział w badaniu. Projekt badań uzyskał akceptację Komisji Bioetyki przy UM w Poznaniu i stanowi element projektu KBN dotyczącego badania asocjacyjnego genów kandydujących w DHD z wybranymi funkcjami poznawczymi oraz czynnikami klinicznymi. Metoda enomowy DN został wyizolowany z leukocytów krwi obwodowej metodą wysalania wg Millera i wsp. [2]. Oznaczenia genetyczne dla polimorfizmów typu SNP wykonano metodą iplex old przy zastosowaniu systemu Sequenom w Katedrze enomiki Uniwersytetu w Bonn. Wykorzystana metoda umożliwiła wykorzystanie systemów zrobotyzowanych i inspekcję jakości oznaczeń (kontrola pozytywna 1,5%, negatywna 1,5% oraz duplikaty prób 1,5%). naliza wykorzystywana w systemie Sequenom jest oparta o multipleksową reakcję PR i spektrometrię mas [3]. rs genu DRD4 analizowano techniką PR-RLFP. mplifikacji poddano rejon promotora genu DRD4 [4]. Badany polimorfizm VNR genu D analizowano metodą PR-VNR. harakteryzuje się on zmienną liczbą powtórzeń tandemowych (VNR) w 3 -nieulegającym translacji (3 -UR) rejonie genu. Pojedynczy motyw ma wielkość 40 par zasad i może występować w liczbie od 3 do 13 [5]. Obliczenia statystyczne przeprowadzono przy użyciu pakietu statystycznego Statistica v 8. nalizę częstości genotypów przeprowadzono z wykorzystaniem testu c2 Pearsona a alleli z wykorzystaniem testu dokładnego prawdopodobieństwa Fishera. Dla analiz statystycznych przyjęto jako znaczący poziom istotności (p) mniejszy od 0,05. W przypadku grup o liczebności mniejszej niż 5, zastosowano test dokładnego prawdopodobieństwa Fishera-Frimana-Haltona. Zgodność rozkładu genotypów z prawem Hardy ego-weinberga analizowano przy użyciu programu Utility Programs For nalysis Of enetic Linkage (opyright 188 J. Ott). Wartość p > 0,05 oznacza zgodność z prawem Hardy ego-weinberga. naliza mocy badań asocjacyjnych została wykonana z wykorzystaniem kalkulatora mocy przygotowanego przez dr José Osorio`y Fortéa z Institut Pasteur Immunophysiologie et Parasitisme Intracellulaire [6]. Wyniki zęstości genotypów i alleli poszczególnych genów analizowano w całej grupie pacjentów z rozpoznaniem DHD i w grupie osób zdrowych oraz z uwzględnieniem podziału na poszczególne podtypy DHD. Rozkład wszystkich genotypów był zgodny z prawem Hardy ego-weinberga (HWE) (p>0,05). Wyniki analizy mocy badań asocjacyjnych poszczególnych polimorfizmów wynosiły od 4,4 do 38%. W pracy stwierdzono statystycznie istotną różnicę w występowaniu allelu (p=0,023) polimorfizmu (SNP rs180047) genu w grupie pacjentów z rozpoznaniem DHD w porównaniu z osobami zdrowymi. Stwierdzono również istotną statystycznie różnicę w częstości występowania genotypów dla genu BDNF pomiędzy pacjentami z podtypem 1 i podtypem 2 DHD (p=0,041). Istotnie częściej w podgrupie z podtypem 1 DHD (75%) niż w podtypie 2 (40%) występowała homozygota (Val/Val). W pozostałych przypadkach nie wykazano asocjacji genotypowych i allelowych badanych polimorfizmów genów, zarówno w grupie pacjentów z DHD, jak i przy podziale na poszczególne jego podtypy. Wyniki przedstawiono w tabeli 2, 3, 4, 5a oraz 5b. Omówienie wyników nalizę wybranych polimorfizmów genów prowadzono w oparciu o wcześniejsze doniesienia dotyczące ich roli w etiologii DHD, zarówno w całej grupie badanej, jak i przy podziale na poszczególne podtypy DHD. Podział pacjentów na podgrupy służy wyodrębnieniu pacjentów bardziej jednorodnych pod względem obrazu klinicznego choroby i tym samym jest próbą stwierdzenia czy tak definiowane fenotypy zaburzenia charakteryzują się określonym układem genotypów. Uzyskane rezultaty wykazały asocjację allelową pomiędzy DHD a polimorfizmem (SNP, single nucleotide polimorphism, rs180047) genu w całej grupie badanej oraz asocjację genotypową pomiędzy polimorfizmem genu BDNF a DHD przy podziale na poszczególne podtypy zaburzenia. Wyniki niniejszych badań mogą wskazywać na niewielką rolę polimorfizmu w etiologii DHD oraz na modyfikację obrazu choroby poprzez polimorfizm genu BDNF. Pozostałe wyniki nie wykazują asocjacji genotypowych ani allelowych pomiędzy DHD a polimorfizmami wybranych genów w całej grupie badanej oraz przy podziale na podtypy zaburzenia. Moc dla większości badanych polimorfizmów jest niezbyt wysoka, co może utrudniać interpretację uzyskanych wyników negatywnych. Wiadomości Psychiatryczne, tom 12, nr 3, lipiecwrzesień 200

4 7 abela 2. Rozkład częstości alleli w całej grupie pacjentów w porównaniu do grupy kontrolnej rs rs177 DRD3 rs6280 DRD4 rs D rs27072 D rs46337 D VNR OM rs4680 BDNF rs (82,5) ins 287 (1,4) 2 (74,4) 144 (46,5) 24 (7,8) 238 (74,4) 76 (28,8) 152 (48,4) 264 (84,6) % - wartości w nawiasach, test dokładny Fishera Pacjenci llele 55 (17,5) del 27 (8,6) 80 (25,6) 166 (53,5) 63 (20,2) 82 (25,6) 188 (71,2) 162 (51,5) 48 (15,4) 226 (74,8) ins 281 (3,7) 205 (68,4) 126 (44,4) 251 (82,6) 230 (75,7) 52 (25,5) 138 (45,3) 240 (80,0) Kontrola llele 76 (25,2) del 1 (6,3) 5 (31,6) 158 (55,6) 53 (17,4) 74 (24,3) 152 (74,5) 166 (54,6) 60 (20,0) p 0,023 0,357 0,7 0,621 0,4 0,781 0,464 0,468 0,13 abela 3. Rozkład częstości genotypów w całej grupie pacjentów w porównaniu do grupy kontrolnej rs rs177 DRD3 rs6280 DRD4 rs D rs27072 D rs46337 D VNR OM rs4680 BDNF rs6265 Pacjenci Kontrola n enotypy n enotypy (68,8) ins/ins 131 (83,4) 86 (55,1) 33 (21,3) 7 (62,2) 85 (54.1) / (8,3) (Val/Val) (20,4) (Val/Val) 1 (71,2) 43 (27,4) ins/del 25 (15,) 60 (38,5) 78 (50,3) 55 (35,2) 68 (43,3) / 54 (40,) (Val/Met) 88 (56,0) (Val/Met) 42 (26,) 6 (3,8) ins/del 1 (0,7) (6,4) 44 (28,4) 4 (2,6) 7 (2,6) / 67 (50,8) (Met/Met) 37 (23,6) (Met/Met) 3 (1,) (58,) ins/ins 1 (88,0) 6 (46,0) 23 (16,2) 3 (67,8) 85 (55,) / (8,8) (Val/Val) 35 (23,0) (Val/Val) 5 (63,3) % wartości w nawiasach; test chi 2 Pearsona dla komórek >5; test Fishera-Freemana-Haltona dla komórek < (31,8) ins/del 17 (,3) 67 (44,7) 80 (56,3) 45 (2,6) 60 (3,8) / 34 (33,3) (Val/Met) 68(44,7) (Val/Met) 50 (33,3) 14 (,3) ins/del 1 (0,7) 14 (,3) 3 (27,5) 4 (2,6) 7 (4,6) / 5 (57,8) (Met/Met) 4 (,2) (Met/Met) 5 (3,3) p 0,07 0,50 0,242 0,477 0,546 0,533 0,43 0,5 0,301 W przypadku chorób wieloczynnikowych o złożonym modelu dziedziczenia i niewielkim wpływie pojedynczych SNP, dla uzyskania odpowiedniej mocy badania konieczne jest niekiedy analizowanie grup o liczebności >00 osób. W praktyce jest to możliwe jedynie w przypadku badań wieloośrodkowych. Zaburzenia neurotransmisji w układzie dopaminergicznym są uważane za jeden z czynników pre- Wiadomości Psychiatryczne, tom 12, nr 3, lipiecwrzesień 200

5 8 abela 4. Rozkład częstości alleli w podgrupach pacjentów DHD podtyp1 llele DHD podtyp 2 llele DHD podtyp 3 llele P 1 vs 2 P 1 vs 3 P 2 vs 3 rs (82,8) (17,2) 18 (81,8) 4 (18,2) 187 (82,7) 3 (17,2) 1,000 1,000 1,000 rs177 ins 58 (0,6) del 6 (,4) ins (0,0) del - ins 205 (0,7) del 21 (,3) 0,583 1,000 0,605 DRD3 rs (71,8) 18 (28,2) 17 (77,2) 5 (22,8) 168 (75,0) 56 (25,0) 0,782 1,000 1,000 DRD4 rs (43,8) 36 (56,3) (50,0) (50,0) 5 (46,8) (53,2) 0,77 0,672 0,818 D rs (82,8) (17,2) 13 (65,0) 7 (35,0) 181 (80,1) 45 (1,) 0, 0,721 0,14 D rs (75,0) 16 (25,0) 16 (72,7) 6 (27,2) 174 (77,0) 52 (23,0) 1,000 0,740 0,606 D VNR 16 (2,6) 38 (70,4) 6 (42,8) 8 (57,2) 55 (28,3) 13 (71,7) 0,355 0,865 0,360 OM rs (56,3) 28 (43,8) (40,) 13 (5,1) 6 (46,) 120 (53,1) 0,228 0,204 0,658 BDNF rs (84,4) (15,6) 14 (70,0) 6 (30,0) 15 (86,3) 31 (13,7) 0,13 0,687 0,03 % wartości w nawiasach, test dokładny Fishera abela 5a. Rozkład częstości genotypów w podgrupach pacjentów rs rs177 DRD3 rs6280 DRD4 rs D rs27072 D rs46337 D VNR OM rs4680 BDNF rs6265 DHD typ1 DHD typ2 n enotypy n enotypy (71,) ins/ins 27 (84,4) 17 (53,1) 7 (21,) 21 (65,6) 17 (53.1) / 2 (7,4) (Val/Val) (28,1) (Val/Val) 24 (75,0) 7 (2,) ins/del 4 (12,5) 12 (37,5) 14 (43,7) (34,4) 14 (43,8) / 12 (44,4) (Val/Met) 18 (56,2) (Val/Met) 6 (18,8) 2 (6,2) ins/del 1 (3,1) 3 (,4) (34,4) 1 (3,1) / 13 (48,2) (Met/Met) 5 (15,7) (Met/Met) 2 (6,2) 7 7 (63,6) ins/ins (0,0) 6 (54,6) 3 (30,0) 3 (30,0) 5 (45,4) / (Val/Val) 2 (18,2) (Val/Val) 4 (40,0) 4 (36,4) ins/del 5 (45,4) 4 (40,0) 7 (70,0) 6 (54,6) / 6 (85,7) (Val/Met) 5 (45,5) (Val/Met) 6 (60,0) ins/del 3 (30,0) / 1 (14,3) (Met/Met) 4 (36,3) (Met/Met) dysponujących do wystąpienia DHD. transportera dopaminy stał się przedmiotem zainteresowania badań nad etiologią DHD, gdy u 70% dzieci z DHD leczonych lekami psychostymulującymi (inhibitory transpotera dopaminy) stwierdzono szybką poprawę kliniczną [7]. Najczęściej badany polimorfizm jest zlokalizowany w eksonie 15, w nieulegającym translacji regionie 3`genu transportera Wiadomości Psychiatryczne, tom 12, nr 3, lipiecwrzesień 200

6 abela 5b. (cd) Rozkład częstości genotypów w podgrupach pacjentów rs rs177 DRD3 rs6280 DRD4 rs D rs27072 D rs46337 D VNR OM rs4680 BDNF rs6265 n (6,0) ins/ins 2 (81,4) 63 (56,3) 23 (20,5) 72 (63,7) 64 (56,6) / (,3) (Val/Val) 21 (18,6) (Val/Val) 83 (73,4) DHD typ3 enotypy 31 (27,4) ins/del 21 (18,6) 42 (37,5) 5 (52,7) 37 (,7) 46 (40,7) / 35 (36,1) (Val/Met) 64 (56,6) (Val/Met) 2 (25,6) 4 (3,6) ins/del 7 (6,2) 30 (26,8) 4 (3,6) 3 (2,7) / 52 (53,6) (Met/Met) 28 (24,8) (Met/Met) 1 (1,0) % wartości w nawiasach; test chi 2 Pearsona dla komórek >5; test Fishera-Freemana-Haltona dla komórek <5 P 0,73 0,181 0,3 0,781 0,187 0,846 0,184 0,534 0,041 dopaminy i charakteryzuje się zmienną liczbą powtórzeń tandemowych (VNR). Powtarzalny motyw jest zbudowany z 40 par zasad. Najczęściej występują allele z i powtórzeniami. Do chwili obecnej opublikowano ponad 0 doniesień badających rolę powyższego polimorfizmu genu D z DHD. Badacze stwierdzili znacząco częstsze przekazywanie choremu potomstwu allelu z powtórzeniami [8]. W innych badaniach, podobnie jak w prezentowanej pracy, nie opisano istotnej statystycznie różnicy w występowaniu allelu z powtórzeniami pomiędzy grupą badaną a grupą kontrolną []. Badania ostatnich lat sugerują także funkcjonalne znaczenie polimorfizmu VNR genu D. Wykazano, że allel z powtórzeniami zwiększa ekspresję genu, a tym samym wiąże się ze wzrostem aktywności transportera dopaminy w mózgu, i w konsekwencji kliniczną odpowiedzią na leczenie metylofenidatem []. W kolejnych badaniach autorzy wskazują na związek DHD z polimorfizmem VNR, o powtarzalnym motywie 30 par zasad, zlokalizowanym w intronie 8 genu D. Badacze stwierdzili preferencyjne przekazywanie pacjentom z DHD allelu z 6 powtórzeniami []. Inne badania wskazują też na możliwość związku SNP rs27072, rs40184, rs oraz rs genu D z DHD [12]. Znacznie mniej opublikowano doniesień dotyczących roli genów i DRD3 w DHD. en receptora D2 dopaminy () zlokalizowany jest na chromosomie q23.1. Jego ekspresję obserwujemy w jądrach podstawy oraz korze przedczołowej, regionach mózgu związanych z DHD. Pełni on też kluczową rolę w regulacji mezolimbicznego szlaku nagrody. W jednej z teorii rozwoju DHD za podstawowy deficyt uznaje się zaburzenia w funkcjonowaniu układu sygnalizującego związek pomiędzy danym rodzajem zachowania, a nagrodą. Potwierdzać to mogą obserwacje, że u dzieci z DHD obserwuje się zarówno trudności w oczekiwaniu, jak i problemy z podtrzymywaniem działania przez dłuższy czas. Niezdolność do odraczania nagrody może prowadzić w trakcie rozwoju dziecka do unikania wszelkich zadań, w których występuje opóźniona nagroda i do angażowania się w zachowania wzmacniane bezpośrednio po ich wystąpieniu. We wcześniejszych badaniach nad asocjacją genu z DHD nie uzyskano pozytywnych wyników, jednak analizie poddawano polimorfizmy zlokalizowane w jego rejonach niekodujących [13]. Badania genu w DHD dotyczą najczęściej polimorfizmu aqi (rs180047), który wydaje się interesujący ze względu na związek z poziomem ekspresji genu oraz poziomem metabolitu dopaminy kwasu homowanilinowego [12]. W odróżnieniu od prezentowanych wyników, w literaturze wskazywano raczej na częstsze występowanie allelu w grupie pacjentów z DHD. Rozbieżność ta może być między innymi wynikiem prowadzania badań w odmiennych grupach etnicznych, różniących się pod względem liczebności. Ze względu na niejednoznaczne wyniki przedstawione przez różnych autorów konieczne są dalsze badania dotyczące związku DHD z badanym polimorfizmem genu. Wiadomości Psychiatryczne, tom 12, nr 3, lipiecwrzesień 200

7 120 Badany dotychczas w DHD funkcjonalny polimorfizm (Serly; rs6280) genu DRD3 dotyczy kodonu w 1 egzonie. Zamiana nukleotydu w kodonie prowadzi do zastąpienia seryny (Ser) glicyną (ly) w N-końcowej domenie receptora. U osób o genotypie ly/ly, posiadających wariant białka zawierający glicynę w miejscu seryny, receptor wykazuje większe powinowactwo do dopaminy [14]. W dotychczasowych badaniach, podobnie jak w przypadku prezentowanych wyników, nie wykazano związku powyższego polimorfizmu z DHD [12]. Wielu badaczy wskazało również na związek polimorfizmu genu DRD4 z DHD. Jednym z częściej badanych polimorfizmów genu jest polimorfizm typu VNR w egzonie 3, o powtarzalnym motywie długości 48 pz (allele o 2 powtórzeniach tego motywu). Z różnorodnością alleliczną polimorfizmu DRD4 wiążą się różne właściwości farmakologiczne receptora. W literaturze odnajdujemy wiele doniesień stwierdzających asocjację pomiędzy allelem z 7 powtórzeniami a DHD. W kolejnych badaniach wykazano asocjację allelu z 7 powtórzeniami u chłopców z większym nasileniem objawów DHD [15]. Mill i wsp. [16] przeprowadzili wieloośrodkowe badania u pacjentów z DHD, które nie potwierdziły jednak wcześniejszych doniesień. Badacze ci opierając się na wynikach Okuyamy i wsp. wnioskują także, że wpływ DRD4 na nadpobudliwość jest również wynikiem funkcjonalnego polimorfizmu promotora DRD4 [17]. ten, polegający na substytucji -521/ (rs180055) w rejonie promotora, ma charakter funkcjonalny, gdyż allel charakteryzuje się mniejszą aktywnością transkrypcyjną. Przeprowadzili oni analizę asocjacji 5 polimorfizmów genu DRD4 (duplikacji 120 par zasad w promotorze, SNP -616 /, -521 /, powtórzenia poli- w intronie 1 oraz VNR 48 par zasad w egzonie 3). nalizując wymienione polimorfizmy z osobna nie stwierdzili asocjacji żadnego z nich na poziomie istotności statystycznej, co jest zgodne z wynikami uzyskanymi w prezentowanej pracy. Interesujące okazały się jednak analizy haplotypu składającego się z 3 wymienionych polimorfizmów. Haplotyp składający się z allelu 2 duplikacji 120 par zasad, allelu -616 oraz allelu -512 wiąże się ze zwiększoną podatnością na DHD [18]. W chorobach determinowanych wielogenowo znaczenie ma wiele genów o relatywnie niewielkim wpływie na fenotyp o addytywnym działaniu z innymi genami, zatem coraz częściej analizuje się interakcję dwóch lub trzech genów. Qian i wsp. przedstawili wyniki badań asocjacyjnych dwóch polimorfizmów genu DRD4 i D w populacji chińskiej [1]. W badaniu pojedynczych polimorfizmów nie uzyskali istotnej statystycznie asocjacji, natomiast analizując jednocześnie kilka polimorfizmów, wykazali znacząco częstsze występowanie allelu krótkiego (26 powtórzeń polimorfimu VNR egzonu 3 genu DRD4) oraz allelu długiego ( powtórzeń polimorfizmu VNR D) u dzieci z DHD w porównaniu do grupy kontrolnej. Katechol-O-metyl-transferaza (OM) jest enzymem odpowiedzialnym za rozkład katecholamin, dopaminy i noradrenaliny. Odgrywa istotną rolę w regulacji poziomu dopaminy w płacie czołowym, na którego udział w etiologii DHD wskazują badania neuropsychologiczne [12]. Badania asocjacji pomiędzy OM i DHD są w większości skupione na funkcjonalnym polimorfizmie (SNP rs4680) w eksonie 4, który polega na występowaniu guaniny lub adeniny w 158 kodonie (a w przypadku formy niezwiązanej z błoną w kodonie 8), co w efekcie na poziomie białka objawia się zastąpieniem aminokwasu waliny (Val) przez metioninę (Met). Zamiana ta prowadzi do zmiany aktywności enzymu, allel OM Val odpowiada za wysoką aktywność enzymu, natomiast allel Met za jego obniżoną aktywność [20]. W większości badań nie uzyskano pozytywnej asocjacji DHD z wymienionym polimorfizmem, co jest zgodne z wynikami uzyskanymi w prezentowanej pracy [12]. W kilku pracach zwrócono jednak uwagę na to, że dopiero podział badanej grupy ze względu na płeć modyfikuje uzyskane wyniki. Zaobserwowano preferencyjną transmisję allelu Met w podgrupie chłopców z DHD, natomiast allel Val występował częściej wśród dziewcząt z DHD [21]. W kolejnych doniesieniach autorzy zwracają uwagę na rolę genów biorących udział w dojrzewaniu ośrodkowego układu nerwowego w etiologii DHD. Na możliwość związku DHD z polimorfizmem genu kodującego BDNF (Brain Derived Neurotrophic Factor) zwraca uwagę ai [22]. BDNF jest członkiem rodziny białkowej neurotrofin i wpływa na rozwój neuronów dopaminergicznych, cholinergicznych i serotoninergicznych, a także odgrywa istotną rolę w rozwoju kory czołowej i hipokampa. BDNF wywiera wpływ na proliferację komórek nerwowych i plastyczność synaptyczną oraz bierze udział w procesach uczenia się i pamięci. Leki psychostymulujące mogą powodować wzrost mrn BDNF oraz immunoreaktywności BDNF w ciele migdałowatym i jądrze przykomorowym podwzgórza. W badaniach prowadzonych na zwierzętach, u których zinaktywowano gen BDNF, wykryto między innymi cieńszą korę mózgu i zaburzenia mielinizacji. e odkrycia korelują z badaniami neuroobrazowymi (MRI) przeprowadzonymi u osób z DHD, u których wykazano o około 5% mniejszą objętość mózgu, w porównaniu z grupą kontrolną oraz możliwość ośrodkowej demielinizacji. Dlatego wysunięto hipotezę, że BDNF odgrywa rolę w patogenezie DHD. Najczęściej badanym polimorfizmem jest Val66Met (rs6265) genu BDNF. W kilku pracach zwraca się uwagę na jego związek z DHD, podkreślając, że allel Val może być allelem ryzyka [23]. W cytowanej powyżej metaanalizie nie uzyskano jednak wyników wskazujących na Wiadomości Psychiatryczne, tom 12, nr 3, lipiecwrzesień 200

8 121 istotną rolę badanego polimorfizmu w DHD [12]. Niemniej, działanie BDNF na wiele białek potencjalnie mogących brać udział w patogenezie DHD nadal nie jest dobrze poznane. W prezentowanej pracy stwierdzono istotnie częstsze występowanie homozygoty (Val/Val) genu BDNF u pacjentów z podtypem 1 DHD, w porównaniu z podtypem 2. Wyniki te wskazują na możliwy związek badanego polimorfizmu BDNF z DHD. W większości badań podkreśla się udział czynników genetycznych w etiologii DHD, jednak uzyskane wyniki są niejednoznaczne. Może to być związane ze zbyt małą liczebnością grup objętych analizą, stosowaniem odmiennych kryteriów diagnostycznych rozpoznawania DHD oraz kryteriów włączających i wykluczających z badania, brakiem oceny stanu psychicznego osób z grupy kontrolnej, efektem stratyfikacji grupa badana i kontrolna różnią się pod względem etnicznym, niewielką ilością badań uwzględniających udział zarówno czynników genetycznych, jak i środowiskowych, stosowaniem różnych metod statystycznych, brakiem potwierdzenia wyników badań metodą D, wykluczającą grupę kontrolną oraz niewielką ilością metaanaliz. Wnioski 1. W grupie pacjentów z DHD w porównaniu z grupą kontrolną istotnie częściej występował allel polimorfizmu (SNP rs180047) genu. 2. W podtypie DHD z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi w porównaniu z podtypem z przewagą nadruchliwości i impulsywności istotnie częściej stwierdzano homozygotę (Val/Val) genu BDNF. 3. Nie wykazano asocjacji genotypowych i allelowych badanych polimorfizmów genów, DRD3, DRD4, D, OM oraz BDNF zarówno w grupie pacjentów z DHD, jak i przy podziale na poszczególne jego podtypy. Piśmiennictwo: 1. Doyle E, Faraone SV, DuPre EP, Biederman J. Separating attention deficit hyperactivity disorder and learning disabilities in girls: a familial risk analysis. m J Psychiatry 2001; 158(): Miller S, Dykes D, Plesky HF. simple salting out procedure for extracting DN from human nucleated cells. Nucleic cids Res 188; 16: Ross P, Hall L, Smirnov I, Haff L. High level multiplex genotyping by MLDI-OF mass spectrometry. Nat Biotechnol 18; 16(13): Jonsson E, Ivo R, Forslund K, Mattila-Evenden M, Rylander, ichon S, Propping P, Nothen MM, sberg M, Sedvall. No association between a promoter dopamine D(4) receptor gene variant and schizophrenia. m J Med enet 2001; 5(6): Vandenbergh DJ, Persico M, Hawkins L, riffin, Li X, Jabs EW, Uhl R. Human dopamine transporter gene (D1) maps to chromosome 5p15.3 and displays a VNR. enomics 12; 14(4): Bayer, Schramm M, Feldmann N, Knable MB, Falkai P. ntidepressant drug exposure is associated with mrn levels of tyrosine receptor kinase B in major depressive disorder. Prog Neuropsychopharmacol Biol Psychiatry 2000; 24: Roman, Szobot, Martins S, Biederman J, Rohde L, Hutz MH. Dopamine transporter gene and response to methylphenidate in attention-deficit/hyperactivity disorder. Pharmacogenetics 2002; 12(6): arrasco X, Rothhammer P, Moraga M, Henriquez H, hakraborty R, boitiz F, Rothhammer F. enotypic interaction between DRD4 and D1 loci is a high risk factor for attention-deficit/hyperactivity disorder in hilean families. m J Med enet B 2006; 141B: Banoei MM, Majidizadeh, Shirazi E, Moghimi N, hadiri M, Najmabadi H, Ohadi M. No association between the D1-repeat allele and DHD in the Iranian population. m J Med enet B 2008; 147B:.. Kirley, Lowe N, Hawi Z, Mullins, Daly, Waldman I, Mcarron M, O Donnell D, Fitzgerald M, ill M. ssociation of the 480 bp D1 allele with methylphenidate response in a sample of Irish children with DHD. m J Med enet 2003; 121B: enro JP, Polanczyk V, Zeni, Oliveira S, Roman, Rohde L, Hutz MH. common haplotype at the dopamine transporter gene 5_ region is associated with attentiondeficit/hyperactivity disorder. m J Med enet B 2008; 147B: izer I, Ficks, Waldman ID. andidate gene studies of DHD: a meta-analytic review. Hum enet 200; 126: Rowe D, Van den Oord EJ, Stever, iedinghagen LN, ard JM, leveland HH, ilson M, erris S, Mohr JH, Sherman S, bramowitz, Waldman ID. he aqi polymorphism and symptoms of attention deficit hyperactivity disorder. Mol Psychiatry 1; 4(6): Lundstrom K, urpin MP. Proposed schizophrenia-related gene polymorphism: expression of the Serly mutant human dopamine D3 receptor with the Semliki Forest virus system. Biochem Biophys Res ommun 16; 225(3): El-Faddagh M, Laucht M, Maras, Vohringer L.Schmidt MH. ssociation of dopamine D4 receptor (DRD4) gene with attention-deficit/hyperactivity disorder (DHD) in a highrisk community sample: a longitudinal study from birth to years of age. J Neural ransm 2004; 1(7): Mill JS, aspi, Mclay J, Sugden K, Purcell S, sherson P, raig I, Mcuffin P, Braithwaite, Poulton R, Moffitt E. he dopamine D4 receptor and the hyperactivity phenotype: a developmental-epidemiological study. Mol Psychiatry 2002; 7(4): Wiadomości Psychiatryczne, tom 12, nr 3, lipiecwrzesień 200

9 Okuyama Y, Ishiguro H, Nankai M, Shibuya H, Watanabe, rinami. Identification of a polymorphism in the promoter region of DRD4 associated with the human novelty seeking personality trait. Mol Psychiatry 2000; 5(1): Lowe N, Kirley, Mullins, Fitzgerald M, ill M, Hawi Z. Multiple marker analysis at the promoter region of the DRD4 gene and DHD: evidence of linkage and association with the SNP m J Med enet 2004; 131B(1): Qian Q, Wang Y, Zhou R, Yang L, Faraone SV. Familybased and case-control association studies of DRD4 and D1 polymorphisms in hinese attention deficit hyperactivity disorder patients suggest long repeats contribute to genetic risk for the disorder. m J Med enet 2004; 128B(1): Kirov, Murphy K, rranz MJ, Jones I, Mcandles F, Kunugi H, Murray RM, Mcuffin P, ollier D, Owen MJ, raddock N. Low activity allele of catechol-omethyltransferase gene associated with rapid cycling bipolar disorder. Mol Psychiatry 18; 3(4): Biederman J, Kim J, Doyle, Mick E, Fagerness J, Smoller J, Faraone S. Sexually dimorphic effects of four genes (OM, SL62, MO, SL64) in genetic associations of DHD: a preliminary study. m J Med enet B 2008, 147: sai SJ. ttention-deficit hyperactivity disorder and brainderived neurotrophic factor: a speculative hypothesis. Med Hypotheses 2003; 60(6): Kent L, reen E, Hawi Z, Kirley, Dudbridge F, Lowe N, Raybould R, Langley K, Bray N, Fitzgerald M, Owen MJ, O Donovan M, ill M, hapar, raddock N. ssociation of the paternally transmitted copy of common Valine allele of the Val66Met polymorphism of the brain-derived neurotrophic factor (BDNF) gene with susceptibility to DHD. Mol Psychiatry 2005; : 343. Wiadomości Psychiatryczne, tom 12, nr 3, lipiecwrzesień 200

Ocena wpływu nasilenia objawów zespołu nadpobudliwości psychoruchowej na masę ciała i BMI u dzieci i młodzieży

Ocena wpływu nasilenia objawów zespołu nadpobudliwości psychoruchowej na masę ciała i BMI u dzieci i młodzieży Ewa Racicka-Pawlukiewicz Ocena wpływu nasilenia objawów zespołu nadpobudliwości psychoruchowej na masę ciała i BMI u dzieci i młodzieży Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych PROMOTOR: Dr hab. n.

Bardziej szczegółowo

Promotor: prof. dr hab. Katarzyna Bogunia-Kubik Promotor pomocniczy: dr inż. Agnieszka Chrobak

Promotor: prof. dr hab. Katarzyna Bogunia-Kubik Promotor pomocniczy: dr inż. Agnieszka Chrobak INSTYTUT IMMUNOLOGII I TERAPII DOŚWIADCZALNEJ IM. LUDWIKA HIRSZFELDA WE WROCŁAWIU POLSKA AKADEMIA NAUK mgr Milena Iwaszko Rola polimorfizmu receptorów z rodziny CD94/NKG2 oraz cząsteczki HLA-E w patogenezie

Bardziej szczegółowo

Podstawy genetyki człowieka. Cechy wieloczynnikowe

Podstawy genetyki człowieka. Cechy wieloczynnikowe Podstawy genetyki człowieka Cechy wieloczynnikowe Dziedziczenie Mendlowskie - jeden gen = jedna cecha np. allele jednego genu decydują o barwie kwiatów groszku Bardziej złożone - interakcje kilku genów

Bardziej szczegółowo

AD/HD ( Attention Deficit Hyperactivity Disorder) Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z Zaburzeniami Koncentracji Uwagi

AD/HD ( Attention Deficit Hyperactivity Disorder) Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z Zaburzeniami Koncentracji Uwagi AD/HD ( Attention Deficit Hyperactivity Disorder) Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z Zaburzeniami Koncentracji Uwagi GENETYCZNIE UWARUNKOWANA, NEUROLOGICZNA DYSFUNKCJA, CHARAKTERYZUJĄCA SIĘ NIEADEKWATNYMI

Bardziej szczegółowo

Zmodyfikowane wg Kadowaki T in.: J Clin Invest. 2006;116(7):1784-92

Zmodyfikowane wg Kadowaki T in.: J Clin Invest. 2006;116(7):1784-92 Magdalena Szopa Związek pomiędzy polimorfizmami w genie adiponektyny a wybranymi wyznacznikami zespołu metabolicznego ROZPRAWA DOKTORSKA Promotor: Prof. zw. dr hab. med. Aldona Dembińska-Kieć Kierownik

Bardziej szczegółowo

Materiał i metody. Wyniki

Materiał i metody. Wyniki Abstract in Polish Wprowadzenie Selen jest pierwiastkiem śladowym niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Selen jest wbudowywany do białek w postaci selenocysteiny tworząc selenobiałka (selenoproteiny).

Bardziej szczegółowo

GDAŃSKI UNIWERSYTET MEDYCZNY

GDAŃSKI UNIWERSYTET MEDYCZNY GDAŃSKI UNIWERSYTET MEDYCZNY mgr Magdalena Pinkowicka WPŁYW TRENINGU EEG-BIOFEEDBACK NA POPRAWĘ WYBRANYCH FUNKCJI POZNAWCZYCH U DZIECI Z ADHD Rozprawa doktorska Promotor dr hab. n. med. Andrzej Frydrychowski,

Bardziej szczegółowo

Czynniki genetyczne sprzyjające rozwojowi otyłości

Czynniki genetyczne sprzyjające rozwojowi otyłości Czynniki genetyczne sprzyjające rozwojowi otyłości OTYŁOŚĆ Choroba charakteryzująca się zwiększeniem masy ciała ponad przyjętą normę Wzrost efektywności terapii Czynniki psychologiczne Czynniki środowiskowe

Bardziej szczegółowo

Ocena skuteczności preparatów miejscowo znieczulających skórę w redukcji bólu w trakcie pobierania krwi u dzieci badanie z randomizacją

Ocena skuteczności preparatów miejscowo znieczulających skórę w redukcji bólu w trakcie pobierania krwi u dzieci badanie z randomizacją 234 Ocena skuteczności preparatów miejscowo znieczulających skórę w redukcji bólu w trakcie pobierania krwi u dzieci badanie z randomizacją The effectiveness of local anesthetics in the reduction of needle

Bardziej szczegółowo

prof. dr hab. Andrzej Potemkowski Zakład Psychologii Klinicznej i Psychoprofilaktyki. Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie

prof. dr hab. Andrzej Potemkowski Zakład Psychologii Klinicznej i Psychoprofilaktyki. Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie Lekarz, neurolog Marzena Zboch Dyrektor ds. medycznych Ośrodek Badawczo- Naukowo- Dydaktyczny Chorób Otępiennych Uniwersytetu Medycznego, im. Księdza Henryka Kardynała Gulbinowicza SP ZOZ w Ścinawie Rozprawa

Bardziej szczegółowo

JAKOŚĆ ŻYCIA DZIECI Z ADHD W ŚWIETLE BADAŃ. mgr Katarzyna Naszydłowska-Sęk

JAKOŚĆ ŻYCIA DZIECI Z ADHD W ŚWIETLE BADAŃ. mgr Katarzyna Naszydłowska-Sęk JAKOŚĆ ŻYCIA DZIECI Z ADHD W ŚWIETLE BADAŃ mgr Katarzyna Naszydłowska-Sęk Wstęp Problematyka jakości życia dzieci i młodzieży, mimo iż niezwykle istotna z perspektywy zarówno teoretycznej jak i aplikacyjnej,

Bardziej szczegółowo

Badanie predyspozycji do łysienia androgenowego u kobiet (AGA)

Badanie predyspozycji do łysienia androgenowego u kobiet (AGA) Badanie predyspozycji do łysienia androgenowego u kobiet (AGA) RAPORT GENETYCZNY Wyniki testu dla Pacjent Testowy Pacjent Pacjent Testowy ID pacjenta 0999900004112 Imię i nazwisko pacjenta Pacjent Testowy

Bardziej szczegółowo

Alergiczny nieżyt nosa genetyczny stan wiedzy

Alergiczny nieżyt nosa genetyczny stan wiedzy Alergiczny nieżyt nosa genetyczny stan wiedzy Dr hab. n. med. Aleksandra Szczepankiewicz mgr inż. Wojciech Langwiński Pracownia Badań Komórkowych i Molekularnych Kliniki Pneumonologii, Alergologii Dziecięcej

Bardziej szczegółowo

1. Analiza asocjacyjna. Cechy ciągłe. Cechy binarne. Analiza sprzężeń. Runs of homozygosity. Signatures of selection

1. Analiza asocjacyjna. Cechy ciągłe. Cechy binarne. Analiza sprzężeń. Runs of homozygosity. Signatures of selection BIOINFORMATYKA 1. Wykład wstępny 2. Bazy danych: projektowanie i struktura 3. Równowaga Hardyego-Weinberga, wsp. rekombinacji 4. Analiza asocjacyjna 5. Analiza asocjacyjna 6. Sekwencjonowanie nowej generacji

Bardziej szczegółowo

INTERPRETACJA WYNIKÓW BADAŃ MOLEKULARNYCH W CHOROBIE HUNTINGTONA

INTERPRETACJA WYNIKÓW BADAŃ MOLEKULARNYCH W CHOROBIE HUNTINGTONA XX Międzynarodowa konferencja Polskie Stowarzyszenie Choroby Huntingtona Warszawa, 17-18- 19 kwietnia 2015 r. Metody badań i leczenie choroby Huntingtona - aktualności INTERPRETACJA WYNIKÓW BADAŃ MOLEKULARNYCH

Bardziej szczegółowo

ROZWÓJ PSYCHORUCHOWY DZIECI Z NF1. dr n. med. Magdalena Trzcińska Szpital Uniwersytecki nr 1 w Bydgoszczy Poradnia Psychologiczna

ROZWÓJ PSYCHORUCHOWY DZIECI Z NF1. dr n. med. Magdalena Trzcińska Szpital Uniwersytecki nr 1 w Bydgoszczy Poradnia Psychologiczna ROZWÓJ PSYCHORUCHOWY DZIECI Z NF1 dr n. med. Magdalena Trzcińska Szpital Uniwersytecki nr 1 w Bydgoszczy Poradnia Psychologiczna EPIDEMIOLOGIA DYSFUNKCJI POZNAWCZYCH U DZIECI Z NF1 Dysfunkcje poznawcze

Bardziej szczegółowo

ZALEŻNOŚĆ MIĘDZY WYSOKOŚCIĄ I MASĄ CIAŁA RODZICÓW I DZIECI W DWÓCH RÓŻNYCH ŚRODOWISKACH

ZALEŻNOŚĆ MIĘDZY WYSOKOŚCIĄ I MASĄ CIAŁA RODZICÓW I DZIECI W DWÓCH RÓŻNYCH ŚRODOWISKACH S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e 1 2005 Władimir Bożiłow 1, Małgorzata Roślak 2, Henryk Stolarczyk 2 1 Akademia Medyczna, Bydgoszcz 2 Uniwersytet Łódzki, Łódź ZALEŻNOŚĆ MIĘDZY WYSOKOŚCIĄ

Bardziej szczegółowo

ZARZĄDZANIE POPULACJAMI ZWIERZĄT

ZARZĄDZANIE POPULACJAMI ZWIERZĄT ZARZĄDZANIE POPULACJAMI ZWIERZĄT Ćwiczenia 1 mgr Magda Kaczmarek-Okrój magda_kaczmarek_okroj@sggw.pl 1 ZAGADNIENIA struktura genetyczna populacji obliczanie frekwencji genotypów obliczanie frekwencji alleli

Bardziej szczegółowo

Składniki jądrowego genomu człowieka

Składniki jądrowego genomu człowieka Składniki jądrowego genomu człowieka Genom człowieka 3 000 Mpz (3x10 9, 100 cm) Geny i sekwencje związane z genami (900 Mpz, 30% g. jądrowego) DNA pozagenowy (2100 Mpz, 70%) DNA kodujący (90 Mpz ~ ok.

Bardziej szczegółowo

Analiza mutacji genów EGFR, PIKCA i PTEN w nerwiaku zarodkowym

Analiza mutacji genów EGFR, PIKCA i PTEN w nerwiaku zarodkowym Analiza mutacji genów EGFR, PIKCA i PTEN w nerwiaku zarodkowym mgr Magdalena Brzeskwiniewicz Promotor: Prof. dr hab. n. med. Janusz Limon Katedra i Zakład Biologii i Genetyki Gdański Uniwersytet Medyczny

Bardziej szczegółowo

ANALIZA PROFILU METABOLICZNEGO PACJENTÓW Z PRZEWLEKŁĄ NIEWYDOLNOŚCIĄ SERCA I WSPÓŁISTNIEJĄCYM MIGOTANIEM PRZEDSIONKÓW

ANALIZA PROFILU METABOLICZNEGO PACJENTÓW Z PRZEWLEKŁĄ NIEWYDOLNOŚCIĄ SERCA I WSPÓŁISTNIEJĄCYM MIGOTANIEM PRZEDSIONKÓW ANALIZA PROFILU METABOLICZNEGO PACJENTÓW Z PRZEWLEKŁĄ NIEWYDOLNOŚCIĄ SERCA I WSPÓŁISTNIEJĄCYM MIGOTANIEM PRZEDSIONKÓW Rozprawa doktorska Autor: lek. Marcin Wełnicki Promotor: prof. dr hab. n. med Artur

Bardziej szczegółowo

Zaburzenia emocjonalne, behawioralne, poznawcze oraz jakość życia u dzieci i młodzieży z wrodzonym zakażeniem HIV STRESZCZENIE

Zaburzenia emocjonalne, behawioralne, poznawcze oraz jakość życia u dzieci i młodzieży z wrodzonym zakażeniem HIV STRESZCZENIE Autor: Tytuł: Promotor: lek. Anna Zielińska Zaburzenia emocjonalne, behawioralne, poznawcze oraz jakość życia u dzieci i młodzieży z wrodzonym zakażeniem HIV dr hab. Anita Bryńska STRESZCZENIE WSTĘP: W

Bardziej szczegółowo

Badania asocjacyjne w skali genomu (GWAS)

Badania asocjacyjne w skali genomu (GWAS) Badania asocjacyjne w skali genomu (GWAS) Wstęp do GWAS Część 1 - Kontrola jakości Bioinformatyczna analiza danych Wykład 2 Dr Wioleta Drobik-Czwarno Katedra Genetyki i Ogólnej Hodowli Zwierząt Badania

Bardziej szczegółowo

PROGRAM NAUCZANIA SPECJALNOŚCI WYBRANEJ NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2017/2018 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY dla STUDENTÓW VI ROKU STUDIÓW

PROGRAM NAUCZANIA SPECJALNOŚCI WYBRANEJ NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2017/2018 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY dla STUDENTÓW VI ROKU STUDIÓW PROGRAM NAUCZANIA SPECJALNOŚCI WYBRANEJ NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2017/2018 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY dla STUDENTÓW VI ROKU STUDIÓW 1. SPECJALNOŚĆ WYBRANA: 2. NAZWA JEDNOSTKI (jednostek ) realizującej

Bardziej szczegółowo

Co to jest transkryptom? A. Świercz ANALIZA DANYCH WYSOKOPRZEPUSTOWYCH 2

Co to jest transkryptom? A. Świercz ANALIZA DANYCH WYSOKOPRZEPUSTOWYCH 2 ALEKSANDRA ŚWIERCZ Co to jest transkryptom? A. Świercz ANALIZA DANYCH WYSOKOPRZEPUSTOWYCH 2 Ekspresja genów http://genome.wellcome.ac.uk/doc_wtd020757.html A. Świercz ANALIZA DANYCH WYSOKOPRZEPUSTOWYCH

Bardziej szczegółowo

Analiza mutacji p.d36n i p.n318s oraz polimorfizmu p.s474x genu lipazy lipoproteinowej u chorych z hipercholesterolemią rodzinną.

Analiza mutacji p.d36n i p.n318s oraz polimorfizmu p.s474x genu lipazy lipoproteinowej u chorych z hipercholesterolemią rodzinną. Analiza mutacji p.d36n i p.n318s oraz polimorfizmu p.s474x genu lipazy lipoproteinowej u chorych z hipercholesterolemią rodzinną. Monika śuk opiekun: prof. dr hab. n. med. Janusz Limon Katedra i Zakład

Bardziej szczegółowo

dr hab. n. med. Jolanta Masiak Samodzielna Pracownia Badań Neurofizjologicznych Katedry Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego w Lublinie

dr hab. n. med. Jolanta Masiak Samodzielna Pracownia Badań Neurofizjologicznych Katedry Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego w Lublinie Lublin 2019-03-09 dr hab. n. med. Jolanta Masiak Samodzielna Pracownia Badań Neurofizjologicznych Katedry Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego w Lublinie Recenzja Rozprawy doktorskiej lek med. Ewy Gabrysz

Bardziej szczegółowo

Zmienność populacji człowieka. Polimorfizmy i asocjacje

Zmienność populacji człowieka. Polimorfizmy i asocjacje Zmienność populacji człowieka Polimorfizmy i asocjacje Prezentacja } http://wiki.biol.uw.edu.pl/ 2 MONOGENOWE CZYNNIKI GENETYCZNE DZIEDZICZENIE MENDLOWSKIE NIEPEŁNA PENETRACJA GENU DZIEDZICZENIE WIELOCZYNNIKOWE

Bardziej szczegółowo

USG Power Doppler jest użytecznym narzędziem pozwalającym na uwidocznienie wzmożonego przepływu naczyniowego w synovium będącego skutkiem zapalenia.

USG Power Doppler jest użytecznym narzędziem pozwalającym na uwidocznienie wzmożonego przepływu naczyniowego w synovium będącego skutkiem zapalenia. STRESZCZENIE Serologiczne markery angiogenezy u dzieci chorych na młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów - korelacja z obrazem klinicznym i ultrasonograficznym MIZS to najczęstsza przewlekła artropatia

Bardziej szczegółowo

Dziedziczenie poligenowe

Dziedziczenie poligenowe Dziedziczenie poligenowe Dziedziczenie cech ilościowych Dziedziczenie wieloczynnikowe Na wartość cechy wpływa Komponenta genetyczna - wspólne oddziaływanie wielu (najczęściej jest to liczba nieznana) genów,

Bardziej szczegółowo

Ćwiczenie 3. Amplifikacja genu ccr5 Homo sapiens wykrywanie delecji Δ32pz warunkującej oporność na wirusa HIV

Ćwiczenie 3. Amplifikacja genu ccr5 Homo sapiens wykrywanie delecji Δ32pz warunkującej oporność na wirusa HIV Ćwiczenie 3. Amplifikacja genu ccr5 Homo sapiens wykrywanie delecji Δ32pz warunkującej oporność na wirusa HIV Cel ćwiczenia Określenie podatności na zakażenie wirusem HIV poprzez detekcję homo lub heterozygotyczności

Bardziej szczegółowo

Konspekt do zajęć z przedmiotu Genetyka dla kierunku Położnictwo dr Anna Skorczyk-Werner Katedra i Zakład Genetyki Medycznej

Konspekt do zajęć z przedmiotu Genetyka dla kierunku Położnictwo dr Anna Skorczyk-Werner Katedra i Zakład Genetyki Medycznej Seminarium 1 część 1 Konspekt do zajęć z przedmiotu Genetyka dla kierunku Położnictwo dr Anna Skorczyk-Werner Katedra i Zakład Genetyki Medycznej Genom człowieka Genomem nazywamy całkowitą ilość DNA jaka

Bardziej szczegółowo

Zmienność genu UDP-glukuronozylotransferazy 1A1 a hiperbilirubinemia noworodków.

Zmienność genu UDP-glukuronozylotransferazy 1A1 a hiperbilirubinemia noworodków. Zmienność genu UDP-glukuronozylotransferazy 1A1 a hiperbilirubinemia noworodków. Katarzyna Mazur-Kominek Współautorzy Tomasz Romanowski, Krzysztof P. Bielawski, Bogumiła Kiełbratowska, Magdalena Słomińska-

Bardziej szczegółowo

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 7 SECTIO D 2005

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 7 SECTIO D 2005 ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 7 SECTIO D 5 1 Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Białej Podlaskiej Instytut Pielęgniarstwa Higher State Vocational School

Bardziej szczegółowo

Charakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego

Charakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego Lek. Łukasz Głogowski Charakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Opiekun naukowy: Dr hab. n. med. Ewa Nowakowska-Zajdel Zakład Profilaktyki Chorób

Bardziej szczegółowo

PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2015/2016 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY

PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2015/2016 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2015/2016 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY 1. NAZWA PRZEDMIOTU : Psychiatria w pytaniach i odpowiedziach. 2. NAZWA JEDNOSTKI (jednostek

Bardziej szczegółowo

Badanie podatności na łysienie androgenowe u mężczyzn

Badanie podatności na łysienie androgenowe u mężczyzn Badanie podatności na łysienie androgenowe u mężczyzn RAPORT GENETYCZNY Wyniki testu dla Pacjent Testowy Pacjent Pacjent Testowy ID pacjenta 0999900004136 Imię i nazwisko pacjenta Pacjent testowy Rok urodzenia

Bardziej szczegółowo

UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA.

UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA. UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA Małgorzata Biskup Czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego u chorych na reumatoidalne zapalenie

Bardziej szczegółowo

Wykład 9: HUMAN GENOME PROJECT HUMAN GENOME PROJECT

Wykład 9: HUMAN GENOME PROJECT HUMAN GENOME PROJECT Wykład 9: Polimorfizm pojedynczego nukleotydu (SNP) odrębność genetyczna, która czyni każdego z nas jednostką unikatową Prof. dr hab. n. med. Małgorzata Milkiewicz Zakład Biologii Medycznej HUMAN GENOME

Bardziej szczegółowo

w kale oraz innych laboratoryjnych markerów stanu zapalnego (białka C-reaktywnego,

w kale oraz innych laboratoryjnych markerów stanu zapalnego (białka C-reaktywnego, 1. Streszczenie Wstęp: Od połowy XX-go wieku obserwuje się wzrost zachorowalności na nieswoiste choroby zapalne jelit (NChZJ), w tym chorobę Leśniowskiego-Crohna (ChLC), zarówno wśród dorosłych, jak i

Bardziej szczegółowo

Człowiek mendlowski? Genetyka człowieka w XX i XXI w.

Człowiek mendlowski? Genetyka człowieka w XX i XXI w. Człowiek mendlowski? Genetyka człowieka w XX i XXI w. Informacje Kontakt: Paweł Golik Instytut Genetyki i Biotechnologii, Pawińskiego 5A pgolik@igib.uw.edu.pl Informacje, materiały: http://www.igib.uw.edu.pl/

Bardziej szczegółowo

Cechy kliniczne choroby afektywnej dwubiegunowej występujące rodzinnie przesłanka do badań genetyczno-molekularnych

Cechy kliniczne choroby afektywnej dwubiegunowej występujące rodzinnie przesłanka do badań genetyczno-molekularnych Artykuł poglądowy/review article Cechy kliniczne choroby afektywnej dwubiegunowej występujące rodzinnie przesłanka do badań genetyczno-molekularnych Familiality of clinical features in bipolar affective

Bardziej szczegółowo

Akademia Morska w Szczecinie. Wydział Mechaniczny

Akademia Morska w Szczecinie. Wydział Mechaniczny Akademia Morska w Szczecinie Wydział Mechaniczny ROZPRAWA DOKTORSKA mgr inż. Marcin Kołodziejski Analiza metody obsługiwania zarządzanego niezawodnością pędników azymutalnych platformy pływającej Promotor:

Bardziej szczegółowo

STRESZCZENIE PRACY DOKTORSKIEJ

STRESZCZENIE PRACY DOKTORSKIEJ mgr Bartłomiej Rospond POSZUKIWANIE NEUROBIOLOGICZNEGO MECHANIZMU UZALEŻNIENIA OD POKARMU - WPŁYW CUKRÓW I TŁUSZCZÓW NA EKSPRESJĘ RECEPTORÓW DOPAMINOWYCH D 2 W GRZBIETOWYM PRĄŻKOWIU U SZCZURÓW STRESZCZENIE

Bardziej szczegółowo

S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne. Podstawy genetyki w psychiatrii. 4 Wykłady 24 Ćwiczenia 10. Prof. Dr hab.

S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne. Podstawy genetyki w psychiatrii. 4 Wykłady 24 Ćwiczenia 10. Prof. Dr hab. S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne Kod modułu Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność Poziom studiów Forma studiów Rok studiów Nazwa modułu Podstawy genetyki w psychiatrii

Bardziej szczegółowo

S T R E S Z C Z E N I E

S T R E S Z C Z E N I E STRESZCZENIE Cel pracy: Celem pracy jest ocena wyników leczenia napromienianiem chorych z rozpoznaniem raka szyjki macicy w Świętokrzyskim Centrum Onkologii, porównanie wyników leczenia chorych napromienianych

Bardziej szczegółowo

środkowego bez towarzyszących cech ostrego stanu zapalnego prowadzi środkowego, ale również w pływać niekorzystnie rozwój mowy oraz zdolności

środkowego bez towarzyszących cech ostrego stanu zapalnego prowadzi środkowego, ale również w pływać niekorzystnie rozwój mowy oraz zdolności Streszczenie Wysiękowe zapalenie ucha środkowego to proces chorobowy obejmujący struktury ucha środkowego. Przewlekłe zaleganie płynu w przestrzeniach ucha środkowego bez towarzyszących cech ostrego stanu

Bardziej szczegółowo

Katarzyna Durda STRESZCZENIE STĘŻENIE KWASU FOLIOWEGO ORAZ ZMIANY W OBRĘBIE GENÓW REGULUJĄCYCH JEGO METABOLIZM JAKO CZYNNIK RYZYKA RAKA W POLSCE

Katarzyna Durda STRESZCZENIE STĘŻENIE KWASU FOLIOWEGO ORAZ ZMIANY W OBRĘBIE GENÓW REGULUJĄCYCH JEGO METABOLIZM JAKO CZYNNIK RYZYKA RAKA W POLSCE Pomorski Uniwersytet Medyczny Katarzyna Durda STRESZCZENIE STĘŻENIE KWASU FOLIOWEGO ORAZ ZMIANY W OBRĘBIE GENÓW REGULUJĄCYCH JEGO METABOLIZM JAKO CZYNNIK RYZYKA RAKA W POLSCE Promotor: dr hab. prof. nadzw.

Bardziej szczegółowo

STATYSTYKA MATEMATYCZNA WYKŁAD 1

STATYSTYKA MATEMATYCZNA WYKŁAD 1 STATYSTYKA MATEMATYCZNA WYKŁAD 1 Wykład wstępny Teoria prawdopodobieństwa Magda Mielczarek wykłady, ćwiczenia Copyright 2017, J. Szyda & M. Mielczarek STATYSTYKA MATEMATYCZNA? ASHG 2011 Writing Workshop;

Bardziej szczegółowo

Rola czynników związanych z przebiegiem ciąży i porodu w zespole nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi

Rola czynników związanych z przebiegiem ciąży i porodu w zespole nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi Elżbieta Lipińska Rola czynników związanych z przebiegiem ciąży i porodu w zespole nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi Rozprawa na stopien doktora nauk medycznych PROMOTOR: Dr hab. n. med.

Bardziej szczegółowo

WSTĘP. Copyright 2011, Joanna Szyda

WSTĘP. Copyright 2011, Joanna Szyda BIOINFORMATYKA 1. Wykład wstępny 2. Struktury danych w badaniach bioinformatycznych 3. Bazy danych: projektowanie i struktura 4. Bazy danych: projektowanie i struktura 5. Równowaga Hardyego-Weinberga,

Bardziej szczegółowo

Gdański Uniwersytet Medyczny. Polimorfizm genów receptorów estrogenowych (ERα i ERβ) a rozwój zespołu metabolicznego u kobiet po menopauzie

Gdański Uniwersytet Medyczny. Polimorfizm genów receptorów estrogenowych (ERα i ERβ) a rozwój zespołu metabolicznego u kobiet po menopauzie Gdański Uniwersytet Medyczny Mgr Karolina Kuźbicka Polimorfizm genów receptorów estrogenowych (ERα i ERβ) a rozwój zespołu metabolicznego u kobiet po menopauzie Rozprawa doktorska Promotor: dr hab. n.

Bardziej szczegółowo

Test BRCA1. BRCA1 testing

Test BRCA1. BRCA1 testing Test BRCA1 BRCA1 testing 2 Streszczenie Za najczęstszą przyczynę występowania wysokiej, genetycznie uwarunkowanej predyspozycji do rozwoju raka piersi i/lub jajnika w Polsce uznaje się nosicielstwo trzech

Bardziej szczegółowo

Analysis of infectious complications inf children with acute lymphoblastic leukemia treated in Voivodship Children's Hospital in Olsztyn

Analysis of infectious complications inf children with acute lymphoblastic leukemia treated in Voivodship Children's Hospital in Olsztyn Analiza powikłań infekcyjnych u dzieci z ostrą białaczką limfoblastyczną leczonych w Wojewódzkim Specjalistycznym Szpitalu Dziecięcym w Olsztynie Analysis of infectious complications inf children with

Bardziej szczegółowo

Obecnie nie ulega wątpliwości, że czynniki genetyczne wpływają na wyniki sportowe. Wykryto około 200 genów odpowiedzialnych za predyspozycje do aktywności fizycznej i 20, które łączą się z wybitnymi wynikami

Bardziej szczegółowo

Przegląd epidemiologiczny metod diagnostyki i leczenia łagodnego rozrostu stercza na terenie Polski.

Przegląd epidemiologiczny metod diagnostyki i leczenia łagodnego rozrostu stercza na terenie Polski. Przegląd epidemiologiczny metod diagnostyki i leczenia łagodnego rozrostu stercza na terenie Polski. Program MOTO-BIP /PM_L_0257/ Ocena wyników programu epidemiologicznego. Dr n. med. Bartosz Małkiewicz

Bardziej szczegółowo

Zmienność populacji cz owieka. Polimorfizmy i asocjacje

Zmienność populacji cz owieka. Polimorfizmy i asocjacje Zmienność populacji cz owieka Polimorfizmy i asocjacje 1 Analiza ndna Analiza mtdna Przyczyna szybka ekspansja populacji 3 Zmienność genetyczna cz owieka Różnice w sekwencjach (geny, obszary niekodujące)

Bardziej szczegółowo

Wpływ zaprzestania palenia papierosów na zahamowanie agregacji płytek u chorych leczonych klopidogrelem

Wpływ zaprzestania palenia papierosów na zahamowanie agregacji płytek u chorych leczonych klopidogrelem Wpływ zaprzestania palenia papierosów na zahamowanie agregacji płytek u chorych leczonych klopidogrelem Lek. med. Bogumił Ramotowski Klinika Kardiologii CMKP, Szpital Grochowski Promotor pracy Prof. dr

Bardziej szczegółowo

PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY I PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA KIERUNKU LEKARSKIM ROK AKADEMICKI 2016/2017

PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY I PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA KIERUNKU LEKARSKIM ROK AKADEMICKI 2016/2017 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY I PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA KIERUNKU LEKARSKIM ROK AKADEMICKI 2016/2017 1. NAZWA PRZEDMIOTU : Problemy psychiatryczne w pytaniach i odpowiedziach 2. NAZWA JEDNOSTKI

Bardziej szczegółowo

Genetyka człowieka II. Cechy wieloczynnikowe, polimorfizmy i asocjacje

Genetyka człowieka II. Cechy wieloczynnikowe, polimorfizmy i asocjacje Genetyka człowieka II Cechy wieloczynnikowe, polimorfizmy i asocjacje Dziedziczenie Mendlowskie - jeden gen = jedna cecha np. allele jednego genu decydują o barwie kwiatów groszku Bardziej złożone - interakcje

Bardziej szczegółowo

Oprogramowanie dla GWAS

Oprogramowanie dla GWAS BIOINFORMATYKA 1. Wykład wstępny 2. Bazy danych: projektowanie i struktura 3. Równowaga Hardyego-Weinberga, wsp. rekombinacji 4. Analiza asocjacyjna 5. Analiza asocjacyjna 6. Sekwencjonowanie nowej generacji

Bardziej szczegółowo

Biologia medyczna, lekarski Ćwiczenie ; Ćwiczenie 19

Biologia medyczna, lekarski Ćwiczenie ; Ćwiczenie 19 Ćwiczenie 19 Fenotyp sportowca. Geny warunkujące fenotyp sportowca. Testy DNA w ocenie predyspozycji sportowych i ich aspekty etyczne. Genetyka cech ilościowych. Prof. dr hab. Roman Zieliński 1. "Fenotyp

Bardziej szczegółowo

Wstęp ARTYKUŁ REDAKCYJNY / LEADING ARTICLE

Wstęp ARTYKUŁ REDAKCYJNY / LEADING ARTICLE Dzieciństwo w cieniu schizofrenii przegląd literatury na temat możliwych form pomocy i wsparcia dzieci z rodzin, gdzie jeden z rodziców dotknięty jest schizofrenią Childhood in the shadow of schizophrenia

Bardziej szczegółowo

PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU OBOWIĄZKOWEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2015/2016 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY dla STUDENTÓW 4.

PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU OBOWIĄZKOWEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2015/2016 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY dla STUDENTÓW 4. PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU OBOWIĄZKOWEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2015/2016 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY dla STUDENTÓW 4. ROKU STUDIÓW 1. NAZWA PRZEDMIOTU : Psychiatria 2. NAZWA JEDNOSTKI (jednostek

Bardziej szczegółowo

Mapowanie genów cz owieka. podstawy

Mapowanie genów cz owieka. podstawy Mapowanie genów czowieka podstawy Sprzężenie Geny leżące na różnych chromosomach spełniają II prawo Mendla Dla 2 genów: 4 równoliczne klasy gamet W. S Klug, M.R Cummings Concepts of Genetics 8 th edition,

Bardziej szczegółowo

Analiza sprzężeń u człowieka. Podstawy

Analiza sprzężeń u człowieka. Podstawy Analiza sprzężeń u człowieka Podstawy Geny i chromosomy Allele genów zlokalizowanych na różnych chromosomach segregują niezależnie (II prawo Mendla) Dla 2 genów: 4 równoliczne klasy gamet W. S Klug, M.R

Bardziej szczegółowo

Pytanie: Kiedy do testowania hipotezy stosujemy rozkład normalny?

Pytanie: Kiedy do testowania hipotezy stosujemy rozkład normalny? Pytanie: Kiedy do testowania hipotezy stosujemy rozkład normalny? Gdy: badana cecha jest mierzalna (tzn. posiada rozkład ciągły); badana cecha posiada rozkład normalny; dysponujemy pojedynczym wynikiem;

Bardziej szczegółowo

GENETYKA POPULACJI. Ćwiczenia 1 Biologia I MGR /

GENETYKA POPULACJI. Ćwiczenia 1 Biologia I MGR / GENETYKA POPULACJI Ćwiczenia 1 Biologia I MGR 1 ZAGADNIENIA struktura genetyczna populacji obliczanie frekwencji genotypów obliczanie frekwencji alleli przewidywanie struktury następnego pokolenia przy

Bardziej szczegółowo

Standardy postępowania w chorobach otępiennych. Maria Barcikowska

Standardy postępowania w chorobach otępiennych. Maria Barcikowska Standardy postępowania w chorobach otępiennych Maria Barcikowska Rozwój wiedzy od 1984 1. Przestało obowiązywać rozpoznanie AD przez wykluczenie - fenotyp został ostatecznie zdefiniowany 2. Rozwój metod

Bardziej szczegółowo

Wykład: HUMAN GENOME PROJECT HUMAN GENOME PROJECT

Wykład: HUMAN GENOME PROJECT HUMAN GENOME PROJECT Wykład: Polimorfizm pojedynczego nukleotydu (SNP) odrębność genetyczna, która czyni każdego z nas jednostką unikatową Prof. dr hab. n. med. Małgorzata Milkiewicz Zakład Biologii Medycznej HUMAN GENOME

Bardziej szczegółowo

S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne. Podstawy genetyki w psychiatrii. Rok 2, semestr IV

S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne. Podstawy genetyki w psychiatrii. Rok 2, semestr IV S YL AB US MODUŁ U ( RZEDMIOTU) I nforma cje ogólne Nazwa modułu Rodzaj modułu/przedmiotu Wydział UM Kierunek studiów Specjalność oziom studiów Forma studiów Rok, semestr studiów np. rok 1, semestr (I

Bardziej szczegółowo

Analiza sprzężeń u człowieka. Podstawy

Analiza sprzężeń u człowieka. Podstawy Analiza sprzężeń u człowieka Podstawy Geny i chromosomy Allele genów zlokalizowanych na różnych chromosomach segregują niezależnie (II prawo Mendla) Dla 2 genów: 4 równoliczne klasy gamet W. S Klug, M.R

Bardziej szczegółowo

Czego nie wiedzą genetycy. wyzwania biologii w XXI wieku

Czego nie wiedzą genetycy. wyzwania biologii w XXI wieku Czego nie wiedzą genetycy wyzwania biologii w XXI wieku Plik z prezentacją http://www.igib.uw.edu.pl (zakładka dydaktyka, popularne ) Podstawowe pojęcia Informacja genetyczna Przekazywana z podziałem komórki

Bardziej szczegółowo

Val/Met polymorphism of COMT and prophylactic effect of lithium in bipolar affective illness

Val/Met polymorphism of COMT and prophylactic effect of lithium in bipolar affective illness Farmakoterapia w psychiatrii i neurologii, 2008, 1, 19 24 Praca oryginalna Original paper Agnieszka Permoda-Osip 1, Janusz Rybakowski 1 Aleksandra Suwalska 1, Monika Dmitrzak-Węglarz 2, Maria Skibińska

Bardziej szczegółowo

EDYTA KATARZYNA GŁAŻEWSKA METALOPROTEINAZY ORAZ ICH TKANKOWE INHIBITORY W OSOCZU OSÓB CHORYCH NA ŁUSZCZYCĘ LECZONYCH METODĄ FOTOTERAPII UVB.

EDYTA KATARZYNA GŁAŻEWSKA METALOPROTEINAZY ORAZ ICH TKANKOWE INHIBITORY W OSOCZU OSÓB CHORYCH NA ŁUSZCZYCĘ LECZONYCH METODĄ FOTOTERAPII UVB. Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej Uniwersytet Medyczny w Białymstoku EDYTA KATARZYNA GŁAŻEWSKA METALOPROTEINAZY ORAZ ICH TKANKOWE INHIBITORY W OSOCZU OSÓB CHORYCH NA ŁUSZCZYCĘ

Bardziej szczegółowo

Problemy etyczne związane z badaniami genetycznymi w psychiatrii

Problemy etyczne związane z badaniami genetycznymi w psychiatrii JOANNA HAUSER, ELŻBIETA HORNOWSKA, ANNA LESZCZYŃSKA-RODZIEWICZ, MARZENA ZAKRZEWSKA Problemy etyczne związane z badaniami genetycznymi w psychiatrii Wstęp. Na początku XXI wieku znana jest prawie cała sekwencja

Bardziej szczegółowo

BIOINFORMATYKA 8. Analiza asocjacyjna - teoria

BIOINFORMATYKA 8. Analiza asocjacyjna - teoria IOINFORMTYK 1. Wykład wstępny 2. Struktury danych w adaniach ioinformatycznych 3. azy danych: projektowanie i struktura 4. azy danych: projektowanie i struktura 5. Powiązania pomiędzy genami: równ. Hardyego-Weinerga,

Bardziej szczegółowo

Wybrane czynniki genetyczne warunkujące podatność na stwardnienie rozsiane i przebieg choroby

Wybrane czynniki genetyczne warunkujące podatność na stwardnienie rozsiane i przebieg choroby Wybrane czynniki genetyczne warunkujące podatność na stwardnienie rozsiane i przebieg choroby Stwardnienie rozsiane (MS, ang. multiple sclerosis) jest przewlekłą chorobą ośrodkowego układu nerwowego, która

Bardziej szczegółowo

NCBR: POIG /12

NCBR: POIG /12 Rezultaty polskiego rocznego wieloośrodkowego randomizowanego badania klinicznego telepsychiatrycznej metody terapii pacjentów ze schizofrenią paranoidalną czy jesteśmy gotowi do leczenia? Krzysztof Krysta

Bardziej szczegółowo

Czynniki ryzyka zaburzeń związanych z używaniem alkoholu u kobiet

Czynniki ryzyka zaburzeń związanych z używaniem alkoholu u kobiet Czynniki ryzyka zaburzeń związanych z używaniem alkoholu u kobiet Risk factors of alcohol use disorders in females Monika Olejniczak Wiadomości Psychiatryczne; 15(2): 76 85 Klinika Psychiatrii Dzieci i

Bardziej szczegółowo

Konferencja ta odbędzie się w dniach 30 listopada 1 grudnia 2006 r. w Poznaniu, w hotelu Novotel Poznań Centrum.

Konferencja ta odbędzie się w dniach 30 listopada 1 grudnia 2006 r. w Poznaniu, w hotelu Novotel Poznań Centrum. Klinika Psychiatrii Dorosłych Akademii Medycznej w Poznaniu, Zakład Neuropsychologii Klinicznej UMK Collegium Medicum w Bydgoszczy, Sekcja Psychofarmakologii Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego oraz

Bardziej szczegółowo

Czy chore na raka piersi z mutacją BRCA powinny otrzymywać wstępną. Klinika Onkologii i Radioterapii

Czy chore na raka piersi z mutacją BRCA powinny otrzymywać wstępną. Klinika Onkologii i Radioterapii Czy chore na raka piersi z mutacją BRCA powinny otrzymywać wstępną chemioterapię z udziałem cisplatyny? Jacek Jassem Klinika Onkologii i Radioterapii Gdańskiego ń Uniwersytetu t Medycznego Jaka jest siła

Bardziej szczegółowo

października 2013: Elementarz biologii molekularnej. Wykład nr 2 BIOINFORMATYKA rok II

października 2013: Elementarz biologii molekularnej. Wykład nr 2 BIOINFORMATYKA rok II 10 października 2013: Elementarz biologii molekularnej www.bioalgorithms.info Wykład nr 2 BIOINFORMATYKA rok II Komórka: strukturalna i funkcjonalne jednostka organizmu żywego Jądro komórkowe: chroniona

Bardziej szczegółowo

WIEDZA. wskazuje lokalizacje przebiegu procesów komórkowych

WIEDZA. wskazuje lokalizacje przebiegu procesów komórkowych Załącznik nr 7 do zarządzenia nr 12 Rektora UJ z 15 lutego 2012 r. Opis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych Nazwa studiów: Medycyna Molekularna w Praktyce Klinicznej Typ studiów:

Bardziej szczegółowo

Asymetria funkcjonalna mózgu w badaniach inteligencji i procesów poznawczych dzieci i młodzieży z niedosłuchem.

Asymetria funkcjonalna mózgu w badaniach inteligencji i procesów poznawczych dzieci i młodzieży z niedosłuchem. UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE WYDZIAŁ NAUK O ZDROWIU Grażyna Gwizda Asymetria funkcjonalna mózgu w badaniach inteligencji i procesów poznawczych dzieci i młodzieży z niedosłuchem. Streszczenie rozprawy

Bardziej szczegółowo

HUMAN GENOME PROJECT

HUMAN GENOME PROJECT Wykład : Polimorfizm pojedynczego nukleotydu (SNP) odrębność genetyczna, która czyni każdego z nas jednostką unikatową Prof. dr hab. n. med. Małgorzata Milkiewicz Zakład Biologii Medycznej HUMAN GENOME

Bardziej szczegółowo

Ekologia molekularna. wykład 14. Genetyka ilościowa

Ekologia molekularna. wykład 14. Genetyka ilościowa Ekologia molekularna wykład 14 Genetyka ilościowa Dziedziczenie mendlowskie wykład 14/2 Cechy wieloczynnikowe (ilościowe) wzrost masa ciała kolor skóry kolor oczu itp wykład 14/3 Rodzaje cech ilościowych

Bardziej szczegółowo

Profil alergenowy i charakterystyka kliniczna dorosłych. pacjentów uczulonych na grzyby pleśniowe

Profil alergenowy i charakterystyka kliniczna dorosłych. pacjentów uczulonych na grzyby pleśniowe lek. Krzysztof Kołodziejczyk Profil alergenowy i charakterystyka kliniczna dorosłych pacjentów uczulonych na grzyby pleśniowe Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Promotor: dr hab. n. med. Andrzej

Bardziej szczegółowo

starszych na półkuli zachodniej. Typową cechą choroby jest heterogenny przebieg

starszych na półkuli zachodniej. Typową cechą choroby jest heterogenny przebieg STRESZCZENIE Przewlekła białaczka limfocytowa (PBL) jest najczęstszą białaczką ludzi starszych na półkuli zachodniej. Typową cechą choroby jest heterogenny przebieg kliniczny, zróżnicowane rokowanie. Etiologia

Bardziej szczegółowo

Mapowanie genów cz owieka i badania asocjacji. podstawy

Mapowanie genów cz owieka i badania asocjacji. podstawy Mapowanie genów czowieka i badania asocjacji podstawy Sprzężenie Geny leżące na różnych chromosomach spełniają II prawo Mendla Dla 2 genów: 4 równoliczne klasy gamet W. S Klug, M.R Cummings Concepts of

Bardziej szczegółowo

Genetyka kliniczna - opis przedmiotu

Genetyka kliniczna - opis przedmiotu Genetyka kliniczna - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Genetyka kliniczna Kod przedmiotu 12.9-WL-Lek-GK Wydział Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu Kierunek Lekarski Profil praktyczny Rodzaj

Bardziej szczegółowo

Badania obserwacyjne 1

Badania obserwacyjne 1 Badania obserwacyjne 1 Chorobowość Chorobowość (ang. prevalence rate) liczba chorych w danej chwili na konkretną chorobę w określonej grupie mieszkańców (np. na 100 tys. mieszkańców). Współczynnik ten

Bardziej szczegółowo

Infantylny autyzm. prof. MUDr. Ivo Paclt, CSc.

Infantylny autyzm. prof. MUDr. Ivo Paclt, CSc. Infantylny autyzm prof. MUDr. Ivo Paclt, CSc. Infantilny autyzm Podstawowy symptom: niezdolność do ukazywania przyjacielskiej mimiki, unikanie kontaktu wzrokowego, zaburzenia komunikacji społecznej, dziwne

Bardziej szczegółowo

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 146 SECTIO D 2004

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 146 SECTIO D 2004 ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 146 SECTIO D 2004 Zakład Pielęgniarstwa Klinicznego i Rehabilitacyjnego PAM w Szczecinie* Kierownik: p.o. dr n. med.

Bardziej szczegółowo

Analiza sprzężeń u człowieka. Podstawy

Analiza sprzężeń u człowieka. Podstawy Analiza sprzężeń u człowieka Podstawy Badanie relacji genotyp-fenotyp u człowieka Analiza sprzężeń - poszukiwanie rejonów chromosomu położonych blisko genu determinującego daną cechę Analiza asocjacji

Bardziej szczegółowo

PODSTAWY BIOINFORMATYKI 11 BAZA DANYCH HAPMAP

PODSTAWY BIOINFORMATYKI 11 BAZA DANYCH HAPMAP PODSTAWY BIOINFORMATYKI 11 BAZA DANYCH HAPMAP WSTĘP 1. SNP 2. haplotyp 3. równowaga sprzężeń 4. zawartość bazy HapMap 5. przykłady zastosowań Copyright 2013, Joanna Szyda HAPMAP BAZA DANYCH HAPMAP - haplotypy

Bardziej szczegółowo

STRESZCZENIE. Wstęp. Cele pracy

STRESZCZENIE. Wstęp. Cele pracy STRESZCZENIE Wstęp Hormon wzrostu (GH) jest jednym z najważniejszych hormonów anabolicznych promujących proces wzrastania człowieka. GH działa lipolitycznie, wpływa na metabolizm węglowodanów, białek i

Bardziej szczegółowo

lat deklarowało silny stopień nasilenia bólu. W RZS 51% respondentów chorujących powyżej 10 lat oceniało ból na poziomie silnym.

lat deklarowało silny stopień nasilenia bólu. W RZS 51% respondentów chorujących powyżej 10 lat oceniało ból na poziomie silnym. I. STRESZCZENIE Głównym celem pracy była analiza porównawcza jakości życia i stanu fizycznego pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawów z grupą chorych z reumatoidalnym zapaleniem stawów. Badania przeprowadzono

Bardziej szczegółowo

Zasady oceniania rozwiązań zadań 48 Olimpiada Biologiczna Etap centralny

Zasady oceniania rozwiązań zadań 48 Olimpiada Biologiczna Etap centralny Zasady oceniania rozwiązań zadań 48 Olimpiada Biologiczna Etap centralny Zadanie 1 1 pkt. za prawidłowe podanie typów dla obydwu zwierząt oznaczonych literami A oraz B. A. ramienionogi, B. mięczaki A.

Bardziej szczegółowo

Analiza wariancji - ANOVA

Analiza wariancji - ANOVA Analiza wariancji - ANOVA Analiza wariancji jest metodą pozwalającą na podział zmienności zaobserwowanej wśród wyników eksperymentalnych na oddzielne części. Każdą z tych części możemy przypisać oddzielnemu

Bardziej szczegółowo