Mechanizmy finansowania ochrony rodowiska Instrumenty ekonomiczne Instrumenty ekonomiczne to narzdzia finansowe, które porednio oddziałuj na ceny

Transkrypt

1 Mechanizmy finansowania ochrony rodowiska Instrumenty ekonomiczne Instrumenty ekonomiczne to narzdzia finansowe, które porednio oddziałuj na ceny (podatki, opłaty) lub kształtuj ceny w sposób bezporedni (opłaty usługowe). Nale do narzdzi regulacji poredniej i zajmuj szczególne miejsce w systemie zarzdzania rodowiskiem. Ich zadaniem powinno by inspirowanie podmiotów gospodarczych do oszczdnego korzystania z zasobów i walorów rodowiska, eliminowanie z rynku produktów, których wytwarzanie lub uytkowanie jest uciliwe dla rodowiska, internalizowanie kosztów zewntrznych oddziaływania procesów produkcyjnych na rodowisko oraz gromadzenie rodków finansowych na przedsiwzicia ochronne. Instrumenty ekonomiczne umoliwiaj nakładanie dodatkowych obcie finansowych (opłaty, kary) bd wspieranie działalnoci ochronnej podmiotów gospodarczych zanieczyszczajcych rodowisko. Działania takie wpływaj bezporednio na poziom wyniku finansowego osiganego przez jednostki gospodarcze. Wysoko obcie jest cile uzaleniona od poziomu dokonywanej emisji oraz od szkodliwoci emitowanych substancji. Ograniczenie emisji zanieczyszcze przez podmioty gospodarcze automatycznie powoduje zmniejszenie obcie finansowych, ponoszonych przez te jednostki. Rynkowy charakter gospodarki sprawia, e podmiotom gospodarujcym pozostawia si całkowit swobod wyboru w zakresie podjcia lub zaniechania działa proekologicznych, w zalenoci od ich indywidualnej opłacalnoci. Brak reakcji podmiotów na stwarzane bodce finansowe nie jest jednak podany. Dowodzi niewłaciwego okrelenia poziomu obcie finansowych nakładanych na podmioty gospodarcze z tytułu emisji zanieczyszcze. Przepisy prawne w ochronie rodowiska w Polsce, a w tym wprowadzajce instrumenty ekonomiczne, tworz w głównej mierze trzy ustawy: ustawa Prawo ochrony rodowiska, ustawa Prawo wodne oraz ustawa o odpadach. Jako rodek słucy ochronie rodowiska powysze ustawy wprowadziły normy w korzystaniu ze rodowiska, zwane potocznie pozwoleniami na korzystanie ze rodowiska. Dla podmiotów gospodarczych oznacza to konieczno uzyskiwania tych pozwole w zakresie wprowadzania do rodowiska rónego rodzaju zanieczyszcze, ale przy spełnianiu okrelonych warunków, co do iloci i rodzaju tych zanieczyszcze. Warunki te ustalone s decyzjami właciwych organów administracji. Ponadto jako jeden z mechanizmów ochrony rodowiska ustawy te wprowadzaj instrumenty ekonomiczne. Nale do nich przede wszystkim: opłaty za korzystanie ze rodowiska i wprowadzanie w nim zmian, zwane potocznie opłatami ekologicznymi, kary za naruszanie ustalanych w decyzjach, wymaga ochrony rodowiska, zwane potocznie karami ekologicznymi, instrumenty finansowania ochrony rodowiska, tj. dotacje oraz preferencyjne poyczki i kredyty dla przedsiwzi z zakresu ochrony rodowiska ze rodków uzyskiwanych z wpływów z opłat i kar ekologicznych. W ochronie rodowiska w Polsce wykorzystywane s take inne instrumenty ekonomiczne, takie jak opłaty za korzystanie z walorów przyrodniczych (np. tzw. opłaty klimatyczne lub opłaty za wejcie do parków narodowych), ulgi i zwolnienia podatkowe czy 182

2 ulgi i zwolnienia celne, cho znaczenie ich w ochronie rodowiska nie jest a tak istotne jak wymienionych powyej instrumentów. Podstawowe opłaty ekologiczne stosowane w Polsce Opłaty ekologiczne ponoszone s przez korzystajcych ze rodowiska, pomimo, e ich działania w tym zakresie s zgodne z prawem. Jest to, bowiem niejako zapłata za to korzystanie, za zanieczyszczanie rodowiska i jego zmienianie. Podmioty gospodarcze ponosz opłaty ekologiczne przede wszystkim za: wprowadzanie zanieczyszcze do powietrza, pobór wody stanowicej własno pastwa, wprowadzanie cieków do wód stanowicych własno pastwa lub do ziemi, składowanie odpadów, usuwanie drzew lub krzewów. S to podstawowe opłaty ekologiczne, z którymi z reguły maj do czynienia wszystkie podmioty gospodarcze korzystajce ze rodowiska, cho za opłaty ekologiczne uznaje si take opłaty za prowadzenie działalnoci górniczej (opłaty koncesyjne i eksploatacyjne za wydobywanie kopalin wynikajce z ustawy Prawo geologiczne i górnicze), opłaty za korzystanie z wód i urzdze wodnych stanowicych własno pastwa do celów eglugi i spławu oraz za wydobywanie z tych wód wiru, piasku i kamienia (wynikajce z ustawy Prawo wodne). Do podstawowych opłat stosowanych w Polsce nale równie typowo rynkowe instrumenty ekonomiczne takie jak ekologiczne opłaty produktowe i depozyty, obciajce produkty uciliwe dla rodowiska, a uytkowane w sposób masowy. Zostały one wprowadzone w styczniu 2002 r. Opłaty produktowe odnosz si do niemal wszystkich opakowa, akumulatorów niklowo kadmowych, ogniw i baterii galwanicznych, olejów smarowych, lamp wyładowczych, opon oraz urzdze chłodniczych i klimatyzacyjnych zawierajcych substancje zubaajce warstw ozonow. Natomiast opłata depozytowa została wprowadzona w odniesieniu do akumulatorów ołowiowych. Stanowi one klasyczny przykład upowszechnienia zasady zanieczyszczajcy płaci, a prócz stymulowania proekologicznych zachowa podmiotów gospodarczych i całego społeczestwa s istotnym ródłem finansowania ochrony rodowiska w Polsce, poprzez zasilanie funduszy ekologicznych. Przez ekologiczne opłaty produktowe rozumie si pewne obcienia finansowe doliczane do cen produktów, które wykorzystywane w sposób masowy i rozproszony, stanowi bardzo du uciliwo dla rodowiska w fazie produkcji, konsumpcji lub poprodukcyjnego składowania. To dodatkowe obcienie cen tych produktów naley traktowa jako specjaln opłat ekologiczn, płacon przez ich konsumentów, zanieczyszczajcych w ten sposób rodowisko, z którego dochody przeznaczane s na pokrycie czci kosztów ochrony rodowiska. Celem opłat produktowych jest te ograniczenie zuycia produktów ekologicznie uciliwych i stymulowanie substytucji produktami ekologicznie czystszymi. Natomiast przez depozyty ekologiczne naley rozumie pewne obcienia finansowe doliczane do ceny ekologicznie niebezpiecznych produktów, podlegajce jednak zwrotowi w momencie przekazania produktu do recyklingu, neutralizacji lub właciwego, pod wzgldem ekologicznym, składowania poprodukcyjnego. Głównym celem zastosowania depozytów ekologicznych jest, wic przede wszystkim stymulowanie ekologicznie bezpiecznego składowania, ponownego uycia lub recyklingu produktów. Opłaty produktowe i depozyty ekologiczne s bardzo wanym, z punktu widzenia realizacji zasady zanieczyszczajcy płaci, uzupełnieniem systemu opłat emisyjnych w Polsce. 183

3 Kary ekologiczne Kary pienine zostały ustalone dla wszystkich ponadnormatywnych emisji zanieczyszcze. W przeciwiestwie do opłat, obciajcych koszty produkcji, kary s uiszczane z dochodu po opodatkowaniu i tym samym s instrumentem o silniejszym od opłat oddziaływaniu bodcowym. Kary ekologiczne nakładane s, z wyjtkiem kar za usuwanie drzew i krzewów, przez wojewódzkich inspektorów ochrony rodowiska za naruszanie wymaga ochrony rodowiska, czyli za przekroczenia ustalonych decyzjami norm korzystania ze rodowiska. Wymierzenie kary pieninej powoduj: przekroczenia ustale decyzji o dopuszczalnej emisji zanieczyszcze do powietrza, co do rodzaju lub iloci substancji, przekroczenia pozwolenia wodno prawnego, co do iloci lub rodzaju zanieczyszcze, przekroczenia decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu, co do wysokoci poziomu hałasu przenikajcego do rodowiska, składowania odpadów w miejscu na ten cel niewyznaczonym lub niezgodnie z wymaganiami okrelonymi decyzj organu właciwego w sprawach nadzoru budowlanego o pozwoleniu na budow składowiska odpadów, przekroczenie okrelonej w pozwoleniu na pobór wody, iloci pobranej wody. Wysoko kar pieninych uzaleniona jest od: iloci i rodzaju gazów lub pyłów wprowadzanych do powietrza, iloci i jakoci pobranej wody oraz od tego, czy pobrano wod powierzchniow czy podziemn, iloci, stanu i składu cieków, iloci i rodzaju składowanych albo magazynowanych odpadów oraz czasu ich składowania albo magazynowania, pory doby i wielkoci przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu. Zwolnienia, ulgi i zrónicowania podatkowe Ulgi podatkowe s specyficzn grup instrumentów zasilania, a z racji swego przeznaczenia maj charakter ukrytej subwencji. Podatki stanowi podstawowe ródło dochodów budetowych, z tych te wzgldów pastwo i samorzdy lokalne niechtnie wprowadzaj system ulg bd zwolnie podatkowych, zmniejszajcych ich dochody. Wystpujce w polskiej gospodarce instrumenty ekonomiczne, takie jak zrónicowania podatkowe, nie miały dotychczas duego wpływu na realizowanie inwestycji ekologicznych i zmiany zachowa społeczestwa. Instrumenty te w wikszoci przypadków nie były ustanawiane z myl o ochronie rodowiska, tote dotyczyły jej w ograniczonym zakresie. Moliwo odliczania wydatków inwestycyjnych na ochron rodowiska od podstawy naliczania podatku dochodowego wizała si z ogólnymi przepisami w tym zakresie i nie miała charakteru preferencyjnego. Pewne oddziaływanie bodcowe dotyczy podatku akcyzowego wprowadzonego dla paliw płynnych. Jest on bowiem nieco niszy dla: benzyny bezołowiowej, niezasiarczonych olejów napdowego i opałowego, olejów napdowego i smarowego, wytwarzanych z udziałem komponentów uzyskiwanych z regeneracji olejów zuytych, biopaliw opartych na wykorzystaniu biomasy, w szczególnoci rolin uprawnych. Dopiero ustawa o odpadach wprowadziła bardzo istotne zmiany w ustawach o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz od osób prawnych, ustanawiajc analogiczne w obu 184

4 tych ustawach zwolnienia i ulgi inwestycyjne dla podmiotów gospodarczych wykorzystujcych odpady w procesie produkcji oraz prowadzcych działalno w zakresie zbiórki, skupu i segregacji odpadów. Rynki emisji W latach 70. w USA powstał instrument o nazwie rynki emisji, który stał si tam jednym z podstawowych narzdzi realizacji polityki ekologicznej. Warunkiem jego stosowania jest objcie systemu własnoci elementów rodowiska przyrodniczego, a w szczególnoci jego zdolnoci absorpcyjnych. Praktyczne stosowanie rynków emisji polega na okrelaniu przez instytucje pastwowe globalnej wielkoci zanieczyszcze, jakie mog by wyemitowane na okrelonym obszarze, w okrelonym przedziale czasu, a nastpnie rozdysponowywanie tej wielkoci pomidzy podmioty gospodarcze działajce w tym obszarze. Podmioty te mog dokonywa emisji zanieczyszcze w zakresie okrelonym przez przyznane im pozwolenia. Przekroczenie tego limitu w sposób jednoznaczny wie si z koniecznoci zaprzestania prowadzenia działalnoci. Przy wykorzystaniu limitów emisji rozwój podmiotu, zwikszenie produkcji moe nastpi po uprzednim przeprowadzeniu inwestycji ograniczajcych emisj, bd po odkupieniu praw emisji od innych podmiotów, które poprzez inwestycje lub ograniczenie poziomu produkcji uzyskały wolne jednostki emisji. Cena tych jednostek kształtowana jest w wyniku gry rynkowej, a o jej poziomie decyduje rzadko wystpowania. Przyjcie takich rozwiza prawnych sprawie, i proekologiczna działalno inwestycyjna jest prowadzona jedynie przez podmioty, dla których jest relatywnie najtasza. Podmioty, dla których koszty inwestycji s wysokie, dokonuj zakupu praw emisji na rynku wtórnym. W Unii Europejskiej dyrektywa w sprawie handlu emisjami zacznie obowizywa od 1 stycznia 2005 roku i obejmie wszystkie kraje członkowskie, w tym take Polsk. W naszym kraju trwaj ju przygotowania do wprowadzenia unijnej dyrektywy, a take innych mechanizmów handlu emisjami, które przewiduje Protokół z Kioto do ramowej Konwencji Klimatycznej. Zadania zwizane z handlem emisjami zostały umieszczony w II Polityce Ekologicznej Pastwa w obszarze zada przewidzianych do wdroenia w horyzoncie krótko i redniookresowym. Aby cały proces wdraania został zakoczony w 2005 roku niezbdne jest przygotowanie wszelkich podstaw prawnych. Prace nad systemem handlu emisjami podzielono na 3 etapy. Pierwszy (zakoczony w 2002 roku) obejmował analiz dotychczasowych opracowa i propozycji krajowych, analiz rozwiza stosowanych ju w kilku krajach, analiz prawodawstwa unijnego, dotychczasowego i planowanego, analiz skutków ekonomicznych, opracowanie załoe do programu redukcji emisji. Etap II ( r r.) powicony jest opracowywaniu systemu zbywalnych uprawnie emisji od strony technicznej i praktycznej (m.in. ustalenie listy uczestników rynku, limitów startowych emisji oraz pocztkowego przydziału zbywalnych uprawnie). Etap III ( r r.) to czas na opracowanie niezbdnych regulacji prawnych do wdroenia systemu wraz z symulacj skutków funkcjonowania tego systemu dla wybranych sektorów przemysłu. Pozostałe instrumenty finansowe W znacznie mniejszym zakresie ni w krajach wysoko rozwinitych stosowany jest w Polsce depozyt lub inaczej kaucja. Funkcjonuje obecnie tylko w odniesieniu do standardowych, wielokrotnego uytku szklanych opakowa do napojów chłodzcych, niektórych napojów alkoholowych i mietany, jak równie duych plastikowych opakowa wielokrotnego uytku do napojów chłodzcych. Systemy depozytowe maj na celu ograniczenie negatywnego oddziaływania produktów i procesów produkcyjnych na rodowisko. Stawki depozytów kształtuj si w granicach od 5 % do 18 % ceny rynkowej 185

5 produktu dla opakowa szklanych oraz około 30 % ceny produktu dla opakowa plastikowych. W polskim systemie finansowania inwestycji ekologicznych wystpuj take subwencje. Jednak ich znaczenie dla realizacji celów polityki ochrony rodowiska jest ograniczone. Wynika to z faktu, i subwencjonowanie inwestycji w dziedzinie ochrony rodowiska odbywa si głównie za porednictwem funduszy w formie dotacji i poyczek preferencyjnych. Poyczki te charakteryzuj si nie tylko nisk stop oprocentowania, ale take stosunkowo długim okresem karencji i spłaty długu. Istnieje moliwo czciowego umorzenia poyczki w przypadku terminowego i zgodnego z zamierzeniami ukoczenia inwestycji ochronnych. rodki gromadzone na funduszach ochrony rodowiska wykorzystywane s równie na pokrywanie dopłat do kredytów preferencyjnych udzielanych przez BO S.A. Rozszerza to znacznie moliwo uzyskania dofinansowania na inwestycje proekologiczne w Polsce. Wanym ródłem finansowania inwestycji staj si kredyty bankowe, które s spłacane ze rodków własnych przedsibiorstw. Kredyty inwestycyjne na finansowanie przedsiwzi w dziedzinie ochrony rodowiska mog uzyska przedsibiorstwa gospodarujce efektywnie. Jako kryterium oceny zdolnoci kredytowej przyjmuje si wynik finansowy zapewniajcy wypłacalno, to jest zwrot kredytu wraz z odsetkami. Przedsibiorstwa oprócz kredytów bankowych i poyczek stosuj, w celu uzyskania rodków na finansowanie inwestycji ekologicznych, równie poyczki od innych przedsibiorstw. Od 1986 roku przedsibiorstwa mog po spłacie kredytów bankowych oraz sfinansowaniu innych wydatków rozliczanych z funduszu rozwoju z pozostałej czci funduszu rozwoju udziela poyczek innym przedsibiorstwom. Warunki udzielenia poyczki w tym oprocentowanie i sposób spłaty okrela umowa. Niektóre firmy korzystaj z rodków własnych. Gromadzone s one przede wszystkim na funduszu przedsibiorstwa, który jest tworzony w głównej mierze z zysku do podziału oraz amortyzacji rodków trwałych. Pozostałymi ródłami tego funduszu s dochody z likwidacji rodków trwałych, udział w inwestycjach wspólnych, ulgi podatkowe, dotacje, odszkodowania. Emisja obligacji jest sposobem gromadzenia rodków finansowych, wymagajcym zgody Ministra Finansów. Emisja daje emitentowi rodki na rozwój, natomiast kupujcemu obligacje korzystne ulokowanie rodków pieninych na okrelony czas. Poprzez emisj obligacji realizuje si przepływ kapitału, który moe przyczyni si, do rozwoju najbardziej efektywnych ekonomicznie i społecznie dziedzin gospodarki, w tym zagospodarowania odpadów oraz wprowadzenia technologii bezodpadowych. Kredyt uzyskany drog obligacji nie jest łatwy ani tani, gdy zysk zamierzonego przedsiwzicia musi by na tyle wysoki, aby pokrył zwizane z obligacj zobowizania. rodki budetowe odgrywaj niewielk rol w finansowaniu inwestycji ekologicznych. Słu one finansowaniu głównie inwestycji centralnych, wprowadzonych do narodowego planu społeczno gospodarczego na podstawie imiennych decyzji Sejmu. Rola budetu pastwa w finansowaniu ochrony rodowiska została z załoenia ograniczona wraz z powołaniem funduszy ochrony rodowiska i gospodarki wodnej. W rezultacie, w okresie ostatnich kilku lat, bezporednie wydatki budetowe na ochron rodowiska (komunalne oczyszczalnie cieków i instalacje do wzbogacania miałów wglowych) nie przekraczaj 4 5 % wszystkich inwestycyjnych wydatków na ochron rodowiska ponoszonych rocznie. Granty i dotacje udzielane przez instytucje midzynarodowe oraz rzdy innych pastw s najbardziej podan przez uytkowników rodowiska, a jednoczenie najbardziej 186

6 ograniczon form współfinansowania inwestycji ekologicznych. Instytucje udzielajc dotacji pokrywaj najczciej tylko niewielk cz kosztów inwestycji. Pomoc bezzwrotna, któr stanowi dotacja, jest chtnie lokowana w obszarze edukacji, szkole, a take wymiany dowiadcze i promowania nowoczesnych rozwiza technicznych. Najbardziej rozpowszechnione s nastpujce formy udzielania bezzwrotnej pomocy finansowej: 1. Pomoc w formie postawienia do dyspozycji kwoty pieninej na uzgodnione zadanie inwestycyjne lub projekt. rodki pienine s zwalniane sukcesywnie w miar realizacji zadania. 2. Pomoc konsultingowa (doradztwo) polegajca na opłaceniu kosztów przygotowania projektu inwestycyjnego do realizacji. Instytucje oferujce tak pomoc nie udostpniaj bezporednio rodków finansowych. Wynajmuj na koszt własny konsultantów do wykonania okrelonych prac na rzecz podmiotu, który realizuje inwestycje. 3. Pomoc szkoleniowa w zakresie wybranych tematów. Dotacja obejmuje opłacenie kosztów przygotowania materiałów szkoleniowych i samego szkolenia. rodki finansowe nie trafiaj bezporednio do zainteresowanego, ale przeznaczone s na opłacenie usługi. 4. Pomoc w formie udostpnienia preferencyjnego kredytu. W tym przypadku dotacja najczciej trafia do banku na opłacenie rónicy pomidzy preferencyjn i komercyjn stop oprocentowania kredytu. Na rynku finansowym w Polsce sytuacja jest jednak szczególna ze wzgldu na zawarte porozumienie o konwersji czci polskiego zadłuenia na finansowanie inwestycji ekologicznych. Dotacje z tego ródła s przeznaczone na finansowanie wyodrbnionych zada inwestycyjnych. Instytucje finansowe Celowe fundusze ekologiczne Fundusze Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej (NFOiGW) pozostaje nadal najwiksz w Polsce instytucj finansujc przedsiwzicia z dziedziny ochrony rodowiska. Zakres działania Funduszu obejmuje finansowe wspieranie przedsiwzi proekologicznych o zasigu ogólnokrajowym i ponadregionalnym. Podstawowymi formami finansowania zada proekologicznych przez NFOiGW s preferencyjne poyczki i dotacje, ale uzupełniaj je inne formy finansowania, np. dopłaty do preferencyjnych kredytów bankowych, uruchamianie ze swych rodków linii kredytowych w bankach czy zaangaowanie kapitałowe w spółkach prawa handlowego. NFOiGW administruje równie rodkami zagranicznymi przeznaczonymi na ochron rodowiska w Polsce, pochodzcymi z pomocy zagranicznej. Dotacje udzielane s przede wszystkim na: edukacj ekologiczn, programy i przedsiwzicia pilotowe dotyczce wdroenia postpu technicznego i nowych technologii, czsto majcych eksperymentalny charakter, monitoring ochrony przyrody, zalesianie obszarów szczególnie chronionych lub wchodzcych w skład lenych kompleksów promocyjnych, ochron przed powodz, ekspertyzy, badania naukowe, likwidacj nadzwyczajnych zagroe, unieszkodliwianie odpadów pochodzcych z zastarzałych ródeł zanieczyszcze (mogilniki), utylizacj i zagospodarowanie wód zasolonych oraz profilaktyk zdrowotn dzieci z obszarów zagroonych. rodki, którymi dysponuje NFOiGW, pochodz głównie z opłat za korzystanie ze rodowiska i wprowadzenie w nim zmian i administracyjnych kar pieninych. Przychodami Narodowego Funduszu s take wpływy z opłat produktowych oraz wpływy z opłat i kar pieninych ustalonych na podstawie przepisów ustawy - Prawo geologiczne i górnicze. 187

7 Wojewódzki Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej w Kielcach Rol wojewódzkiego funduszu jest wspieranie finansowe przedsiwzi proekologicznych o zasigu regionalnym, a podstawowym ródłem przychodów s wpływy z tytułu opłat za korzystanie ze rodowiska i administracyjnych kar pieninych pochodzcych z terenu województwa witokrzyskiego. W województwie witokrzyskim WFOiGW przygotowuje na wzór NFOiGW list zada priorytetowych, które mog by dofinansowane z jego rodków oraz zasady i kryteria, które bd obowizywa przy wyborze zada do realizacji. Powiatowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej Powiatowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej (PFOiGW) utworzony został w zwizku z reform administracyjn pastwa na pocztku 1999 r. wraz z utworzeniem powiatowego szczebla administracji pastwowej. Fundusze te nie posiadaj osobowoci prawnej. Dochód powiatowego funduszu stanowi: 10 % wpływów z opłat za składowanie i magazynowanie odpadów oraz kar zwizanych z niezgodnym z przepisami ustawy o odpadach ich składowaniem lub magazynowaniem, 10 % wpływów z opłat za gospodarcze korzystanie ze rodowiska, a take z wpływów z administracyjnych kar pieninych poza opłatami i karami za usuwanie drzew i krzewów, które w całoci stanowi przychód gminnego funduszu. Dochody PFOiGW przekazywane s na rachunek starostwa, w budecie powiatu maj charakter działu celowego. rodki powiatowego funduszu (zgodnie z PO, art. 406 i 407) przeznacza si na: o edukacj ekologiczn oraz propagowanie działa proekologicznych i zasady zrównowaonego rozwoju, o wspomaganie realizacji zada pastwowego monitoringu rodowiska, o wspomaganie innych systemów kontrolnych i pomiarowych oraz bada stanu rodowiska, a take systemów pomiarowych zuycia wody i ciepła, o realizowanie zada modernizacyjnych i inwestycyjnych, słucych ochronie rodowiska i gospodarce wodnej, w tym instalacji lub urzdze ochrony przeciwpowodziowej i obiektów małej retencji wodnej, o przedsiwzicia zwizane z ochron przyrody, w tym urzdzanie i utrzymanie terenów zieleni, zadrzewie, zakrzewie oraz parków, o przedsiwzicia zwizane z gospodark odpadami i ochron powierzchni ziemi, o przedsiwzicia zwizane z ochron powietrza, o przedsiwzicia zwizane z ochron wód, o profilaktyk zdrowotn dzieci na obszarach, na których wystpuj przekroczenia standardów jakoci rodowiska, o wspieranie wykorzystania lokalnych ródeł energii odnawialnej oraz pomoc przy wprowadzaniu bardziej przyjaznych dla rodowiska noników, o wspieranie ekologicznych form transportu, o działania z zakresu rolnictwa ekologicznego bezporednio oddziałujce na stan gleby, powietrza i wód, w szczególnoci na prowadzenie gospodarstw rolnych produkujcych metodami ekologicznymi połoonych na obszarach szczególnie chronionych na podstawie przepisów ustawy o ochronie przyrody, o inne zadania ustalone przez rad gminy, słuce ochronie rodowiska i gospodarce wodnej, wynikajce z zasady zrównowaonego rozwoju, w tym na programy ochrony rodowiska. 188

8 o oraz na inne zadania ustalone przez rad powiatu, słuce ochronie rodowiska i gospodarce wodnej, wynikajce z zasady zrównowaonego rozwoju, w tym na programy ochrony rodowiska. Gminny Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej Dochód gminnego funduszu stanowi: 100 % wpływów z opłat i kar za usuwanie z terenu gminy drzew i krzewów, 50 % wpływów z opłat za składowanie i magazynowanie odpadów oraz kar zwizanych z niezgodnymi przepisami ustawy o odpadach ich składowaniem i lub magazynowaniem, 20 % wpływów z opłat za gospodarcze korzystanie ze rodowiska, a take wpływów z administracyjnych kar pieninych. Gminny fundusz nie jest prawnie wydzielony ze struktury organizacyjnej gminy, podobnie jak PFOiGW nie ma osobowoci prawnej i nie moe udziela poyczek. Celem GFOiGW jest dofinansowanie przedsiwzi proekologicznych na terenie własnej gminy. Zasady przyznawania rodków ustalane s indywidualnie w gminie. Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych powstał na mocy ustawy o ochronie gruntów rolnych i lenych z dnia 3 lutego 1995 roku. Fundusz ten dzieli si na terenowy i centralny. rodkami Funduszu centralnego dysponuje Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi. rodkami funduszu terenowego dysponuje samorzd województwa. Dochodami Funduszu s zwizane z wyłczeniem z produkcji gruntów rolnych: a) nalenoci, b) opłat rocznych, c) opłaty z tytułu niewykonania obowizku zdjcia i wykorzystania próchniczej warstwy gleby, d) opłaty oraz nalenoci i opłaty roczne podwyszone w wyniku: wyłczenia gruntów z produkcji niezgodnie z przepisami ustawy o ochronie gruntów rolnych i lenych, w sytuacjach stwierdzenia, i grunty przeznaczone w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego na cele nierolnicze lub nielene zostały wyłczone z produkcji bez decyzji. Dochodami Funduszu mog by take darowizny i inne dochody. Własnoci Funduszu centralnego staje si 20 % rodków uzyskiwanych z wymienionych ródeł, pozostałe rodki zasilaj fundusze terenowe. Celem funkcjonowania funduszu jest podejmowanie działa słucych ochronie, rekultywacji i poprawie jakoci gruntów rolnych. Realizuje si go poprzez finansowanie m.in. nastpujcych działa: rekultywacja na cele rolnicze gruntów, które utraciły lub zmniejszyły warto uytkow, rolnicze zagospodarowanie gruntów zrekultywowanych, uynianie gleb o niskiej wartoci produkcji, ulepszanie rzeby terenu i struktury przestrzennej gleb, przeciwdziałanie erozji gleb na gruntach rolnych, budow i renowacj zbiorników wodnych słucych małej retencji, wdraanie i upowszechnianie wyników prac naukowo badawczych zwizanych z ochron gruntów rolnych. Fundusz Leny Fundusz leny tworzy si w Lasach Pastwowych w oparciu o ustaw o lasach z dnia 28 wrzenia 1991 r. rodkami funduszu dysponuje Dyrektor Generalny. 189

9 rodki funduszu lenego stanowi: a) odpis podstawowy liczony od wartoci sprzeday drewna obciajcy koszty działalnoci nadlenictw, b) nalenoci, kary i opłaty zwizane z wyłczeniem z produkcji gruntów lenych, c) nalenoci wynikajce z odszkodowa: cywilnoprawnych za szkody powstałe w wyniku oddziaływania gazów i pyłów przemysłowych, a take z innych tytułów, z tytułu przedwczesnego wyrbu drzewostanu na podstawie przepisów ustawy o ochronie gruntów rolnych i lenych, za szkody powstałe w wyniku poarów, prac górniczych i geologicznych, d) dochody z udziału w spółkach tworzonych przez Dyrektora Generalnego, e) dotacje budetowe (z wyłczeniem dotacji celowych). Fundusz leny przeznacza si dla nadlenictw na wyrównanie niedoborów powstajcych przy realizacji zada gospodarki lenej. rodki funduszu mog take by przeznaczone na: a) wspólne przedsiwzicia jednostek organizacyjnych Lasów Pastwowych, w szczególnoci w zakresie gospodarki lenej, b) badania naukowe, c) tworzenie infrastruktury niezbdnej do prowadzenia gospodarki lenej, d) sporzdzanie planów urzdzenia lasu, e) prace zwizane z ocen i prognozowaniem stanu lasów i zasobów lenych, f) inne zadania z zakresu gospodarki lenej w lasach. rodki funduszu lenego mona równie przeznaczy na zalesianie gruntów nie stanowicych własnoci Skarbu Pastwa. Fundacje Ekofundusz Geneza Ekofunduszu siga roku 1991, kiedy to Klub Paryski, zrzeszajcy pastwa bdce wierzycielami Polski, podjł decyzj o redukcji polskiego długu o 50% pod warunkiem spłaty pozostałej czci do roku Zaproponował te dalsz, 10% redukcj długu, pod warunkiem przeznaczenia go na uzgodniony cel. Z kolei Rzd Polski zaproponował, aby te dodatkowe 10% długu mona było przeznaczy na wsparcie przedsiwzi w ochronie rodowiska. Zgodnie ze statutem rodki Ekofunduszu mog by wykorzystane przede wszystkim w czterech sektorach uznanych za priorytetowe. S nimi: zmniejszenie emisji gazów powodujcych zmiany klimatu Ziemi (tzw. gazów cieplarnianych), ograniczenie transgranicznego transportu dwutlenku siarki i tlenków azotu z terytorium Polski, zmniejszenie zanieczyszczenia Morza Bałtyckiego, zachowanie biorónorodnoci polskiej przyrody. Od roku 1998 jednym z priorytetów w działaniach Ekofunduszu stała si te gospodarka odpadami. Fundacja wspiera najbardziej efektywne i nowatorskie przedsiwzicia zwizane z utylizacj i unieszkodliwianiem odpadów oraz z rekultywacj terenów skaonych. Ekofundusz udziela wsparcia finansowego jedynie w formie bezzwrotnej dotacji. Z reguły wynosi ona 10-30% kosztów projektu. W wyjtkowych przypadkach, gdy inwestorem jest instytucja budetowa lub organ samorzdowy dotacja ta moe siga 50%, a w ochronie przyrody, gdy partnerem Ekofunduszu jest społeczna organizacja pozarzdowa nawet 80%. 190

10 Banki Coraz wicej banków wykazuje zainteresowanie inwestycjami w zakresie ochrony rodowiska. Dziki współpracy z funduszami ochrony rodowiska i gospodarki wodnej rozszerzaj one swoj ofert kredytow o kredyty preferencyjne przeznaczone na przedsiwzicia proekologiczne oraz nawizuj współprac z podmiotami angaujcymi swoje rodki finansowe w ochron rodowiska (fundacje, midzynarodowe instytucje finansowe). Kredyty preferencyjne pochodz ze rodków finansowych gromadzonych przez banki, za fundusze ochrony rodowiska i gospodarki wodnej udzielaj dopłat do wysokoci oprocentowania. W ten sposób ulega obnieniu koszt kredytu dla podejmujcego inwestycje proekologiczne. Banki uruchamiaj te linie kredytowe w całoci ze rodków funduszy ochrony rodowiska i gospodarki wodnej i innych instytucji. Szczególn rol na rynku kredytów na inwestycje proekologiczne odbywa Bank Ochrony rodowiska. Oferuje on najwicej rodków finansowych w formie preferencyjnych kredytów i dysponuje zrónicowan ofert dla prywatnych i samorzdowych inwestorów, a take osób fizycznych. Zagraniczne rodki pomocowe Przedsiwzicia zwizane z ochron rodowiska s finansowane równie ze rodków pochodzcych z zagranicy. Generaln zasad kierowania rodków pochodzcych z pomocy zagranicznej na wspieranie projektów ochrony rodowiska jest uzyskanie efektów, które mona łatwo upowszechni. W realizacji tych projektów powinny by zaangaowane rodki finansowe inwestora. Pomoc, której udzielaj nam inne kraje, przynosi równie korzyci inwestujcym. Przedmiotem pomocy s uzgodnione projekty, a wic takie, które odpowiadaj kierunkom polityki ekologicznej obydwu krajów. Ponadto, z powodu zrónicowania kosztów kracowych redukcji zanieczyszcze, efektywno wydania jednego dolara na inwestycje rodowiskowe w Polsce jest kilkakrotnie wysza ni wydanie tego dolara w pastwach zachodnich. Pomoc bilateralna Polska otrzymuje pomoc finansow z rónych krajów na podstawie umów bilateralnych. Pomoc bilateraln w zakresie ochrony rodowiska otrzymujemy od dziewiciu krajów europejskich oraz ze Stanów Zjednoczonych i Japonii. Pomoc zagraniczna dla ochrony rodowiska w Polsce jest otrzymywana od 1990 roku, a pierwszym krajem, który j zaoferował była Szwecja. Znaczna cz rodków wspierajcych przedsiwzicia ochrony rodowiska w Polsce pochodziła z Danii, Holandii, Niemiec, USA i Szwecji. Łczna wielko zaangaowania finansowego tych pastw stanowi 83,2 % pomocy bilateralnej ogółem. W całoci pomocy, pierwsze miejsce zajmuj projekty dotyczce ochrony atmosfery. Relatywnie wysoki udział w przyznanej pomocy maj równie projekty w dziedzinie ochrony wód i gospodarki wodnej. Pozostałe dziedziny ochrony rodowiska nie maj tak znaczcego udziału w całoci pomocy bilateralnej. Naley równie wspomnie o programach realizowanych ze rodków zagranicznych, które nie maj bezporedniego celu ochrony rodowiska, ale ich realizacja ma poredni dodatni wpływ na rodowisko i na warunki ycia ludzi. S to midzy innymi projekty realizowane we współpracy z ministerstwem rolnictwa, gospodarki spraw wewntrznych i administracji, itp. 191

11 Take na poziomie województw i gmin rozwijaj si róne formy współpracy pomidzy zaprzyjanionymi miastami, regionami z zagranicy, które w pewnym stopniu obejmuj równie przedsiwzicia w dziedzinie ochrony rodowiska. Programy pomocowe Unii Europejskiej Finansowe wsparcie Unii Europejskiej ułatwia przyjcie wspólnotowego dorobku prawnego w kluczowych sektorach, w tym take w sektorze ochrony rodowiska. W latach Polska korzysta ze rodków pomocowych pochodzcych z funduszy przedakcesyjnych tj. ISPA, Phare i SAPARD. Po wstpieniu do Unii Europejskiej tj. po 1 maja 2004 r. Polska zyska dostp do znacznie wikszych funduszy strukturalnych Unii i Funduszu Kohezji, przeznaczonego na wsparcie rozwoju transportu i ochrony rodowiska. Bd one niewtpliwie nadal pełniły rol silnego instrumentu pomocowego, zapewniajcego kierowanie duych rodków finansowych, m.in. na ochron rodowiska i zadania realizowane w tym zakresie, szczególnie przez samorzdy. Fundusze przedakcesyjne Program PHARE (Poland and Hungary: Assistance in Restructuring Economies) Program PHARE powstał na mocy decyzji Rady Europejskiej z dnia r. Jako cel programu wskazano pomoc finansow reformujcym si pastwom Europy rodkowej i Wschodniej w przystosowaniu systemów gospodarczo-politycznych do zdecentralizowanej gospodarki rynkowej i demokratycznego pastwa oraz w ich integracji z gospodarkami i społeczestwami Europy Zachodniej i reszty wiata. Program PHARE przechodził w latach 90. stopniowe przemiany wynikajce z jego dostosowywania do poziomu zaawansowania reform w krajach-beneficjentach oraz perspektyw przyszłego członkostwa Unii Europejskiej. Zmodyfikowana strategia przedakcesyjna uczyniła program PHARE narzdziem pomocy w przygotowaniach do członkostwa, a w szczególnoci w przyswajaniu tzw. acquis communautarie, czyli dorobku prawnego Unii Europejskiej oraz wsparciu inwestycji zmierzajcych do spełnienia wymogów członkostwa. Pogłbienie tej zmiany nastpiło w 1999 r., po wprowadzeniu zasad PHARE Zmodyfikowane cele i zasady realizacji programu PHARE, wprowadzone w 1998 r. nazywane s Now Orientacj PHARE. Na lata Komisja Europejska zaproponowała wstpn alokacj dla Polski na poziomie redniorocznym 398 mln, przy czym ok. 79% tych rodków bdzie przeznaczone na wsparcie inwestycji. Program ISPA - Przedakcesyjny Instrument Polityki Strukturalnej rodki programu ISPA (Instrument for Structural Policies for Pre-accession) s przeznaczane na przedsiwzicia dotyczce rozwoju infrastruktury technicznej w pastwach ubiegajcych si o członkostwo w UE w zakresie transportu i ochrony rodowiska. Jego realizacj przewidziano, podobnie jak dla pozostałych funduszy przedakcesyjnych, na lata Polska w ramach programu ISPA ma szans uzyskiwa na ochron rodowiska przynajmniej 170 mln rocznie pod warunkiem właciwego przygotowania odpowiedniej iloci projektów inwestycyjnych. Wsparcie udzielane jest na indywidualne projekty inwestycyjne lub pakiety projektów. Jak dotychczas, najwiksze moliwoci otrzymania dofinansowania z Funduszy ISPA maj samorzdowe przedsiwzicia inwestycyjne z zakresu gospodarki wodno-ciekowej i gospodarki odpadami. Kada inwestycja zgłaszana do dofinansowania z Funduszu ISPA musi rygorystycznie spełnia wszystkie normy i standardy techniczne oraz ekologiczne obowizujce w Unii 192

12 Europejskiej. Koszt całkowity przedsiwzicia nie powinien by mniejszy ni 5 mln, a wic preferowane s wiksze inwestycje. Mniejsze maj take szans, ale pod warunkiem stworzenia pakietu przedsiwzi podejmowanych dla realizacji konkretnego programu ochrony rodowiska. Wsparcie z Funduszu ISPA jest udzielane przede wszystkim w formie dotacji bezporedniej. Dofinansowanie z Funduszu ISPA moe pokry do 75% udziału wszystkich rodków publicznych zaangaowanych w finansowanie danej inwestycji, takich jak budety lokalne, budet centralny, fundusze ekologiczne. Przy wydatkowaniu rodków z Funduszu ISPA Komisja Europejska musi przestrzega prawa Unii Europejskiej o ochronie i konkurencji i unika faworyzowania pojedynczych firm. Zwiksza to zdecydowanie prawdopodobiestwo otrzymywania wsparcia z Funduszu ISPA dla jednostek sektora publicznego, samorzdów gminnych i ich zakładów budetowych lub przedsibiorstw komunalnych, bdcych własnoci gmin. Program SAPARD - Specjalny Program Akcesyjny dla Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich. SAPARD (Special Accession Programme for Agriculture and Rural Development) jest programem pomocy finansowej dla krajów starajcych si o członkostwo w Unii Europejskiej. Jego załoeniem jest przeznaczanie, przez Komisj Europejsk, 500 mln euro rocznie na wspieranie działa, majcych na celu popraw sytuacji w rolnictwie w dziesiciu krajach - kandydatach. SAPARD to program wieloletni obejmujcy okres Program jest programem odnawialnym i w nastpnych latach na te same cele zostanie przeznaczona kolejna suma pienidzy. Podstawowe kierunki działa w ramach programu SAPARD to: - Inwestycje w gospodarstwach rolnych (15% całoci rodków) - podniesienie jakoci produkcji mleka do standardów UE, modernizacja gospodarstw specjalizujcych si w produkcji zwierzt rzenych, dostosowanie gospodarstw rolnych do standardów w zakresie ochrony rodowiska. - Rozwój i poprawa infrastruktury wiejskiej (45% całoci rodków) - sieci wodocigowe, uzdatnianie wody (podniesienie jakoci do norm istniejcych w przetwórstwie), kanalizacja i oczyszczalnie cieków, gospodarka odpadami stałymi, ródła energii, drogi lokalne, infrastruktura telekomunikacyjna. - Poprawa przetwórstwa produktów rolnych i rybołówstwa (35% całoci rodków) - poprawa jakoci produktów (mlecznych, misnych, rybnych, owocowych i warzywnych), dostosowanie zakładów przetwórczych (mleka, misa, ryb, owoców i warzyw), zwikszenie efektywnoci funkcjonowania grup producentów i ich zwizków (sektor mleka, misa, ryb, owoców i warzyw). - Zrónicowanie działalnoci gospodarczej, które zapewni mieszkacom alternatywne ródła dochodu (5% całoci rodków) - granty na inwestycje w zakresie działalnoci gospodarczej poza tradycyjnym rolnictwem, granty na mał infrastruktur turystyczn, wspieranie działa promocyjnych i marketingowych w zakresie działalnoci poza tradycyjnym rolnictwem (beneficjentami bd mogły zosta organizacje pozarzdowe oraz samorzdy), projekty pilotaowe w zakresie zalesiania i ochrony rodowiska w rolnictwie. Kady rolnik, grupa producentów czy gmina moe stara si o pomoc w ramach programu SAPARD. Wkład ze strony Unii Europejskiej i budetu polskiego rzdu moe wynie nie wicej ni 75% wydatków. Pozostałe 25% rodków musi stanowi wkład 193

13 własny jednostek starajcych si o rodki. Zgłoszone projekty dzielone s na dwie grupy: w przypadku projektów zwikszajcych dochody (modernizacja zakładu, rozpoczcie działalnoci agroturystycznej) pomoc wyniesie maksymalnie 50% kosztów. W grupie projektów nie zwikszajcych dochodów pomoc moe przekroczy 50% wydatków. Fundusz na rzecz Globalnego rodowiska Fundusz na rzecz Globalnego rodowiska (Global Environment Facility) powstał w 1991 roku z inicjatywy grupy krajów wysoko rozwinitych, na mocy uzgodnie zawartych pomidzy: Programem Rozwoju Narodów Zjednoczonych (UNDP), Programem rodowiska Narodów Zjednoczonych (UNEP) oraz Midzynarodowym Bankiem Odbudowy i Rozwoju (IBRD), znanym jako Bank wiatowy. Celem Funduszu, który obecnie skupia 166 krajów, jest wspieranie finansowe działa w dziedzinie ochrony rodowiska, przyczyniajcych si do rozwizywania zidentyfikowanych problemów o charakterze globalnym. Obecnie istnieje kilka form finansowej pomocy ze strony GEF. Zrónicowanie tych form wynika z charakteru i zakresu zada wspieranych dotacjami Funduszu i znalazło swój wyraz w limitach wysokoci rodków okrelonych dla poszczególnych kategorii dotacji. Pierwsz form, zwan potocznie duym GEF-em", stanowi projekty tzw. pełnego rozmiaru, w których pomoc Funduszu przekracza 1 mln USD i waha si w przedziale od kilku do kilkudziesiciu milionów USD. Projekty te maj zasig globalny, regionalny lub krajowy. rodki na ich realizacj pochodz z rónych ródeł, w tym równie ze ródeł krajowych. W kocu 1996 roku Rada GEF utworzyła now form pomocy finansowej zwan potocznie rednim GEF-em", dla projektów, które w czci finansowej przez Fundusz nie przekraczaj kwoty 1 mln USD oraz ustaliła maksymalnie półroczny okres dla rozpatrzenia stosownych wniosków i podjcia ostatecznej decyzji. Istotn rol w działalnoci Funduszu odgrywa Program Małych Dotacji (PMD), który został utworzony ju w 1992 roku z inicjatywy Programu Rozwoju Narodów Zjednoczonych (UNDP). Pomoc finansowa w ramach Programu Małych Dotacji GEF kierowana jest głównie do organizacji pozarzdowych oraz organizacji i społecznoci lokalnych, a pod wzgldem merytorycznym dotyczy przedsiwzi w zakresie priorytetowych obszarów działalnoci Funduszu. Program ten stanowi tym samym uzupełnienie przedsiwzi finansowanych przez GEF w formie duych i rednich dotacji. Aktywnym członkiem, a zarazem beneficjentem Funduszu na rzecz Globalnego rodowiska jest równie Polska, która podjła współprac z Funduszem na rzecz Globalnego rodowiska praktycznie ju w fazie jego tworzenia, wykorzystujc rozwinite uprzednio partnerskie kontakty ze wszystkimi trzema agencjami wykonawczymi GEF, tj. Bankiem wiatowym, UNDP i UNEP-em. Poczwszy od 1994 roku, tj. od czasu restrukturyzacji Funduszu. Polska wchodzi w skład jednej z dwóch konstytuent GEF, obejmujcych kraje znajdujce si w procesie transformacji. Grup t poza Polsk tworz: Albania, Bułgaria, Chorwacja, Gruzja, Republika Mołdawy, była Jugosłowiaska Republika Macedonia, Rumunia i Ukraina. Zakres działania Programu GEF w Polsce jest cile podporzdkowany załoeniom strategii operacyjnej Funduszu i mieci si w ramach głównych obszarów tematycznych oraz kierunków działa priorytetowych, tj.: ochrony rónorodnoci biologicznej, przeciwdziała zmianom klimatu, ochrony wód midzynarodowych i problemu uboenia warstwy ozonowej, a take przeciwdziałaniu degradacji powierzchni ziemi, w zakresie zwizanym z ww. dziedzinami. Funkcje Politycznego Koordynatora działalnoci GEF w Polsce pełni w ramach struktury rzdowej Ministerstwo Spraw Zagranicznych. 194

14 Fundusze po akcesji Fundusze strukturalne Istniej 4 fundusze strukturalne Unii Europejskiej: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (European Regional Development Fund ERDF), Europejski Fundusz Socjalny (European Social Fund ESF), Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnych (European Agriculture Guidance and Guarantee Fund -EAGGF) sekcja "Orientacji Instrument Finansowy Wspierania Rybołówstwa (Financial Instrument for Fisheries Guidance- FIFG). Inicjatywy w dziedzinie ochrony rodowiska bd miały moliwoci otrzymania dofinansowania głównie z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (ERDF - European Regional Development Fund) powstał w 1975 roku jako reakcja na coraz głbsze rozbienoci w rozwoju regionów (spowodowane kryzysem gospodarczym i przystpieniem do UE Wielkiej Brytanii i Irlandii). Jego głównym zadaniem jest niwelowanie dysproporcji w poziomie rozwoju regionalnego krajów nalecych do UE. Pomoc w ramach tego funduszu obejmuje inicjatywy w nastpujcych dziedzinach: inwestycje produkcyjne umoliwiajce tworzenie lub utrzymanie stałych miejsc pracy, inwestycje w infrastruktur, z uwzgldnieniem tworzenia sieci transeuropejskich dla regionów objtych celem nr 1 polityki strukturalnej UE, inwestycje w edukacj i opiek zdrowotn w regionach objtych celem nr 1 polityki strukturalnej UE, rozwój potencjału lokalnego: małych i rednich przedsibiorstw, działalno badawczo-rozwojowa, inwestycje zwizane z ochron rodowiska. Priorytety rodowiskowe współfinansowane z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego bd realizowane w ramach dwóch programów operacyjnych, przygotowanych przez rzd Polski na podstawie Narodowego Planu Rozwoju : Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjnoci Gospodarki Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego Rodzaje projektów do dofinansowania z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Sektorowego Operacyjnego Programu "Wzrost Konkurencyjnoci Gospodarki" Inwestycje w infrastruktur gospodarki wodno-ciekowej: 195

15 budowa lub modernizacja oczyszczalni cieków przemysłowych, stosowanie najlepszych dostpnych technik w celu ograniczenia iloci substancji niebezpiecznych odprowadzanych wraz ze ciekami. Inwestycje w zakresie ochrony powietrza: modernizacja i rozbudowa systemów ciepłowniczych i wyposaenie ich w instalacje do ograniczenia emisji zanieczyszcze pyłowych i gazowych, inwestycje w produkcj skojarzon elektrycznoci i ciepła, konwersja palenisk na rozwizania przyjazne rodowisku (głównie zamiana wgla na gaz i eliminacja wgla niskiej jakoci), stosowanie rozwiza pozwalajcych na redukcj zanieczyszcze emitowanych do powietrza z duych zakładów energetycznego spalania paliw, (dostosowanie do wymogów dyrektywy 2001/80 dotyczca ograniczenia emisji niektórych zanieczyszcze do powietrza z duych obiektów energetycznego spalania paliw), przedsiwzicia na rzecz wykorzystywania alternatywnych ródeł energii, w tym m.in. energetyczne wykorzystanie biomasy i inne, proekologiczne inwestycje w miejskich systemach transportowych (zastosowanie paliw o niskiej emisji zanieczyszcze w tym gazu, modernizacja taboru), wprowadzanie najlepszych dostpnych technik w celu ograniczenia emisji zanieczyszcze do powietrza. Inwestycje w zakresie gospodarki odpadami przemysłowymi i niebezpiecznymi: stosowanie najlepszych dostpnych technik i technologii w przemyle, tworzenie systemów gospodarki odpadami poprzez: prowadzenie selektywnej zbiorki odpadów oraz budow i modernizacj instalacji do odzysku i recyklingu odpadów, budowa instalacji unieszkodliwiania odpadów. Inwestycje z wykorzystaniem Najlepszych Dostpnych Technik (Best Available Techniques BAT) ograniczenie zanieczyszcze przemysłowych, modernizacja procesów produkcyjnych, technologii, zmniejszenie energochłonnoci i materiałochłonnoci procesów. Rodzaje projektów kwalifikujcych si do dofinansowania z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego. 196

16 W ramach działania INFRASTRUKTURA OCHRONY RODOWISKA realizowane bd due projekty o znaczeniu regionalnym, słuce wzmacnianiu konkurencyjnoci regionów: zaopatrzenie w wod i oczyszczanie cieków 1. budowa i modernizacja sieci wodocigowych 2. budowa i modernizacja sieci kanalizacyjnych 3. budowa i modernizacja stacji uzdatniania wody 4. budowa i modernizacja oczyszczalni cieków 5. budowa zbiorników umoliwiajcych pozyskanie wody pitnej zagospodarowanie odpadów 1. organizacja i wdraanie systemów selektywnej zbiórki odpadów i recyklingu 2. wdraanie systemowej gospodarki odpadami komunalnymi (m.in. budowa sortowni, kompostowni, obiektów termicznej, termiczno-chemicznej i fizycznej (mechanicznej) utylizacji odpadów; budowa nowych, modernizacja istniejcych i rekultywacja nieczynnych składowisk; likwidacja "dzikich" składowisk) 3. budowa i modernizacja spalarni odpadów niebezpiecznych poprawa jakoci powietrza 1. modernizacja i rozbudowa miejskich systemów ciepłowniczych i wyposaenie ich w instalacje ograniczajce emisje zanieczyszcze pyłowych i gazowych do powietrza 2. przekształcenie istniejcych systemów ogrzewania obiektów publicznych w systemy bardziej przyjazne dla rodowiska, w szczególnoci ograniczenie "niskiej emisji" zapobieganie powodziom 1. regulacja cieków wodnych (pogłbianie, zapory, stabilizacja brzegów, prace remontowe w korytach rzecznych, itd.) 2. tworzenie polderów 3. budowa i modernizacja wałów przeciwpowodziowych wraz z drogami dojazdowymi 4. budowa i modernizacja małych zbiorników retencyjnych i stopni wodnych w ramach tzw. "małej retencji" wsparcie zarzdzania ochron rodowiska 1. opracowanie baz danych dotyczcych lasów, jakoci gleb, wód, powietrza 2. tworzenie systemów pomiaru zanieczyszcze powietrza w miastach oraz systemów informowania mieszkaców o poziomie zanieczyszcze powietrza 3. utworzenie sieci stacji kontrolnych i ostrzegawczych w zakresie jakoci wód 4. tworzenie map terenów zalewowych 197

17 wykorzystanie odnawialnych ródeł energii 1. budowa, rozbudowa i modernizacja infrastruktury słucej do produkcji i przesyłu energii odnawialnej (energia wiatrowa, wodna, geotermalna, ogniwa słoneczne, biomasa) W ramach działania INFRASTRUKTURA LOKALNA realizowane bd projekty małych inwestycji o oddziaływaniu lokalnym na terenach wiejskich oraz w małych miastach (do 25 ty. mieszkaców): budowa lub modernizacja urzdze do odprowadzania i oczyszczania cieków 1. sieci kanalizacyjne, w tym podłczenie do sieci indywidualnych uytkowników 2. oczyszczalnie cieków 3. inne urzdzenia do oczyszczania, gromadzenia, odprowadzania i przesyłania cieków budowa lub modernizacja urzdze do zaopatrzenia w wod 1. sieci wodocigowe, 2. ujcia wody (w tym ochrona uj i ródeł wody pitnej) 3. urzdzenia słuce do gromadzenia, przechowywania i uzdatniania wody 4. urzdzenia regulujce cinienie wody. budowa lub modernizacja urzdze do zaopatrzenia w energi 1. urzdzenia zaopatrzenia w energi, 2. lokalne systemy pozyskiwania energii z alternatywnych ródeł (energia, wiatrowa, wodna, słoneczna, energia uzyskiwana z wykorzystania biomasy), 3. lokalne sieci elektroenergetyczne (reelektryfikacja) 4. gminne systemy owietlenia ulic. gospodarka odpadami stałymi 1. budowa, modernizacja i rekultywacja składowisk odpadów stałych 2. budowa lub modernizacja miejsc utylizacji opakowa i nieuytych rodków ochrony rolin 3. likwidacja dzikich wysypisk 4. kompleksowe systemy zagospodarowania odpadów na poziomie lokalnym, obejmujce m.in. odbiór posegregowanych odpadów od mieszkaców, odzyskiwanie surowców wtórnych, recykling, kompostowanie odpadów organicznych, itp. W ramach działania REWITALIZACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH realizowane bd projekty: remonty lub modernizacja infrastruktury technicznej, zwłaszcza w zakresie ochrony rodowiska na terenie zdegradowanych dzielnic miast, w tym: 198

18 budowa lub modernizacja sieci kanalizacyjnych i innych urzdze do oczyszczania, gromadzenia, odprowadzania i przesyłania cieków, budowa lub modernizacja kanalizacji deszczowej, budowa lub modernizacja sieci wodocigowych, uj wody i urzdze słucych do gromadzenia i uzdatniania wody oraz urzdze regulujcych cinienie wody, budowa lub modernizacja systemów odwadniajcych (w tym odwodnienie liniowe i drena odwadniajcy). wykonanie pasów zieleni, wykonanie osłon przeciwolnieniowych i ekranów akustycznych, prace porzdkowe zwizane z oczyszczeniem terenu z materiałów, sprztu i chemikaliów po-wojskowych i po-przemysłowych, asenizacja, wywóz niepodanych materiałów: np. gruzu - prace te musz zakoczy si do 2006r: koszt zatrudnienia długotrwale bezrobotnych objtych bezrobociem strukturalnym na prace porzdkowe zwizane z oczyszczeniem terenów poprzemysłowych i po-wojskowych (12 miesiczny kontrakt). tworzenie zielonych stref poprzez zakładanie parków oraz zakup sadzonek drzew, krzewów i zalesianie oczyszczonego obszaru, a nastpnie połczenie go z sieci turystyczn, usługowo-handlow, rekreacyjn. budowa i modernizacja podstawowej infrastruktury komunalnej, w szczególnoci w zakresie ochrony rodowiska naturalnego oraz infrastruktury komunikacyjnej znajdujcych si na terenie rewitalizowanym: budowa i modernizacja sieci wodocigowych, uj wody, urzdze słucych do gromadzenia i uzdatniania wody oraz urzdze regulacji cinienia wody, budowa i modernizacja sieci kanalizacyjnych i innych urzdze do oczyszczania, gromadzenia, odprowadzania i przesyłania cieków, budowa lub modernizacja kanalizacji deszczowej, budowa lub modernizacja systemów odwadniajcych, (w tym odwodnienie liniowe i drena odwadniajcy). 199

19 Fundusz Spójnoci, inaczej nazywany Funduszem Kohezji lub Europejskim Funduszem Kohezji, to czasowe wsparcie finansowe dla krajów Unii Europejskiej, których Produkt Krajowy Brutto na mieszkaca nie przekracza 90 % redniej dla wszystkich pastw członkowskich. Fundusz Spójnoci nie naley do funduszy strukturalnych Unii Europejskiej, ale jest elementem polityki strukturalnej. Fundusz Kohezji powstał na mocy Traktatu o utworzeniu Unii Europejskiej z 1991 roku, który wszedł w ycie w Pierwotnie nazwano go Finansowym Instrumentem Spójnoci, ale w 1994 roku jego nazw zmieniono na Fundusz Spójnoci. Pocztkowo jego realizacj zaplanowano na lata Na szczycie UE w Berlinie działanie funduszu przedłuono do 2006 roku. ZASADY FUNKCJONOWANIA FUNDUSZU SPÓJNOCI Funduszu Spójnoci róni si od funduszy strukturalnych: krajowym, a nie regionalnym zasigiem pomocy, podejmowaniem finalnej decyzji o przyznaniu rodków na dofinansowanie przez Komisj Europejsk a nie indywidualnie przez pastwo członkowskie; kompetencj pastwa aplikujcego do fundusz jest wskazanie propozycji do dofinansowania. rodki z Funduszu Spójnoci kierowane s najpierw do pastw członkowskich, a nastpnie przekazywane na realizacj projektów do poszczególnych regionów potrzebujcych wsparcia. Korzystanie ze rodków Funduszu Spójnoci w Polsce oparta bdzie na Strategii wykorzystania Funduszu Spójnoci na lata utworzonej na podstawie Narodowego Planu Rozwoju Cz składow Strategii Wykorzystania Funduszu Spójnoci na lata stanowi indykatywna lista projektów, które s propozycjami strony polskiej do realizacji przy wsparciu z Funduszu Spójnoci. FINANSE Zgodnie z obowizujcymi w zakresie polityki strukturalnej zasadami współfinansowania, pomoc z funduszu na okrelony projekt bdzie wynosi od 80% do 85 % kosztów kwalifikowanych. Pozostałe co najmniej 15 % musi zosta zapewnione przez beneficjenta. rodki te mog pochodzi np. z: budetu gminy; rodków własnych przedsibiorstw komunalnych; rodków NFOIGW (poyczek, dotacji, kredytów); budetu pastwa; innego niezalenego ródła (np. z Europejskiego Banku Inwestycyjnego, Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju). Budet Funduszu Spójnoci zaplanowano na lata na 18 mld euro (w latach wynosił 15,5 mld euro). Na lata z całej kwoty Funduszu Spójnoci dla Polski na sektor rodowiska przypadnie 1866,6 mln euro. 200

20 CELE FUNDUSZU w zakresie OCHRONY RODOWISKA Głównym celem strategii rodowiskowej Funduszu Spójnoci jest wsparcie dla realizacji zada inwestycyjnych władz publicznych w zakresie ochrony rodowiska, wynikajcych z wdraania prawa Unii Europejskiej. Priorytety (zakres projektów) dla Funduszu Spójnoci w ochronie rodowiska: poprawa jakoci wód powierzchniowych, polepszenie jakoci i dystrybucji wody przeznaczonej do spoycia, poprawa jakoci powietrza, racjonalizacja gospodarki odpadami, ochrona powierzchni ziemi, zapewnienie bezpieczestwa przeciwpowodziowego. Odbiorcami pomocy tj. beneficjentami kocowymi bd samorzdy terytorialne (gminy, zwizki gmin) i przedsibiorstwa komunalne. Fundusz LIFE Program LIFE jest instrumentem finansowym wspierajcym polityk ochrony rodowiska Wspólnoty. Został on utworzony w 1992 roku w celu współfinansowania działa w dziedzinie ochrony rodowiska, które s podejmowane przez pastwa Unii Europejskiej, przez kraje Europy rodkowej i Wschodniej kandydujce do UE, a take pastwa trzecie lece u wybrzey Morza ródziemnego i Morza Bałtyckiego. Program ten był wdraany w trzech etapach: Etap I (lata ) mln Euro Etap II (lata ) mln Euro Etap III biecy (lata ) mln Euro Głównym celem Programu LIFE jest wspieranie działa majcych na celu wdraanie prawa wspólnotowego oraz wzmocnienie polityki w zakresie ochrony rodowiska, jak równie wskazywanie nowych rozwiza problemów zwizanych z wdraaniem i realizacj polityki ochrony rodowiska. Program LIFE składa si z trzech tematycznych komponentów: LIFE-Nature, LIFE- rodowisko i LIFE-Kraje Trzecie. rodki dostpne w ramach Programu LIFE-Nature przeznaczone s na finansowanie działa w zakresie ochrony przyrody tzn. działa "wymaganych dla zachowania lub odtworzenia naturalnych siedlisk i populacji gatunków dzikiej fauny i flory w stanie sprzyjajcym ich ochronie". W praktyce, LIFE-Nature jest zobowizany uczestniczy we wdraaniu Dyrektywy Ptasiej (79/409/EEC) i Siedliskowej (92/43/EEC) Wspólnoty oraz, w szczególnoci, w tworzeniu Europejskiej Sieci Ekologicznej specjalnych obszarów ochrony - NATURA której 201